'DISSEIiTATIÖ philologica;
EXH IBENS
LOCI DIFFICILfS
ESAJZE LXV:
20.EXPLiCATIONEM,
QUAM,
NUTU AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH. UPSAL.
PRJESIDÉ
Mag.
CHRISTOPHORO
CLEWBERG,
L. L. O. O. PROF. REG. Et ORDIN.
AUCTOR
JOHANNES M. FANT,
'J SrOCKHOLMIENSIS
a-' - . •'T>rlL •
ALUMNUS POSSIETHIANUS
PRO GRADU
AD PUBLICUM EXAMEN DEFERT,
IN AU DIT.u tML/tAV". DIEX^* JUNII MDCCLVIII.
H.JÄ M. S,
■ (a .
. Ttpis Direct. LAURENTII SALVII.
Maxime Reverendo atque
DOMINO
Doä. GEORG. SCHRÖDER,
Sacr. Reg. Majeft. a Sacris SUPREMO,
jEcclefiae S. Nicol. Stockh. ANTISTITI GravilTimo,
Ven. Confift. Urb. PRAlSIDI Adcuratifiimo.
Maxime Reverendo atque AmßltJJlmo
DOMINO ' ,
Dofl TUSTO CHRISTOPH.
HAUSSWOLFF,
Ecclefiarum S. Clarse & S. Olai Stockh» PAS TORI Graviffimo,
Ven. Confift. Urb. ADSESSORI Primario.
Maxime Reverendo atque Amplijjßmo
DOMINO
Dofl. ABRAH. PETTERSON,
Ecclefiae Riddar-Holm. PASTORI Graviftlmo,
Ven. Confift» Urb. ADSESSORI Dignifiimo,
PATRONIS MAGNIS, OPTIMIS.
yOBlS^PATRQWOPT^MI,
neficiis me eumulaftis , has qualéscunqueq.ui tot tantisqne
Philo-b€-
logicas lucubrationes ofterre audeo. Non quidem
ut fequar confvetum illum dedicandi morem, nec quod credam, diguas efts has pagellas, qh» VESTRIS ocuüs
& put;
8c publice cxamini fubjiciantur : fed, ut occafio mi¬
hi ut publice teftandi, quanta erga VOS veneratione pium jarn diu incaluit pedus. Felici omiue VESTRO
me fufceptum Patrocinio voluic V ESTER in Fratrem
b. defundum favör 8c amicitia plane Angularis, eaque
perbenevoli afFedus pignora a VOBIS accepi, ut, quae favoris documenta in Ftatrem per praematura ejus fa-
ta edere non potuiftis , in me continuanda per VE- STRAM virtutem VOBIS propofuifle videamini. Uti
haec VEST RA in me merita vel iaeo , ut debeo, magni facio, quod VESTRI copiam iiberius mihi fa-
ciant, ita meo animo nunquam erunt exitura. Faxit
SUMMUM NUMEN, ut VESTRA futura aetas 8c
annis & prsemiis tantum emineat , quantum eminent
VESTER pro gloria Divina conflans Jabor, pro Eccle-
fise EJUS commodis indefefFa cura, in Dodrina tncor- rupta puritas, in Moribus indeflexum redi itudium, ia
dicendo fvavitas nunquam non admiranda* Da id, Bo-
ne eDEUS\ tot bonorum precibus, ut Seleda & Incly-
ta HiEC DOCTORUM TRfGA inconcuffis viribus 8c faufto fucceflu TUAM agant cauflaro , fubfidiaque eo convertant, unde pericula 8c ruina Ecclefiae merito ti-
meri pofFunt, usque dum centum annos nati Coeleftem
TUAM coronara, quam in his terris tam fedulo aliis quaerendam propofuerunt, 1PSI reportent. Sic non nifi
admodum fero Ecclefia , , Familias , Clientes lugebunt
fuos Autiftites, Praefidia, Patronos, yere Magnos, Per- manfurus quoad vixero
MAXIME REVERENDORUM Et AMPLISSlMORUM
NOMINÜM VESTRORUM
Humitlimus Cliens
Johan Mt Fanp
STADS SECRETERAREN i Stockholm, Hogådte HERREN,
Hen: HARALD SEGERVALL,
.Min Gunftige GYNNARE»
NOTARIEN wid Kongl. Slotts- Cancelliet,
Ädle och Hogiigtade HERREN,
Hr. IOH. HENR. HOCHSCHILDT,
Samt
NOTARIEN wid Kongl. Slotts-Rätten,
Adle ocb Hogaitaile HERREN,
Herr DANIEL HELSINGIUS,
Mine Högtårade HERRAR MORBRÖDER.
Faß
MINERdttzvifanr
GÜNSTIGEhelgd
nuHERRARförndmligaß fyffelfätter-
, fil eger dockED
JVetlenfiaperneRA bekymmer,hos EDER dnnufin utmdrkta ivård. EDERTgrundade IVett, EDERTdnnu nöje uti Lärdom, och EDER ynnefi for defi idkare,, famt
mer, en i wåra tider nog fdllfynt Hhgagtning for uppenbarade Sanningar, forent med en Chrijlelig utofning, dro uppenbåre wittnenr
at y anfen ettflädat Hrett, jdmte en ren Gudsfrugtanfor Ilat.lwifans ypperfia flbd och prydnad. Om jag nu, MINE GUNSTIGE HER¬
RAR, härtill'lägger den Lycka och Heder jag eger, dt af EDER dels
.wara känd, dels ock Sldgt ; men af EDER famtelige pä ett utmärkt
fått gynnad, få har jag på. en gång nämnt alt det, fom både upmun-
Zrrt* , at har ällmänt förklara min ödmjuka vjdrdnad, /««? ock ger
"mig/äj /hopp^ atfådant mildt och ddelmndigt uttydes. De? myckna, /i«2 y*-
zudrdet afmingåfwa, Rai erfattas af.min zuordnadsfulla til-
gifzuenhet och wdlmening , famt upfyllas génom trognaße Böner for EDER oföränderliga vjalgäng, Forfynen göre EDER Lefnad nogd
EDER Helfa beftdndig, EDER Lycka mindre fparjdm, och EDRA
Dagar många, dä får Dygden fin Lon, Sysflorne fin Hdfd, Förtjenß
fin Belöning och Trohet fin Åra, upfylles mångas önfian och dent b°PPt Jom med oaflåtelig zuördnad lefwer
Hogådle HERR STADS SECRÉTERARENS
Samt
Mine Gunitige HERRAR MORBRÖDERS
\ ' 'V-Ö.W-'. ■ ;•. t •'' - , -_ ;. - '' ; ■';. •. '
Ödmjuke Tienare
-iluö JOHAN M. FANT.
i. My.
§. i.
'enfurn S. Scriptum quocunque in Ioco
nonefle,nifi, unum,'& fiimrnaEjus per~
fe£tlo & certitudo pofiulat. Perfpicuir
tatemquoque Ipfius, hane Litteris exa*
rari jubentis, Summi Auftoris fapien-
tiiTImum: confilium vindicat. Accidit
tamen; circa hujus illiusque-Toci expli- cationem, fepenumero hivarias abiri partes, quod inpri-
mis in Prophetiis V* T. herr, Comrhentatorum teliatur dhfenfus» Neque hoc mirum: cum enim plerumque in
his Scriptis Sacer Au&orfutura refpiciat tempora, non ra*
ro evenit, ut de his. loquatur8cmodo8c verbis, quae non tantum primo intuftu ipeciemquandam pra: fe ferunt ob- fcuritatis, fed etjam acrioriinveftigatione Sc fcrutinio Ih- terpretum indigent. Huc quoque fpeöant fimilitudines, typi, tropi 8c fchemata varii generis, elegantiae 8c virium
movendi multum quidem habentia,. fed tarnen per red¬
dens faepe facientia, ut optatus non fequatur fruebus. Si
unquam ullus hoc Fatum -expertus eit locus, cerrev ESAj:' LXY: 20« hsecfult fors: Flujusenimtam variae explicatio-
A 3 nes
nesexftant, utomnem fere fuperent & modum & fldern.
In hac igitur materie meas vires periclitari volui, non quod putem, me tantas componere pofle lites, fedquia
novi, vei quantulumcunque conatum in re diflicili juve- nQhaud verti crimini.
, S. ir.
Ut eo feliciitsprogrediar, abs re non erit, praecipuas
tantumeorum commemorare fententias, qui huic ESAJYE
commati operaminfumferunt, Primum jure locum tuen-
tur.JUDAEI. Qyum enirti Lingua Hebraea his apueris nota
fit, fueritque olim nativa; fenfu in peculiari hujus idioma-
tisgenio delitefcente, ut&quadKone de vocis fignificatio*
ne inftituta, vixillorumnegligenda erit au&oritas. Con- jftat etjam, ex eorundem fontibus Chriftianos olim fuam
haufifle hujus Linguae peritiam. Quia vero praejudicio de
Media, armis viribusque potente> & Chiliasmi errore cap-
ti, femper ad hunc probandum omnia trahunt, in exege- ticismerito nobisfufpe&i habentur. Documenta rei efle po- teft explicatio hujus difti, aB illis tradita, Non vacat
multis Eorum exponere fententiam, fiifficit teflimoniumaf-
ferre HIERONYMI, cui Ipfe refutationem fubjungit, his
verbis: „Hebrad hxc ante refurre£tionem in nullo anno-
„rum regno fuperterram futura contendunt, & tam lon-
„ga futurae vitae fpatia repromitti, ut centum anni repu-
„tentur infantiae, peccatorem autem centefimo aetatis fuae.
„anno moriturum', ne videlicet paratis opibus perfruattir,
„fed ob peccatum maledidtum fe efle noverit. Quod fi
ita eft, ubierit beatitudo perfe&a, quxpeccato violatur
„atque corrumpitur, & peccatum immatura morte puni-
,,tur.?„ omniavero qvum Chiliafmo quodam, temerecre- dito, innitantur, quae huic tam lubrico fundamento fu-
perftru&afunt, eodemlapfa corruere, per fepateL
S. flt
) o ( il
s- nr.
Miratur GROTIUSJudaeos, quid non commifcanhir,
fed mirari oportetipfummet GROTIUM, quid nonipfe hoc
loco commentus fit. Hic, licet alias magnaeeruditionisVir,
circa explicationem S.S., nefcioquoaudaci Scinfelici con-
filio, veluti principii loco habuit, Prophetiarum, quantum maxime pofiet,numeruna Scau&oritatem imminuere. Hine probareconatur, noftrumlocum, necChriftum, necfecula
Novi Fcederis refpicere, fed felicitatem Sc ftatum PopuliJu-
daicipoftcaptivitatem Babylonicam Sc reftaurationemtem- plifecundi taatumprsdicere. Quamob rem Sc comma 17, atque adeo totam hujus Capitis feriem, ad tempora Macca- baeorumrefert, Schünc dicii noflri fenfum elicit: hocaevo nec infantes nec fenes immatura morte vita privatum iri,
cumjudices,peccatapuniendo,optimefaSturi enentofficium,
ut vmdi&a Divina, Lev. XX: 3?. expofita, locum non
haberet, fed perventurosfore adolefcentes ad pleniflimam
aetatem, quae eft annorum centum, 8c fi quis contra legem
facinus quoddam eommiferit, ne fummam quidem fene- Sutern, cui tarnen apud mulfos' parcitur, poenae legis ,
quaemalediStio dici folet, Deut. XXII:23, fubducendam
eile. Sed num atempore inftaurati templi, vel etjam ae- tate Judse Maccabaei ordo natura: fic immütatus fit, ut non inventi fint infantes, qui non paucos dies vixerint, non
mortui fint'fenes, nifi qui ad centüm usque annos vel fe-
ram aetatem vitam prorogarint, Scadolefcentes reftauratio«
ni Templi interfuerint? merito qua^rit CALOVIUS in Bibl, illuft. c. h. 1. Scilicet nemo, qui fingularem Sc illu- firem imaginem, quamhie fiflit ESAJAS, curatius in fuo
ambitu infpexerit, eandem ad tempora Maccabaeorum
nifi nimium ejus ampÜtudifti Sc eleganus detradlum ve-*
lit, applicable
f. IT- \
I* # ) o ( #
§. IV.
Subfoquitur jam eorum fententia, quiinferChridianos
ChiliafmoCerinthi &Judseorum faven t, (a) vel pofius fe-
ficioraChiliasrmfubtiiiorislata, a COCCEJO & VITRIN¬
GAådmiffa,fibipromittunt, Hiinproprianotione longaevi-
tatishsercnt,cujus complementum ad temporafutura fpecfa-
reexulimant,quoniam novi quid& irifgliti adhuc operatu-
rus; fit DEUS , etjam fpirituaiiter in converfione mundi,
Conferunthunc Locum eurn fafto denudati in fomno a ne-
pbte, connivente centen ario filio Cham, Noächi Patriar-
chae, 8c contendunt ESAjAM ad illam longz-vi temporis
hidoriamrefpiciendo, aliud longemajus, turn pctx'poßiotij-
ros, tum fanÖitatis ratione, promifide, utpote qua utra-
qué pra.rogativa illa tempora Noachi feculum fuperatura
forent, 8c hoc, ut opinantur, eopötius, qvumnullibi nili
in di&a hiftoria peccatorumin centenario puerilium men¬
tio habeatur. Horum vero explicationem , fundamento
parum firmo innixam, totam vacillare , oftendi quidem podet, fi inmedem alienam transireliceret: (b) tarnen in
trandtu obfervare non pigebit, hoc di£lum regno Chilia-
ftico adftruendohaud prodede, quippe a quo, fecundum ipfam Chiliaftarum hypothedn, mors & malediftio pror-
fusexuleb
(a) Bibi. Berleburg, (b) Marefit Chiliafm. etieriat.
§.-V, |
Ordo nuncmerito illos tangit,. qui ad datum glorio- fpm vitc£ lecuturae hic intentum volunt digitum, Conve-
*nientiam enim, 8c, quod majus eft, ipforum verborum
v. 17. repetitionem, in i. Pf^VIIlpig; 8c Apoc. XXI: 1.
confpicuam, fatis prodere exiftimant, hane non tantum
probabilem ede explicationem, fed etjam extra omnem dubi-
é j°( # '9
dubitationempofitam. Concedurit'tiuidem ipfiyqu«dam
in fequentibus ad di, quae, tccCf#fyra? accepta, in beato-
rum patriam miiiime conveniant: fed hsec tamen obftarc fua: opinioni negant, cum Prophet« verbis, hui^ feculo propriis, res futuri foleant defcribere : Matth.XXVi 4^
Joh. V:29* Parum abeflet, quin huic feriténtiacnoftrüm
quoqtieadderemus calculum,nificontextus aliaquémOmen¬
ta , in fequentibus prolixius perfequenday in diverfaab- epadi confiiiumfuggererent,
- 'V : §- 'Vl.; , ' '
Aliajamfequitiirdnterpretumfamilia, cui nec nume¬
rus nee rationes defunt. Hi ab una parte perpendentes,
sctatemhominum NoviFoaderis diutumioremnon efte, ab altera Chiliasmo faventes, nec ad futuram vitam huncIo-
cum commode referrirati, myfticum amplexi fenfum, de fapientia & morum gravitate, in regno Chrifti gratiac,
genus humanum illuftratura, Vatern noftruminterpretan-
tur. Haecigitur itlius verba; non erstinfausaut fenexs qui
•dies vitae, a DeoTibi concéflos, non impUåt, fupplentes,
1bens vivendo, & jfux <etatii ojficia reüe obeundo^ hoc modo explicantj - non futurum eiTe , qui faciat ea, quze tam grandem xtatem dedeceant (a). Implere enim idem hie fignificare fibi perfvadent,- quod vel muneri, vel exipe-
ftatiorti, vel nomini fuo fatisfacere; cujus poteftatis exem-
plum fubminiftrare videtur OVIDIUS/hsec canens:
Maxime, qui tanti menfuram nominis imples,
Quare &his dies vacui & imnés funV, qui vitiofe tra^
ducuntur\ pleni vero& eomplett, qui vit« honefta* multa-
rumque virtutumluce implentur. Si vero infer Chriftia-
nos quis* moritur puer, hoc vel inde repetendumputant»
B quod
.lo S«"'© >) o \•( ©
quod.Chri-ftas innobis perfc&e non regnet(b); vel ita.ex-
plicaridum ;thunc puerum , vitam morte eommuiante.m, ratione niorum & fenfus centum annos hato arquiparari, Sapientia quippe ccelefti & virtutibus maturum , contra
haec; fenem, moribus puerilibus turpem, fi dicefferit, a
DEO morte aeterna puniendumfore (c).
(»?) POLI Sy/iopf. Grit. p. 6^1. & ARNQLDI Lux ra tenebr, p. 330. '.(b) CALVINUS. (O MENOCHIUS,
§. VII.
Ulteriorem huic fententiae affert lucem fat mgeniofa interpretatio, quam exhibet HÉNR. G. GEBHARDUS ad h. 1. Contendht, quod comparntio heic initituaiUr mter u-
tramque Hierololymam, ferviiem, puta, ful) Vetciå, &
Jtberam fub Novo Fordere. Iliam .namque in fervitutem
•liberos progenuiffr, & hos, quamvis aetate adultos, notitia
fuiffe pueios; inftrui quidem fjjitas in iumrnam usquc .aetatem, fed nihilominus intellediu.fuilfe infames ; veram illorum ;eonverfioriem cursé handfuille,. piieros itaque .&
•peccatores,dem nec iilisquamvisex centum annos natosypermanüiie; .fjii-
lege fminemftenfitm, quod Litteralis hu«
•jqscpgaitio ,.ab applicatione tidei fe parata, nen nifi male»
di£lionem& mortem asternam ominaretur, & hinc in pec- catis fuis e vita difcedentium exiguam fuifTe curam ; imo
quod hcCe fuerit veteris Hierofolymae fors,, fncillime. proba-
ri ex Jer. XXIII: r. 2. Hef. XIII: 2-5. XXXIV.- 2-5.
Zach. XI: f. Matth._XXIII: if\ Luc. XV: i. a. Joh,
VII 149. Deniquehuic omnino oppqfitam novae Hierofo¬
lymae faciem futuram ehe,, colligit, fequenti fubjunßa paraphrali: ?"Pnv"KS aus derfelbenwerdennichtmehr,
wiew die Reformation gefcbakr gebobren werden V)# Säu¬
glinge, (0 Kinder und Säuglinge bleiben DO', ob fie fchcn
heran wachfon' 3.undzu Jahren kommen., jpn auch wird heb
-i alten
# ) ö ( # il
AltenMa» dafein, W dernichtther(ehe?
Alter gemdfs heitf*mvk'érEtkenM{$)undl■Erfahrung* 'hatte J*3 nibrn^*'ilÅD"-p "IJttrT Ja wetm'ficb thfihr ein-;Afonfcb
ven ibo[ Jahren finden, folte aber dabéj ein Kind :von Verfiaride und noch derSünden ergeben wahre'ftStt p 77jT Je wird man ihnen fo lange von'Tode und Fluchs
vorpredigen, biser zu wahren Reue und Erkehtnifs fiolcheSun*
den gebracht wurde, Qn<d1omnia jam completa probat ex Hebr. VIII: n. % Job» II: 12-14» Matth. VIH: 5 (d)>
Nec abfoha haee effent, nec a noftrafententia aliena, mo*
do fine tot fupplementis & additionibus, adeoque fine Linguae 8c eontextüs la;fione h?ec explicatio fervari potfet.
Quod cum magis ©ptandum fit, quam fperandum, prac- ftabit difTenfumfatbH, curninS. Sc. exponenda prp-lubi-
tu, nec manifefta ürgetite neééfiitäte,, qukdam adderfc Sc füpplere fanioribus repugbet regulis hermeneuticis, 6c, fi
beeret, nefeiö' qualis fötuH 'efTet irtterpfetatiönis.mdöles.
H# fermeprseeipuse & cardinales fenten'the (b) loQu'ra
buncce noftrum explicantium fuere, "qux nobis'älienäin circumfoieientibus opem obveuerunt heiciigillatim ide»
commemörandie, utfeqiientibjdstanfo.majorlux8c'pe$pbr
Ciiitas concilieretur. _ .
(a) H. G. GEBHARD^ Einleit. in XIl. kl. Prepb. pl 71. (£)
vide phres fent. a'p.POLUM in fiyn. Grit. J. G. STARK 'über
/7 T. in h. L TH. GATAKÉRI ofcra Critica. p. nt, 95. CW-
tiei Sacr. Vol. IV. p. 7*7-
jff ■■■■ m • ivtf iiJp t.'l ' Tu. .-ijiMi
s. VIII.
• Ad ipfam tenvpropius jam feftinanfes, operse preti-
ilmnos fakturos'putamus, fi ipfum ftylum& genus diceni
fpicias, Ove genus oratipnis, five rerum, quasvaticinatur, yeritatem, copiam, majeftatem& ordinem. Stylum Ejus
maxime poéticurn & fubliinem merito agnofcunt harum
rerum arbitri, 6c (i aMo(e difcelTeris, qui in omni dicen-
diratione excellit,.Efajae Scripto nihil elegantius effe po¬
tent, efficaciusnihil, quippe quo res, olim futura?, non aliter pinguntur, acii coramfpe£taftdje (ifterentur oculis.
j^on enimfimplici rerum futurarumnarratione.defungitur,
nec idtaktumcumeseteris fuiojrdinishabet commune,quod
moresexitiuinpopuli fui , inftint^u qupdam Divino, .carpendo,-
ull minetur, (ed potrus Apoftolum & Evangeli-
(lam cum HIERONYMO (b) eum falutandum ducimus.
Omnibus Hiftoricis, Oratoribus & Pcetis longe gravior ed
atque ornatior, &talis deniquein omni dicendorum gene¬
re,.ut (i Latine fcripfiflet, Laiino^um, (iGrarce, Graécorum qmnjum gloriam obfcuraiTet. Sie atfyrgit interdum (ub-
Iimis , (ic fe nonnunqijamffupplex demittit, (ic ßylqm
hilarat effufe, fic acuit 5t contrahitincitate, fic blande fo- latur,.(icrenitentem vioientcr exagitet & fternit, ut pul-
cre monetSANCTIUS (r). Mirum itacjue noneil, (i in illa légendo nobis bccurruntphrafes exquiiitiores,altiores fimi- Iitudines.&c®pia*(chématum; frpfoterum variétate fit va-
rius, pro rerum magnitudine major, & quotfnön mini- inummoörå intefeft, qqo propripr eftfini (ui operis, eo
altior affurgit, quae fpariim antea flraverat oriiamenta,
haec plenocalamojam edundit, ut verfum in ultimis capi- tibus vix invenias, qui non feateat•omni» fere generis fchematibus atquefiguris. Et qui hane ftyli majeftatem,
aut non intelligunt, aut ABTattlndant, verbo: qui poeß elegantiorique Litteraturår minussßveverint, illis.non pot- eft non fenfus efTedifficilis & occultüs, Ouod etjam fuo exemplo teftantur Commentatores, verb is ferentes anxie-,
&irrito conatuailaborantes, ipfum quaerere & determiqa«'
re tempu^ in quojatya; hominqm iacid^et Jongseyit^,
i! )of ® X3
ut ©entumannos nati haberentur pueri, quod nec in hae
vita unquam futurum, nec alteri competere, ipfa naturx
noftr# indoies fatis fuperque docet.
(*) SYR, XLVUl; is. £b)POLUSPrxloqu.inEfaj. (c)ihid,
§• IX.
, Melius'itäque partes interpretis ornarunt, qui, hfc;
omnibus confiaeratis, judicyunt, hunc Vatis noftri lo-
cum, vaticinii ad inftar efte, de felicioribus Npvi Foe¬
deris temporibus editi. Nec vero minimus horum eft nu¬
merus, nec obfcurior gloria. Inter noftrates Me galander LUTHERpS hoc agmen ducit. Non tamen hic inter o-
mnes conyénijt. Bluriraiexa&amhujus loci interpretåtiq-
nem exhibjfuri , in quocunque verbo qeciiliarem & di-
ftin£tum anxie fenfum quaerentes, minutias fe&ando, vel
fibiipfisirritum labörem, Vel ipfi Textui vim & majorem quandam obfcuritatern non raro attulerunt. Quo in gene-.
re longiusprogrefti fiant, quosmyfticos, (§. §. VI. VII), diximus, necminora ceteris objicientes dubia, qvum in¬
teréos, 3é gcduina cujuscunqueivocis explicatione^ varie'
ht difceptatum , proutinfra ulterius obfervabimus.
^ i\iq ? • 1 r, /-7^ fflPf
spdqo'dl<«KHPin _riJ'ipn jSönoöJjnr.iqsiJ /;. •
X.
Ü£ veropaucis rem totam comple&amnr, quaenoftra
mens fit, breviternunc dicemus: Defcribit hie Sacer .Va- tes, modo planeoratorio, imo poetico verä fabula felicita-
tem fummam, qux Novi Foederis tempori propria efiet,
& Veteris prpfperitatem eo magis fuperatura, quo certius
&evidentius fuerit, Iibertatem fervituti, typum antitypis
&ipfurn corpus umbrse pracftaje. Eft hoc genus fcriben-
di Äu£tori noftro proprium (§; VIII.), .& eo magis järn admittendum, qvum S. Scripturåe pagina exquifitiores al-
, B 3 tio-
tioresque circa hanemateriam adhibeat loquendi formulas»
Quod vero, longioris setatis emblémate, hacc Felicitas re- praefeiltetur , haud mirandum eft, qvum grandifTima*
se'tas, åmortalibus maximi femper habita, prseeipue inter
fumma hujus vitse beneficia relata fit å Judseis, quorum ufum hsec prophetia confignanda .proxime refpexit. Nec |
magnae felicitaiis deferiptio fub hac metaphora alfis S.
locis eftignota, quod ex quarto Decalogi prseeepto Exod,.
XX: ii, ut & Di£lis hujus generis pluribus haud dubie conftat; omnia tarnen proprie non ene iumenda, &. ipf*
rei indoles, öc quatidiana experientia fatis arguunt» Nam
Ii univerfam. hanc imaginem perpenderis, quse, fa£to in
commate 17. h, Cap. initio, in fequentibus deinde verfi-
bus continuatur, eam hic reperies effigiem , prsedicatt
ttlia, ut aut needfitas defereiidi propriam verborum ex-
plicationem Tibi pateat, aüt, quod minus eft probabile»
credendi, videlicet Prophetam voluifte pra^inere, totara fere naturam tum hominum tum animantium immutan- darn fore. Etenim ferpentes vi noeendi privari, Leones eadem, qua agni, manfuetudine lierbis pafei, non magis
eorum nätur.ae congruit, quam, pro praefentis humanae
fortis indole, centefimo anno conveniat, puerilis xtatis
vigor. Depingitpotius, noftro quidem judicio, Prophetaad-
modum felix tempus, aliquahdo futurum, idque coloribus, quibusaurea velbeata illa primahominum aetas, fetifingi,
feu qua magnam partem vere deferibi folet. Sic & VIR.
GILIUS (fi modo qua ftilum 3c poßticum ingenium cum:
ESAJA comparari poteft), in Ecl. IV. admodum beatara'
aetatem deferipturus, preprie intelligiipfe noluit, licet iis- demfere fimilitudinibus& ornatu dele&etur, quibus hic
nofterPropheta utitur, (Confr. VIRGIL, Ed. iy, v.19. &
GEORG, Lib. I.,r.l»?. 1}o 3cc.
'H • • Y •* w"' -c ■ t- t 1-■ t... .
f xt
% XL .
♦> J-.f. '■ . •.• - i .. eA IT: ' " *■
Ne autem quispiamnos accufét, quod hane explica-
mmiäktemerario magis, quam coniideratiori confilio Wi- puerimus, juvabit rationibus, Textui infitis, eandem firmare. Videliceteum, quem diximuseffe fenfura hujus
•loci genuinum, patere primum videtur exipfo contextu 8c ordine,.cum aliasin toto Vatis noftri fcripto, diligenter ,fervato, tum inprimis a cap, XLIXt ardtiilime connexo.
Diftcrbuit BULLINGERUS in Braefatione ad ESAJAM pårtem.hanc poftrem^min [ex lermones , cur etjam no-
ftrum praebemus afienlum. Secundum Ejus quidem men- iem, primus, quiCap. XLIX. L. LI. complectitur, com-
•munifer ad Chriftum & eccleliam pertinet: feevndus r C.
LIL & LIIL comprehendens, peculiariter de liberatione ge¬
neris. humani & Liberatöre Chrifto agit; l'erttus, C. LIV.
& LV. éöntinens^ éxplicat, quam late pateat beneficium
redemtionis: qudrtus de officiis rederhtörum & do£lri- ria-Tana, Cap\ LVI. LVIi/LVIII. LIX. dilTerit; <quintus de regnoChrifti & miniftris ejus verba facit: a Cap. LX, wsque ad LXIV; poßrenms de repudio Judatoriim, voca-
tiöne Gentium , telicitate 'fidelium & infidelium infelicitate
loquiturin Cap. LXV, adje£la in Cap. LXVL commemo- rafione judiciorum Divinörum, quae coronidem toti libro imponit. Ex hac vero compage, fundamento haud lu- brico innixa, refelluntur non tantum quotquot funt len-
tenriae , temporarNovi Fcédefis hic intelle£fca negantes, fed & illornm opinio , qui ad futuram vitam locum ho~
fcrum referunt. Non eniih praedicata, hic obvia, futurac asternasquevifce conveniunt, quod & ipfe ad hunc locum agnovit VITRINGA. Certe ad hujus, non futuri, tempo¬
risfelicitatcm pertinebit, Ii homines din vivant, & cen- tenarii fenis mortem peculiaris DEI pcense loco habeant; fi
«de« exitru£i;as ipfi inhabitent , nec aliis earundem ufu
' •
/ ce-
16 ® ) ° (
ccdant; ii Iupus & agntfs, tanquam unius gregis focii, impuneiimul difcurrant. Hx namqüe imagmes, maje-
Rate ftyli ESAJANI comparatae, asteniä 8c beata illa vita
vixdignae funt. Nec veroillud fraudi nobrs erit, quod,
in verbisproxime prsecedentibus, mentio novi coeli 6c na-
vse terrae hat. Licet enitn hsec phrafis, ipfo Spiritu S:to
^interprete, 2. Petr. III 8c Apbc. XXII, de regno Gloriae accipienda videatur, id tamen nofiras non officit cauik.
Nam Prophetas, ftatam regni Chrifti in hoc mundo de-
fcribendum, cum Ejusdem regno, quäle in altera de-
rnum vita futurum eft , hane ob caiifam folére conne«
Étere., quod inter prius,'in his terris inchoatum* 8c po-
•Aerius, incoelis primum perheiendum, nullum ütretipfe-
jts fed tantum m&di, difcrimen, opportune ad hunciio-
. cum monuit.CALQVIÜS. Nec diflentit LUTHERUSt, quippe quireliquos S. S. locos, non minus magnihee de thdelium corporali vita loquentes, quam de futura, eadem
ratione explicandos judicat^ Non tamen refragabimur,
ii quis creationem novi coeli novaeque terrae relatam ma- luerit ad magnam 8c infignem rerum mutationem, prifci
.mundi faciem ita variantem, ut vel hic plane agnofcatur, vél faltem omnia emendatiora fa£la, & prorfiis novo in-
duta habitu appareant. Satis enim habebimus, fi conce- datur, ex commatibus infequentibus .21, 24. 25. patere,
quod comma 17 defcriptionem incipiat felicis illius tem¬
poris/. qua praefentis , non alterius, vitx proiperitas pingitur. .
XIL
Ceterum ne moleftum de complement.o hujus Pro- phetiae fcrupulum explicahoni noftrae quis objiciat, 8c huic malo occurrendum efi. €erte negari haud debet,
Efajanum hoc vatieinium, ita, ut figniheavimus, ex-
plicatum , fui temporis veri/Hmo everttu , vel compro- batum