• No results found

Disputatio philosophica de speciebus sensibilibus quam cum consensu & adprobatione amplissim

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Disputatio philosophica de speciebus sensibilibus quam cum consensu & adprobatione amplissim"

Copied!
68
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

D. ,

Difputatio

Pbilofopbica

SPECIEBUS

1SENSIBILIBUS

►ris Quam

Cum

conienfu

&adproba-tione

AmpiiiTimaj

Facultatis Phi.

f

iofophicac

in

florcntiilimå

Suionum

Academia

Upfalenfi

Sub PKJESID10

VIRI CLARISSIMI

Dn„

JOANNIS

Ma\th.

Prof.

Ordin♦ - Publica Bonorum cenfurse Submittit S'* R'* Λ4'.ύ* Alumnm

MATTHIAS BILLE

Angerm.

In Audit, Gußav,Maj.a.dt25,Maji Anno MDCLXXXVII.

UPSALIΜ,Typis HENRICUS

Rtyfaf

(2)

KeverendifftMO

in

chrißo

Patri,

AI

MATT

HIM

STEH-C HI

Oy

Norlandiarum Occidcntalium Siipéritv

téiiäenriionge digniftiuio, ConSitorii Herno-fandM^raéiiäi GymnailiqüeEphoio gra

vidi-feöj M^teshaci& Prömoto^iméout

TviagtiQ

Benignoque,itapiåfeniper

animiob-iervautiåastemumcedendo,

iit &

zfflultum RMrendis ata,

Pf&cUrijßmis.

E>oMnis}

Μ

OLAOBERGIÖy

Ecclcfix adS. jCIaram in ccleberrim$

Suionum Metropoli

Paiiöri

digiiiffimo,

Confifioriique AdfeiTori graviilimoj

Μ, Μ

ATP

HI

Μ

WA¬

GNERO,

Ecclefi#ibidem,qua:S.jacobi eft, Paftori

me-ritiflimo, ^idfciTorique Gonillloriiadcuratiilinioi

M.

JON/B

Ad Eceleiiam S, Mafijeejusdem ürbisPaftori

fidelidimo,Condftoriique AdfeiTori,

laudatilfimo 5

Promotmbta &

Benefatforibus

Atatem

(3)

Net tion

Eeverendis

Clarijjimis£

Viru,

M.

JACOBO

Etj-|M.

ΑΚΟΚ.Ε/Έ

RENIO,

Paftori & Praspeßto in

mcritiflimo, utölim

Prreeiptofi&

fiutritiölaudi-tiifimojitatiufitPromo#

tarioptimo;

Da ANDREA

BROLINO,

Paftori in Jjmmiinrbljl) 5c

^refiflb fidcÜffimö/per all guotannosNutrjtiomeo nunquamfatis(audando

Bcneficismultis nominibus colendis*

Ut ctiåth

SUNDIO,

Pdßori &

Prdpößfe

i«S5oie<tvigiUntiffimo-5

■Dö. MARTINO

PORZELIO,

in

Q&ifc

fcr

ätttntiffmOi

ribus,Regii Gymnaili Leéloribus;Scholacquetrivialis

Reftori& Conreftbridfxtcrrimis;

Promotonbus & fautbribns jugitetobfervandü. Quin &

Speftattjftmis Döfäm,

Da

CHRISTO-PHOROete«lt(l)ft

per Norlandias

occidenta-lesGcodxtx laudabilij

Dn. ZACHARIA

BAYR»

Civi St PiCtroii HblmieÄ-fiumpcritiiOmoj pAUtmbui åt Dn. NiCÖLAdi BLANCK, SénateriHeffiöftiidfefift. ibeåabili; Dn J A C O É Ö

©i)ityd|/ o1im illuftriiTrmO»

Gomiti GAROLO oxéufti» na/ nuncfeto ejusdedi deiti

(ide vidux 4rattönlbttäf

fät btne mmtli.

HocqualeeunqueexercitiumAcademicum ingratiffimana

be ncficior ammemoiiamcertifilfnam45promotion«

Ipcracum omnisg««®p*felicitat»AvHA-o

SabUltfte ScOffi«io$eD. D» Ht Är

(4)

Le£ori Candido. S. P. D.

JfVUatnvis «tas pariter & amici aliquarndiu iüafefinS,

I JutSpccimcttaliquodingenii luci public«darem ; ni#.

\§^hilominus tamcnhäftenas animusmihi hxfitinanis

biguo/numfuadentibusannuerena/adq;tot/ quxhicquori#!

die eduntur egregiorum Iuvenum

fpecimina/' aude#

seinetiamego tamczileaddeiehocuieum,

Ambiguitatem/

j»r«teriortis conditionem/ qu«mihi aliquanto contigerat

afperior/quam utfatisiufficeret fumtibus/ qui tali innegof

tiorcquirividebantnr/augebat&

illud/quodccnftaret (a;

tis/möribus hujus fxculinihilferealiorumeiFugere obfer# vationes/nedicamiilum/ nifi quod abomniparteelabora#

tum Sc terfum/quod hic quidemmihi polliccri mimmé

queam; adcoq;nihilnifi finiftrahincfore exfpcftanda.Ve#

tum remnonnihilpenitiuspenfitantimitiorpr«valebat fen;

tentia. Deprehendiquippeh«c & hujus generis alia ab

honeftisconatibus deterreremagi»/quä adhos talcs incitare/

quod majoricumdedecore videbaturconjunftum; namni# hilaudere eftetiamturpeJ adeoquedebere/ut fapienti«

im#

pedimentapetius/quamadjumenta/cxanimo ejici. Arri# puiproindc fubminiftiatumco-nGlium/cuitandemnonob# temperare haud fas duxi. Utinam fauftisavibus j Demäter

ziå veröDiflertatiuncul«/ ingeniotamobtufe couveniento

nonmediocriter follicito/ nulla fermé fefeobtulit alia/ in

håcprxfertimPhilofophi«parte/qu«magisadridebat/quam hxc; nen quod meisiilam metireringeniiviribus/ fed

quod & inter pixcipuasvidebatur ceafenda/ adeoque dit* i

quifitione digniifima;&qua;anfam uberrimeprxbituräin# I

geniiexercendi. In laudes ergöargumenti/cujus digni# tasamplitudorfccuivisvel levitcrinphyficis

vcrfato iatiseft

perfpefta/eäq;ob caufänecmeonecaliorumegetencomio/

«e/haudopeixpretium eflc arbitror. Hoc tantum addc/

quod in primisdicendumerat: inquantumde materix no#

bilitarc atq;jueunditate juremeritoq;mihi poiTum gratulari/

int'antumneccflum habeoqueri detenuitateingeniiin ela#

borandotaranobili/licctdifficiliimoargumento.

Quodpro#

indenccadmeumvotum/ nec tuam forte exfpeftationem

hoc in negotio Vetfatumme videris/ B.L. ignoicas': il*

ludinquam/utpartim tenuitatimex

condones/partimmate# ri«difficultatitribuas/ &qux vel dtfiderarivel minus ad

mentemtuam adpofitavidebuntur/tuocandorevel

expleas

velexcules/eft/quodperoffieioférogocontendoq;.Etfic Hu*

snanitatemtuamin cenfendis hiiee theiibus (quasex

pre#

priafupelleftili/qu«quam curtafit mihi probe (um confcius t

menondepromfiff«/iedPrxceptcrumprxleftionibus bono#

rumq;auftorumferiptisdebereconfitcor) expeitus/ menté tvam/fifitxqulor/quocunq; loco&temporeindefefle

fcquar.

(5)

ΦΦ Φ«ίf*φφφφφφφφ »Ä» Φ?Λφφφφ|

t?*«)"aS->i^*«i»is-9*><*Xf>»Ss»*s »ifjfvÄtSAS »**» '•w»*«* ftA.«*" 9 ·-·>

ί®©@®©®©®©®

®®®®®^®®®®®ί^®®®®®®®

fftrtWi^Wi¥iWi¥Ä©

I

Ν

J.

CAPUT PRIMUM

Specierum

Senfibilium

évo^A-nteytoui

&

vrfAyfjLATBÄsyiüW) nec nonper

brevem

de

indem difqvifitionemingenere

exhtbebit»

Thefis I*

Rolixiorcm forte

éxplicationem vocu,

qvas

diifcrtatiuncula

häec irl fronte tituli

loco geftät,

inftitue-rem5nifi certofcirem,

icrupulofam

difputa-tionem circa

ΟνομΑ-izteywt) ingertiis non

paucis, präefertini delicatioribuä, uiqvé

adeö

dilplicuifle,ut naufeammovetitaliis,aliisexcir tåric bilem. Tantum qvippe

éxiftimant

ab-efle, ut illi ipfi lucem aliquam

curiofa fua

diligentia Themati fcerterentur} qvi

eruditi-onem iuam vel rrtaximé fic conipici autu-mant, fi ex abditiffimis latebris remotas

(6)

itrulas-*2® Ο) ®£φ

ftrufasqve vocabulorum origines

poffinteru-

t

ere,

longaqvé ferie

varias enumerare

iigni-

]

ficationes, catervisque vocum idem iignifi- s

cantium totas implere paginas, utpotiusvo- ς

ces, per fe fatis claras & peripicuas,

deri-

c

vando interpretandoque nonnunqvam red- {

dant obfcuriores, magisqve impeditas;

ubi

tarnen vel absqveejusmodi ambagibus mui-to clarius potuiifent

pauciifimis iefe

expedi-re, moxqve indicare qvid

fub

hoc vel illo

titulo, hac vel illa voce veliiit intelle&um.

Qvod etiam fatendum. Verum, cum me¬

dia hoc in negotio liceat

ingredi

via,

ni-miam nec proiixitatem, nec

brevitatem

re-dolenti ( neqve enim fuå carec

utilitate

pro

rei indigentiå, modicum

nominis inftitutum

^

examen, qvippe ctξκη

παι&νοτεως

η των

'ovo-

d

fιωτων

επίσκεψις:

prineipium

eruditionis

eil,

1c

nominum trutinatio, teile Epi&eto) haud h

abs re fa&urum nie fpero, nee ullam

par-tem olfenfurum, ii brevem, & qvantum

qvidem meo

inftituto convenit,

fuccin&am

pratmilero

explicationem

0νομα&λ<>γΐοις

cx-poiitioni

7ΓζΛγ^Λτη7^γιο(4j ne å

Metliodo

longo ufu reeeptii, &:

audloritatibus

com-probatå prorfus recedere

videar.

Th. II.

Qvod ad natales Speciei attinet,

in

iis inqvirendis, non

eft,

qvod

anxié

laboremj

<

cum omnibus, qvi

vel

primoribus

(7)

Il-ii~ fi- 0- ri- d-bi ti¬ li-lo n. c- 1- e-:o m o-Λ* id r-m c-lo v IS ni k i-ia «§© (3)

fina guftarunt, fatis poffit conftare, vocu-iam hane originem debere antiqvo verbo

Specto, cjvod videre olim

fignificabat,

cujus

cbmpofita afpicio, cmfptäo Se infpicio cum

fre-qventativo [petto etiamnum funt in ufu,

te-ftibus iis, qvi in rimandisvocabuloium

fon-tibus defudantr. [.a.'} Addicur

vox

fenfibi-ut dilccmantur /;<* å fpeciebus

intel-ligibilibus, qva: å

Phantafiå

intelle&ui

fi-ftuntur. Defcendit vero b&c å vocabulo

Senlus,

Senfibiiisqve

appcllatur,

quod

fen-fus afficiat. Sen lusautcm aSupino verbi

fen-tire, qvod iignificat fenfu percipere, feu

paf-honem Se mutationem in organo aliqvo

fenfuum» beneficio alicujus objedti, fa&am;

qv« menti occafionem praebere poffit, tale

de hoc vel illo ofye&o ferre judicium,

ta-lem promere ideam. Hinc patet fentire

fimplicem

non eile vel iolius animte, vei

corporis ioiius funöionem, led utriusqve,

corporis fimui Se animae, fatente hoc idem Ariftoteley adeoqve omnem fenlationem &

a&ionem Se pafiionem diverio refpeitu

di-ci poiTc. Th. III

Neqve multo diutius ie&ores

mor«im-patientes, variis harum vocum

acceprioni-bus moraborj cum pleraeqve

ea fint

indo-1«, ut ad propofitutn meum parum

videan-Aζ tut

fiof]

Voß,in LrX,Etym/Becm, d« orig, LfL. Soian»

(8)

«Ä (4) ©£*

tur facere, Accipitur vox prior vel

Gr^w-matice, qvi ratioile eft vel primitiva veide-'

rivativa.Vel Philologice, prout nomine

Spe-ciei venire fölet qvicqvid fefe in oculos

in-getit, aipeäuiqve.patet, de qvi re confuli

poteritit Lexicographi» qvi in his

talibuso-petam fuarri collocårunt. Vel Philofophicey & qvidem (x.) Logicé pro ejusmodi uriiverfali,

qvod prxdicätur de pluribus numero

dif-ferentibus, ut homp de Pctro, Paulo, An¬

drea &c. Qvi in refpe&u ad Kos, Speciii

audit* (2.)

Phyfice,

&

lic

iterum tripliciteryvel

pro eoy qvöd å parte phantaftae caufa eft

i-deae alicujus iri mente noftrå elieiendaej vel ttiåm pro« ipfö, qvod a parte Objeftorum

externorum hanevelillaminnobispröduceré

valet& excitarefeiiiationerrt, vifusicilicet & auditus &c. vel deniqve pro ιρβ ide

λ in,

mente. Acceptioriem hane penultimam

tan-qvam genuinam meoqve inftituto

conveni-entem ample&or, reliqvas hiné volo remo-tas.Voxautemfenfibilisteferripoteft&adeum,

qvifentit,&ad illud,qvod fentitun.Pofterioi

acceptioeft hujus loch Qvomödoverofenfibilt

nunc a&u, nunc potöntiå

% nunc per fe,

nunc per accidens audit, cum aliis

ejusdem generis acceptionibus, parum fumfollicitus;

qviri potius brevitati ftudens, & has & »

liaslubens praetereo, utpotc

qvae thefibus hifce,

illuftrandisaut nihiljaut parum poffint iniervi¬

(9)

«S© (O O 8»

Th·

^g.r

tn

vocibus

aeqvipollentibus

percenfen-_ <dis tanto ero brevior, qvanto &

pauciores

reperiuntur, &C nemininon funt obviae. De-ujj mocrito

prim

um,ac

deindé Epicuro

diceban-ί0<. tur Speeles

hae

ίι^ωλ<ί>

ν^ί/

τύτια,

Ciceroni

gj

imagines,

Qvintiliano figurx,

Lueretio

Si-"Λ11 tuulacraac

elBgi#

(73)aliis

deniqvé

Speftraj

Üf. Stmilitudines, qvalifates,

emphafes,irnpreifio-Vn- nes Spiritales, inrentionales, Senßb'tle alio no-ciy

tnine

fenfile, led hilce nolo

diutius

immora-3vet lleSi

delicatioribus

fint

taedio,

Sc

iis,

qvae

fti- majoris func momenti,oifxciarri»

pil Th. Vt

uni §ic breviter excuifis iis, qvae ad nomi«·

:ert

nisoriginem,Significationes,

affinesqve voces

; gj vilafunc fpeftare, jubet fuiceptae

methodi

ra-tio pedem ultcrius

promovere

ad

rei

5ipfius

an-

explanacionemj

qvod iamabsqvc

pluribusatn-;ni-

legibus

pro virili exfeqvi eft animus. Hoc

no. autem nonincommodé fa&urum me

confido,

lrOj

^

primum

nonnihil de fpeciebus

hifcq

in

gene-tior repf^fatus fueroi pauciflimisindigitansjqvae

ibtlt

^

veternmnonnnllorum hac derefueritmens, fé, ^Vaeqve etiamnunc

fit

reccntiorum,ut

fenten-leu tVs coruminterfecollatis

qvoufqve vel

ςοηνβ-us; !***

vel difcrepent^

clarius

liqveat,

qvacnarrs

a,

illarum

utgenuinagermanaeq;

Veritati

proxi-ifci. A $

mior8

rvi' Ä \ vid, GaiTcndianimadi inlib.X,Dicgcn« dc vita

(10)

*2© «■) ©SJ

mior,abfqve erroris metututö fitarripienda:

äcdeuidead

applicationemearundemadiingulosr

fenius dei'cendero,

qva par eftcura, in illa-rum naturamiriqvifiturus.

Th. VI.

Qvå in re confiftat natura harum

Specte-rum anxié incer eruditos antiqvi pariter & recentioris .tvi eit diiquifitum;adeo ut vix

rem aiiam deprehendas

magis vexatam. Et

licet veteres non minus quam recentiores

omnes ingenii nervös in id intendcrint,

ut

traderent harum indolem & naturam; admo-dum tarnen dispari fa&um eftfucceiTu.

Epi-curus cum fectatoribus ftatuit viius

objecta

imaginés corporeas h.e. extimas fui partes

inftar tenuiftimarum corticularum ex fefe

ipargere, quae pcrtenuesconcretiunculae atqvé

contexturae corporibus, unde

direptx, iimilli- f

ultro

citioqve per aéra volitarentj

id-qvé celerrime, donec ad organa viius

perla-tx rei iimilitudinem Sc imaginem referrent

ac repratfentarent. (y.) Verum

parum con-veniens eft haec adfcrtio. Håc quippe

ratio-tie objefta toties minuerentur,

quoties in

oculos incurreient; adeoqve feqveretur dehe-re illa tandem coniumi

faepius vifa.

Th« VII.

Qyi Ariftotelem feqvuntur, etiam hoc

in negotio mcntem ejus dum ic aflecutos

v

eflc

(11)

<«©(7)

OS*

eiTe opinantur, parum qvoqve

commode

le-fc explicant. Ut vero

ab

ipfo

eorum

Funda¬

mente) fiac

proceflus,

iciendum,

eos

rebus

Om¬

nibus animatis non Folum» Ted &

inanima-tis formam tribuere, qvae ab exiftentia

ma-teriae realiter diftinfta, per fe iubliftit; åqva certae fluunt qvditates♦

(^).

Jmo

nec

hac

fola contenti. varias addunc, qvas

Formas

vocant FubordinataSj non minus

qvahtatibus

abundantes divitesqve;

(O

qvaj, Forma

Spe-ciFica imperium in materiam

deFerente,

illud

naneifeerentur exercerentqve. Th. VIII.

Ovditates verohasvarie dividunt;

prae-eipueautem (ι) in Primas. qvxpro numero

Eiementorum lUnt qvatvor: calor &

Frigus,

humiditas & Ficcitas; & in Secundas,

origi-nem debentes primis,

qvales Funt: Durities,

mollitiee, craffities,Fubtilitas, arriditas,

lubri-citas, aiperitas, lenitas, &c. {2.) In

manife-fias, qvie Feniibus externis &

ta&ui

inprimis

patent, ut v. g. calor in igne,

Frigus in

a-qvaj & occultas, qvae

FenFibus FeFe

Fubdu-cunt, ut vis Ferrum ad FeFe trahendi in

ma-gnete. (j.) Iti reales &c lntent'wales,

nifi Forte

nomina hxc intentionde & rede non Fatis

commode adhibeanturj cum intent'mdc

pro-A 4 prie

Interalios vid.Scnert.hypomn. II cap, 3·deo~

( "§ qvalit. ocult,p. m. 60.

feqq,

l£J Scnert. «it, loc. p, m♦ij, 6S,

(12)

(8) ©g»

prie

illud dicatur, qvod

a

mentis noftra

opc-ratione dependet, fine qva nihil eft; &. mi-*

nus re&é reali opponaturj cum &C qvalitas

intentionalis realisfit, nobisqvenon cogitan-tibus in rerum naturaexiftat, realesqve

ha-beateiieftus, tefte Senerto

(ζ)

Qvare

re,

öiusputat idemdividi has in materiales, qvae

a, materia non ieparatae fenfibus

communi-cantur, cujusmodi lunt, ni fällor, qvalitarcs

taftiles & guftabilesj (liceat ita loqvi ) δζ

Spiritales, qv# a corpore, ex qvo ortae

iepa-ratae, muiriplicata;, &; in orbem diffufae

ien-fusaffic.iunt, ut in auditu, vifu & odoratu evenit, Licebit itaqve allegare verba ipfius Senerti de qvalitatibus hifce: qvalitatesmateri·»

aleSj inqvit, infunt fuofubjeäo &cum eo & ad

ejusmotum moventur> nec ab eo funt feparabiles3

&fuccejfive infuBjecto reciptutttur3 necfuntplures

ejusdem in eodem [ubjcfto numero clifferentes, non

confiife, Sed diftinäé. Åtfpiritales illa fpecies

a corpored

qvo oriuntur, in orbem qvafi reäai ra-diiinflary diffunduntur

f non moventur cum aére

cuiinfunt, in eodem fubjecto numero plures non. eonfufe infunt„ φν,

(fj

Th. IX,

Hinc qvidem liqvet, cxplicare eoshas

fjpedei

per

qväliiatés;

verum cum ill« non

fimusfint generis,

éxplicatu

difficileeft, qvo

no- v

(ζ-)

Cit.!oc. p. m. 69.

(9)

Hypoinir, XI,capft

(13)

*!© (9) ©§&

3C„ nomine vetiiant hae: numiinr qvalitates ma-* lenales vel fpiritales: numfpiritalesomnesfcn«

cas fus aiftciant,an eciam qvosdaro materiales &c.

in„ Senertua aftipulatur illis, qvi ftatuunt omnes

ta- fenfus Speciebm Spiritalibus affici,

£-9*.]

Hoc

■e, idem comprobat Magirus his verbis:

Omni-rx bus fenfibus boc eft commune3 ut fpecies fenSbtles

jh teapwtabsqve materia. Sebaitianus Na-* es fius fententiam fovct contrarum« [%.] Sed

δζ qvocunqve demiim nomineiniigniantur,haud

a- facilefane ett diftn, qvid

per eas intelleftum

ι> velint, Etlicet doceant,

res.ipfas in ien^

tu fus non incurrere, ied fpecies tantum rerum .is immateriales &C fpiritales ienfibus

communica«-^ ri funde ipeciem hqnc maxime in modunt td folencdefnure: qvodfit imago ab objecto

imme-'si diatéfparfa &produäa, puriory tenuu 8c amate^

es

^ iia concrettone libera, juxta qvam fenfus

judicdt)

m

(λ.) nihilominus

tamen fciendi cupidum

es

fugitjqvid habeant in receflu, nifi conjiCeré

l"

Hceat,

nuda & incorporea

eife

fimulacra re¬

rum, inftar mediae natura inter materiam Sc

Ipiritym,fubtiliora qvam materia., paulocraf-fioraqvam fpiritus, qvod cxinde etiam in«

digitari videtur, qvodfpiritualcs eas appelläiré

s

α

Α

5

nod

(ß"*) Lib.VII. cap. t. p.m.ffg.

(O'Lib,

VI.cap.X«,

p. m.644. & ,*4, jn

(pCf.jncthpd,medcndi.ßi

-. m,400. (λ.)

spcrl. inft.Phyf. Hb.VIII.p. m,

Ä

; & 1188. Scharf,partifpec. üb« VII.cap« ί»$ίίΜφ§β

(14)

<f@ (ΙΟ) ©5»

non fuftineant, fed [piritalcs. His ipfis vim

criam tribuunt feie multiplicandi Sc propå-?

gandi per aära,

donec ad

organa

teniuum,

vel

potius ultimam Iphxram a&ivitatis, uti

lo-qvunturPhiloiophi, perveniunt; adeoqve ta-les iilas eiTe in objedtis Sc medio extra

no-flram perceptionem, ac funt in ipia fenlat

io-ne, firmiter fibi perivalerant, ac hodieqve

non pauci perfvadent.

Th. X

Sed qvantumhuic qvoqvé opinioni fit

tri-buendum, alii judicent. Sine ciarå enimbi

evidenu ratione melioris notx Phiioiopho

nihil temeréaiferendum. Atqvis clare

pote-rit qvicqvam

demonftrare in

trunco,inlapide,

inio verb omnibus inanimatis, qvin Sc

ve-getabilibus (

de

bruds enim

animalibus

ni¬

hil nunc dico j cum resadeo fit ditticiiis Sc

ardua, ut qvideå in re tutoiit ftatuendurn,

ignorentviri

celeberrimi)

difitinftum

diverfum-qvé å materia ipia,

ejufqvé

variå modifica-tione ? Subftantiaornninbdupliciseft generis: vel Spiritualü, omnis extenfionis, divifionifqué

Phyiicx cxpers; vel Matenahs, fiveextenfa,

partes habens extra partes, ideoqvé

divifio-ni aptaj tertium vixdabitur. Formam

iub-ftantialem in memoratis rebus, Spintualem ei¬

le vix fuftinueris affirmare; cum omnis

ipiri-tus, nobisquidem cognitus, fefe prodat

cogi-3ando h.e,

iiltelligendo>

volendoqve : mate¬

(15)

«&?@ (ii) ®&

i™ rialem autem ii dixeris, eritomninb extenfa;

i«-'

cumnullum materialePhyficuroconcipi poffit

/el lnie exteniione, adeoqve

lpia materia. At

di-^°" eis:

poterit multoeffe fubtiliorqvammateria,

:A"

cujus eit forma. Refp. ii vel

fubtiliffi-i0" ma eilet,quamdiu materiahs audit, materiae

naturam non exuerat} cummagis & minus

ve non variantfpeciem. Sed inilas : Materiam unanimi Philofophorum conienfu principium audit iners & otiolum. Refp. Si fermo ti- tibi fuerit de materia coniiderata,

proutin

nu-& da exteniione

'fpeöatur,nullo habito refpe&u ho ad ejus modos, iilud tibi qvidem concedo;

e- Sinvero inteiiexeris materiam

determinatam,

ie, modificatam,magnitudine iciiicetcerta,figura,

fitu,motu vel qvietegaudentem; qvi modi,

ii- veram forte & efTentialem corporum

natura-& lium (fi qvaedam tantummodo exceperis )

rn, conftituunt formam,negoqvantum in meeft.

n- Nullaqvippe ratione

a me impetrarepoiTumfl

:a- ut credam, ineife nominatis rebus Spiritum

,

is: iive animulam qvandam, i materia realitet

ué diftin&am & per fe fubiiftentei», ut ut

igno-fa, bilioris eilet natur®j cum néc fufficiens ejus

o- rei dari poffit ratio,nec ulla efflagitet neceffi-b- tas. Praeilat ergo, proeul dubio, nihil

teme-if- te af&rmare de re prorfus ignota, &

praefer-ri- tim cum materiacumtemperatura modorumi

!;«- totum abfolvere,conficereqve poffitnegotium«

ter Indubium vero revocatia ipfw formis, fponte

(16)

«·?© (ü) ©St

decidunt multipliccs illx qvalitates exinde

profluentes , inter qvas & hxfpecies , teile

Senerto, Sebaftiano Naiio,

aliifqve,

(jtt,.

)

Tht XI.

Hinc facile intelligi autumo,

qvid de

frorum Speaehus ientiendum:videliceteile

ab-ftta&iones tantum mentis, qvibus in rebus

i-piis

nihil

relpondetreale.Qvaergb

inre qonfi»

itänt tandem \ Materialiter eas ii

conhderave-ris?

in nulla certe alia, qvam vario realiqve,

motu, eoqvevel immediaté,utinta&u &guitu, vel mediatey per materiam videlicet inter

ob-jeda δζ organainterjaccntem, ut fit in

Olfa-&u, audicu Sc vifu, ab obje&is imprelfo ;

formaliter verb fpeftatae in ideis, five patiioni-bus Sc mutationibus illis,

qvas impreffioncs iftx filamenta nervorum hoc vel illo modo

feriendo,

in fenfibus procreant; qvas tales ,

extra fenfum elfe, qvales percipiuntur in

fen-fifipfo,

fruitra libi qyis perfvadeat. Tales

inim ii eflent, cum unius obje&i non niii

Unius generis vera ehe

poifit fpecies, femper

ab omnibns fimiliter, uno eodemqve

mo¬

do perciperentur. Contrarium tamen

evin-dt experientia.

Exemplum adducam tritum

qvidem, interim iatis clarum. Qvotics

ex-periri licet, unam eandemqve aqvam

tepi-dam, manui unifentiri calidam, alteri verb utpote Hypoain·II; cap» IT·Spccul. metb, medendi» P« 40··

(17)

4§'φ Γι?)

φ#

^6

ütpote

majori

motu

gaudenti,

frigidam?

iderri

qvoqve evenit in aére telpiiatione attradto,

) qvi pro vario effiandi modo, liunc calidusÄ

nunc frigidus percipitur. Deinde unius

fpe-de ciei ratione Uiiius ejusderrtqvé Objedti, uni»

b- custantum föret effedtus. Tantum autem

1- abeft, ut hoc fit verum, ut calor E» G.

ef-fi«. fedtus contrarios ptoducere poilit,

volupta-c- tem videlicet & dolorem* Qyid?. qvöd

ve. jusmodifpecies nonnunqvam nobis

obverfart-u, tur, nullis praefentibus objedtis. Sic Tinnitus

b^ kfufurm in auribus noftris interdum

obo-a- tiuntur, licetnulluni-objedtum externum

hu-; jusrei fit caufa* Sxpiflimé fpecies vifibiles

η*. perqvietem nobis offeruntur, nullo tarnen

es objedto praTertte. Idem deniqve evincunt

io idterici, qvibus omniä videntur flava,

febri-es

4 Rve aliové morbo confimili laborantes, qvi«

n- fius omnia fere ciborum genera funt acerba«

es Th. XII.

iß Öb has itaqve aliasqve rationes videor

er mihi pofle ftatuere, nullas in fenfationibus

p«. dariSpecksfpiritales ab objedtis profedtas,

nul-ti» las infitas qvalitates fimiles fenfationibus in

m nobis excitatis ^: Sed realem &C conVenien-K- tem motum. Qyi cum ratione figurae, fitus

i- & magnitudinis Objedtorum varius fit,

va-:b tiae qvöqve exinde refultant, qvas vocatit

te fpecies. Sed priusqvam colophonem capiti

&

huic

primo addam, lubet qvalemcuncqve

(18)

«© (.4) ®f*

fubne&ere defcriptionem. Εam autem, ii

vires ingenii mei, utuc tetiues, iti illa

ex-ftruenda periclitari conveniat, Cand.

Lefto-ri iiiterem talem: Speeles, qvas vocant

fenfi-hiles,funt pccaltares motas, beneficio objcctorum

mmediaté vel mediale Organis fenfuum imprejfi, ad varias in mbis excitandas fenfationes a bene*

fico &faptentijfimo Creatore ordmati.

CAPUT SECUNDUM

Speeles

tattiles

fimpliciter expendet\

Theiis X.

T verö in ipfa applicåtione facilior fiat progreiTus, pauca adhuc

prcemitte-re lubet, qvx pianiorem viam flernere vi-debuntur, ad ultcriorem harumfpecierum

ex-planationem in iingulis ienfibus.

Notan-dum itaqve primum, fun&ioneshominisnon

omnes unius ejusdemqve eiie generis,· Sed

proiluere eas ex tribus qvafi diftin&is

fon-tibus: å folk fcilicetmenteyk corpore Solo

3 vel

etiam corpore & mente conjunctim. Danture-nim operationes puré mentales å fola anima

line ullo corporis adminiculo

produftae,cu-jusmodi funt cogitationes hae: intelligere,

velle^ nolle, &c. Notare licet in homine

operationes mere corporeas, qvae in totum 8c

folidum debentur corpori, ejusqve artificio-iillimse ftrufturoe. Hoc autem velhiuc

(19)

«*© (ι;) Φ$»

& nonnunqvam invita, ut Ε. G.

conco&io

five fermentatio clborurn in ventriculo,

nu-tritio, accretio, reipiratio, &C id genus

alia

bené muita. Comparent in hoc

/Λίκ,ξοχόΰΓ-ρω aftiones qvardain qvafi ?ntxtA> qvae nec

ab anima iola, nec iolo corpore

proficifcun-turj Sed debent aliqvam fui parcemcorpo¬

ri, aliqvam ariimx,

qvales

iunt;

Ajfeftus%

Appetitus, &fenftis. Ηmc mentales non

te-meié iunt tribuendae corpori, nec corpore*,

men-tit mixta vero compctant toti compofito ex

corpore anima.

Cum ergo fenßis

qucqvé,

ut

modo

di&um, fint de numero earum

fun&ionum,

qv* partim corpori,

partim animae

deben-tur, ut fcias quantum

cuilibet tribuas,

no¬

ta & hoc obiter: in omni fenfatione tres

dari gradus,· qvorum primus eft, Commotio

; —~~ f _ σ

no, per fpiritus

animales

per nervös nervo#

rumqve tubuloa

ceierrimé fluentes

conti-nuata, & deniqve in eo

loco

cerebri, ubi

omnes corporis-nervi concurrunt, qvi

Sen-foriurn dicitur commune, terminata.

Secun-dus gradus eft Perceptio mentis,

varietatem

objeftorum ex diveriitate motus

dignofcen-tis. Hic gradu« adeö

eft necefiarius in

o-mni feniatione, ut fine eo nulia iequatnc Th. II.

(20)

len-m® (*y

feiifatio. Nifi enim homo ientiat fe feiiti-jre,veré profe&o nonfentit^quiamensfentit,vi¬

det, audit &c.11011oculi,nonauresfatente hoc

idém Philöfopho» Et hoc tam irrtrhotaÉeft

verdatis, ut extra omnemdubitationisaleartt

)ure meritoqve debeat ponij cujus rei ope-iofa probatio erit fuperflua, cum

qvotidia-na experientia huicadiertioni identidem

con-ciliét robur* Expetirftur énim 11011 ita ra¬

id, cum aliqvanto gravioribus occupamui

negotiis, meutern noitram ad ea ipia aded fcfte inteiltam, ut, qvamvis circumftantes

loqrvantur, campanå fonet, aliaqve multa

péragäiitur, ea tamen non äudiamus. Ne¬ mo tamen iuftineat negare, qvin

ejuimo-di Toni feriant Organa eorumqve nervös \

ied cum commotio organi feniationem non

ab-lolvat, ied reqviratur qvoqve perceptio iiuliaieqvi poteritieniätio«, Ratio autcm, cuf

motLim ifturn non iecuta fit aliqva perCeptio,

hxc e£t, qvod ånima Valde foliicite vacårit

aliis cogitationibusipluribus autém fimulva-care, non eft in ejuspoteftate. In

Melaiicho-licis muita ntijus rei deprehenderelicet

docu-menta. Tertius deniqve gradus eft Judiciumy

qvod qvoqve eft mentis, perceptionemiftam concomitans. De hoc notandurri,qvod exin¬ tima aftvefaftionetam cito concurrat,üt ttöil facile lllud animadverteré qveamus.PoflumuS

tamen illud revocaré & iufpendere, donec

(21)

adcu-c17)

©g.»

ti' ädcuratius de re ratiocinati fuerimus* Hinc

/i- * ad oculum patere Confido,qvaspartes

fibi

hic

oc Vendicet corpus, qvas qvoqve mens j

videlicec

»it primum gradum illud, fecuiidum Sc

terti-,m um b&c. Nunc propius ad

propofiturrt.

»e- Th. III.

iå- Ta&ui fefe infinuaré Corpora calida 8C

11- Frigida, humida Sc ficca,dura Sc moliia Scc. a- cxperimur qvotidie; fed nüm illud fiat pifi»

ur per aliqvid, quod ab illorum materiå,

e-eé jusqve varia modorum temperäturå fit

di-:es verfurn, qvalitates videlicet k fornt

fubfiantialt

ita profluentes, nec ne, eft, de qvo jam

difqvl-e» rere liceat. Qvod ut felicius iuccedat,

ali-o- qvanto

diligentius inqvifiviiTé,

qvid

fub

vo-> \ cibus Calore, fngore, duntie, moititie, flidditatet

b- bumiditdte, afpcritate & Uvitåte&c* veniat

in-< teliigendum, non parum forte jiivåbit.

Curtl

ur Vero hx, cum aliis ejusdem generis vocibtis

o, duplicem inprimis involvant Significätum,

de-rit

fignentqve

vel peculiares in nobis fenlaciones

Sr k nominatisobje&is excitåtas, qvas hifce

tlo-0- minibus foiemus efferre

\ vel etiam illud ί¬

α- pfum, qvod k

parte iftorum Obje&orum ex-n, tra lloftram perceptionem, potis eft

hos

in

m nobis gignere fenfus, Candidum

praemo-1- nitum velim, lie exiftimet animüm mihi

ef-)il feexplicare, qvid in figmficattipriori

fibi

Ve-11S k lint haevoces* Illud quippe fi

tentaremjve-ec reor,ne&

operam Sc oleum perderemj cum

(22)

*£© (iSj

fitres fere inexplicabilis, cujus cognitio vix:

aliundé pofiit haberi, qvam experientiå

pro-pria,qvam qvoqve, ii veiit, Cand. L.

pote-rit eoniulere, expeririqué qvalem hujus vel illius Objeöi ipfemet habeat perceptionem,

qvalem ideam. Et hoc idem di&um qvo¬

qve volo de nominibus Sapomn, odorum, /0-norum &c,

Th. IV.

Qvi Ariftotelem feqvi fe ptitant,

occa-fionem nafti ex verbis ejuscap. 12. Üb.2.de

amima (ubi poftqvam

oilenderat

fentire

paf-iionem effe, addit, eo momento qvo nos

fentt-mus evadere objtäis fimiles) docent, ealorent

qvippiam in igne eile realiter diftinftum ab ejus materia omnino fimile fenlui, h. e.

titil-lationi vel dolori a remotiore vel propiore

ejus vieinia ortis, Trtgm in nive, glacievel

alio quocuncqvé corporefrigido aliqvid eife realiter diftin&um ab ejus materia, ac

o-ittnino fimile fenfui illi, qvem ex harum

eontre&atione experimur, & ficdeinceps de ceteris qvditatibus. Verum, pace illorum

dixerim, non probabiliorem videri

adfertio-nem iilam, quam ejus qvi dixerit,

titrlla-tionem vel dolorem, qvem obtufa acieulå, vel alio confimili inftrumento, metnbrum

aliqvod lenius vel acrius fricando

induci-mus, omnino talem ineife aciculas ifti, vel

(23)

nosmec-Μ© Ο9)

@24

. ipfi percipimus. Si

enim

iplam

eifentiam

iguis nonnihil penitius

perpendere

placeat,

nihil

pröie&o

in eå

deprehendere iicebirtt

qvod clare

diftindteqvé con«ipias,

intelli-gasqve, proiter varium

celerrimumqvé mi¬

nimarum particularum motum ;

undé

pro-pter lummam fluiditarem

agitationemqvé

ve-lociffimam, apti'üimus

eft

varias recipere

fi-guras, omniumqve cörporum

meatibus

ac-qvé poris fe fe

iniinuare, dccerpereqve

qvic-qvid ejusmodi conftat

partibus,

qvae

ad

e-,jiis motum tron penitus

iiint ineptse»

Th. V.

Hoc pradibat®, non

difficile

erit

de-iftonftrare qvid nomine calorü

venire poffic

ac debeatj videiicet nihil aliud, ii

materia-lüer & extra perceptionem fentientium lpe-ftetur, qvam talis motas &

agitatio

partieula*

mm corpoiis calidi diäi} qvae

filamenta

nervö-rum atqvé mufeulorum

folito

fortius

con-curere valet. Formalem vero rationem calorü

in rationalibus exhibet idea illa in

men-retona ex ejusmodi concuflione nervorum,

im> fenforio communi, iive loco qvodam

meditullii cerebri, ubi omnis fit ieniatio,

eidem communicatå. Tam ar&é enim di-verfiiGmas has iubiiantias, corpusorganicum

& animam rationalem conjun&as elfe

vo-feit omnifeius dc benignihimus rerum

(24)

(20) m*

ditor DEUS O. M. utcuivis in corporé

r motui exterius praefertim impreiTo, noviqvé

-qvid importanti, certa in anima refportderet t

pcrceptio, certa tdea. c

Th. VL i

Qvamvis autem natura caloris irt nio- ρ

tu coniiftat, non tamen qvivis motus

ca-c

loris Speciem irtducere potéft. Motunl pro- η

greflivum caloris fenfum non éxcitare fatis ρ

inter alia moiifträt motus aéris conftri&iori-bus labiis eftlatus, qvi frigoris pdtius,quairi

caloris fénfurtl indticiti ubi é contrariomo¬ tus aéris iftius dilatatis labris ore expulfij

ρ

caloris fpeciem conciliat; Ad calorem itaqvé j, excitandum non valet quiiibet motus, Ted j

peculiaris; nort fufficit direöivus, iédreqvi- t

ritur inlupér qvodam modo circumgyratio- f,

nis, ii non omnium, plurimårumtamenpar» a

ticularum corporis, qvod calidum dieitur, £ circa propria centrai Quin &; hoc addö, ra- fj

piditatem motus omiiem tationem caloris r nonabfolvere,&tamen qvofortiormotus

eoirt ρ

tenfior calorisperceptio.Hocautemnemini

mi-(

rumvidebitur, cumeffentia caloris fitalic,nort i

in qvolibet motu celerrimo, fed

particula-c rum minimarum. Poteit enim corpus all- c

qvod totum celerrimé moveri, & tarnen ρ

qvoad partes invicem qvieicerc. Hinc ad- a

(25)

(21)

mirationis non fubeft ratio, qvod globus tormenro explofus rapidifiimo motu parier

tciii feriens, eundem non incendat.

Dein-de qvo deniiores partes corporis calidi, eö validiores ad motum, & per confeqvens

ca-lorem in nobis excitandum: undé

faciléap-paret, cur corpora foiidiora accenfa

intenfi-orem calorem ex fefe gignant, qvam mi¬ nus iolida, ut ftramenta,

paieae

& ejus ge-neris alia.

Th. VII.

Confiftere vero calorem, qvi rebus

ca-lidis ineiTe dicitur, in nulla alia re, quam

peculiari motu, plurimis exemplis probatum

irem,fi temporis,inftitutiqve ratio permitteret.

Interimunumvel alterum majoris

illuftra-tionis gratia, in medium adducam. Commi-fceantur duo corpora, qvte feparatim taftui admota frigida fentiuntur, conjunÖa vero

fatis calida. E, G, Calcem modica aqvå

frigida afperiam irrores, & exiguo tempo¬

ris interva.Uo tam infigtiem, feniibilemqué

pariet calorem, ut eundem vix ferre valeas. Qyid jam, qvaefo, hifce corporibus

accidif-le, concipere qveas, praeter novum motum,

qvem aqva poros calcis fubeundo,

partes-qve ab invicem fegregando, progeneravit ? profe&o nihil. Sic membra noftra frigore

affe&a, mucuo afffiftu incalefcunt. Itifun-de

lagen»

modicx

magnitudinis

exiguam

(26)

quan-r») ©»

quantfcatem aqv« fortis, ingere

unl

tantü-lum limaturae Qricalci, & iic iubinde

de-prellendes tantum irfturn exoriturum,

utla-gena 11011 mode plena appareat, led ne

im-pune quidem eam contredtes. Oleum Vi-trioli & oleum tartari feorlim incombufti-lia, commixta verb incredibilem

ebullitio-nem caloremqve mediocrem excitare,

ex-perientia confiat. Sic terebra parietem per-forando, ferradividendo ligiuim/errumcon¬

tiitu dentium lim;v incaleicunt. Dic,iodes,

qvid fit in cauia caloris in hilce aliisqvé

ejus-modi corporibus excitati, ii aonmotuspartium

ex mutuo conflidtu ortus? maneticcirco,

e-jusmodi motum unum idemque eiTe cum ca

lpioj qvod noscalorem in corporibus, qvae

ca-lida dicuntur, appellare iblemus,

Th. VIII.

Cognitå fic natura calcris, facile

inno-tefcet ratiofngorisyutpotequod calori

opponi-tur. Qvare cumejus natura fit iita, ut

Iii-pra evidtum, in celerrimo varioqvé minima¬

rum partium corporis calidi motu,

con-ilituenda necefTario venit effentia hujus, ma¬

lmaliter fpedlata in ejusmodi re, quae hun'c

ipfum motum valet immutare minuereqvci,

Talis vero res jure, meritoqvé ftatuiturQvies, non abfolutaquidem &; omnimoda,qvae anin

rerumnaturadewrnecne,

licebit

dubitarej

fed

(27)

reipe&i-refpe&'iva ad majorem, Icilicet motum, ac

politiva. Hinc ut varii

iunt

gradus

mottu,

undc inteniior vel remiuor dicitur calorj ita

varii qvoqve gradus qvietis,

undé

intenfius

vel remiilius audit frigus. Sunt

namqvéca-lor & frigus relpeftiva

ad

motum

corporis

ientientiumj adeout res, qvarum partesma¬

jori gaudent motu,qvam partes

corporisien-tientis, dicantur calidae: qvarum vero

parti-culx tardius moventur quam partes corporis

ejus, qvifentit, audiant

frigidx;

qvod

lucu-lenti'iime patet ex aqvå,

tepidå,

qv«

uni

membro fentitur calida, alteri vero

frigida,

prodiverfo membrorum motu.

Th. IX.

Ut vero rem melius pereipias,

cona-bor adhue nie clarius expedire. Si applice-tur corpori tuo corpus aliud, cujus partium motus fuperat motum , qvi antetibi inerat,

lolito vehementius filamenta nervorum

ta-etus tui Sp. animalibus diftenta vellicando,

äuget nrotum iftum in te ordinariumjund«

pro qvantitate & qvalitate motus iiliusinte

aufti, & ad fenforium commune transmiifi

alia qvam fuit ante in mente

tua,neceiTum

eft, ut exfurgat idea, caloris

feilicet

vel

me-dioeris, vel vehementioris, vel vehementif-iimi; cum qvamlibet, ut ante

di&um,

for-mam motus feqvarur certa in mentc idea,

ex ordination«Omnipotentis, Accomodetur

(28)

<§© Γ24) ©§3»

tibi nunc aliud corpus, cujus, partes qvoqvé

aliqvali gaudeiit motu, interim debiliori eo»

qui corporituo ineft, Hmc motumin

teor-dinarium minui, eoqvé plus decederedemo¬

tucorporis tui, qvo magis qvieicunt partes

corporisadmoti, juxta legem terriam motus,

necefte eil; adeoqve iolito minusconcuti

ner-vulos fpiritusqvé. Ex hac in corpore tuo

motus diminutione, aliam in animå tuå

ex-orituram eile ideam, qvam ex motu audio,

ipfemet, vel me tacente, facile videbis,

Hu-jusmodi idea? imponitur nomen frigoris

in-tenfioris vel remitfioris, pro majori velmi¬

nor? qviete partium corporis admoti. Et ne

fundamento carere videatur, qvod ailero,

provocabo ad experientiam teilemj idqve

Exemplo familiariffimo; Ample&ere

ma-num alicujus frigore correptam tua calidå,

& deprehendes tantum decedere de calore

i. e. motu manus tuae, qvantum augetur in

manu ejusj adeo ut qvamprimum corpus,

frigidum frigefecerit

calidum,

fimul

immu-tetur modus effendi utriusqvé h. e. tantum

incalefcat

frigidum,

qvantum

ftigefiat

calidum, & vice verla,

Th. X

jpe dmitiC) fiuiditate mollitk bumiiitate,

tjperitate & Uv'itate, tantq paucioribus lubet

agere, qvantö hx intelleftu faciliores

vi-dentui;

ipfå

MtWA cthrif & fikorif, Con-fiitic

(29)

<δ€> (20 Φ&

iiftit; qvippe du/ities no η

in

condenfationej

- Siciitnec Huiditas in rarefa&ione, utqvidam

yolunt(qvodpatet ex

aqvå

congelatå,qvoe in

i^

piå

congelationerarefit potiusqvam

condenfa-tur, δζin liqvefa&iQne contra

)

led in

par-ticularumcovpoxit dun coh&fione

& qyiete, Qyam

partiin magnitudp,

figura &

htus,

partim

corpora ambientia

concili^verantj

unde

pro-priis qvoqvé

iimitibus

contineri

poteft

corpus durum, Fluidit^i yero ut

in

a&uaii

divifione, jugiqvé δζ perpetua

partium, in¬

fenGbilium agitatione & motu

eft

lita,

eo-qvé vario; utpote

iuperné

deorfum,

inferne

furfum, å dextralaevarnverlus,8iå

laeva.

ver-.

fus dextram, ut

qvodammodo

circularem

δζ

revolutionem circa propria centra, taceam ;

ita propriis

terminis

coérceri

neqvit

corpus

fluidum, humtdumL· qv#

duo

non temer

é

cj&-'

hentconfundi, Qyamvis. enim intjer ha?c in

tnultis convenientia non exigua

intercedat;

difcrepanttarnen haud in

paucioribus,

Con-veniunt quidem hoc

ipfo,

qvod

utraqve

di-viiioni & motui hnt apta; cum vero

&mo-tus δζ diviiio mille modis variari poffit,

mi-rum neminividebitur, fi hxc qvoqvé iimilia

in qvibusdam fint

ditiimiliaj

cum oirme

li-mile iit ditfimile. Diiferunt vero corpus

fluidum atqvé humidum,

δζ

qvoad

partes

δζ

motum, qvipro partium

qvantitate

δζ

qva-f

litate plerumqvé

yariare

folet,

Paitoeenini

(30)

(20

©g·?

Corporis fmmidi funt magis oblonge

flexibi-lesqvé,

&: proinde ad motum progreiiivum

& lationisaptiores,

qvam circularem &

cir-cumgyrationis; un<#e motusparticuiarum

bu-midi rriotui repentium

reptantiumqve non

pror-iiis eft abiimilis. Hinc eft, qvod corpora bumida rebus, quas

attingunt,

adha:reant,ma-defaciantqvé, ut videre licet in aqvatoleo}vmo

aliisqvérebus humidis. Secus autsm fit ill

corporibustantumfluidiiyc\vx corporibus quibtj jmminent,necadh&rentnec eademhumeftant-;

ied tantummodo illis

cedunt, ut patet ex

igne, aere, Athcre, hydrargyro, qvin & Omni¬

bus metallis fuiis, auro,

puta, argento, cupro,

fianno, &plumbo &c. Undé liqvet tantur» diicriminis intercedere inter fluidum &

humi-dum} qvantum intergems &fpeciem cum

o-mne corpus humdum iit

fluidum, non vero

qvodvis, qvod fluit, humeäet.

Th. XI.

Cognita åmtie, fluiditate & humiditate, non

diffkulter concipi poterit corpus malle,

utpote

qvod aliqvid participat &t de duntie & flui¬

ditatebumiditateqve: h.e.

qvod conftat &par¬

tibus agitabilibus, & qviete

nexuqvé

fruen-tibus inter fe permixtis, ut

butyrum, cera &c.

Sciendum a. & in his varios dari gradus. Scilicet qvo magis

corporis alicuius partes ad fe invicem accedunt, difficilius

feparantur,

inotuiqvc manuiim noftrarum fortius,

(31)

*3θ (27)

ftunt, eo majori dicitur corpus

illud

poliere

dumie: qvt) verb

facilius

dividuntur

partes,

ce-lerins moventur, minusqvé

manibus

noftris,

aliisqvé

membris

renituntur,

eo

magis flutr

dum vel humdum audit corpus: quo autem

plures habetpartes

qvieicentes,

fibiqvé

invi-cem cohairentes, eo duriusj qvo

plures

mo¬ tu gaudentes, co

nwlltus.

De

afperitate

&cl&-vitate nihil attinet dicere ; cum

omnibusia-tisluperqvé ht notum,

afpentatem

coniiftere

in partiumin

iuperficie

corporis

exuberantiis

& injeqvalitate} ut

Uvitas

ex

adverio

hta

eft

in earundem planitic &

«qualitate.

Plures

qvalttates circa

hunc

ienium

tangere, nec

in-ftituti ratio permittit, nec

videtur

necefle

;

cum cognitishis,

reliqvae

ultra

ieie

offerant«

Th. XII.

Hifce ita pradibatis,

conftabit

opinor,

undé δ£ diverhtasfpecierum

taftUium,

&

qvid

earum nomine debeatvenire,

Dtverfitds

aliun-dé proficifci non

poteft,

qvam ex

varietate

mom', variat autem hic pro

diveria

natura

Obje&orum. Si enim

tetigeris

corpus

caMumt

neceiTum eft3 utaliter concutiantur

filamcnta

nervorum(funtnamquehi,utpote

qui

a

cerebro

prodeuntes

diffunduntur

pertotum corpus, pro·

tendunturq^adextremam

ubiqve

cutcm

omni-umcorporispartiü,

genuimm

taftus

Organum,non

verocaro,necmembranae,nec

cutis

ipfa)

necef-fum inqvam eft, ut

extremitates

nervorum

(32)

vel-Φ (28) <Μ*

Jicentur, qvam ίι rangeres corpusfrigidum^du*

tum,fluidem, humtdum, mottey afperttm, v<?/

&c. Qvid qvodlibet horum habeat in

re-ceirujam dictum eil. Si vero aiius eil mo«

tus, oportet ut alia qvoqve ex hoc, quam

alijs mptus fpeciebus exiurgat in anima

idea.

Th. XIII.

Sic E. G, Si corpus afperum

manu

teti-geris, vel etiam alii menibro adplicueris, ex

mutuo illo contadu excitatur in fibris atque

Cxtremitatibus nervorum novus qvidam

mo-tus, qvi eodem temporis momento ad nervo

tum fpirituumque

Fontem

cerebrum diffundi"

tur, non fecus ac tå&a una extremirate chorl

άχ aut funiculi, ilatim etiam concutitur al¬ tera,nihil pbllante,qvodita tenii xioniintnervi

ac chorda; cumSpiritus ammales%

qvi ςχ ςε* rebricavitatibusdefluentes nervös

nervorurnq;

tubulos affidue mfiant, menfionem iiUm

com-peniam poterint. ( Nihil autem aliud funt

hi ipli

fpirkus

quam tenuiifima quxdgm

agl·

limaque corpulcula, inftar iubtiliifimi vapo"

ris five aurae, å craftioribus fangvinis parti"

bus, per anguftiflimos cerebri meatus filtrata»

cavitatibus ejus inftillata, atque

exinde

dein-ceps in nervös

muiculosque

totius corporis

diffufa) Et hic abfolvitur primus gradus tActus. Ad hunc deinde motum animadvertit

mens,

cumque percipit fub hoc formali, ubi definit

gradusfecwdus^ Porroformam fwjus motus

(33)

-Ü® (i?)

©Éf

Sérnit qvoque mens ab iis motusfpectebus,quåé

ab aliis obie&is imprimi folent, judicatqvä

illud corpus, quod ejusmodi motum

inpri-iiiere potens erar, eiie de

genere illorum» qvae afpera dici fueverunti quamvis tam cito

hoc fiat, ut illud vix advertere poteris. Hic habes tertium & ultimum buiusfenfationisgradum.

Th. XIV.

Hinc facilé vides, niii nodum in

fcirpö

qvserere velis, afperitateni, quaj una cumreli*

quis, fpectes &qvalitas taäus vulgo audit, in

corpore afpero extra tuam perceptionem, ni¬

hil aliud eiie, qvarn aptitlidinem illam par¬

tium, organum taftus ttii

hocmödocommo-vendi: incorpore tuo nihil aliud,

qvamcon-tinuationém motus iftius organo ab obje&o

communicati ad fénforium uiqué commune«

in mente deniqvetua nihil aliud,

quam ide. am illam afpentatis ex naotu illo ortam. Idem cfto Judicium de oninibus reliqüis

qvahtatibus

taäus,

caput teutium

Speeles

Saporum

paucijjimü

exponet.

Thefis I.

SEnliim

ob fummamcum

taäus jure

eo

excipit

in multis

Senfus guftus

conveni-entiam, qvamvie & reliqvi fenfus, nihil aliud

fint, qvam qvasdam taäus Speelesj cum fine

(34)

m(jo)

eönta&n nullus haberi poiTic fenfus, ut hoe idena fatetur qvoqvé Philofophus ipiemet,

comprobatqvé experiéntia qvotidiana. Cujus

certe neceflfitas utiiitasqve animali haud

itiulto eil minor quam ipfius ta&us pro

ap-petendo difcernendoqve nutriménto

fibiuti-li Sc convénienti ab inutili Sc noxio. HiC iterum periVadcnc fibi eruditorum nonpau* ci ( de vulgo, non eft, ut qvid dicam )

fa-pores qvoqvé reales ejfe qvahtates corporibus,

qv£ fapida dicuntnr inhärentes, fimiles pror* lus fenfationibus,ex applicatione fapidorum ad Organum, in nobis excitatis, qvas nomi¬ nefaporisdulcis,amari,acrdraußen,acerbi, acidivel

alius alicuius

infigniré

folemus.

Imo vero adhuc imbtilius feie expediunt,

aiterendo

fa-pores ipfos fenfum fapöris immediaté non

in-ducere, fed mediate per aliqvid, qvod adhuc

fubtilioris érit natura), Speeles videiicet

Säpo-runt, qvod non obfcuré iignificat Magirus

his verbis: Etfi n% Sapores lingvam proxime tan-gunty wqve eam agunt Materialiter, & imprimunt

faporem realem: ipfa taménfaparum fenfio fit per

fpeciei tantum receptionem. fA) Verum

qvb-modohscinteliigenda fint, advertamus

ani-mum,

Th. Ii.

Si enim guflus obje&a, dulcia

puta}ama-rd, /alfa Sic, in fefere vera continerenttalem

duU

(35)

dulcedinem, fd/m amaritudinem, talemqve falfe«

dinem, qvalem experimur in fenfatione ipiaa

mirum eft, qvod unum idemque genus cibi

potusque lemper, & omnibiis eundem non

pariatexhibeatque faporis fcnfum. Tantumenim

abell, ut hocfiat, utquod hoc temporealicui

fapit bené, alio eidem fapiat male: qvodin

hocfaporemexcitatgratum, in altero

produ-Cat injucundum, moveatque naufeam: imo3

qvod xtate juvenili lueratin dclitiis,

faftidi-ant plerumque inienili, &vice verfa; quod experiri licet quotidie. Si itaquc jam con*

Cederetur, rebusfapidis fapores omnino inelle

taleSy qvales experiuntur hij quibusnam,qvaj.

ίο, horum adhibenda fit fides infaporum

dt-jud'tcatione ? Contrarias qvalitates uiii numero Tubje&o, uno eodemquetempore ingradu

Ta-tis intenfo, ineiTc, nemo hactenus, qvantum

quidem mihi conftat, dixerit. Cum ergo eodem cibo, fruftu, velquicquid demum

fu-erit, veicentium qvidam afierunt, iilum

dul-cis eilefaporis, quidam contra ajunt eiie ania·*

rum: hi nimiseiiefalfum, illiparum contine-refalis aihrniant &c. cuinarn, Todes, parti

tuto qvis aftipuletur ? haud forte facile elt

didu. His proinde aliisque rationibus mo·

tus, non poiTum induci ut credam, fapores

abfolute & re vera tales effe extra

fenfatio-nem, h. e. inipfis objedis, qmlespercipiuntuc

in fenfatione ipfa,

References

Related documents

Mediocritas in qua virtus confiftit mcritopenes nos eiTedicitur; Aliud enim eft medium Rci» quod sequalitér. dillat ab extremis, &amp; hoc medium unum eil

å fubitando.&#34;&#34; Partim po fit i vé; quod aeddentibus eßen- tiam quam b abent (ß Operations s ytribuat (ß jubmini-. flret X Partim negative, quodmore

bomtatem, quam communicare voluit. Deus enim feipfura ad mundum producendum movit, Sed mundi conflituli fi-.

Om kroppen måste arbeta hårdare tar det sympatiska nervsystemet över, det gör så att musklerna inte får så mycket blod genom att den styr blodflödet, den gör också så att

Du skriver en utvecklad rapport med beskrivning av din bil och alla detaljer, flera bilder på bilens ingående delar och. förbättringsförslag

 Du beskriver bilens historia (ger exempel på gamla bilar, förklarar hur de skiljer sig från dagens bilar).  Du beskriver hur bilen har påverkat

fenda eft adquieicentia in ie ipfo, Quatenus enim nofmet ipfi nobis fumus conjundiiTimi, atque naeurali quodam. inftinftu ad noftram pra? ahorum

quam quod fuprema haec natura , iubftantiarum caus-. fa atque direÄrix , tot evencuum inter