AUSF ICE DEO.

(1)

Å. ^v Å

AUSF ICE DEO.

DISSERT ATIO DE

EX Ε RCITATION1BUS ACADEM1CIS,

Quam

Aämiente AmpliJJl Ord\ Fbilof.

in Regia Academia Upfalienfi,

Sub Prsefidio,

Doct. PE'T'RI NICOLAI CHRISTIERNIN,

Log, et Metaph. Prof. Reg. et Ord.

Ac Facult. Philof. h. t. Decani, Fnblico Examini Submittit

Stipendiarius Nefleiianus,

Andreas Leufvenius,

Fjerdbundrenfis.

In Auditorio Carol. Majori Die II. Maji ⁹

Anni MDCCLXXVII.

Η, A. M. S.

Vit η fitte Litteris mors tft & vivi hominis fipultura.

Seneca.

U Ρ S A L I JE, Typis Edmannianis»

(2)

SACRiE Regije MaJE ST ATIS

magnje fidei v1r0

REGLE CANCELLARIiE CONSILIARIO ,

REGNI HISTORIOGRAPHO

et HERALDICO,

gener0siss1m0 atolje n0bil1ssim0

Dno andren

sch0nberg»

mjecenatl suo

Sit hoc Specimen ^cratum devotiffims mente Confe·

Al·

Auctore,

(3)

Τη.

BRUKS-PATRONEN

och RIDDAREN af KONGL. WASA ORDEN

BÖGÅDLB HERREN,

Herr GUSTAF W1TTF0TH.

MIN HÖGGUNSTIGE GYNNARE.

Ty land dem, fom fägas ma en jordens prydnad vara,

Hos bvilka dygden fig med all den g lans får para.

Som Kun/kap, odladt Hett och Rikdom olflra kan,

Om det ån vore fvårt, a t vija ut den fl or fl e,

Så blir Herr Bruks - Patron dock fåkert bland de forfle

Som bor for monfter tagas an.

Den, fom med Snillets Hus fa rena flrålar fprider,

Han bedrar Fofterland, och fig de kranfar vrider ^?

Som Ärans tacka hand Fortjånflens Fauner bår.

Man WITTFOTH vara bor, at kunna rått förklara,

Hur det at gora godt, och trycktas Skydds ^- Gud ^vara,

Et Adelt Hjårtas vållaft år.

jfag fåg vid yngre dr, en Far ifrån mig tagas,

Och for en vårnlos hop ^en bißer utflgt dagas,

Men Himlen vare lof, fom töcknet fkingrat har.

Vi funnit Den, fom ofs for olycks flor mar hägnar,

Och det, fom fållfynt år, hvars oma brofl det fägnar

At vara Faderlöfas Far.

I djupaÜe ödmjukhet

Af

ANDERS LEUFVENIUS.

(4)

¥ ^icet excelfenfibus a Summo Nomine iit homo

donis inllru&us, & licet naturalis ingenii dsfpo-

fitio ac felicitas, primum ponatar adjumentum

in negotiis dextre perficiendis ac fcieniiis ^rite fra&andis; neminem tarnen infitias putaverim iturum ^, quin perneceilaria fit Educatio, quatenus fine cukura,

inflitutione & exercitatione, intelleetus, reflexionis & ra·

tionis ufn j atque promtitodine agendi, prorius deflifcu-

tum novimus hominem. Finis Fducationis eft, ut ad

iuam aliorumque felicitatem amplificandam, atque adeo

ad Gloriam Dei illuftrandam, _quisque in cogitando, lo- quendo & agendo reddatur idoneus. Veras itaque di~

iiinftasque rerum ideas animo inferere debet & regulas

vivendi imbibere falubres. Omnis enirn noftra cogni-

tio experientiaro agnoicit matrem, atque adtendendo ad

res obvias, earumque qualitates, mutationes & flatus ^, adquiritur. Facuitatem fentiendi, percipiendi, com»

parandi habemus connatöm, qua? accedente obierva-

tione & informatione, ad habitum frequentiori ufu

deducitur. Unde etiam _patet _, corpori & organis

irsultum effe tribuendum, quales fint perceptiones,

quatenus per Organa fenforia imprediones recipimus,

a quibus ieniationes & idex oriuntur. In primis ve-

ro notionibus tradendis, prudenter & adcurate efl pro- cedendum. Naturalis lciendi cupiditas in pueris excitan-

da eft & augenda , facultas cogitandi excolenda, atque

ita neceiTarium erit, adoleicentes ^a teneris adfueicere ob- ier;

Γ

(5)

De Exefcitäiio ni b u s Academicis. _f iervationibus, adtentione ac penfitatione. Animus res i- pias, ^tum fe parat im, tum in connexiooe cum alns, di- ligenfer examinare debet. Ab arbitrsria enim irieafura corabinarone, qua? ab ipfa natura difccdit, omnes pen- dent errore* 5 obiervationibus autem adcuratis, certa Ve¬

rnas fundatur, & quo major ad res perceptas adtentio , eo clarior evadit earum perecptio & idea, Res aufem funt exammandae, prout fe revera habent, id e(l,prout

fenfus noftros & aliörum iemper sdficiunt. inde per in-

düctionem & plurium fenfationum comparationern for-

jpandi? funt regula? 5t propofitioncs generaliores. Plu- r^bus iingulanbu# obfervatis, eornmque relatione & fi-

militudine _percepca, medkando adicendk anirnus ad ab-

itra&a & a fen ii hus remotjors univerfalia. Cognitio no- ilra in Moraiibus seque ac Phyfici«, per crebras obfer-

vationes crefcit, atque ab ideis fingularibus, mediante comparatione & abitractione, ad univerialiores & gene- rales progreditur. Sic per contemplationem hujus uni- verfi, ordinisque, quo omnia fe invicem iubfequuntur,

infinka Creaioris potentia, bonitas ac iapientia^ ab ad-

tentis & piis reruro aiiimatoribns facile ccnfpicitur. Sic quod bonum quodve rnalum cognoicimus. Turpitudi-

nern viticrum ac honeilatem virtirtis nemo novit, ante- quam ab impreilionibus vsnisque caiibus & a£Honibus?

occafionem de illis cogitandi acceperif. Omnes autem homines, eciam peiTimi, natural! quodarn confcienti^ in- feindiu, malas detefeantur, honeilas vero a£tiones magni

facinnt· Ut enim veritates certo perceptas, neceflario ad- fenfu recipimus, neque ienfibus conftantibus & harmo- nicis fidem denegare unquam poffumus: ita quod bo¬

num & refturn vere perientifeimus, faciendum omnino

ex impulfu natura judicamus, & a&iones contrarias a-

veriamur. Sic prius & evidentius novimus, bunc lapfe

dem eile durum &gravem, hanc aquaro fluidam, hunc

A % ignem

(6)

6 De Exercitationibus

igsiem lucem continere & calorem, quam hxc genera-

liter eile vera, adierere poilumus. Quatenus vero per feniationes oriuntur tantum idese, qua: intelieclus & me- ditationis iuppeditant maceriam, neceffarium eft, ut, niii

confuie admodum & incomplete Tibi reprceientet res,

diligenter facultas inteliigendi excolatur. Senilm progredi

debet, ideas fuas ordinace difponere, radoeinia falla ca-

vere, primum perfpeftas fibi reddere proximas verka-

tes, qua: deduci poflunt ab obfervacionibus, & ab his

demde concludere ad magis remotas & abilra&as. Simi-

Iis namque intelleclus eil candela:, qua: lucere poteil ii

incenditur & confervatur; Facultateaa quidem habet cy-

gicandi, ied qua: fine cultura & inflitutione nihil valet,

unde homines, qui vei nullarn vel perverfam nadli fönt

educationem, uiu infellectus fere videntur deftituti. Quo magis autem per culcuram Sc exercitationem cognitio au-

getur & firmatur, eo facilius adquiritur habitus re£le co- gitandi. Media itaque quibi's ad cognitionem ioiidam pervenimus, lunt adcurata obfervatio, adtenta obferva«

tionum comparatio, & de rebus iedula meditatio, ^qua:

omnia faciliora reddir diflinde fervatus cogrtandi ordo.

Sed in colendo ingenio, nequaquam oblivioni tradenda

eil emendatio Voluntaiis, _{qux tum} demum optime ^{per^}

agitur, ubi, cognitis natura noitras dotibus ac defeCci-

bus, ufum facultatum Sc rerum feclamur debitum ^, ab-

uium vero fugimus, atque in aflionibus noilris ad fi-

nero a Creatore benigniffimo intentuna cuncla referimus.

lliuminstus vero verisque ideis prjeditus intelleclus, non flatim voluntatem poteil emendare. Guflus namque, cui

per confuetudinem cotus obfequitur homo, primum eil

mutandus. Ac quo migis excultum eil ingenium, Sc quo

melius guflum depravatum corrigere licet, ^eo facilior e«

rit via ad virtutem Sc bonos mores aj. Rem iane ad-

pe-

« ) Conf, Libr. a Genei-of. Djao Reg. Canc. Conf. SCHÖNBERG

(7)

Aeademicis. ₇ petimus aut averfamur, aåionem fufcipimus auf omit- timus, prout de utilitare vel noxa ejus fumus convtöi,

& nifi animus efFrenatss impeditur libidinibus, quo mi¬

nus ratione & confilio uti poiTit, voluntas ^certe bono guflui & intelleLlui obtemperat. Paucis etiam heic ad-

ferre juvat, bonam liberorum educationem ^, difficilem reddere permagna & multa obffacuia. Ideas, quae in te- neris adquiruntur, adfe£tus plerumque & cupiditates ir- ritant, & voluntas licentiam diu libere exferit. Igno¬

ratio vel negligentia officiorum, qu^ circa culturam <5e

emendationem animi obiervanda iunt, nimia parentum in liberos indulgentia, aut morofa ieveritas-, maxima fem-

per adferunt incommodn, & optimas quasvis facultafes

facilüme frangunt. Indulgentia & effrenata libertas, vo- luntatem maxime corrumpit, & intempeftiva ieveritas

vim ingenii debilicat, atque animum languentem facit

& humi repenfem. Nos vero de Exercitationibus Aea¬

demicis bonas Educationi adtemperandis pauca commen-

taturi, tenues juvenilium ftudiorum primitias, humanis-

fimo cuique Le£tori commendamus.

§. IL

Nationes femper rtforatiores fingularem de educa- tione juventutis rite inftituenda Suram habuere, _quam primam merito & tutiilimam judicarnnt viam, ad con-

iervanda & augenda commeda hominum. Scholz igi-

tur & Academias pailim iunt exitru&as, exornat-c & va-

riis prserogatr/is locupletatas, ut in bis juvenes, variis im- buantur feientiis, & per iedulam infiitutionem ad fince-

rum prasparentur virtutis iludium. Sic vero cives for-

mantLT boni, multum publice privatimque adferentes ^u- fum. Maximam Reipublicas eile felicitatem, _quando ar- tej editum, qui inferibitur: Utkaft om det allmän, Upfoftr. Varket, <S, <5.

P* 85» *

(8)

s De Exercitationihis

tes liberales vigent florentque, noftri nunc non eft inftf-

tuti probare; raulti enim hac de re operofe difteruere,

nec facile negari potefl magnam, fi non potiftimaro ^,

quam fibi polliceri potefl publica res profperitatem, inds

eile derivandam. Ad reclam itaque jnventutis educatio*

nem multum faciunt Academiae. Exercirationibus enim

heic rite inftitutis 3 mens acuitur, habitus diftin<fte cogi-

tandi ac loquendi adquiritur, & in vita commimi maxi¬

mum paratur utilitatis. Abufus Sz corruptelts, quee in

Soeietates has iitterarias irrepere poifunt, prudenter ^ac

fedulo tolli & caveri debent, fed ipfarum tarnen per ie patet neceflitas. Neque enim publica res iine regimi-

ne, nec regimen iine viris eruditione & prudentia ela¬

ns adminiftrari potefl. Hos vero in palceflris litterarum publicis, ubi ^artes bons fideliter eraduntur ac difcun-

tur, optime efFormari, longa jam edocuit experisntia»

§. III.

Ideis rerura quarumdam conoparatis & cognitione qüalicunque adquifita, necefiarium eft mentem inftruere,

ut cogitata fua in Syftema redigere queat, atque ita be-

ne ac folide cogitet. Res vero qui adtentius confiderat, plures inter fe "confert, judicia plura format, eorumque

relationes rimatur & inde "veritates abftraSas elicit, co-

gitandi facultatem multum exercet & extendit; unde ma-

nifeftum eft, eamdem ^non minus augeri, Γι quis mate- riam quamdam tra£landam fumit, feu proprio marte fcri-

ptum quoddam elaborat. Nervi vel organi cujusdam

fenförii primum moti flatus primitivas ita mutatur, ut aptior poftea fiat, novas impreftiones accipiendi, & fen-

fationes antea habitas reproducendi. Pari modo per con·

fuetudincm hane babitus adcurate cogitandi adquiritur

& labor veritates inveniendi, conneäendi & adpbcandi redditur facilior j aflidua enim cultura, promtitudinem &

acu-

(9)

Academicis. ₉

acumen parit ingenii, Exercitia igitur Äcademica, quas vei icribendo, vel perorando, vei diipurando inihtui fo- lent, diligentem rei pertra&andas penfitationem & ju itu na

cogitationum ordinem in obiervando, definiendo, divi- dendoj dijudicando & probando, nobis commendant &

conciliant. In primis vero diiputationes aiacritarem ani-

mo addunt facile& expedite prasvidendi objectiones, _quac

contra propofitionem defendendam formari pofiunt ^, &

rationem fimul easdem refutandi. Non contendimus ^e- ximia hascce bona extra Academiam, & fine exercitaiio- nibus illic confuetis, plane non pofle obtineri. Privata

enim informatio fapienter inilituta, & continuata con- veciatio cum viris eruditis, eamdem in multis habent utilitatem, ut animum vere faciant promtum & pruden-

tem, fi peculiares fuerinc docentis & difcipuli naturse do-

tes. Sed raro tarnen vim & acumen cogitandi poffidef, qui folitis Academicae vitas fubiidiis & exercitiis prorius

fuit deftitutus. Cognitionen« & vera de rebus judicia,

per longam & variam experientiam conféquimur, hoc

vero acumen non eil dicendum inteile&us, quippe, qui in abilra&is rerum notionibus vim iuam praeci-

pue exferit.

§. IV.

Ut in aliis rebus exercitatio facit magiflrum, ita per eamdem _quoque efficitur, ut diilinéte loqui, & ienren-

tias verbis pulcre enuntiare poilimus. Infantibus balba eil & titubans lingua ^, qu$ incomte admodum fonos exprimit; ied quae exercitata celeriter & diilin<äe eloqui·

tur. Qua*, ut in transcurfu tanturn dicam, veritates ^ri¬

te perpendens, facile videt, quam fuperficiariam ad no- ilros a6lus coniiderandos penfitationem adtentionemque,

Patroni Syilematum Caudarum occafionalium & Har- moniae pracilabilitae adhibuerunt. VeriiTima namque eil

B fen-

(10)

ίο De Exercitationibus

fententia, corpus in animam & animam in corpus sge»

re, nullo licet mutuo impuftu au t conta&u; ita vero,

ut membrorum nio tus in corpore producat anima ^, &

fenfiones in anima excitet _corpus; talis namque in men-

te conilanter exoritur ienfatio , quaiis impreilio in or-

ganis recepta fuerit. Quando primum in magna homi-

num frequentia eil dicendum, timor plerumque animüm

occupat, qui depelli non potefl, nifi per crebras difpu»

tandi & loquendi exercitationes & inde natam confuetu-

dinem. Quare etiam oratores, quibus alacritas & con- fidentia eil neceilaria, antea feie dicendi exercitatione prsparant. Speciminum vero Academicorum magna hac

in re eil utilitas. Sententiam iuam contra impugnato-

res, publice multis audientibus, rite defenfttacuro, pudor

faltem iubruilicus linguam cohibens, iedulo eft evitan-

dus, quod per exercitationes crebriores fieri conftat» Ce-

leritas diilerendi ^ante adquiiita, augetur & firmatur, fa*

cultas cogitandi excolitur, alacritas publice dicendi com·

paracur,& his ^quoque exercitiis efficitur, ut in caflris A- pollinis non iegnes non remiffi militent juvenes, liqui¬

dem naturalem honoris glofiaique cupiditafem omnibus

iniitarn novimus, unde praeclaris iociorum & a^qualium progreflibus ^, mens optimi cujusque exPcimulatur, ut quieicere prius nequeat, quam fcientias easdem compa-

raverit & ad _parem adfpiraverit honoris gradum. Sic

vero certatim contendunf ad iapientiam, qua nihil, ut

Cicero ait, homini optabilius, nihil prceftantius.

§. V-

Non utiqne fola res litteraria, Ted civitas etiam uni-

veria largam felicitatis meiletn ^ex Acade.miis percipit.

Varia certe munera integre & iapienter funü obeunda ad

utilitatem publicam ^, quae multam requirunr intelligen-

tiam & iinccrum erga Patriam amorera. Excellentibus

a

(11)

Acaäemicis< ¹¹

a Summe Conditore facultatibus initru£la eft aniroa. Sen¬

ilis & hitellettus verum percipit & bonum adprobac,/^-

luntas boc feclaiur & adpetit. inteileåus autem ^, qui ad

deiioerandum & averfandum voluntatem deternoinat, i- ple impuUu quopiam, quem Guftum adpellamos, djrigi-

tur. Hicce namque fenius ad habiium dedudlus, fa?piili-

me animuna träbit ad adionem patrandam3 cujus noxam intelleclus videt & quam evitare fibi propoiuk voluntas.

Pracipute intelle^tus exculti dotes funt acumen, & ma¬

jor auajdam diilinile cogitancii lacilitas. Iliud vires iuas

exercet in univerfalibus3 abftrautis & a fenfibus remotis ideis, per coraparationem formandis: hxc veras diitin- dlasque notiones adquirit, ut fit cognitio folida, fine er-

rore, fine confuilone. Sine his virtutibus parum effice-

re poteil aniroa, nihilque in fcientiis folidi hiice fubla-

Ci3 fciri poteil. Quo plura obfervare licuie, eo major

adeft reflexionis & judicii materies, eoque magis auge-

tur ufus intelleclus & rationis^ qui igitur fine fingula«

rium clara obfervatione & comparatione3 nexum per-

ipicere univerfalium nequit propoiifioniirp. Cognitio feu

eruditio _Vera, _quse conjunRa eil cum habitu veritates cognitas ad fuam aborumque feiieitatern rite adpiican- di, b) exculto pr^cipue nititur intelle&u, Adcuratius

namque res & intimius peripicit eruditus, acque fcientia

ejus immotis principiis nixa, folida eil & naturs obje-

clorurn reipondens, Faifa vero eorura utique dicenda e~

rödieio, qui absque debito rerum examine,in arbitrariis,

vel aliorum opinionibus vel propriis adquieicunt. Re quidem vera eruditionis fitulum hxcce non meretur, ied potius illicitus eil ingenii abukis, quatenus (enius, inge-

nium iuum & judicium in veritatibus rite eruendis non

B 2 ad-

b ) DiiTert. Prarci, Mag. Ekelund de DifFer. inter Eruditionem Vira;

& Scholz, $. II« pag. J, fub Moder, Celeber. PR2ES. edirem.

(12)

12 De Exercitationibus

adhibent homines hac infedti, Sive de iis dubitant, qu®

certa aceyidenria iunt; five inanem confumunt operam in demonflrandis, de quibus nemo fanus hxfitat; five a fenfu comrnuni recedunt; five experientia; ita adhapre*

fcimt, uc omnes extraordinarias operationes & mutatio-

nes pernegare velint, perperam femper proceditur. Se-

roidocH notitiam habent, fed ^rerurn minus inteileåarura,

non nifi antiqua mirantur, jufiam rerum penltationera negligunt, & adcuratiorem icientiam adfpernantur, quod

intelle&um prodit vilem, minus excultum necjuaquara folidum c). Qui falfa eruditione laborant> alios ^omnes p.otius in errore verfari putant, quam fe ipios. Civi,

coniiliis & itudiis Reipublica? flori dignitatique rite con- fulturo, acutum & excultum Ingenium perneceflTarium

eil. Omnes a&iones civium ad eamdem tendere debenG

mctam, & pro Patria fufcipi, quod non nifi probitas &

propenfa in illam voluntas, ab intelle^u & icientiis,

cive dignis, dire^a efficere potefl. Tum in rebus Theo«

logicis, tum in Jurisprudenia ciyili, tum in arte Ma-

chaonia, tum in vafto Pbiiöfopbise ambitu, folida erudi¬

tione quam maxime opus eil, Π fua rite fmguli obeant

officia, quibus carere civitas nequit.

§· VI.

Pra^cepta artium & fcientiarum ad fälutem Reipu-

blioe nihil conducerent, nifi viros formarenf, qui doilri-

nara fuam ufibns patriee prudenti oratione adcommoda-

re poiTent. Ufus enim litterarum profedlo exiguus vel nullus, qui ad alios non derivatur, atque eruditus Γι-

ne facili & promta doitrinte iuae explicatione, nihili fere

asftimandus. Elocutioni certe ad vim orationis multum eft tribuendum. Preffe enim & leniter loquentes, ad-

ten-

O Conf. J. G. HEINECCII Oratio, de Jinis Confuitis ietnidoßis.

(13)

Academicis.

fentionem seque ac voluptatem in animis audientiunos fä¬

dle excitant; optima vero & iaiuberrima monita parum

valept, fi beb k a non adfueci? verborum cura, atque a- pta vocis & geftuum adplicado. Quantum vero ad fe-

licitatem Reipublica? coniervandam faciat eioquentia ^, o-

ptima experientia efi teflis. Multa vero ad bene dicen*

dum rcquirftur exercitatio, cujus in Acaderaiis occaiio

datur uberriisa. Dübtor icientiam quamdana auditori-

bus fuis proponens, non oconia quidcm ad regulas ^ora-

torias & normam exquifitioris eloquentiae exigere debet;

fed inftitutio tarnen difcentibus eil adtecoperanda ^, ut

peripicua fit & perceptu facilis. Hujus prudenfia? & fa>

cilitatis uius, experientia nofiri ^vi optime oftendit. Phi«

lofophsa & in primis Metaphyfica, quamdiu terminis bar¬

baris & perplexis diüinctionibus, craffis veluti tenebris

erat invoiuta, tamquana horridum (pebtrum animos ^ter- rebat, omniumque promeruit averfationem & eontem- tum, adeo ut nomen Philofophi ieu MetaphyOci, in vi¬

ta coromuni, ignominiae loco multis tributum fuerit, ho- dieque fortaffis ab ignaris etiam tribuatur. Splendidum

vero Philofophi^ decus egregie reibtuturo eit per vi-

ros foiide dobtos, qui, impedirnentis, quae viäm ad tem- plum fapientice aiperatn & moleilam reddiderunt, pati- latim remotis, indubiam experientiam unice coniulen-

tes, addubtis exemplis & oblervationibus3 methodo o-

ptin:-a diieiplinas perlpicuc propofuerunf. Paria ceteris

icientiis fuerunt fata, ut pro diverfa docentium habili-

tate, variara babuerint faciem variamque asitimationem«

§. VII*

Prodiit ante aliquot annos Liber, cui titulus eit:

Speculntor Paideufeophilus, qui quidem non prorfus reji-

cit Exercitationes Academicas, ied utilifatem tarnen i)!a- rum, quando publice inftituuntur, diminuit, & Hono-

B ₃ _rum

(14)

14 De Exercitationibus

ruai tifulos daranae. DsiFertationes & Orafiones, qua-

tenus in majori conventu habentur» non exercitationes

yocae, ieci ipecimina alacriratis & in dicendo promtuu-

dinis, _quam antea per exercitationes iibi adquifiverunt

juvenes. Mea vero tenui fententia ufroque nomine dici

polTunt. Privat« pierumque inirio iunt exercitationes; ied

confuetudo Sc alacritas publice dicendi, optime plunmss

audientibus firmatur. Factiltafem noftram, aiiorum im«

pugnando Difputattones, prim um tentaraus; Tandem i-

pfi icriptura aliquod edimus ac defendimus, quod tarnen

fit prorntiüudinis non minus exercend« quam oftenden-

da? cauila. In Difputationes ergo Academicas auäor

perperam invehifur. Multi ^enim ^per has Exercitationes

atecntatem tum in cogitando tum in loqncndo adquiii-

verunt. Si vero nonnuiii minus dextre ac feliciter di-

fputant, ipfum inde inftitutum non viieicit. In Aca-

demiis, do&iilimorum horamum opera aut aufpiciis, e-

duntur iaepius Difputationes, qux non tantum ab-eru-

ditis indigenis, ied ab exteris quoque cupide, nec fme

fruåu leguntur. Eximias cerre in antiquitatibus & hifto-

riis illuftrandis lucubratiönes, quas celebratifiimi per or-

bem litterarium Viri ER. BENZELIUS jun,, OL. CEL¬

SIUS pat. & fil. IHRE, LAGERBRING aliique non pau-

ci, DiiTertationibus Academicis in lucem dedere, onanes

harum quidem rerum periti stque cupidi le&ores meri-

to extollunt, & tarnen illarum in Difi'ertationibus tra£la-

iionem turpiter damnat au&ör Ipeculatoris. Honores A-

cademici, quos Paideufiophilus fallo fupervacaneos ge-

neratim & nocentes dicit, coramoda iua fatis defen-

dunt. Ad eruditionem ieifondam funt incitamenta. Ad

folidam ^rerum cognitionem diligentia? quatrendam, eo-

rura etsam inflammant prtecordia, qui alioquin defidi«

& ignavias forent dediti. Qui aliis inferiores videri no-

Jiant, ad fedulam meditationem compeliuntur, ne paima _iis

(15)

Åeaåemuis.

Iis pritcipiatuF. Nemo igitur exiftimet, in externum io-

lum fplendorem, ne^i iaureas Apoliinares, rnerkiffimis

bonarum artium cukoribus tribuendas, & omni praete-

rea utilitate deflitui. Tituli fåne Academici non inanes funt umbras, non vana nomina, non pueriles inepfiae.

Hoc ^vero ^cum ceteris rebus & inftitutis bonis babent commune, ut in abuium trahi pofiint, quod nemo,nifi

infirmkatis humanas i mm em or. miratur, qui tarnen verum

& eximiuno, quem oftendimus ufum tollere ^non debet. In hominum inftitutis iemper aliquid emendandum ^occur- rit, quod tarnen a Scholis & Academiis inftituendis &

continuandis neminem fanum abfterrebit. Tantum igi¬

tur abeft, ut Exercitationes Academicas cum fuis incita- mentis exterminandas probent ftriåuras Anonymi iniqui-

ores, ut faciliorem potius & adcuratiorem ad has com«

moditatei aditum juventuti patefaciendum ex illis haud obicure confpiciamus. Sic enim, ut jamdiu faciunt, fe¬

il citatero gentis noftras ampliorem reddent,

^ternamque Dei illullrabunt Gloriara.

Academia éfl tf dicitur quaft acies populi, ut rejpicia-

tur Academia quafi medium, animos Civium ad Salutaria landab i lia cogitanda &r honefta _facienda , inftruenda , quod inftar cotis fit, qua jer rum ingeniornm agreftium ^, 'tar·

darum Stupidorumque, quibus Civium plerique a natura funt inftvuSli ^· moraliter acnatur _, cf ita cives ad officia publica civitatis obeunda, dijponantuv atque pvceparentur.

AUSF ICE DEO.

Å. v Å

AUSF ICE DEO.

DISSERT ATIO DE

EX Ε RCITATION1BUS ACADEM1CIS,

Quam

Aämiente AmpliJJl Ord\ Fbilof.

in Regia Academia Upfalienfi,

Sub Prsefidio,

Doct. PE'T'RI NICOLAI CHRISTIERNIN,

Log, et Metaph. Prof. Reg. et Ord.

Ac Facult. Philof. h. t. Decani, Fnblico Examini Submittit

Stipendiarius Nefleiianus,

Andreas Leufvenius,

Fjerdbundrenfis.

In Auditorio Carol. Majori Die II. Maji 9

Anni MDCCLXXVII.

Η, A. M. S.

Vit η fitte Litteris mors tft & vivi hominis fipultura.

Seneca.

U Ρ S A L I JE, Typis Edmannianis»

SACRiE Regije MaJE ST ATIS

magnje fidei v1r0

REGLE CANCELLARIiE CONSILIARIO ,

REGNI HISTORIOGRAPHO

et HERALDICO,

gener0siss1m0 atolje n0bil1ssim0

Dno andren

sch0nberg»

mjecenatl suo

Sit hoc Specimen cratum devotiffims mente Confe·

Al·

Auctore,

Τη.

BRUKS-PATRONEN

och RIDDAREN af KONGL. WASA ORDEN

BÖGÅDLB HERREN,

Herr GUSTAF W1TTF0TH.

MIN HÖGGUNSTIGE GYNNARE.

Ty land dem, fom fägas ma en jordens prydnad vara,

Hos bvilka dygden fig med all den g lans får para.

Som Kun/kap, odladt Hett och Rikdom olflra kan,

Om det ån vore fvårt, a t vija ut den fl or fl e,

Så blir Herr Bruks - Patron dock fåkert bland de forfle

Som bor for monfter tagas an.

Den, fom med Snillets Hus fa rena flrålar fprider,

Han bedrar Fofterland, och fig de kranfar vrider ?

Som Ärans tacka hand Fortjånflens Fauner bår.

Man WITTFOTH vara bor, at kunna rått förklara,

Hur det at gora godt, och trycktas Skydds - Gud vara,

Et Adelt Hjårtas vållaft år.

jfag fåg vid yngre dr, en Far ifrån mig tagas,

Och for en vårnlos hop en bißer utflgt dagas,

Men Himlen vare lof, fom töcknet fkingrat har.

Vi funnit Den, fom ofs for olycks flor mar hägnar,

Och det, fom fållfynt år, hvars oma brofl det fägnar

At vara Faderlöfas Far.

I djupaÜe ödmjukhet

Af

ANDERS LEUFVENIUS.

¥ ^icet excelfenfibus a Summo Nomine iit homo

donis inllru&us, & licet naturalis ingenii dsfpo-

fitio ac felicitas, primum ponatar adjumentum

in negotiis dextre perficiendis ac fcieniiis rite fra&andis; neminem tarnen infitias putaverim iturum , quin perneceilaria fit Educatio, quatenus fine cukura,

inflitutione & exercitatione, intelleetus, reflexionis & ra·

tionis ufn j atque promtitodine agendi, prorius deflifcu-

tum novimus hominem. Finis Fducationis eft, ut ad

iuam aliorumque felicitatem amplificandam, atque adeo

ad Gloriam Dei illuftrandam, quisque in cogitando, lo- quendo & agendo reddatur idoneus. Veras itaque di~

iiinftasque rerum ideas animo inferere debet & regulas

vivendi imbibere falubres. Omnis enirn noftra cogni-

tio experientiaro agnoicit matrem, atque adtendendo ad

res obvias, earumque qualitates, mutationes & flatus , adquiritur. Facuitatem fentiendi, percipiendi, com»

parandi habemus connatöm, qua? accedente obierva-

tione & informatione, ad habitum frequentiori ufu

deducitur. Unde etiam patet , corpori & organis

irsultum effe tribuendum, quales fint perceptiones,

quatenus per Organa fenforia imprediones recipimus,

a quibus ieniationes & idex oriuntur. In primis ve-

ro notionibus tradendis, prudenter & adcurate efl pro- cedendum. Naturalis lciendi cupiditas in pueris excitan-

Å. ^v Å

In Auditorio Carol. Majori Die II. Maji ⁹

Sit hoc Specimen ^cratum devotiffims mente Confe·

Han bedrar Fofterland, och fig de kranfar vrider ^?

Hur det at gora godt, och trycktas Skydds ^- Gud ^vara,

Och for en vårnlos hop ^en bißer utflgt dagas,

in negotiis dextre perficiendis ac fcieniiis ^rite fra&andis; neminem tarnen infitias putaverim iturum ^, quin perneceilaria fit Educatio, quatenus fine cukura,

ad Gloriam Dei illuftrandam, _quisque in cogitando, lo- quendo & agendo reddatur idoneus. Veras itaque di~

res obvias, earumque qualitates, mutationes & flatus ^, adquiritur. Facuitatem fentiendi, percipiendi, com»

deducitur. Unde etiam _patet _, corpori & organis

ita neceiTarium erit, adoleicentes ^a teneris adfueicere ob- ier;

militudine _percepca, medkando adicendk anirnus ad ab-

tionum comparatio, & de rebus iedula meditatio, ^qua:

eil emendatio Voluntaiis, _{qux tum} demum optime ^{per^}

bus, ufum facultatum Sc rerum feclamur debitum ^, ab-

melius guflum depravatum corrigere licet, ^eo facilior e«

Aeademicis. ₇ petimus aut averfamur, aåionem fufcipimus auf omit- timus, prout de utilitare vel noxa ejus fumus convtöi,

nus ratione & confilio uti poiTit, voluntas ^certe bono guflui & intelleLlui obtemperat. Paucis etiam heic ad-

ferre juvat, bonam liberorum educationem ^, difficilem reddere permagna & multa obffacuia. Ideas, quae in te- neris adquiruntur, adfe£tus plerumque & cupiditates ir- ritant, & voluntas licentiam diu libere exferit. Igno¬

Nationes femper rtforatiores fingularem de educa- tione juventutis rite inftituenda Suram habuere, _quam primam merito & tutiilimam judicarnnt viam, ad con-