D. D. IS
DISSERTATIO GRADUALIS,
SISTENS
COMMODA
EX
INCOMMODIS,
quam,
ANNUENTE AMPLISS. SENAT. PHILOSOPH.
in reg. acad. upsauensi,
PRiESIDE,
V IRO CELEBERR1M0 AMPLISSIMOQUE,
MAG. LAU RENTIO DAHLMAN,
Moral, et Polit. PROFESSORE Reg. et Ord.
IN AUDITORIO GUSTAV.
Horis Ante Meridiem Confvetis,
PUBLICE FENTILANDAM PROPONIJ
JOHANNES WASTENIUS,
FALUNADAL AD DIEM XXIX. APRILIS ANN! MDCCLX1.
U i S A L I £
Våtforna Frun, FRU
JOHANNA MARGAR.
DIÜRCLOV, Nådguniliga Gynnarinna.
Dä jag i korthet Joker vifa
Att mycket, fo?n ofs fy nes har dt,
Dock hindrar annat mera fvårt,
Och tjänar jufl att mödan Ufa;
Så blir jag fjelf bevis dertill.
På lyckan jag bår intet klaga $
När hon mig lärde Er behaga, Jag märkte firax : hon gynna vill.
Har den Iran med högaktning
Välborna Frunsy
(jdmjiikafti
JOHAN
Lieutenanten och Bruks -Patronen,
ÄDEL och HÖGAKTAD
.H™ MARTIN LINNMAN,
Min Gunftige Gynnare.
Jag önfkar Himlen täcktes gifva
Er godt igen på alla vis\
Men jorden är ej Paradis
,Min bnfkan jkulle fåfäng hlifva.
Jag δη/kar Er till nöjfam lått
Det båfla men/kligheten hinner!
Er tro
,Ert hopp om Jällhet, vinner
Till ßut af Gud fulkotnligt godt.
och tilgifvenhct forblifva
Samt Adle och Högaktade Herr Lieutenantens
Tjänare
wastenius.
Braks ?atronen)
Adel OCH högaktad
Herr PETER SOMMOR,
Astuarien uti Cammar-Revißon
Adel och högaktad
H»rr ADOLPH SOMMOR.
Slätts
-Infpettoren vid Kongs Ohr
Sa?nt Kr ono
-Befallnings in ατιη en
Adel och högaktad
Herr JONAS
HULTBERG.
Mine Gunftige Gynnare*
Den gnamig gnnft, af fom hos jag Eder, Mine Herrar, for detta haft den har varit oria- lyckan att få:
ken, att jag tagit mig den friheten att fatta Edra namn framfor detta lilla lårdoms prof. Uptagen det med väl¬
behag» och anfen mig hädan efter värdig Eder gunft.
Himlen kröne Eder med en lyckfalig och nogd lefnad!
Så dillar Eder,
Mine Gunftige Herrar,
Ödmjuke tjänare
JOHAN WASTENIUS
1. Ν. J.
«. ι.
Iuriraa in mundo efle mala atque incommoda nonfacile qvisquam negaverit, qui vel tanciilum tem¬
poris ad illa, quse in hac valle
miferiarum quotidie occurrant,
confideranda, impenderit. Hinc
non quidem fine ratione querun-
tur mortales, variis preffi calamitatibus, cumStoicam
q vi crepare foleant c πάψεων, jam dudum, & qvi-
dem merito, fint explofii ied male tarnen ealculos
iubducunt, qui ex larga incommodorum mcfie ad
providentiam Numinis vel negandam, vel faltem in
dubium vocandam concludere non verentur. Qvie·
fcet enim impia ejusmodi qucrela, fentientqve ipfi,
qvi mala iaspius perferre coguntur, lenimentum haud
exiguum, fi pcrpenderinc, vix ullum dari incommo·
dum, ex qvo non aliqvod, idque non raro mul¬
tiplex, fluat commodum, Atque hoc eft,! quod
^revi diilertatione, Tua cum venia, C. L. Tu¬
rnus expoiituri.
5. Ii
Voces qvidem* commodi &incommodi> qvibus
argumentum noflrum continetur, non multa egent
explicatione. Nemo enim tacile exiftet, qui non,fen-
fum fecucus communem, vivam plus fatis cum illis
Ä jungat
/
& ) a c &
jungat ideam. Illud ramen obiervade forte juvabit,
quod commoda asqvc ac incommoda dupJicem potis·
iimum admittant dgnifieationem. Latiori enim fenfu
& generali commodum dicimus, quidquid ad nodram
felicitaterr) qvornodocunqve promovendam faerit a- ptum & adcommodatum, five gratam nobis adferat
lenfationem dve minus; & incommodum inveria ra»'
tione,latius fumtum interpretamur: fed necinfreqvens
cft illa harum vocumacceptio, qua commodaftri&ius
exponentes,jucunda tantum fendbusque grata,hoc no¬
mine denotamus: qvaz vero inivavem adferendo fen-
fum minus dele&ant, incommodis, dritte dcadpel- latis, accenferi folent. Utrumque omni no dgnifica-
tum nodra admittit indituti ratio; utrobiqve enim
commoda ex incommodis derivantur faepius; iedeum
lador illa fignificatio driftiorem non raro dmul inclu- dat, ad illam praecipue, in hac qvidem opella, ad-
verfae & fecund# fortun# nexum & datas veluti vi-
ces generadm adumbratura, reipicere fas ed. Non
nid generalem promitrimus commodorum ex incom¬
modis derivadonem, ne qvis a nobis exfpe&et, ut ad finguiaria defcendentes, cafus fpecialiores in vita
communi examinemus, qvod vadi omnino operis
non fedinad föret meletemads argumentum.
§· III.
Incommoda qvidem per fe commoda non funt,
cum oppodtorum femper oppodta dt ratio, &quasad imperfeftionem tendunt» non podunt dmul eodem refpeftu felicitatem nobis adferre fperatam: fed hoc
tarnen non obffot, qvominus ex incommodis com- nioda nobis condngant faepidiine. Ut enim in maxi¬
ma
& ) 5 ( $
ma bac rerum un i verbrate, quam macrocofmum di-
ceremoris ed, ex contrariis non raro cauiiis, pares
tarnen producuntur eiMPus, ita qvidem, ut ex ve.
nenis non minus,, quam floribus, optima eliciantur,
artis beneficio, medicamenta: ita in microcoimo, ho-
minemloqvor, non infolitum eil, ut ex adverfis pa*
riter atqué ex profperis rebus non minima felicitati
adjiciantur incrementa. Aut enim incommoda datum
iubfeqvenxem feliciorem reapfe reddunt, aut bonis
ample&cndis dant occafionem, aut denique fenfum
corrmodorum, mutatis vicibus, jucundiorem effici«
unt,quae (ingula in bonis & commodis numeranda efle
nemo non agnofeit.
§· IV·
Incommodis vero eommoda e(Te adnexa, non
una ratione perfpicitur. Partim enim generali qvo.
piam argumento hoc confici pocerit, partim etjam ad
experientiam provocåndo, exemplis huic fententiae
robur addentem innumeris. Qvod ad prius attinet,
nihil utique facilius ed, qvam eommoda etjam cum
incommodis in curriculo vitas humanas connexa a-
gnofcere, etjam in iiscafibus, ubi minus,ob imbecilli-
tatem nodram, bona malis admixta cernimus, quam
primum de provida & paterna plane Summi Numi·
nis cura, q va totum perbenigne fovet genus huma¬
nuni
,conviftus fuerit animus. Ut enim DEus, ab.
folurc & iinepari Optimus& Judidimus nihil nid bo«
num & bnibus fuis conientaneum facere aut permit-
tere poted: ita certifiimum ed, quod, in maximis &
minimis, fingulorum hominum ita temperet fata, ut
quidquid ipfis acciderit, bve adverfum iuerit five fe·
Λ ζ cun-
»■ ) 4 ( JK
cundum, in optimum tandem, ab ipfo fapientiffime prseflitutum, vergat finem. QWs vero Hnis alius Di-
vina Majeftate dignus, quam ut inpromovenda atquc
amplificanda creaturarum liberarum felicitate/ummam
& infinitam, qua folus pollet, evidentiiiime illuftrec gloriam? Hinc quamvis homo, liberae, qua praeditus eft, voltintatis abufu impediat haud raro> quominus^
Divinae bonitatis vim, ferie beneficiorum non inter- rupta, perfentifcat: illud tamen nunquam efficietho-
minum vel infirmitas vel pravicas, ut DEus velade-
creto benevolentiae defle&at, vel fcopo iuo prorfus
excidat, Ubicunque igitur aerumnis & calamitatibus
homines adfligi atqve exerceri DEus jubet aut per- mictit, bonum aliquod intendit, ad felicitarem par- tim adfti&i, partim aiiorum, qvibuscum idem vWit
ac coniociatus eft, omnino referendum ; quod fi
non obtineri aliqvando qvis diceret, is utique in fapientiam non minus quam potentiam DÉI fö¬
ret injurius.
v„
Ab incommodis igitur commodanon prorfusefle fegreganda argumento plane indubio evifhim cre- diderim. Experientiam qvoqve, veram illam huma¬
na? cognitionis ac fapientiae matrem, in hac caufia
confulamus. Hsee qvidem in iingulis moleftis cabbus
ad indaganda ac determinanda coramoda, quae inde fperari poflintac debeant, neutiqvarn iuffieit. He.
betior enim mentis noftrae eft acies, quam ut fingulas
rerum, aftionum & paffionum cauffas & confécutio-
nes, inprimis fubtiliores & in ob curö pofttas, pervi-
dere valeat: in genere tamen commodos incommo-
durum
£ ) 5 ( &
dorum eventus tam clare plerumque ob oculos ponit
quocidianus rerum ufus, ut ad hane rem percipien-
dam vix mediocri opus (it perfpicacia, Nos, uc di-
ximus, per iumma quafi capita eundo, praccipuos in
vita communi cafus, bona ex adverfis adferentes,
ftri&im enumerabimus.
VI.
In malis publicis bellum principe loconominan-
dum videtur, Eft hie (latus violerna: &fangvinolen-
tx inter gentes concertarionis omnium maxime a eommodis civium alienus, ut qui hane malorum ier-
nam vel ex annalium fide cognoverit, vel, qvoddu-
rius eft, oculis ip(e luftravcrit, merito cum pocta exclarnet:
Nulla falns hello !
Interim tarnen bellum, per fe horrendum & incorti»
modiftimum, bona comitantur non fpernenda. Nam paritur pax bello, utait Nepos, & jucundiora longe
funt pacis commoda illis, quos diu vexavit Martis
fievitia. Ut taceam in hello milites gloriam & opes
invenire^unitisqve gentis cladem & intcritum alterius
efle vi&oriam & incrementum. Peilis multos fubitö cives aufert, ficque terrore & luftu complet omnia:
fed multos eadem miferos cito liberat, & iuperftitcs
non raro reddit locupletiores. Annonae caritatem
merito eulpant ac deplorant homines, innumerisut^
pote fcatentem malis: ied optant eam frumentorum
mercatores, qvorum plena funt horrea, & taioriex- cipiunt animo. Et qvamquam hi in vitio funt,fua·
qveab aliorumufibus male disjungunt commoda: ni'
mio tamen fuse mercis pretio luxuriam cohibenc &
patien*
& ) 6 ( $
patientiam non minus, q värn frugalitntem laborem-
qvre affiduum excitanc. In publicis denique malis plu*
res ieie bonis offerunc bene marendi oecafiones, &
teior poil acceptam liberationem ad coeleitia laus
amandatur. §. VII.
De malis autem privatis five iiogulorum idem o- mnino ilatuendiim. Qvenmtiir multi infirmiorcs na¬
turs dotes, cumqve iis non iine incommodo confll·
bhntur : Sed non animadvertunt fe ab officiis magis
arduis & curis gravioribus, fplendidam non raro ma- gnorum ingeniorum fervitutemcomicantibus, nacurae·
quodam beneficio, eile exemtos. Corpore niorbis
obnoxio diu multumque laborare, gravius utiqve
mal am eft, vitamque pluribus comrnodis exuit ac fpoliac. Verum poit morbos gratior bona valetudo ed, fae-peque vitiis animi dolores obicem objiciunc corporis. Ut prseteream nonnulla eile morborum ge¬
nera
,qvae machinam hane corpoream maflamqve fangvinis & huniorum expurgando conftanciorem po·
itea faniracem efficianc, de quibus tarnen Medici iunt
confulendi. Grave rnukis egeftatis onus eil, fed&
bonai mentis foror non immerito faspe paupertas au*
dit, cum innumeris, qvx ditiores vexant,curis aniam praecidat, viciisqve teterrimis pracludat aditurn. Quan¬
tum cerce Romanis veteribus profuerit habitus ab
illis paupertati honos, optime patefeit, fi ad mala,per
opum adfiuentiam, genti huic illata attentos conver- terimus oculos. Inhabilis fortuna eil & incommodas habet viciifitudines: feä&miferis folatium efl,quod
fortunae fixus non fit locus; unde meliora fperare au-
dent, atque a volubili rerum creatarum curfu ad ila*
bi 1cm
«Κ ) 7 ( &
bilcm atqve asternam creatoris gratiam laeto provoca-
re pe£lore adfvefcunt. Incommodi valde funt inimi*
ci, longeqve deteriores, qvi falfa fpecie amicitiam
iimulanc: fed nihilo minus vel invid profunt pluri-
mum. Inimici enim, qvamvis multa nobis adfingant,
näsvis tamen nodris non parcunt, ficque emendatio-
ni anfam fubminidrant, et falfi fratres, in facris de-
ceptores di&i, prudentiam nobis commendant, &
qvod majus eil, fididimam DEI amicitiam, velnt ex oppofito, illudrant atque extollunt. Sed quid multis
opus ed? Nemo facile ulkim nominare poterit ad-
fliciioris fortis genus, qvod non fuis dt dipatumcom-
modis: ita DEus mirandam qvidem gubernandi ra-
tionem in cun&is adhibet, fed optimam femper no-
ftrisque commodis veris & perennaturis adcommoda-
tam, de quo igicur refte cum Salomone Eccl. III.
,