• No results found

De nexu rerum cum deo ex ratione pantheismi positiones quarum particulam quartam ... p. p. Christophorus Jacobus Boström ... et Esbernus Bergman medelpado-jemtlandus[.] In audit. Gust. die IX maji MDCCCXXVII., P. 4

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "De nexu rerum cum deo ex ratione pantheismi positiones quarum particulam quartam ... p. p. Christophorus Jacobus Boström ... et Esbernus Bergman medelpado-jemtlandus[.] In audit. Gust. die IX maji MDCCCXXVII., P. 4"

Copied!
12
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

Η

DE

NEXÜ KERUM CUM DEO EX RATIONE PANTHEISMI

POSITIONES

QUARUM PARTICULAM QUARTAM

VENIA AMPLISS. FACULT. PHILOS. UPSALIENS.

p. p.

CHRISTOPHORUS JACOBUS

BOSTRÖM

PHILOS. MAG. STIP. JUNGBL. BOTHNIENS.

ET

ESBERNUS BERGMAN

MEDBLPADO-JBMILAKBUS

IN AUD1T. GUST. DIE IX MAJI MDCCCXXVU

H. P» M. S.

UPSALI^,

(2)

tro t jenarb lectorn

högådle och högearde

herr magister

CARL

BERGSTEN

samt i/ectorskan högådla fru

CHRISTINA

M. BERGSTEN

född NORBERG

Min hulda Moster

tacksamt ock vördnaclsfullt tillegnadt

af

(3)

mentem absolutam esset. Hase est rnentis natura; ut in

eam nihil ingredi possit, quod non hac ipsa natura ibi

positum sit. Quod demonstrare laborarunt plerique

Idea-lismi Transeendentalis Sectatores. Idea; innatas, crassiori

quidem sensu, dudum explosx sunt, nec posthac aiius quidam sensus iis reddi potest, quam quod sint ideas

seu notiones, qux menti necessario exsistunt, quum certa

quadam ratione se ipsam

considerat

XIV.

Ens absolutum est Ens se ipsnm absolute percipiens sen mens absoluta; quod ex antecedenti Thesi XIII, collata

cum Thesibus X. et VII, continuo sequitur. —

Quam-quam etiam ex ipsis definitionibus notionum probatur.

Quoniam enim Ens est id, quod mente percipitur (def. i.), mente quoque Ens

absolutum

percipietur, et qui¬

dem aut ipsa hsec mens, aut ab eadiversum, erit.

At-qui posterius esse nequit,

föret

enim

objectum

hujus

mentis i. e. relativum (def. 4. et 6.), quod repugnat

fdef. 5. Th. IV). quamobrem prius, seu mens ipsa est,

et quidem notione sua mens absoluta.

i. Ens absolutum est mens absolute liberal neque enim praeter ipsam est

aliquid, quod ullo

modo

eam determinet (VII.)· Atque adeo

absoluta

conscien-tia sui et absoluta libertas re vera sunt idem, nec nisi idealiter (in mente nostra) distinguuntur.

(4)

2. Absoluta Substantia est Mens absolutay et

contra Mens absoluta est Substantia absoluta» quae item duae determinationes realiter idem sunt,

idem-que Ens absolutum

(VUL V.

i.J.

De

ratione sive

causa distinctionis Jnfra*

3. Praeter

Mentem

absolutam

ejusqne

modifi-cationes nihil est (Conf. Th, VII. et XI). Et proinde

nec mens aliquid praeter se ipsam , aut absoluta«! aut modificatam, percipit (VII.)·

Ea, quae in Thcsi proposita est,

Entis

absoluti

qua-litas, summa et re vera sola absoluta est, imo vero (per Th. VIII.) Ens ipsum absolutum,

unde

Philosophus, Pan-theisticam rationem sequens, quidquidprieterea de eo prae·

dicat, et

quidquid

omnino esse

dicit, certis

quibusdam

additis determinationibus» derivare conatur.

Faeile autem ostendunt, quas hucusque dicta sunt,

quam parum ex

principiis,

a summo

Iiujus temporis

Phi-Josopho positis,

dicatur,

eum in

Systemate

suo

ab

ina-nimi quodam

Absoluto proficisci,

quod

non

nisi

progre· diente constructione vitam et qualitates adipiscatur. Quid

sit mens inanimis non magis, ut putamus, intelligi potesf,

quam quanam ratione

id

vita carere

dicatur,

quod ipsa

«vita est, omnisque vitae fons atque origo.

Sed id quidem

jure quasritur, num

idem ille satis darum

effecerit,

lic'ori-busque suis

inculcaverit,

quod

utique

diiigenter

observan-dum est, in Philosophia numquam construi Ens absolu¬ tum, sed tantuin modificationes ejus, cpiaTum respectuper

(5)

*7

se non minus concipi potest Constructio, s.eu qualitatum

expositio ab animatis ad inaminata regrediens» quam ab inaminatis adanimata progrediens; quamquam illa non fa-ciie esse potest humanas mentis. Quas novissima orta est

Philosophias Schellingianas forma, in quaoccurrit mira quie-datr. distinctio inter Deum, qualis ut principium sui et

universi, et Deum, qualis ut hinc per relativas potentias seu creationes emergens Deus (proprio et eminenti

sensu) est, non nihil suspicionis prasbet, ipsum Auctorem ejus

istam veritatem non satis claram atque veram habuisse.

Atque hinc factum crediderimus, quod ex principiis po-sitis minime necesse erat, ut idea Dei, relativitatis Jabe

infecta, philosophiam ejus in Physicen seu Cosmogoniam

quandam converterit. Etenirn Deus, qui res construen-das ingrediatur, et per eas

earumque potentias rationem

atque potentias habeat, non est totus a seet sibi et suus—

non est Deus, sed potius anima mundi,

per res et cum rebus existens ac qualitates

suas habens. Deo autem, i. e.

Menti absolutas, hoc plane repugnat, ut facile patet, cum

ex iis negativis ejus determinationibus, quas Cap. I.

im-primis Th. V. posuimus, tum] ex ipsa mentis natura, quam quisque suam ipsius contemplando, perspiciat. -—

Hase enim rationaiis est, quia notitiam Dei habet, seu

per eura cum se tum cetera concipit, non autem quia

con-cipit Entia rationalia; et hane diguitatem usque servat,

utcumque notiones (modificationes) ejus sint potentiatas,

i. e. utcumque animata vel inanimata, rationalia vel bruta

concipiat, modo Deutn non obliviecatur, nec nisi per

eum res consideret. Eodemque modo Deus

non tantum

(6)

ab-soluta, resque ut

talis

considerat^

non autem quia Entia magis minus animata atque

rationalia

concipit. Hasc

enim habent suam rationem per eum, non ille suarn

per ea.

Cap." 4.

Nexus verum cum Deo. XV.

Mens absoluta Dens est. Quum enim non nisi uns

est (XIV. conf. VIIJ, nec qualitas in alio esse po-test (III.); sequitur, ut aut non

tribuenda sit Deo,

aufc etiam sit Dens ipse. Quorum cum prius notioni Dei

repugnat, posterius necessario verum est, ac proinde

mens absoluta etc.

Ex historia Philosophie novimus, multo rarius (et

fortasse ex rationibus numquam) dubitatum esse, an Deus essentia sua esset Ens absolutum, quam an Ens abJ

solutum esset Deus, et rebus Universi sancte atque

sa-pienter consuleret» Hoc quidem non modo quesitum,

verum etiam negatum invenimus, v. gr. in doctrinis

Ma-terialismi, pantheistici Nihilismi et pantheistici Realismi.

Verum ea hujus Philosophie forma, que Ens absolutum

mentem esse infinitam et absolute liberam, ejusque

mo-dificatiories seu ideas res Universi statuit, longe

tolerabi-lior utique videatur. Pradicata Dei moralia, de quibus omnis fere fuit contentio postrema (XIV.) Entis abso-luti determinatione contineri, nec nisi expressiones

(7)

rela-29

tionum ejus ad nos et cetera

Entia

finita

esfe,

docet,

Quo

successu, aliorum sit judicium.

XVI.

Modificatio raentis ldea vel Notio voeatur,

quate-nus consideratur sub forma Entis producti, Perceptio

autem vel Couceptio, quatenus

sub forma

actus

sive

actionis. Et quamquam

Notio

atque

ldea

sensu

Ia-tiori de quaeumque mentis

modificatione

usurpantur,

tarnen, ut perspicuitati

disputationis

consulatur, illa

ad

relativam, hsec ad absolutam mentem

referetur;

eodem-que modo

Perceptionis

nomine

significabitur

objectiva

seu realis, Conceptionis autem

subjectiva

seu

idealis

modificatio.

Nullius definitionis veritas adparere potest, nisi res

definita animo percepta

fuerit,

et

definitio

ad

eam

relata.

Ut itaque exploretur, an jure

notio

vel idea

sensu

latiori

mentis modificatio, i. e. ipsa mens, certo

aliquo modo

determinata, dicatur, clare animo ea etiam percipienda

est, quod fieri non potest,

nisi quis

suam

ipsius

mentem

in ipso notionis

formanda;

actu

consideret.

Fieri

autem hoc posse postulat

Pantosophus.

Qui

hujusmodi,

inquit,

considerationis facultatem, sive malignitate natura sive

culturas et exercitationis inopia desiderat, is istam

defini-tionem non magis, quam ccecus

descriptionem lucis

pro-babit, eique multo verius

docuisse

videbitur, qui

falsa

(8)

mente, rcrum impulsu depictam,dixerif. Quo spectro cum

nihil absurdius excogitari potest, in co convellerido opera niinime abutendum est. — Ceteri autem statim facile in¬ telligent, eam esse modum sensus sui, seu certum

quen-dam modum, quo mens percipiat, i. e. sui conscia seu

mens sit, ita ut ad eam constituendam primum quidem

mens ipsa, seu conscientia sui, deinde vero certa

quasdam

hujus determinafio necessario requirantur; unde veritas definitionis continuo patet. Neque enim sola illa deter¬ minatio idea vel notio essepotest, quippe cum mera ne¬ gatio est, qua nihil percipitur, aut concipitur, quod con¬ tra notione semper fit; neque mens, utpote Ens sui

con-scium, et prteterea nihil, aliud atque se ipsam et suas

modificationes percipit; est enim nihil extra vel

präster

mentem sive absolutam sive modificatam (Conf. XIV: 3.).

Qui sibi persvaserint, per mentem aliud atque notiones

esse vel produci posse,videant, quomodo philosophentur;

argumentis quidemcerte cum illis frustra agitur. Quibus autem huic contraria sententia probabilis quidem

occur-raf, sed tarnen fieri non posse videatur, ut ex mente

de-rivari, vel per mentem esse possint res ejusmodi, qu» sensibus nostris obversantur, organic»,anorganic»,

plant»,

animalia etc. 11s utique satis fieri debet. Quonom au¬ tem pacto ex suis principiis hoc facere conetur,

speci-minis gratia in Capite sequenti delineabimus. XVII.

Substantiv omnes relativv — quasposthac item Kerum

no-mineadpcllare licebitidevsunt Mentis absoluta, et contra idea

(9)

3i

amtier Mentis absoluter sunt res seu

substantice

relativer.

Est

enim res quaevis

modificatio

Entis

absoluti i.

e.

Substan.

tiae (XII: 2.

X.)

seuMentis

(XIV.)

absolutae,

ae

proinde

etiamhujus idea (XVI.).

Contra

vero

idea

est

modifica-tio Mentis (XVI»), seu

Substantiae

(XII:

2.)

absolutae,

atqueadeo res seu substantia

relativa.

Sed

praeter

Sub-stantiam ejusque modosnihil est

(XIV:

2 et

3,);

quamob-rem Substantiae etc^

1. Utcumque igitur

libuerit,

res,

quatenus

ad

Deum referantur,

jam

ut

ideas

seu

ideales

(id

quod

Mens divina

concipit),

jam

ut

res

sive

reales

(id

quod

solum praeter

Deum

est),

considerare

licebit»

Deo

quippe omnis

haec

oppositio

nulla

est,

nisi

res

in-ter se conferat; ipsi enim non

minus

Ens

intelli¬

gens, quam coeca natura,

est

aeterna

mentis

ejus idea,

quatnquam utramque

divers»

modo

coneipiat.

Sic

etiam in mente humana tum notio

rei

animatae, tum

notio rei inaminatae notiones sunt, et

hoc respectu

eae-dem,tametsir inter se comparatae,

sibi

oppositae sunt

ut vivens et non vivens.

2. At Notiones, seu modificationes mentis

rela-tivae,. quatenus haec mens eas, ut suas,

opponit

ce-teris rebus, ideales (sensu relativo) sunt.

Rebus

enim,

quas non ut suas,

sed

ut

divinae

Mentis

modificatio¬

(10)

tri-buere adeo amat, ut nisl per philosophiam quandam edocta sit, ne dubitet quidem suas ipsius modifica-tiones nihila vocare. Quamquam si mens

per se aeque est, ac v. gr. materia, quidni etiam aeque vere sinfc utriusque modi, tametsi, dum inter se compa-rantur, diversi generis.

3. Concipere et Percipere (XVI.) Deo unum

idemque sunt, ita ut de eo utraque voce uti liceat, quamquam prior magis apta videatur, cum eadem fere sit ratio Dei ad Universitatem rerum, ac

men-tis humanas ad complexum notionum suarum. 4. Identitas autem Conceptionis et

Perceptio-nis in Mente divina si nno verbo significanda esset,

vocem Creationis forsan non recusaret Pantosophus,

ita ut eum creare dicerefc, qui, cum non nisi mens

sit, quidquid cogitet seu concipiat, id etiam percipiat,

itåque habeat reale, ut praeter id nihil aliud reale

relativum sit. Quod scilicet in Deum cadit, cum, ut

ille docet, praeter Eurn ejusque modificationes seu ideas nihil sit (XIV: 3.). Ceterum a voce omnem determinationem temporis tunc removendam esse ex

Th. VI. et XI. not. pafcet.

5. Universitas rerum sive Universum est

com-plexus omnium modificationum Substantiae absolutae,

seu omnium idearum Mentis divinae, quales in hac

Mente funt. Eam vero partem earum, quae menti

humanae manifeftatur, Mundum dicere liceat, ut ab Univerfo distinguatur.

(11)

33

invicem, utcorrelatas seu mutuas conditiones,

postu-Iant (Xi: 5), et Mens divina est absoluta unitas, in qua omnes continentur. (Conf. Th. XVII. et

XI. a.).

7. Res omnes Universi (in Mente divina,

infini-ta) aeternae sunt, seu tempore non

determinantur.

Nam cum se invicem in infinitum usque postulant

(XVIII: 6.), sequitur, ut,

data

una,

datse

sint

omnes,

et quidem in Mente divina, in qua omnes

conti¬

nentur.

8. Proinde motus et variatio etortus atquein¬ ternus determinationes sunt, quibus non

nisi

per

mentes finitas res determinantur. Atque hoc nega¬

tive saltem ex antecedentibus sequitur, quamquam

non nisi in ea hujus philosophias parte, quae

de

na¬

tura mentium finitarum exponit, ratio, qua

fiat,

do-ceri, et ita res ipsa positivo modo

probari possit.

In capite sequenti nos

obiter

eam tangemus.

9. Atque adeo Deus motum,

variationem etc.

rerum non nisi mediate, quatenus

mentis finitae

(cu-juscumque

generis,,

brutae aut

rationalis) ideam

ha¬

bet, percipit. Nam ista rerum per

successionem

con-siderandarum ratio, et quae inde sequuntur,

determi¬

nationes sunt ejusmodi mentis, et ad eam, tamquam

finitam, constituendam pertinet. At quatenus

Deus

res ut suas ideas concipit, aeternae ei sunt.

10. Hwic autem sequitur, cum Deum agere

di-cimus, ut per hoc agere non

liceat

intelligere

mo¬

tum in spatio, aut mutationem

in

tempore,

aut

tran-situm ab uno statu in alterum, sed

ejusmodi

agere,

(12)

quod ad motum et guietem absolute indifferens sit,

nec in ipso ullam mutationem efficiat. Cujus gene-ris est το percipere seu concipere, cum non aliud

post aliud adprehendit, sed eadem objecta usque

in-tuetur, quäle uno et altero esemplo in nientem

hu-manam cadit, v. gr. perceptione sui pura (conscien-tia sui, relativis determinationibus abstractione

re-motis), perceptione spatii vacui etc.

ii. Quod si quaeritur, quomodo Deus agat in rebus creandis, et quaenam ad eas sit ratio ejus, re» sponsum petendum est ex analogia mentis humanse,

inprimis quatenus haec mens in notionibus liberse ficti-V33 phantasiae formandis versatur. Verum tarnen haec

analogia non nisi ex parte obtinet; nam, ut jam foe-pius significavimus, ideae

Dei

omnes seternae sunt,

cum contra creationes hominis (ideae, notiones

phan-tasiae) tempore determinantur.

Atque hiec in genere de nexu rerum cum Deo ex

principiis Pantheismi hic

posuisse

sufficiat;

nam cetera,

qua, ut rota hasc ratio

clare perspiciatur,

multa

dici

de-beanf, ob arctos limites operis omittere cogimur. Pertinet pars major eorum

ad constructionem

seu

explicationem

rerum, cujus delineationem quidem in capite sequenti

spe-ciminis gratia nos exhibebimus, quam autem

ulterius

jam

References

Related documents

quaerit, quasnam hueusque inventae sint spatii determina- tiones, aut quas causa; earum exstiterint, id enim enar-. rare historia; est; sed quaerit, quaenam et quales sint spa¬

Ens absolutum neque subjectum est alius cujusdam objecto neque objectum alius cujusdam subjectl; utrumque enim non nisi sub conditione plurium Entium cogitari potest, et

numquam exortas esse; forent enim producta aut ab Ente absoluto, quod tempore non determinatur (VI ), aut a se- met ipsis, adeoque prius essent,. quam

Prae- terea vero nonnulli judicaruut, follicitam ejus diilinctionem inter praxin abfolutam & relativam feu technicam, utcumque in fe veram, tarnen melius esfe poflulatam,

mus, qui procul dubio nihil fufciperet, nifi ha quovis mo- mento temporis propter relativam et finitam naturam ejus

mero plures fint, etiam natura funt relativa;} numerus enim..

Alterum autem et fuperius genus animi efi, quod. intellectu, nee tarnen ratione deferibitur, enjusmodi

Nimirum haec Universa definitur numero eorum e n tium , quae tamquam de­ term inationes suas positivas ens quodque in se co n tinet, et quo ruiu ipsum est unitas