Η
DE
NEXÜ KERUM CUM DEO EX RATIONE PANTHEISMI
POSITIONES
QUARUM PARTICULAM QUARTAM
VENIA AMPLISS. FACULT. PHILOS. UPSALIENS.
p. p.
CHRISTOPHORUS JACOBUS
BOSTRÖM
PHILOS. MAG. STIP. JUNGBL. BOTHNIENS.
ET
ESBERNUS BERGMAN
MEDBLPADO-JBMILAKBUS
IN AUD1T. GUST. DIE IX MAJI MDCCCXXVU
H. P» M. S.
UPSALI^,
tro t jenarb lectorn
högådle och högearde
herr magister
CARL
BERGSTEN
samt i/ectorskan högådla fruCHRISTINA
M. BERGSTEN
född NORBERGMin hulda Moster
tacksamt ock vördnaclsfullt tillegnadt
af
mentem absolutam esset. Hase est rnentis natura; ut in
eam nihil ingredi possit, quod non hac ipsa natura ibi
positum sit. Quod demonstrare laborarunt plerique
Idea-lismi Transeendentalis Sectatores. Idea; innatas, crassiori
quidem sensu, dudum explosx sunt, nec posthac aiius quidam sensus iis reddi potest, quam quod sint ideas
seu notiones, qux menti necessario exsistunt, quum certa
quadam ratione se ipsam
considerat
XIV.
Ens absolutum est Ens se ipsnm absolute percipiens sen mens absoluta; quod ex antecedenti Thesi XIII, collata
cum Thesibus X. et VII, continuo sequitur. —
Quam-quam etiam ex ipsis definitionibus notionum probatur.
Quoniam enim Ens est id, quod mente percipitur (def. i.), mente quoque Ens
absolutum
percipietur, et qui¬dem aut ipsa hsec mens, aut ab eadiversum, erit.
At-qui posterius esse nequit,
föret
enimobjectum
hujus
mentis i. e. relativum (def. 4. et 6.), quod repugnat
fdef. 5. Th. IV). quamobrem prius, seu mens ipsa est,
et quidem notione sua mens absoluta.
i. Ens absolutum est mens absolute liberal neque enim praeter ipsam est
aliquid, quod ullo
modoeam determinet (VII.)· Atque adeo
absoluta
conscien-tia sui et absoluta libertas re vera sunt idem, nec nisi idealiter (in mente nostra) distinguuntur.2. Absoluta Substantia est Mens absolutay et
contra Mens absoluta est Substantia absoluta» quae item duae determinationes realiter idem sunt,
idem-que Ens absolutum
(VUL V.
i.J.De
ratione sivecausa distinctionis Jnfra*
3. Praeter
Mentem
absolutam
ejusqne
modifi-cationes nihil est (Conf. Th, VII. et XI). Et proindenec mens aliquid praeter se ipsam , aut absoluta«! aut modificatam, percipit (VII.)·
Ea, quae in Thcsi proposita est,
Entis
absoluti
qua-litas, summa et re vera sola absoluta est, imo vero (per Th. VIII.) Ens ipsum absolutum,unde
Philosophus, Pan-theisticam rationem sequens, quidquidprieterea de eo prae·dicat, et
quidquid
omnino essedicit, certis
quibusdam
additis determinationibus» derivare conatur.
Faeile autem ostendunt, quas hucusque dicta sunt,
quam parum ex
principiis,
a summoIiujus temporis
Phi-Josopho positis,
dicatur,
eum inSystemate
suoab
ina-nimi quodam
Absoluto proficisci,
quod
nonnisi
progre· diente constructione vitam et qualitates adipiscatur. Quidsit mens inanimis non magis, ut putamus, intelligi potesf,
quam quanam ratione
id
vita careredicatur,
quod ipsa
«vita est, omnisque vitae fons atque origo.
Sed id quidem
jure quasritur, numidem ille satis darum
effecerit,
lic'ori-busque suis
inculcaverit,
quod
utique
diiigenter
observan-dum est, in Philosophia numquam construi Ens absolu¬ tum, sed tantuin modificationes ejus, cpiaTum respectuper
*7
se non minus concipi potest Constructio, s.eu qualitatum
expositio ab animatis ad inaminata regrediens» quam ab inaminatis adanimata progrediens; quamquam illa non fa-ciie esse potest humanas mentis. Quas novissima orta est
Philosophias Schellingianas forma, in quaoccurrit mira quie-datr. distinctio inter Deum, qualis ut principium sui et
universi, et Deum, qualis ut hinc per relativas potentias seu creationes emergens Deus (proprio et eminenti
sensu) est, non nihil suspicionis prasbet, ipsum Auctorem ejus
istam veritatem non satis claram atque veram habuisse.
Atque hinc factum crediderimus, quod ex principiis po-sitis minime necesse erat, ut idea Dei, relativitatis Jabe
infecta, philosophiam ejus in Physicen seu Cosmogoniam
quandam converterit. Etenirn Deus, qui res construen-das ingrediatur, et per eas
earumque potentias rationem
atque potentias habeat, non est totus a seet sibi et suus—
non est Deus, sed potius anima mundi,
per res et cum rebus existens ac qualitates
suas habens. Deo autem, i. e.
Menti absolutas, hoc plane repugnat, ut facile patet, cum
ex iis negativis ejus determinationibus, quas Cap. I.
im-primis Th. V. posuimus, tum] ex ipsa mentis natura, quam quisque suam ipsius contemplando, perspiciat. -—
Hase enim rationaiis est, quia notitiam Dei habet, seu
per eura cum se tum cetera concipit, non autem quia
con-cipit Entia rationalia; et hane diguitatem usque servat,
utcumque notiones (modificationes) ejus sint potentiatas,
i. e. utcumque animata vel inanimata, rationalia vel bruta
concipiat, modo Deutn non obliviecatur, nec nisi per
eum res consideret. Eodemque modo Deus
non tantum
ab-soluta, resque ut
talis
considerat^
non autem quia Entia magis minus animata atquerationalia
concipit. Hascenim habent suam rationem per eum, non ille suarn
per ea.
Cap." 4.
Nexus verum cum Deo. XV.
Mens absoluta Dens est. Quum enim non nisi uns
est (XIV. conf. c« VIIJ, nec qualitas in alio esse po-test (III.); sequitur, ut aut non
tribuenda sit Deo,
aufc etiam sit Dens ipse. Quorum cum prius notioni Deirepugnat, posterius necessario verum est, ac proinde
mens absoluta etc.
Ex historia Philosophie novimus, multo rarius (et
fortasse ex rationibus numquam) dubitatum esse, an Deus essentia sua esset Ens absolutum, quam an Ens abJ
solutum esset Deus, et rebus Universi sancte atque
sa-pienter consuleret» Hoc quidem non modo quesitum,
verum etiam negatum invenimus, v. gr. in doctrinis
Ma-terialismi, pantheistici Nihilismi et pantheistici Realismi.
Verum ea hujus Philosophie forma, que Ens absolutum
mentem esse infinitam et absolute liberam, ejusque
mo-dificatiories seu ideas res Universi statuit, longe
tolerabi-lior utique videatur. Pradicata Dei moralia, de quibus omnis fere fuit contentio postrema (XIV.) Entis abso-luti determinatione contineri, nec nisi expressiones
rela-29
tionum ejus ad nos et cetera
Entia
finita
esfe,
docet,
Quo
successu, aliorum sit judicium.
XVI.
Modificatio raentis ldea vel Notio voeatur,
quate-nus consideratur sub forma Entis producti, Perceptio
autem vel Couceptio, quatenus
sub forma
actussive
actionis. Et quamquamNotio
atqueldea
sensuIa-tiori de quaeumque mentis
modificatione
usurpantur,tarnen, ut perspicuitati
disputationis
consulatur, illa
ad
relativam, hsec ad absolutam mentem
referetur;
eodem-que modo
Perceptionis
nomine
significabitur
objectiva
seu realis, Conceptionis autemsubjectiva
seuidealis
modificatio.
Nullius definitionis veritas adparere potest, nisi res
definita animo percepta
fuerit,
etdefinitio
ad
eamrelata.
Ut itaque exploretur, an jurenotio
vel idea
sensulatiori
mentis modificatio, i. e. ipsa mens, certoaliquo modo
determinata, dicatur, clare animo ea etiam percipienda
est, quod fieri non potest,
nisi quis
suamipsius
mentemin ipso notionis
formanda;
actuconsideret.
Fieri
autem hoc posse postulatPantosophus.
Qui
hujusmodi,
inquit,
considerationis facultatem, sive malignitate natura siveculturas et exercitationis inopia desiderat, is istam
defini-tionem non magis, quam ccecus
descriptionem lucis
pro-babit, eique multo verius
docuisse
videbitur, qui
falsa
mente, rcrum impulsu depictam,dixerif. Quo spectro cum
nihil absurdius excogitari potest, in co convellerido opera niinime abutendum est. — Ceteri autem statim facile in¬ telligent, eam esse modum sensus sui, seu certum
quen-dam modum, quo mens percipiat, i. e. sui conscia seu
mens sit, ita ut ad eam constituendam primum quidem
mens ipsa, seu conscientia sui, deinde vero certa
quasdam
hujus determinafio necessario requirantur; unde veritas definitionis continuo patet. Neque enim sola illa deter¬ minatio idea vel notio essepotest, quippe cum mera ne¬ gatio est, qua nihil percipitur, aut concipitur, quod con¬ tra notione semper fit; neque mens, utpote Ens sui
con-scium, et prteterea nihil, aliud atque se ipsam et suas
modificationes percipit; est enim nihil extra vel
präster
mentem sive absolutam sive modificatam (Conf. XIV: 3.).
Qui sibi persvaserint, per mentem aliud atque notiones
esse vel produci posse,videant, quomodo philosophentur;
argumentis quidemcerte cum illis frustra agitur. Quibus autem huic contraria sententia probabilis quidem
occur-raf, sed tarnen fieri non posse videatur, ut ex mente
de-rivari, vel per mentem esse possint res ejusmodi, qu» sensibus nostris obversantur, organic»,anorganic»,
plant»,
animalia etc. 11s utique satis fieri debet. — Quonom au¬ tem pacto ex suis principiis hoc facere conetur,
speci-minis gratia in Capite sequenti delineabimus. XVII.
Substantiv omnes relativv — quasposthac item Kerum
no-mineadpcllare licebit—idevsunt Mentis absoluta, et contra idea
3i
amtier Mentis absoluter sunt res seu
substantice
relativer.
Est
enim res quaevis
modificatio
Entis
absoluti i.
e.Substan.
tiae (XII: 2.
X.)
seuMentis
(XIV.)
absolutae,
ae
proinde
etiamhujus idea (XVI.).Contra
veroidea
est
modifica-tio Mentis (XVI»), seu
Substantiae
(XII:
2.)
absolutae,
atqueadeo res seu substantiarelativa.
Sed
praeter
Sub-stantiam ejusque modosnihil est(XIV:
2 et3,);
quamob-rem Substantiae etc^
1. Utcumque igitur
libuerit,
res,quatenus
ad
Deum referantur,
jam
utideas
seuideales
(id
quod
Mens divina
concipit),
jam
ut
ressive
reales
(id
quod
solum praeter
Deum
est),
considerare
licebit»
Deo
quippe omnis
haec
oppositio
nulla
est,
nisi
res
in-ter se conferat; ipsi enim non
minus
Ens
intelli¬
gens, quam coeca natura,
est
aeterna
mentis
ejus idea,
quatnquam utramque
divers»
modo
coneipiat.
Sic
etiam in mente humana tum notio
rei
animatae, tum
notio rei inaminatae notiones sunt, et
hoc respectu
eae-dem,tametsir inter se comparatae,
sibi
oppositae sunt
ut vivens et non vivens.2. At Notiones, seu modificationes mentis
rela-tivae,. quatenus haec mens eas, ut suas,
opponit
ce-teris rebus, ideales (sensu relativo) sunt.
Rebus
enim,
quas non ut suas,
sed
utdivinae
Mentis
modificatio¬
tri-buere adeo amat, ut nisl per philosophiam quandam edocta sit, ne dubitet quidem suas ipsius modifica-tiones nihila vocare. Quamquam si mens
per se aeque est, ac v. gr. materia, quidni etiam aeque vere sinfc utriusque modi, tametsi, dum inter se compa-rantur, diversi generis.
3. Concipere et Percipere (XVI.) Deo unum
idemque sunt, ita ut de eo utraque voce uti liceat, quamquam prior magis apta videatur, cum eadem fere sit ratio Dei ad Universitatem rerum, ac
men-tis humanas ad complexum notionum suarum. 4. Identitas autem Conceptionis et
Perceptio-nis in Mente divina si nno verbo significanda esset,
vocem Creationis forsan non recusaret Pantosophus,
ita ut eum creare dicerefc, qui, cum non nisi mens
sit, quidquid cogitet seu concipiat, id etiam percipiat,
itåque habeat reale, ut praeter id nihil aliud reale
relativum sit. Quod scilicet in Deum cadit, cum, ut
ille docet, praeter Eurn ejusque modificationes seu ideas nihil sit (XIV: 3.). — Ceterum a voce omnem determinationem temporis tunc removendam esse ex
Th. VI. et XI. not. pafcet.
5. Universitas rerum sive Universum est
com-plexus omnium modificationum Substantiae absolutae,
seu omnium idearum Mentis divinae, quales in hac
Mente funt. Eam vero partem earum, quae menti
humanae manifeftatur, Mundum dicere liceat, ut ab Univerfo distinguatur.
33
invicem, utcorrelatas seu mutuas conditiones,
postu-Iant (Xi: 5), et Mens divina est absoluta unitas, in qua omnes continentur. (Conf. Th. XVII. et
XI. a.).
7. Res omnes Universi (in Mente divina,
infini-ta) aeternae sunt, seu tempore non
determinantur.
Nam cum se invicem in infinitum usque postulant
(XVIII: 6.), sequitur, ut,
data
una,datse
sint
omnes,et quidem in Mente divina, in qua omnes
conti¬
nentur.8. Proinde motus et variatio etortus atquein¬ ternus determinationes sunt, quibus non
nisi
permentes finitas res determinantur. Atque hoc nega¬
tive saltem ex antecedentibus sequitur, quamquam
non nisi in ea hujus philosophias parte, quae
de
na¬tura mentium finitarum exponit, ratio, qua
fiat,
do-ceri, et ita res ipsa positivo modo
probari possit.
In capite sequenti nos
obiter
eam tangemus.9. Atque adeo Deus motum,
variationem etc.
rerum non nisi mediate, quatenusmentis finitae
(cu-juscumque
generis,,
brutae aut
rationalis) ideam
ha¬
bet, percipit. Nam ista rerum persuccessionem
con-siderandarum ratio, et quae inde sequuntur,
determi¬
nationes sunt ejusmodi mentis, et ad eam, tamquam
finitam, constituendam pertinet. At quatenus
Deus
res ut suas ideas concipit, aeternae ei sunt.
10. Hwic autem sequitur, cum Deum agere
di-cimus, ut per hoc agere non
liceat
intelligere
mo¬tum in spatio, aut mutationem
in
tempore,aut
tran-situm ab uno statu in alterum, sedejusmodi
agere,quod ad motum et guietem absolute indifferens sit,
nec in ipso ullam mutationem efficiat. Cujus gene-ris est το percipere seu concipere, cum non aliud
post aliud adprehendit, sed eadem objecta usque
in-tuetur, quäle uno et altero esemplo in nientem
hu-manam cadit, v. gr. perceptione sui pura (conscien-tia sui, relativis determinationibus abstractione
re-motis), perceptione spatii vacui etc.
ii. Quod si quaeritur, quomodo Deus agat in rebus creandis, et quaenam ad eas sit ratio ejus, re» sponsum petendum est ex analogia mentis humanse,
inprimis quatenus haec mens in notionibus liberse ficti-V33 phantasiae formandis versatur. Verum tarnen haec
analogia non nisi ex parte obtinet; nam, ut jam foe-pius significavimus, ideae
Dei
omnes seternae sunt,cum contra creationes hominis (ideae, notiones
phan-tasiae) tempore determinantur.
Atque hiec in genere de nexu rerum cum Deo ex
principiis Pantheismi hic
posuisse
sufficiat;
nam cetera,qua, ut rota hasc ratio
clare perspiciatur,
multa
dici
de-beanf, ob arctos limites operis omittere cogimur. Pertinet pars major eorum
ad constructionem
seuexplicationem
rerum, cujus delineationem quidem in capite sequenti
spe-ciminis gratia nos exhibebimus, quam autem