NI If

l:C • ^ If §

D J*

DISSERTATIO PHILOSOPHICA,

DE

SAPIENTIA DIVINA

IN

MALIS PHYSICIS D1SPENSANDIS,

QUAM,

VEKAMPL. FACVLT. _{PHIL. UPS:}

pr-eside,

Doct.PETRO NI COLA O

CHRIStlER NIN,

LOG. ET METAPHYS. PROF, REG. ET ORD.

PRO SUMMiS IN PHILOSOPHIA HONORIBUS,

PUBLICO EXAMINI MODESTE SUBJICIT

STIPENDIARIUS REGIUS

ER1CUS ERICI WIDGREN

ANGERMANNUS.

In Auditorio Guftaviano d. XXII Maji MDCCLXXIX,

H. A. M. S.

Mores imjrohi rtfitur. tn tvcrtunt.

U P S A LI JE)

AP UD JOH. EDMAN, direct. et reg. acad. typogr.

S:AM E.-AM MlTÉM MAGN/E F1DE1 Fl RO,

REVERENDISS1M0 DOMINO i

ERICO HESSELGREN,

S.S.THEOLOGI/E DOCTORI CELEBR ATISS1MO

DI0ECESF.OS HERNÖSANDENSIS

EPISCOPO

EMINENTISSIMO, SYNEDRII SACRI

PRAESIDI,

GYMNASH SCHOLARUMQUE PER DIOECESIN

EPHORO

ADCURATISSIMO,

M^ECENATI SUMMO

SACRUM.

§. I.

Adcurata rnalorum, quibus homines adfliguntur^

confidevatio, ad pietatem & anitm tranquillitatem ejt maxime ntilis ^ac neceffäria,

Nihil ^ut fere de malis & in vita communi eft frequentius, aerumnis plurimis homines ^quam que- relani inftituant, _atque fatorum etiam non- nunquam incufent inclementiam, quod ^non ad ^pro- fperitatem, (ed miferiam rhultipiicem videantur de-

ftinati. Neqne negandum eft, bona malis adeo heic efle permixta, ut nemo doloris plane (it expers,

nemo qui omnes numeret (inc nube dies, nec fo-

brios quisquam fortem humanam, ita extollere pos¬

fit, ut afperum nihil atque acerbum in vita inve- niri adferat, nifi quod ^mere opinatum fit atque ima- ginarium. Senfus in hoc negotio certius, quam vellemus teftimonium perhibet ^> nec in noftra un- quam poteftate fitum efl mutare (enfationes, ut ju-

cundum pro lubitu ('en ti a mus, quod ^per fe ingra-

tum eft, atque triftitia nos adficit. Interim maxi¬

mus hic malorum & incommtdorum acervus, ad-

verfus benignitatem atque fapientiam fummi Nu-

minis murmurandi, juftam cauflam minime fubmi- niftrat, nec ulla _unquam defperabunda laraentatio audirecur, fi veram adfligentis calamitatis originem

& indolem, _atque admirandas Divinae Söpienri#,

cun£h ad optimum ducentis exitum, vias confide»

A 2 rare,

4 Sapientia Dei

rare, omnibus datum eflet. Si mala 8z vitse hu»

manae calamicates, in cogitadonibus nodris multipli-

cancur, earumque gravicas augetur, fi a bonis lin¬

de oriantur, _{quaeque ex} iis confequuncur, in animo feparentur, fi clarius & fréquentius ad mala & in- grata

quam ad vitx commoda Sz iucunditates sd- tendere adfvefcimu?; _nequs Dei beneficentiarn re£bs

adtimare 8z extollerc, _neque (orte noftra contenti vivere, _neque bonis noftris cum gaudio, frui &

mala cum interno folatio patienter ferre pofl'umus.

Ne igitur ingrata & afpera, quas nos haud raro (limulant & pungunt, bonitatem Dei cunöra gnber-

nantis paternam & infinitam nobis dubiam reddant,

nec loco venerabundi gratiffimae mentis affeöus, cen-

furam Ejus feramos ineptam 8z iniquam

de Sapi¬

entia Divina, _quae in malis phyficis difponendis elu-

cet, brevem Inftituere difquifidonem, operas for-

taffis eric predum. Hanc vero dum fufcipio, Di¬

vinum auxilium humiNirnus impJoro, dmuique Tuam

B, L, humanitärem 8z mitiorcm interpretationem impenfius mihi expeto.

§. II.

Mali indoles dißinctius _expon i tur.

Err-ant omnino, qui in rebus per fe fpe&atis

mali quidpiam inveniri exiftimant. Nihil enim in

tota hac rerum univerfitate exfiftit, quod Deum Optimum non hnheat Au&orem 8z Moderatorem :

nihil ab Ipfo effici poteft, quod non fit valde bo- num, nihilque permitti, quod fuis uiibus dcftinatis

non

in Malis Phyßcis. 5

non fit adprime conveniens. Sed cum notio bon?

& maii fit relativa, atque eos potifiimum refpiciac, qui facultatibus conceffis & rebus in hoc univerfo obviis, re&e vel fecus _utuntur; ve! certe ab illis ad fe adplicatis gratum aut ingratum habent fen- fum, ideo _{nonnunquam res} mala dici confvcvit, quas fenfationem moleftam aut acerbam nobis adtulit &

adferrc poteft. Ceterum notiffima eft diftin&io Mali in Metaphyficum, Phyficum & Morale, qua: cum aliis bene multis Philofophorum divifionibus hoc

habet _{commune, ut parum} fit adcurata; cum nec mali idea eadem, in fingulis membris retineatur,

nec membra fe mutuo excludant; fiquidem unum

aliqua faltem parte includit alterum. Malum enim

phyficum eft vel pofitivum vel privativum. Illud eft, quando ^a prafentia & a&ione alicujus obje&i,

tsedium & dolorem perfentifcimus. e. c* quando

morbo vel igne cruciamur. Hoc vero in boni

omiflione vel defe&u confiftit, quotics inde cadium in nobis excitatur. Hmc nonnulli anfam defum- ferunt in abftra&ionibus confiderandi omnem per- fe&ionis cujusdäm limitem, omnem realitatis defc- öum, quem malum metaphyficum ^vocarunt; id

tarnen minus commode; cum limitatata omnium

rerum creatarum vis & _{natura, per} fe non adfcrat fenfationes ingratas, neque adeo felicitatem alicuius

turbet aut fubvertat, unde in malis perperam nu»

meratur. Interim in naturali hac noftra limitatione ratio delitefcit, non cur mala rc ipfa pariamur aut

faciamus, Ted cur partim ex rebus in fenfus incur-

A 3 ren-

6 Sapientia Dei

rentibus, partim ex noftris erroribus Sc malefa£h's>

ingratas experiri poffimus fenfationes. Si enim mens noftra adeo eff'et perfe&a, ^ut re£ta fernper de re-

rum relatioriibus ferrct judicia, & voluptatum flu«

xarum illecebris atque adfe&uum turbine ad prae«

fentia bona minora, remotioribus majoribus praefe«

renda abripi non poflet, contra noftram Sc aliorum feiicitatem, & quas per hanc illuftratur, gloriam

divin am nunquam ageremus, ficque nulluni in vita

hominum foret malum morale, nulla a£tio regalis prudentiae Sc fenfui moraÜ contraria. Pariter omne malum, quod ab aliis rebus & hominibus ^{prxter no«}

ftram culpara «nobis acceleratur, exularet prorfus ab

bominum focietatc, fi ^omnes focii eflent benevoii,

Sc finguli ab omni vi externa inviolabiles exfiftc- rent; hoc eft, fi vel divinam prorfus & immuta-

bilem perfe&ionem ^, vel fenfu carentem & machi-

nis confimilem haberemus _naturam; quorum alte«

rum ad humanam feiicitatem non eft neceflarium;

alterum omnem prorfus gratum fenfum una cum moleftis fenfationibus excluderet. Malum _{moraie pro}

objecto habet a&iones vel inclinationes liberas, quibus adhaerere dicitur, quoties a fenfu mali im- probantur, ideoque ^a lege Sc felicitate aberrare in«

teliiguncur. Aliter vero concipitur malum phyfi-

cum, quod reliquos fenfus ingrato modo adficit,

quando nos malis premi & adfligi dicimur. Sed

ratio tarnen cur a£fcionem liberam, quse regulis fa- pientias Sc juftitix repugnat, malam dicamus, in eo

confiftit, quod partim ingratato dum patratur fenfu

imme-

in Malis Phyficis. ⁷ immediato, partim confcienti« accufatione, pluri- busque fubfequentibus morfibus, nobis moleftiam

creet. Malum igitur morale, quamvis ob vitiofam

agentis inclinationem, ab aliis differat malis, quae

phyfica riuncupari folcnt, ipfo tarnen effe&u, qua-

tenus taedium in agente excitat, ad naturam malo-

rum p'nyficorum propius accedit, & una cum illis

ad infelicitatem & miferiam auctoris fui concurrif,

§. IIb

Ineptos Divinam Sapientiam in permijjione & ad- miniflratione muhrum defendendi modos rejicit.

Nos autem de malis phyficis, Divinam Sapien¬

tiam illuftrantibus, jam breviter a&uri, longe tutio-

rem, inveniemus hsec multa, qux 110s premunc in- commoda, cum infinita Dei bonitate conciliandi ra- tionem

quam qux philofophis non paucis, tum

antiquioris tum recentioris sevi, fefe probavit, Alii

«nim, ut Deum Optimum} malorum cauflam non ftatuerent, aliud quoddam advcrfae fortunae princi-

pium adoptarunc, quod fic regimen hujos univer- (i, in odiofis tantum & funeftis eventibus admini-

ftraret, Sed cum hoc principium a Deo indepen-

dens fingatur, ideo cum fumma Ejus Majeftate con- fidere nequit, inprimis quia maadedis Theologie

Naturalis vericatibus, omnia non minus mala _quam bona, Divinae gubernationi fubjicientibus, h&c ab-

fona hypothefis repugnat. Aliam Illudris Leibnitius excogitavic fi&ionem, ut praecedentem Manich&ifmi

errorem, ab eruditiffimo P. ßailio _pro inexpugnabili

ven»

i Sapicntiå Dei

venditatum refutnret, fimulque bonrcatem ^ac fan&i*

tatem Dei ab illis obje&ionibus vindicaret, qux a malorum in hoc univerfo frequcnda oriri & move- ri foient. Is fcilicet in fua Theodicea concendit &

ftatuie, ideo tot mala in harmonia hujus mundi efle

a Deo permiffa, quia ad ideam nexus mundani

omnium poffibilium optirni, aeterno Dei intelleOruf

in regione poffibilitatum obverfantem pertinebant,

Suem ^{leus non} decreto creationis potuit, quia poffibilitates & difpofitionis non producit, ^{5 mutare}

fed eftentias poffibiles ^a fuo arbitrio independentes

& immutabiles, in ideis fuis aeternis invenit. At

dici vix poteft, quam parum haec dementia ad Dei Majeftacem adferendam valeat. Nam etfi ftudium adfligendi non poffit ei jure quodam exprobrari, qui aliter agere nequit, quam ipfi lege quadam

immutabili ed: prasfcriptum: non magna tarnen b&-

nicacis & fapientiae gloria ipfi relinquitur, fi ad be-

nefaciendum hoc gradu & ordine, non libere fe

determiner* fed regulis immutabiiibus & ^a fuo ^ar¬

bitrio haud dependentibus ducitur ad bona & ma¬

la conne&enda ac difpenfanda. Verum tota haec hy- pothefis nititur ficta poffibilium producendorum idea-

li realitate, ante ipforum exfiftentiam, & praeterea

perverfam Sapientiae Divinae notionem fupponic,

quae non tam in operibus Dei efficiendis, & ordi- nandis, quam porius in efTentiis rerum aeternis, &

regulis decretum Dei antecedentibus obfervandis,

in hypothefi Leibnitiana collocatur, Quare haec ex-

plicatio, noa tantum mali culpam, fed ^onnem quo-

que

in Malis Phyficis* ⁹

que bonitätis ac puichritudinis laudem, a Deo re*

move-c. Sapientia enim quse generatim fpedhta in

fubfidiis ad finem honum excogicandis Sc adtempe-

randis, impedimentisque removendis verfatur, cer-

tum aiiquem fcopum ^{per res externas} obtinendum prsftruic, quo nondum conftituto, nihil ut fapien-

ter aut perperam factum cogitari poteft. Deus au-

tern mundum liunc non ab aterno conflitutum &

in aptum ordinem redafhim ullibi invenit, Ted Ipfe

liberri-nva vojitione condidic & ordinavic, nec uliis

legibus a fua ^natura diverfis, ad taiem & non a-

liarn rerum externarum feriem excogitandam & e£- ficiendam tu i c alligatus, Ted in ipfa rerum finitarum

confotmaiione & ordinatione, cunÖa fapientiffime

in hunc finem gioriofiffimum dirigit, ut quam plu-

rimis & maxiuds benefiwiis, (ed Jiberrima inclina- tione pi sefhiiis ac diftributis, fiummam (dam boni-

tatem, potentiam & intelligentiam fpiritibus aliis agnofcendam praebear, Hcc vero fapieniia Dei Ii¬

berrima in moleftis cafibus moderandis, ita eft _ope- rofa, ut non tanquam inevitabiles Sc ad hnnc prse- cife mundum neceflarios atquc a fe independentes confideret, fied ut his tanquam adminiculis Sc ^oc-

cafionibus _utatur, partim ad optimas inclinationes producendas, variaque beneficia eroganda ^, partim

ad majores moleftias Sc adflidiones prascavendas.

Hanc vero malorum fapientiffimam & Optimo Crea¬

tore dignam difpenfationem, quantum virium tenui-

tas & temporis babenda ratio permiferic, paucis ^exem- plis ad certas redu&is clafles dilucicLre juvabit.

ß §. IV,

I o Sapientia Dei

5. IV.

Mala in mundo, refpectu multitudinis bonorum funt paucijjima, tarnen ad Dei fupremum dominium per-

fpiciendum, Ö lpfius beneficentiam tnultiplieandam

conferunt, nosqne ad majus pretium bene•

/ ficiorum di vinorum flatuendum

ve lut i manuducunt.

Monuimus antea limitationem natura per fe

mal am non e(fe, etfi _per hane fieri poteft, ut va- rias fentiamus moleftias & acerbitates, plurimosque

animadvertamus defe£tus. Ab inaequalibus perfe.

ftionum in rebus creatis gradibus, clarins elucet

abfolutum Condicoris dominium in bonorum difpen.

fatione ^ac diverfa diOributione, _quam fi nniformis

& aequalis perfe&io ubique, & fine variatione ocu- lis obverfaretur. Infimus perfe&ionis gradus non minus ^a Creatoris benignicate pendet, quam maxi¬

mus. Suum enini cuiquc ^pro fapienti beneplacito

rribuit.. Paucifilma monftra, eximiam nstura com¬

munis praftantiam & pulcritndinem mirifice extol-

lunt. Morbi breviffrmi pauciflimorum hominum, löngiffimam faniratis fruitionem vividiorem in reli- quis efficiunt, ejusque reftitutionem cum infigni la>

titia percipimus. Nonnulla incendia & naufragia,

ad Dei cuftodiam implorandam & agnofcertdam in-

numeros incolumes compellunt. Fames ac ficis pau-

corum momentorum, edendi ac bibendi jucundita-

tern augent, atque ad Deo gratias agendas fatura-

tos valide incitat. Laßicudo pofl curas & diligentes labores, requiem & otium fvaviflirnum nobis reddit.

Pau-

in Malis Phyßcis, ^ir

Pauperum egeftas, meliorem reliquorum conditio«

rem in clariorem lucem collocat, Sc inopum mi- feria, nberrimam gaudendi materiam in beneficiis dan- dis Sc accipiendis focietati humanae fuppedicac. An«

nonae Caritas quse rarius concingit, neceffaria eft, nc

reliquorum annorum ubertas plane evilefcat. Li.

niitna noftra cognofcendi facultas, fenfuna per fe jngraturn non adfert; nemo enim nili ftolidus dolore ideo adficitur. quod non omnia fciat, _neque in ju~

diciis de rebus haud exploratis, ^{omnem errorem}

vitare poffic. Interim nonnuliorum (cientia, pluri«

irorum ignorancise, cum mutua docemium Sc di- fcentium deleflatione medetur« Vires fuis pariter circumfcriptae limitibus^ nemini inevicabilem creant

moleftiam. Sed moleftum tarnen interdum eft ne-

fcire, errare, falii, decipi Sc defectum ac decremen-

tum virium perfentilcere. Dens autem infirmas ho- mini dotes conceflit, non quia majores dare non

potuit, fed quia nobis forte in prüfend rerum fta-

tu id minus-expediret. Sic magnum utique nobis

eft commodum, quod futura noftra fata in remo-

tiori diftantia non praevideamus. Si enim bona ob- tinenda nimis perfpicue cerneremus, facile in ferne«

ritatem incideremus, Sc gaudia noftra longiori prae-

guftu mir.Lierentur: fi mala certo praefciremus, me- tus nos perpetuo cruciaref. Si vires corporis mi¬

nus limitatai, animo tam infirmo eftent additas, fe pius & gravius nofmet ipfos & aiios laederemus.

Quod igitur infirmi fumus, non exiguum eft bo«

nitatis & fapicntiae Divinae documcncum, eoque rrji-

B z nus

12 Sapientia Dei

nus hanc naturae noftr^ hnbecillitatem _a?gre ferre debemus, cjuod non fine auxiSio nobis relifli Viva- mus, Ted praevaiida benigniffimi parentis manu &

difpoficione, ad nie tarn feiicicacis perducamur. ^Non-

nulla etiarn mala leviora Sc rariora, hunc nobis,

Divina fic dirigente Sapientia, praeftant ufum, uc a- lia longe graviora nos fugere & praecavere doce-

anu Sic intemperanrior ciborum ^am potionum 11-

fus, fdriitatem corporis ftatim aggreditur, Sc _segri-

tudinem quandam excitat; fed haec, inftar amici mo-

nentis, ad temperantiam in pofterum adcuratius fer- vandam nos exftimulat, ne morbum grtiviorem, con- tinuata nobis adferat luxuria. Ingratae _nonnunquam fenfationes, vel eo nomine Divinam iiluftranc Sa-

pientiam ^, quod alia mala

majorem & diuturnio-

rem moleftiam nobis minitantia expellant, Sic febris quantumvis incommoda, ^naturas nifus eft, materiam

heterogeneam & nocituram ^e _corpore' expellere co-

nancis, _eoque reCpetfu morbus periculofior non raro per alium toilitur. Eft omnino corpus noftrum,

variis obnoxium fenfationibus _minime jucundis, _quae

abeßent plane, ft adeo ^tenera nobis non contigißet

fenfuum externorom compages: fed melius eft ca-

loris & frigoris vim non ßne dolore aliquando ex-

periri, fapores, odores & fonos infvaves fentire,

quam organis inftruftum efte craßioribus, fenfu plane earentibus, Sc fic voluptatibus infinite mulcis, una cum rariori 8c evitabili tsdio penitus privari. Quin

etiam ipfa nos viciffitudo & varietas fenßonum, snagis deleöat, quam perpetua gracorum obje&orunx

per*

in Malis P hyfleis.

psreeptio t & quemadmodum pofl nubilas & hor*

rendias cempeftates, gratior eft tranquilia aeris &

coeli ferenitas, _acque poft afperam hiemem, verfc

& aeftaris ameemtas nos magis aöficit, ita jucundior

nobis fit ufura fani corporis, poflquam cum mor- bis aiiquamdiu funius conüidiati, & fvavius res men-

rem demuleent fecundae, ubi adverfis fuccedont.

Quis non agnofeit in his & aliis ejusmodi cafibus,

bonitatem fummi fatorum noftrorum Moderatoris fopientiffime declaracam & adminiftratam?

§♦ V.

Mala locum non hahent nifi oh majora hona,

Hominem a prima nativitate, diuturna imbecil- 3icas comitatur. Jguot anni requiruntur, quam fol-

licita informatione _opus ed, ut quis idoneus fiat,

ad Vitium & nmi&um proprio marte parandum?

Brucis animantibus pauci dies iufficiunt, ^{ut eo us-}

que adolefcant, quo fibi de vitlu profipicere que-

ant* De hac noftra imbecillitate homines faspe con- queruntur. Cadücum _inquit Qtiintilianus, circa ini¬

tia animal homines fumus, Nam feraruni peeudum- que foetihus efl ftatim ingrejjus, ad über a impe.

tus\ nobis tollendus inf ^ans if adverjus frigöra ^nu*

triendus. Sic quoque inter parentum manus, gremi- umque nutricis fape lahitur a). Sed ifta Jongior humana infirmitas atque alieni auxilii indigentia,

efl: praeeipua humanitatis fchola, Sc. ad rationis at«

B 3 _que

ß) Qvintil. Declamat. 306.

14 Sapientia Dei

que intelie&us cuicuram via. Nam fine diuturna

& arctiori hominum converfatione, nulla eflet edu- catio, null* propinqvoram amicitia, nullaque a pa- rentibus & curatoribus inffcitutio locum haberet.

Fingamus hominem qui absque aliorum ope ac

quotidiana focietate adolevic. Quam miferandum

eilet animal? Mucum ac turpe pecus, omni infor¬

mations & dtfciplina deftitutum, cujus nulla eflet

nid bruta & ftupida adtentio, nullaque cognicio,

nid ex vehementiori fenfuum imprefiione oriunda.

Nihil aliud ipd foret relicfum

_quam herbas radi.

cesque vellere, aut fponte ^naros frufhis legere; d«

tim fönte, fiumine, ^aut laeuna obvia levare, repel-

lendis _aeris injuriis antra fubire, tempus tsediodfli-

mum per otium exigere

ad quemvis ftrepitum,

aut animantis alterius occurfum exhorrefcere, de- nique fame, frigore aut lacerante fera beftia mifere vitam finire. Igitur quod homines ad ufum ratio- nis & orationis perveniant, quod multarum retum

intelligentian! facile adquirere poflint, id effidt na¬

turalis infantum imbecillitas, _{quaj parentum} & Ii*

berorum longiorem conjunftionem adeo necedariam

& ' inevitabilem reddit, atque eo ipfo mutuo amo- ri, mutuisque in focietate officiis prxftandis, opti-

mam fuppeditat occadonem.

Multa etiam quae hominibus dngularibns non- nunquam mala & incommoda fnnt, ad ^totarn uni- verlitatem melius confervandam diriguntur* Globus

terraquaeus eft plurium animalium domiciiium, ^non

noltri cauffa unice adornatus; hine provida Dei

cura

•>

fil Malis P by/i eis. 15

cura ad rellqua animantia fuftentanda, 8z ad natu-

ram organicorum corporum in aSiis indi vidnis con~

tinuandam quoque extenditur. Faciie vero de pre- hendimus, quod regnum vegetabile perpetuis mu*

tationibns dt obnoxium, quodque immenfae anima-

lium mulcicudini & varieraci alendss hand fufficiac.

Ideo ^ut major animantium copia in tel Iuris fuper-

ficie fuc.ceflive vivat, unum animal fafåum eft alre-

rius pabulum, & omnia generantur, ut ab aliis de-

vorentur. Fera> & animalia Carnivora

raro lace-

rant agilia, vegeta & vivida, fed debilitata, nimium rnultiplicata & cadavera plerumque confumunr. Hae

deflru&iones ad univerfi ordinem, proportionem &

pulchritudinem ^perpetnam mirifice conferunt. Hinc

per inundationes, tervx motus, & variorum aninoa- Iium7 infe&orum, verrnium &c. noxarn, fpe&aculum

natura amceniflimum frequentius ^mutacur. Non-

n lorum enim corporum deftru&io, eft aliorum plurium nutricio. Variae quoque funt hominum in-

clinationes & diverfi fines, unde id quod unus tan- quatn malum pro fua conditione averfatur, aliorum

aeftimatione utiiiffimum Cxpe putatur. Sic etiam

ventus & tempeftas, qua? quibusdam adverfa judi-

cantur, innumeris aliis funt exoptatiffima..

§• VI..

Mala phyflca ^non tanturn ma los hominum mores

coercent, verum plunmis etiam virtutibus & bene'

ficiis exercendis anfam copio/iorem /üb-

miniftrant..

Malis

16 Sapientia Dei

Malis farpe phyficis plurima impediri mala

-moralia feu turpia Sc nocenuffima facinora, notius eft, quam uc multis demonftrari debeac. Multis in- nocentiam infirmicas commendat, qui magnis pol-

lenres viribus, injurias non paucis longe laceque es- lent iiiaturi. Plurimi alios infeftarent, nili aliena ipfos in officio rccineret periecutio. Bellorum cala- micates, luxuria? aiimenta collunt & removent. In- primis ^vero poena, quae malum eft phyficum illis irrogatum ^, qui malas commiferunt actiones, ^eum

habet finem, ut hornines pravi, a firnili peccato

poftmodum abftineant, Sc ad fubfidia eniendationis

divinitus oblata (ollicite adcendanc, _{atque uc} alii

eorum cxemplo ad prxvaricandum evadant tardio-

res. Loquimur antem heic non de nacuralibus ma-

larum ßttionufri confe£hriis> quae poenarum natura- lium nomine venire folenc, Sc _{qua? ut antea} dixi-

mus, malas aäiones disfvadent, fed de incom »o-

dis arbitrariis, quae a fuperiore qtiodam., legum trangreffioribus irrogantur, quaeque ri£le Sc pro¬

prio loquendo ^{pcense vocancur,} Has quidem infli-

guntur quia peccatum eft, quatenus peccando Vi¬

tium indicacur, tanquam morbus moralis, duriori hujusmodi remedio tollendns; quisque tarnen l'api-

ens punit ne peccecur, liquidem finis pcenarum in peccatis antegreffis collocari non poteft. Punit au¬

tem Heus non tantum per Principes 8c Magiftratus, populis Sc civicatibus praepofttos, Ted etiam malis peculinri Sc exordinaria ratione immiffis, quorum

exempla in hiftoriis Sc vita communi paffim funt

obvia

in Malis Phyßcis, ¹⁷

■ob via- Haben c hsec mala rarionem in pravis bomb

num habitibus cmendandis, & delictis inje£lo mecu

praecavenriis, adeoqtie ad felieitatem humani generis tendunt, & (ic propitium Opcimi Moderatoris erga ihomines animum produnt, quamvis jucundum pa- tiencibus non adferant fenfum. Non omnia vero

mala phyfica, pcenarum habent indolem; liquidem

non paucae calamitares ^, tum publica, tum etiam privatas, probos atque improbos pariter tangunt;

mit non pari ab utrbque luflineantur anirno. Nec

levis illorum error eil:, qui haud aliter ^quam ami«

ci Jobi parum lapientes, neminem durioribus fub- jici fatis credunt, nifi qui gravioribus lic vitiis at¬

que facinoribus inquin&tus. Sic enim felicioribus

praeter meritum gloriandi, & naevos fuos negligen-

di datur occalio, adflictis vero, aut vani injiciuntur fcrupuli, dum malefa&a, etiam taccnte confcientia

operofius in vita fua exquirere, & libi exprobrare docentur; aut adverfus Divinam difpofitionem ^rnur-

murandi anfa fuppeditatur, dum ad fuam innocen-

tiam rigid i us defeniitandam, fiftis molefte ledulorum

criminationibus exftimulantur. Quamvis enim opti-

mi quique in hac infirmitate, fuos agnofcere erro*

res & lapfus _cogantur: iniquum tarnen furet> Sc

divinae jultitiae clementiaeque parum conyeniens, Ii

quis vel morbos, vei annonae & bellorum calami-

taces, vel ßngularia etiam infortunia ^, ex illis fonti-

bus femper derivaret. Iniquiffimurn ^vero «1$., Sc

minime ferendum, fi focietatum major ^{um, aut} mi-

norum re&ores, fuae confc&aria injuftitiae aut im-

G pru-

Ig Sapientia Dei

prudentiae, fociorum peccatis, prsecipiie occulcis im¬

potent, ut culpa ipfi vacare videän'tur, ^nec adama-

tam vivendi rationem defercre neceflum habeanr.

Conftat vero longiffirna experienria, quod improbi

interdum omni bonorum genere ad tempos cumu- lentur, tit eo profimdius in miferix barathruni pra>

cipites poftmodum ruant: & pii ex adverfo ac

virtucis culto.res, variis adverfitatibus diu adfligun-

tur, ut pod patienti® exercitium, auxiliis Divinis &

folatiis humanis eo fvavius exhilarentur, & ob Ii-

berationem a malis eo ardentiori fiducia Dei opem

implorent, eaque accepra, obftri&ifiimo animo be-

nefa&oribus inprirnis Deo gratias agant. Ubi nulli

func innocentes five refipifcentes egent aut miferi,

ibi mifericordiae & liberaiitatis nullus e(l locus»,

§. VII.

Mala phyfica viribus corporis cf an 'imi exercendis &

excoleridis occafionem flippe dit ant optimam.

Mala qua? vitam hanc imbecillem obruere vi-

dentur

& a cunabulis ad fepulchrum usque nos comitantur

hone etiam nobis fru&urn adferunt,

ut vires noflras exercendi, variasque addifcendi ^{^r-}

tes- occafionem & incitamenta fubminiftrent. Multa

nos urget ac premit indigentia: fed haec varios fu- fcipere labores cogit, & plurima excogitare fubii-

dia, quibus vitae necefiitates nobis parare poflumus»

Si homines vi&um & amiQrum fine omni ftudio &

artificio, a natura acciperent ^, vix rationem & no- biiiffiraas animi vires exercerent & excolerent, fed

de-

in Malis Phyßcisv 19 defidia _atque inertia anirna torpefceret, sc longe

infra brucorum animantium föllertiam fubfift-erec.

Malta conatibtis noftris fe objiciunt impeciimenta,

led q as dadium nollrurri & agendi ardorem actione,

atque torporem aniniis noftris excutiunt. Molen qus nobis imminent ^ac miriantur perictila, ineuriam &

temeritatem peilunt, prudendarn vero & circunn- fpectionem nobis commendanr* Nocuoienta certe

haud raro funt doeumenta, & incommodis magna

plerumque commoda funt adnexa. Prsterea mala

qus citra noftram colpam nobis contlngunt, piuri-

mis egregiis virtutibus colendis, materiam exhibent

uberiorem, & officiorum mutua commutatione, a-

morem & connexionem focietatis humans aretiorem efficiunt* Si nulla eilet opum & divitiarum ins- quaütas, vinculum focietatis humans fere difTol ve-

retur; cum alter alterios ope non indigeret, null i

effent benefa&ores» nulli clientes, nollos ob hene- ficia aeeepta gratus aninius. Quin etiam horno bo¬

ns frugis & mali non ignaros, data faculcate 8z oc- eafione, miferis promtius & libentius fuccurrit* Si

nulli darentur bonorum oppreftiones, utiliftirna ^pa- tientis, manfvetudinis & modeftis-Schola non ades-

fet, nec plla ad puleerrimam innocentis defendends

& erigends laudem paceret via. Virtotis integritas

8z conftantia in rebus adverfis loculentiffime confpi-

citur & exercetur. Omnis virtus in babitu & ar- dore agendi confiftit, ideoque ^remoto omni malo-

rum metu, facile langvefeeret. Inde enirn cura, ftu-

dium & ardenti^ima virium contentio maxime 8z

vehe*

io Sßpientia Dei in Malis Phyßcis.

vehementiffime excitatur; eamque fine obtento, fva-

viffima confequitur deleåatio, ^& in bonorum defi-

deracorum poffeflione adqaiefcencia exoptatiffima.

Hinc fi hxc vita deliciis ,ac voluptatibus continuis diffiueret, vix quisquam .ad Deum ardenter eonfii«

geret, & fpretis rebus terreftribus, in Ejus grarix fruicione folatium _atque animi adquiefvenciam qux«

reret, neque vividum oriri facile poflet confumma-

tioris apud Deum felicitatis defiderium. Ad hxc

vero perfe£ha & purißlma inter ccelites gaudia, cum mors, quemadmodum religio falutifera Omnibus

eam rite cognofcentibus & exercentibus confirmat,

aditum nobis aperiat, vix haec inrer mala & terri- bilia meretur locum, utpote qux alios ^{terrere non} potefl, quam quibus melioris poft demigrationem,

vitae fpes nulla eft reli£h. Nos vero, qüi innumera-

biiia per totam vitam Divinae benignitatis indicia percipimus, & in ipfis quoqne xrumnis, patern am

Ejus & fapientiffimam agnofcimus manum, adven-

tantem mortis horam non ut tremendam exhorre-

fcimus, Ted ut lxtam exfpeStamus, utpote qua, nos

a malis plenifllme liberati, (ptendida & xterna pacis

intrabimus tabernacula, ubi in fecula _{nunquam ter-} minanda celebrare lieebic infinicam Sapien-

tiflirni Numinis gloriam.

TANTUM.

Sua quemque fortuiicC m.vaime pozuitet. Cicero*