D I S S E R T A T I O
D i
M I N O R E N N I T A T E R E G I N Æ
C H R I S T I N Æ.
AM,
l'E N 1,4 AMPL. FACVT. PH 1L 0 S. UPS.
P R Æ S I D E
M a a. ERIC. M. FANT,
HIST. PROF. REG. ET ORD. SOC. REG. SCIENT. UPS. ET ACAD.
REG. LITT. HUM. A N T IQ U . ET HIST. STOCKH. MEMBRO.
P R O G R A D U
P. P.
CAROLUS OLA US KIHLSTEDT,
S tip . Nesfel. W e s t m a n n u s,
IN A U D IT. G U ST. MAJ. D.
/ 0 .
MAJI MDCCXCVII.H. A. M. S.
Ü P S A L I Æ ,
a p u d J o h . F r e d . E o m a n , r e g . a c a d . t y p o g r ,
D E MINO R E N N I T A TE
C H R I S
§. ».
M edio s e v o Svecia duplici vice paruit tutelari im
perio. A lteru m , cum in ephebis eILt R ex B irg e r u s , Magni Ladulafii filius, laudabiliter geffit T orcbillus C a n u ti, fuæ fidelitatis in pupillum indi
gna ma&atus mercede. Alterius, Tub minorennitate Regis M a g n i S m e k , Ducis Erici filii, adminiftrator fuit M a tth ias K c t t e l m u n ii, jun&is tamen cum reli
quis optimatibus, ut Ariftocratica tum regiminis for
ma ferebat, confiliis. Sub familia vero Wafsea qua
tuor omnino agnovere majores ejusmodi moderami
n a , quorum duo aliquot tantum dies duravere, G U S T A V I videlicet A D O L P H I atque C A R O L I XIL U trum que enim hunc Heroa ejus indolis & annos an
tevertentis capacitatis declararunt Regni Ordines, ut praefinitum in tabulis parentum teftamentariis tempus praeftolari neceffum non habuerinc. D u p lex vero alia rninorennitas, C H R I S T 1 N Æ puta, atque C A R O L I X I , utraque per XII annos, locum habuit. Illa ob- tinente rerum Svecicarum dux & antefignanus fuit A x eliu s O x evftjern a , hac M agnus Gabriel Dela Gar-
*//>, magnas in utroque partes fustinente Comite Pe
tro *Brabe, quorum ut diflimilis erat natura, ita &
inaequalis imperium adminiftrandi ratio. N o s cum utriusque hujus temporis comparationem inftituere
A vetet
vetet ingenii & facultatum habenda ratio, prius tan
tum m odo adumbrandi officium in nos prælenti occa- fione fuscipimus.
§ Sexennis nondum erat princeps, cum pater ejns fatali ad Lutzenam i d u occum beret, C H R I S T I N A . -Inopinus, qui illum feriit, cafus im pedivit, quo mi
nus aliquid de tutela filiae praeciperet. U n ica, quam habuimus hoc tem p ore, lex fundamentalis ad prae- fentem adplicanda eventum , ftatuit, XVIII aetatis an
no dim idium, X X I V vero totum imperium adeptu
ram. Aderat quidem Princeps, proxima Reginam co- gnationeattingens, Johannes Cofimirus^ Comes Palatinus Biponti, d efu n d i quippe Regis affinis & ab ipfo in non exigua reipublicæ parte, curando quippe regni aerario, adhibitus; fed cui aliquid regiminis deferre adeo non e x mente reliquorum optimatum erat, ut potius etiam ex e o , quod hadenus gefTerat, exclu de
rent. Regina vidua ejus erat animi, ut illam n e g o tiorum publicorum confortem nunquam tuliffet ipfe C onju x; itaque ad alios, cum regia dom o nullo con- fanguinitatis vinculo c o n ju n d o s, integra res rediit.
A x e l lus O x e n flje rn a , foras tum & in Germania d e g e n s , fuis in Senatu Collegis mentem fu am , quam
& Regis fuisfe diditavit, aperuit, adminiftrandum fci- licet fore imperium a fupremis Regni officiali
b u s, Svet. de Hbga A m b e te n , Dapifero fcilicet,
M arfcho, Amirali, Cancellario, & Thefaurario, fui
quolibet Collegii Pracfide. Quibus vero in d u d u s ra-
tionibus id fvaferit, optime ipfius verbis, in litteris ad Senatum regni, declaramus: Anlangande rege
rin g e n eller adminifirationern i Drottningens o- m y n d ig a d r , f å år ett J lo r t M a n ta l fa kern as och Rtkjens r u i n , få r deles u ti ett la n d , fotn år v a n t a f en att regeras, bvilket fö r n u fte t ocb exem
p len m e d g if v a , år ock emot Rikfens fe d ocb åtfkilli- g a be f u t , f å fotn ock de dej]einer, fou i fr am fa rn e Ko
n u ngar ofta fö re b a ft h afva, altfå b lifv e r intet annat Conjilium Ificer, ån att allenaft en, eller någre f å föro rd n as t il Rtkjens regering och adm ini firat ion. A r
gum enta pro Ü* contra finnas in politicis n o g , ocb m a ß e j a g f i l l e r bekånna, att en Rikfens Förifiånda- re år de fö r rig a tider likm atigaß ocb uti någon flo r intrångande nöd vuifte dertil tagas refourcen, M en fåfom Sag Kongl. M a j.t aldrig hade håg d e ra il med m i t t v ett ; utan altid efter Jom Rikfens Råd vå l ve
t a , destinerade på ett fådant f a l l adm in jiration en åt de Fem H ufvuden i Collegierna, ocb det, då Sal, K ongl• M a j.t den gjorda regerings ordinancen J a g , gillade: Derhos Jå å r denna Fem måns Regering få- krare emot ens och annars a m b itio n , i det ingen kan (ig tilhålla något iner ån den andra, Och åro fam- telige des f o r ut an, med Rikfens Råds tade ocb alla f a ker igenom Collegiernas auttorité a tt göra och lår- rå tta , fårbundne, Desfört/tan dår en eller tv å a f dem dö, blifver likväl regementet beflående ocb behåfves icke J ir a x t en ny FöreJiåndare a tt u tv a l j a , f o m b v a d den förre har u p p b y g g t, f lå r o m k u ll• utan blifver alt u ti f l n tenor. &c. Licteræ Axelii Oxenfticrna ad Se-
A 2 na-
natum Regni d. 12 Febr, 1633 aPud G örvell, Hiftor.
och Polic. M erc. T . 2 p. 15$. Interim non omnibus arrifisfe hanc regiminis formam, teftatur Scheringus Rofcnhanc in litteris ad Secretarium Schmalzium d 3.
A u g . 1634 ap. A rck en h o lz, Mem. de Chriftine, T . 3. p. I8 7 . not. in quibus ita: „Nobilitati ejusque
„privilegiis intentatur multum. Colegiis V eorum que
„Capitibus (umma non tantum rerum agendarum cu-
„ra; verum & poteflas conceditur. U n d e verentur
„ qu idam fieri posfe, ut, prout ingenia eoru m , qui of-
„ficiis furnmis præfunt, ad virtutem aut ambitionem
„prona fuerint, ita quoque rempublicam cum illis flo
r e r e aut periclitari posfe, atque ita Rex ip fe, quem
„curis vacuum fub hoc prætextu cupiunt, potentia
„ q u o q u e folutus, Venetorum inftar D u cis, otiofus
„ degat”.
§ 3 *
T u to r e s itaque C b rifiin a & fummi imperii ad- miniftratores fuere tres e familia O xew ftjcrm an a pro
c e r e s, fratres Gabriel & A x eltu s Guflavi iliorumque Confobrinus Gabriel Benedifii, penes quos fic in quinquevirali confesfu ulcima rerum manfit decifio.
Omnia regia jura exercebant, nobiles creabant, Sena
tu m reliquum pro lubitu confidebant, convocabant regni ordines atque fingula cum plena poteftate or
dinabant. U t autem in omni humano im p erio , ita
& in hoc multa laudanda, nonnulla etjam repre*
hendenda dixeris. In his primo loco obfervan- du m d u cim u s, qu od nobilium jura & privilegia ul
tra fas & m od u m extendere voluisfe videntur. C um
enim
cnim fustirieretur per integram illorum adminiftratio- n e m belli Germanici alea, reliquorum ordinum im - p en fis & fa n g v in e, nobilitatis autem nen fine lucro;
a t q u e , poft inducias S veco -P o lo n ica s & per illas Sve- c o r u m dicioni fubtra&am proficuam provinciam Bo- rusfiæ regalis feu Polonicse a)> ei alendo non fuffice-
A 3 rent
a ) Quanti hanc ja£turam , cujus certe particeps non erat, æ fiim averit /dxeliu s O xenfljtrna, ex litteris ad Fratrem Ga
brielen» & filium Jobannem confiât, in quibus ita ratiocinatur ; J a g kan betragt a , a tt Jâfem ja g nu Jer confilter na fô r a t f k a ll friden bos ojs med tiden mycket ondt jbrordfaka. Men k n g v i bvarken ve le eller hunne draga, jfa ç fir v i misbru*
ke v å r U berte, förrän v i henne t il l det im vfta hafve funde
ra t. H vad bjelper det? Hæc funt regnorum & rerum pu
blicarum fata, quorum nonnulla, antequam artus coale- f c a n t , denafeuntur. J a g fkall f b lja edra tanckar oeb ordres e f t e r, ocb fa m la efter frid en i ljus ocb mbrker. C ud g ifve lycka t i l l a tt fa tta n ocb få en ände pa m ig , fedan j a g fe m a ß e, a tt alla valida c o n filia , fem få r detta förde åroy t i l vår Nations reputation ocb ar a , bajva en and a. H a ’c ad fratrem apud G ö r w e ll, 1. c. p. J5f .
A d filium v e r o , in Tra&atu Stumsdorfenfi L egatum :
„ D o l e o viccm patriae, ac non nihil T u am , quod Patriae
„ n e g o t ia tra&ari debeant manibus eorum , qui, quid fit res«
p ub lica, ig n o ra n t, nec animi fatis habent ad fuftinendas
>jhas difficultates, quae fuboriri folent in republic« : te au
c te m in h o c gravi neg o tio facere tiro cin iu m , & ubi paucis , ante annis fumma cum ltude hoftibus leges praefcripfi, ,,jam adeo turpes accipere, non po?fum non dolere. Res
»quidem per fe fuis obnoxia difficultatibus e f t , n e q u e a d e o
„ab illis confiliis abhorreo. Verum adeo pueriliter tantum
„ n e g o tiu m rra&ari, quis non indignetur? ap. A rckenh,
„ T o m . IV. p. 3 4 1’\
rent priftini Fifci reditus, quantumvis fiibfidiis Galli
cis fublevati, cœptam a Rege G U S T A V O A D O L - P H O viam ingresfi funt Reginae T u to r e s, qu od cer
ta numerata pecunia venderent & abalienarent tam prardia coronæ propria, K ronohem m nn, quam Fisci reditus ex prædiis Cenfiticis, Sv, Kronans tnkom ßer ocb räntor a f S katteh em m a n . Fiebat autem id his conditionibus, ut i:o nemini, nifi ex nobilium o r d in e , liceret ejusmod: prædia vel cenfus emtionis jure fibi vin
dicare. 2:0 U t pretium ex trium per centum proventu æftimaretur. 3:0 U t , nifi Regina intra annum, poft fufceptum im perium, reftituto emtionis pretio ven d i
tum redimere posfet, id quod vetuit Fi ci publici p e nuria, emtionem confirmaret. Bina autem hanc m e thodum confequebantur incommoda. P rim u m , q u o d Fisci bona & reditus quotannis minuerentur. A lt e r u m , qu od nobilium ordo, cujus mem bris, loco C o ronæ, onera fua & tributa præftare tenerentur Coloni Cenfitici, occafionem inde nancifcerctur hos ita v e xandi, ut etjam jus fundi, Sv. Jordägande r u t t e n , illis cedere cogerentu r, ficque prifiina fua jura &
privilegia fenfim amitterent. Certe licet hanc fumtus luftinendi viam fortasfis fvaferit (umma necesfitas, ni
hil aliud ex funefto hoc ceconomiæ publicæ fyftema- te fequi manifeftum eft, quam ut N o b i l e s , q u em ad
m od um in Polonia & alibi, totius terræ forent pos- fesfores, reliqui illorum tantum operarii, unde &
Comitis Petri Brabe notisfima in Senatu verba: N o s quidem f u m u s Jubditi im m ediati im p e r ii, reliqui ve
ro mediati.
$ 4 '
.Civitatum quoque & urbium flori nimium quan
tum hoc tempore officiebat, quod liberum erat no
b ilibus, te r r a r u m fu rum pro v e nt us in exteras etiam oras d e p o r t a r e , idq u e cum plena a ve&igalibus im
munitate. Crebris p re p te re a a Civibus querelis exa
gitati hac immunitate tandem ccsferunt; fed non fine infigni ex alia parte compenfatione. Etenim ob hanc cesiionern primum liberati funt a tributo capitationis, Sv. M antalspenningnr an. 1 6 3 4 , dein an. 1642 ab exaclione expeditionibus bellicis deftinata, quam pri
dem Stora Landtags -G å rd en , hodie vel fimpliciter G arden , vel A fr a d dicere folem us, a fubfidiis aedi
ficiorum & nitri, Byggnings oeb Saltpctter hjelpentkz.
Plurimas ruftici ordinis hic in nobiles favor excitavit querimonias, propterea etiam quod numerofam mi«
niftrorum catervam confcriptioni militari fubtraherent, eo graviori ideo illis futurae, quin & quod Comitia vix frequentare posfent, cum tot nobilibus fubje&i coloni necesfarios illis fumtus Sv. Herredags pennin*
g a r , præftare nollent; fed furdis narrabatur fabula.
§ s-
Huic vero fyflemati continuando cum nihil cer«
tius obicem ponere potuerit, quam fi imperans fo
lium occuparet, qui illud non om nibus facultatibus fpoliatum porteris fuis tradere discuperet; mirum non fuit, q u o d , ubi C briftinam conjugium abnuere in- telligerent, de fuccesfore eligendo minus fuerint fol- liciti optimates. H inc proxime eam attingens D om us Palatina, binis principibus mafculis in Svecia natis in-
ftru-
ftru&a, alto fupercilio tra&abatur, 8 c ubi demum adultior regina de eorum natu majori C A R O L O G U S T A V O fibi fuccesfuro, cogitare occeperat, diffiaul- tates nectebantur, quas aliud non innuere (ufpicata eft, quam ut D om us B ra b ea vel Oxenftjerniana in Wafeæ locum fuccederet, vel ariftocraticum in Svecia ftatuminarctur imperium. Reliqui vero ordines his
ce & aliis conatibus fe opp ofu ere, atque fuis ftudiis id tandem effecere, ut irriti evaferint. Clerici ab A - xelio Oxenfljerna tribuni plebis falutahantur. Illis minitabatur Confiftorio G en era li, feu compofito ab illis & Laicis ftipremo C o lle g io , quod lingulis rebus Ecclefiafticis moderaretur, contra urgentibus privile
giorum in unum corpus redaCtionem, atque a Regi*
na confirmationem, quam demum an. 1647 obtinue
runt.
§ 6.
U tcu n q u e vero haec in poficritatis judicio acce
pta & aeftimata erunt, in aliis tamen fua laude non caruisle publicas regentium curas certo confiât. M e tallorum inprimis, quorum ferax hoc tempore patria, florem mirum quantum promoverunt. Cuprifodina Fahlunenfis, quæ noftro aevo non ultra V millium pondo nauticorum proventum reddit, hoc ad XII!
millia & quod excurrit, adfcendebat. Ferrum n o n , ut antea, crudum ad exteros deportabatur-, fed va
rios ad ufus formatum. Inftituebatur rei metallicae dirigendae Angulare Collegium atque de ferro crudo
& malleato, de carbonibus conficiendis & aliis huc
fpe&antibus negotiis conftitutioncs (aluberrimæ confi-
Righ:a Cb > illin a. 9
ciebantur. In primis in his artibus promovendis egre
g ia m & fibi non minus quam parri« utilem operam navavit Ludovjcus D e G eer, Civis Norcopenfis &
C ommisfarius, officinarumque ferrearum ad Finfpång, L ô fft a , Ôfterby, & Gimo locator condutlorque pri
m u m , dein posfesfor, illuflrisque famiiiæ De Geerianæ fator. H ic quippe non tantum gladii? felopetisque exercitum Svecanum inftruxit; fed & ingentem eorum pariter & tormentorum bellicorum copiam navibus in exteras oras evexit. Quod in causfa fuit, cur ul
tra priftinam confvetudinem a Svecis extenfam ad IV tonnas auri quererentur Dani vc&igalis Ôrcfundenfîs immunitatem, quam armis vindicare noftri an. 1643 fuere coa&i, adjuci etiam in hoc bello indefe<fis D e, Geeru fubfidiis.
$
