D. ,
Difputatio
Pbilofopbica
■SPECIEBUS
1SENSIBILIBUS
►ris QuamCum
conienfu
&adproba-tione
AmpiiiTimaj
Facultatis Phi.
f
iofophicac
inflorcntiilimå
SuionumAcademia
Upfalenfi
Sub PKJESID10
VIRI CLARISSIMI
Dn„
JOANNIS
Ma\th.
Prof.
Ordin♦ - Publica Bonorum cenfurse Submittit S'* R'* Λ4'.ύ* AlumnmMATTHIAS BILLE
Angerm.In Audit, Gußav,Maj.a.dt25,Maji Anno MDCLXXXVII.
UPSALIΜ,Typis HENRICUS
Rtyfaf
KeverendifftMO
in
chrißo
Patri,
AI
MATT
HIM
STEH-C HI
Oy
Norlandiarum Occidcntalium Siipéritv
téiiäenriionge digniftiuio, ConSitorii Herno-fandM^raéiiäi GymnailiqüeEphoio gra
vidi-feöj M^teshaci& Prömoto^iméout
TviagtiQ
Benignoque,itapiåfeniper
animiob-iervautiåastemumcedendo,
iit &
zfflultum RMrendis ata,
Pf&cUrijßmis.
E>oMnis}Μ
OLAOBERGIÖy
Ecclcfix adS. jCIaram in ccleberrim$
Suionum Metropoli
Paiiöri
digiiiffimo,Confifioriique AdfeiTori graviilimoj
Μ, Μ
ATP
HI
Μ
WA¬
GNERO,
Ecclefi#ibidem,qua:S.jacobi eft, Paftori
me-ritiflimo, ^idfciTorique Gonillloriiadcuratiilinioi
M.
JON/B
Ad Eceleiiam S, Mafijeejusdem ürbisPaftori
fidelidimo,Condftoriique AdfeiTori,
laudatilfimo 5
Promotmbta &
Benefatforibus
AtatemNet tion
Eeverendis
Clarijjimis£
Viru,
M.
JACOBO
Etj-|M.
ΑΚΟΚ.Ε/Έ
RENIO,
Paftori & Praspeßto in
mcritiflimo, utölim
Prreeiptofi&
fiutritiölaudi-tiifimojitatiufitPromo#
tarioptimo;
Da ANDREA
BROLINO,
Paftori in Jjmmiinrbljl) 5c
^refiflb fidcÜffimö/per all guotannosNutrjtiomeo nunquamfatis(audando
Bcneficismultis nominibus colendis*
Ut ctiåth
SUNDIO,
Pdßori &
Prdpößfe
i«S5oie<tvigiUntiffimo-5
■Dö. MARTINO
PORZELIO,
in
Q&ifc
fcr
ätttntiffmOi
ribus,Regii Gymnaili Leéloribus;Scholacquetrivialis
Reftori& Conreftbridfxtcrrimis;
Promotonbus & fautbribns jugitetobfervandü. Quin &
Speftattjftmis Döfäm,
Da
CHRISTO-PHOROete«lt(l)ft
per Norlandias
occidenta-lesGcodxtx laudabilij
Dn. ZACHARIA
BAYR»
Civi St PiCtroii HblmieÄ-fiumpcritiiOmoj pAUtmbui åt Dn. NiCÖLAdi BLANCK, SénateriHeffiöftiidfefift. ibeåabili; Dn J A C O É Ö
©i)ityd|/ o1im illuftriiTrmO»
Gomiti GAROLO oxéufti» na/ nuncfeto ejusdedi deiti
(ide vidux 4rattönlbttäf
fät btne mmtli.
HocqualeeunqueexercitiumAcademicum ingratiffimana
be ncficior ammemoiiamcertifilfnam45promotion«
Ipcracum omnisg««®p*felicitat»AvHA-o
SabUltfte ScOffi«io$eD. D» Ht Är
Le£ori Candido. S. P. D.
JfVUatnvis «tas pariter & amici aliquarndiu iüafefinS,
I JutSpccimcttaliquodingenii luci public«darem ; ni#.
\§^hilominus tamcnhäftenas animusmihi hxfitinanis
biguo/numfuadentibusannuerena/adq;tot/ quxhicquori#!
die eduntur egregiorum Iuvenum
fpecimina/' aude#
seinetiamego tamczileaddeiehocuieum,
Ambiguitatem/
j»r«teriortis conditionem/ qu«mihi aliquanto contigerat
afperior/quam utfatisiufficeret fumtibus/ qui tali innegof
tiorcquirividebantnr/augebat&
illud/quodccnftaret (a;
tis/möribus hujus fxculinihilferealiorumeiFugere obfer# vationes/nedicamiilum/ nifi quod abomniparteelabora#
tum Sc terfum/quod hic quidemmihi polliccri mimmé
queam; adcoq;nihilnifi finiftrahincfore exfpcftanda.Ve#
tum remnonnihilpenitiuspenfitantimitiorpr«valebat fen;
tentia. Deprehendiquippeh«c & hujus generis alia ab
honeftisconatibus deterreremagi»/quä adhos talcs incitare/
quod majoricumdedecore videbaturconjunftum; namni# hilaudere eftetiamturpeJ adeoquedebere/ut fapienti«
im#
pedimentapetius/quamadjumenta/cxanimo ejici. Arri# puiproindc fubminiftiatumco-nGlium/cuitandemnonob# temperare haud fas duxi. Utinam fauftisavibus j Demäter
ziå veröDiflertatiuncul«/ ingeniotamobtufe couveniento
nonmediocriter follicito/ nulla fermé fefeobtulit alia/ in
håcprxfertimPhilofophi«parte/qu«magisadridebat/quam hxc; nen quod meisiilam metireringeniiviribus/ fed
quod & inter pixcipuasvidebatur ceafenda/ adeoque dit* i
quifitione digniifima;&qua;anfam uberrimeprxbituräin# I
geniiexercendi. In laudes ergöargumenti/cujus digni# tasamplitudorfccuivisvel levitcrinphyficis
vcrfato iatiseft
perfpefta/eäq;ob caufänecmeonecaliorumegetencomio/
«e/haudopeixpretium eflc arbitror. Hoc tantum addc/
quod in primisdicendumerat: inquantumde materix no#
bilitarc atq;jueunditate juremeritoq;mihi poiTum gratulari/
int'antumneccflum habeoqueri detenuitateingeniiin ela#
borandotaranobili/licctdifficiliimoargumento.
Quodpro#
indenccadmeumvotum/ nec tuam forte exfpeftationem
hoc in negotio Vetfatumme videris/ B.L. ignoicas': il*
ludinquam/utpartim tenuitatimex
condones/partimmate# ri«difficultatitribuas/ &qux vel dtfiderarivel minus ad
mentemtuam adpofitavidebuntur/tuocandorevel
expleas
velexcules/eft/quodperoffieioférogocontendoq;.Etfic Hu*
snanitatemtuamin cenfendis hiiee theiibus (quasex
pre#
priafupelleftili/qu«quam curtafit mihi probe (um confcius t
menondepromfiff«/iedPrxceptcrumprxleftionibus bono#
rumq;auftorumferiptisdebereconfitcor) expeitus/ menté tvam/fifitxqulor/quocunq; loco&temporeindefefle
fcquar.
ΦΦ Φ«ίf*φφφφφφφφ »Ä» Φ?Λφφφφ|
t?*«)"aS->i^*«i»is-9*><*Xf>»Ss»*s »ifjfvÄtSAS »**» '•w»*«* ftA.«*" 9 ·-·>
ί®©@®©®©®©®
®®®®®^®®®®®ί^®®®®®®®
fftrtWi^Wi¥iWi¥Ä©
I
Ν
J.
CAPUT PRIMUM
Specierum
Senfibilium
évo^A-nteytoui
&
vrfAyfjLATBÄsyiüW) nec nonper
brevem
de
indem difqvifitionemingenere
exhtbebit»
Thefis I*
Rolixiorcm forte
éxplicationem vocu,
qvas
diifcrtatiuncula
häec irl fronte tituliloco geftät,
inftitue-rem5nifi certofcirem,
icrupulofam
difputa-tionem circa
ΟνομΑ-izteywt) ingertiis non
paucis, präefertini delicatioribuä, uiqvé
adeö
dilplicuifle,ut naufeammovetitaliis,aliisexcir tåric bilem. Tantum qvippe
éxiftimant
ab-efle, ut illi ipfi lucem aliquam
curiofa fua
diligentia Themati fcerterentur} qvi
eruditi-onem iuam vel rrtaximé fic conipici autu-mant, fi ex abditiffimis latebris remotas
itrulas-*2® Ο) ®£φ
ftrufasqve vocabulorum origines
poffinteru-
tere,
longaqvé ferie
varias enumerareiigni-
]ficationes, catervisque vocum idem iignifi- s
cantium totas implere paginas, utpotiusvo- ς
ces, per fe fatis claras & peripicuas,
deri-
cvando interpretandoque nonnunqvam red- {
dant obfcuriores, magisqve impeditas;
ubi
tarnen vel absqveejusmodi ambagibus mui-to clarius potuiifent
pauciifimis iefe
expedi-re, moxqve indicare qvid
fub
hoc vel illo
titulo, hac vel illa voce veliiit intelle&um.
Qvod etiam fatendum. Verum, cum me¬
dia hoc in negotio liceat
ingredi
via,ni-miam nec proiixitatem, nec
brevitatem
re-dolenti ( neqve enim fuå carec
utilitate
prorei indigentiå, modicum
nominis inftitutum
^examen, qvippe ctξκη
παι&νοτεως
η των'ovo-
dfιωτων
επίσκεψις:
prineipiumeruditionis
eil,
1c
nominum trutinatio, teile Epi&eto) haud h
abs re fa&urum nie fpero, nee ullam
par-tem olfenfurum, ii brevem, & qvantum
qvidem meo
inftituto convenit,
fuccin&am
pratmilero
explicationem
0νομα&λ<>γΐοις
cx-poiitioni
7ΓζΛγ^Λτη7^γιο(4j ne åMetliodo
longo ufu reeeptii, &:
audloritatibus
com-probatå prorfus recedere
videar.
Th. II.Qvod ad natales Speciei attinet,
in
iis inqvirendis, noneft,
qvod
anxié
laboremj
<cum omnibus, qvi
vel
primoribusIl-ii~ fi- 0- ri- d-bi ti¬ li-lo n. c- 1- e-:o m o-Λ* id r-m c-lo v IS ni k i-ia «§© (3)
fina guftarunt, fatis poffit conftare, vocu-iam hane originem debere antiqvo verbo
Specto, cjvod videre olim
fignificabat,
cujuscbmpofita afpicio, cmfptäo Se infpicio cum
fre-qventativo [petto etiamnum funt in ufu,
te-ftibus iis, qvi in rimandisvocabuloium
fon-tibus defudantr. [.a.'} Addicur
vox
fenfibi-ut dilccmantur /;<* å fpeciebus
intel-ligibilibus, qva: å
Phantafiå
intelle&uifi-ftuntur. Defcendit vero b&c å vocabulo
Senlus,
Senfibiiisqve
appcllatur,
quod
fen-fus afficiat. Sen lusautcm aSupino verbi
fen-tire, qvod iignificat fenfu percipere, feu
paf-honem Se mutationem in organo aliqvo
fenfuum» beneficio alicujus objedti, fa&am;
qv« menti occafionem praebere poffit, tale
de hoc vel illo ofye&o ferre judicium,
ta-lem promere ideam. Hinc patet fentire
fimplicem
non eile vel iolius animte, veicorporis ioiius funöionem, led utriusqve,
corporis fimui Se animae, fatente hoc idem Ariftoteley adeoqve omnem fenlationem &
a&ionem Se pafiionem diverio refpeitu
di-ci poiTc. Th. III
Neqve multo diutius ie&ores
mor«im-patientes, variis harum vocum
acceprioni-bus moraborj cum pleraeqve
ea fint
indo-1«, ut ad propofitutn meum parum
videan-Aζ tut
fiof]
Voß,in LrX,Etym/Becm, d« orig, LfL. Soian»«Ä (4) ©£*
tur facere, Accipitur vox prior vel
Gr^w-matice, qvi ratioile eft vel primitiva veide-'
rivativa.Vel Philologice, prout nomine
Spe-ciei venire fölet qvicqvid fefe in oculos
in-getit, aipeäuiqve.patet, de qvi re confuli
poteritit Lexicographi» qvi in his
talibuso-petam fuarri collocårunt. Vel Philofophicey & qvidem (x.) Logicé pro ejusmodi uriiverfali,
qvod prxdicätur de pluribus numero
dif-ferentibus, ut homp de Pctro, Paulo, An¬
drea &c. Qvi in refpe&u ad Kos, Speciii
audit* (2.)
Phyfice,
&lic
iterum tripliciteryvelpro eoy qvöd å parte phantaftae caufa eft
i-deae alicujus iri mente noftrå elieiendaej vel ttiåm pro« ipfö, qvod a parte Objeftorum
externorum hanevelillaminnobispröduceré
valet& excitarefeiiiationerrt, vifusicilicet & auditus &c. vel deniqve pro ιρβ ide
λ in,
mente. Acceptioriem hane penultimam
tan-qvam genuinam meoqve inftituto
conveni-entem ample&or, reliqvas hiné volo remo-tas.Voxautemfenfibilisteferripoteft&adeum,
qvifentit,&ad illud,qvod fentitun.Pofterioi
acceptioeft hujus loch Qvomödoverofenfibilt
nunc a&u, nunc potöntiå
% nunc per fe,
nunc per accidens audit, cum aliis
ejusdem generis acceptionibus, parum fumfollicitus;
qviri potius brevitati ftudens, & has & »
liaslubens praetereo, utpotc
qvae thefibus hifce,
illuftrandisaut nihiljaut parum poffint iniervi¬
«S© (O O 8»
n»
Th·
^g.r
tn
vocibus
aeqvipollentibus
percenfen-_ <dis tanto ero brevior, qvanto &
pauciores
reperiuntur, &C nemininon funt obviae. De-ujj mocrito
prim
um,acdeindé Epicuro
diceban-ί0<. tur Speeleshae
ίι^ωλ<ί>
ν^ί/
τύτια,
Ciceroni
gj
imagines,
Qvintiliano figurx,Lueretio
Si-"Λ11 tuulacraac
elBgi#
(73)aliisdeniqvé
Speftraj
Üf. Stmilitudines, qvalifates,emphafes,irnpreifio-Vn- nes Spiritales, inrentionales, Senßb'tle alio no-ciy
tnine
fenfile, led hilce nolodiutius
immora-3vet lleSi
delicatioribus
fint
taedio,
Sc
iis,
qvaefti- majoris func momenti,oifxciarri»
pil Th. Vt
uni §ic breviter excuifis iis, qvae ad nomi«·
:ert
nisoriginem,Significationes,
affinesqve voces; gj vilafunc fpeftare, jubet fuiceptae
methodi
ra-tio pedem ultcrius
promovere
ad
rei5ipfius
an-
explanacionemj
qvod iamabsqvcpluribusatn-;ni-
legibus
pro virili exfeqvi eft animus. Hocno. autem nonincommodé fa&urum me
confido,
lrOj
^
primum
nonnihil de fpeciebushifcq
in
gene-tior repf^fatus fueroi pauciflimisindigitansjqvae
ibtlt
^
veternmnonnnllorum hac derefueritmens, fé, ^Vaeqve etiamnuncfit
reccntiorum,utfenten-leu tVs coruminterfecollatis
qvoufqve vel
ςοηνβ-us; !***vel difcrepent^
clariusliqveat,
qvacnarrsa,
illarum
utgenuinagermanaeq;Veritati
proxi-ifci. A $
mior8
rvi' Ä \ vid, GaiTcndianimadi inlib.X,Dicgcn« dc vita
*2© «■) ©SJ
mior,abfqve erroris metututö fitarripienda:
äcdeuidead
applicationemearundemadiingulosr
fenius dei'cendero,
qva par eftcura, in illa-rum naturamiriqvifiturus.
Th. VI.
Qvå in re confiftat natura harum
Specte-rum anxié incer eruditos antiqvi pariter & recentioris .tvi eit diiquifitum;adeo ut vix
rem aiiam deprehendas
magis vexatam. Et
licet veteres non minus quam recentiores
omnes ingenii nervös in id intendcrint,
ut
traderent harum indolem & naturam; admo-dum tarnen dispari fa&um eftfucceiTu.
Epi-curus cum fectatoribus ftatuit viius
objecta
imaginés corporeas h.e. extimas fui partes
inftar tenuiftimarum corticularum ex fefe
ipargere, quae pcrtenuesconcretiunculae atqvé
contexturae corporibus, unde
direptx, iimilli- f
m« ultro
citioqve per aéra volitarentj
id-qvé celerrime, donec ad organa viius
perla-tx rei iimilitudinem Sc imaginem referrent
ac repratfentarent. (y.) Verum
parum con-veniens eft haec adfcrtio. Håc quippe
ratio-tie objefta toties minuerentur,
quoties in
oculos incurreient; adeoqve feqveretur dehe-re illa tandem coniumi
faepius vifa.
Th« VII.
Qyi Ariftotelem feqvuntur, etiam hoc
in negotio mcntem ejus dum ic aflecutos
v
eflc
<«©(7)
OS*
eiTe opinantur, parum qvoqve
commode
le-fc explicant. Ut veroab
ipfo
eorumFunda¬
mente) fiac
proceflus,
iciendum,
eosrebus
Om¬nibus animatis non Folum» Ted &
inanima-tis formam tribuere, qvae ab exiftentia
ma-teriae realiter diftinfta, per fe iubliftit; åqva certae fluunt qvditates♦
(^).
Jmo
nechac
fola contenti. varias addunc, qvas
Formas
vocant FubordinataSj non minus
qvahtatibus
abundantes divitesqve;
(O
qvaj, FormaSpe-ciFica imperium in materiam
deFerente,
illud
naneifeerentur exercerentqve. Th. VIII.
Ovditates verohasvarie dividunt;
prae-eipueautem (ι) in Primas. qvxpro numero
Eiementorum lUnt qvatvor: calor &
Frigus,
humiditas & Ficcitas; & in Secundas,
origi-nem debentes primis,
qvales Funt: Durities,
mollitiee, craffities,Fubtilitas, arriditas,lubri-citas, aiperitas, lenitas, &c. {2.) In
manife-fias, qvie Feniibus externis &
ta&ui
inprimis
patent, ut v. g. calor in igne,Frigus in
a-qvaj & occultas, qvae
FenFibus FeFe
Fubdu-cunt, ut vis Ferrum ad FeFe trahendi in
ma-gnete. (j.) Iti reales &c lntent'wales,
nifi Forte
nomina hxc intentionde & rede non Fatis
commode adhibeanturj cum intent'mdc
pro-A 4 prie
Interalios vid.Scnert.hypomn. II cap, 3·deo~
( "§ qvalit. ocult,p. m. 60.
feqq,
l£J Scnert. «it, loc. p, m♦ij, 6S,(8) ©g»
prie
illud dicatur, qvod
amentis noftra
opc-ratione dependet, fine qva nihil eft; &. mi-*nus re&é reali opponaturj cum &C qvalitas
intentionalis realisfit, nobisqvenon cogitan-tibus in rerum naturaexiftat, realesqve
ha-beateiieftus, tefte Senerto
(ζ)
Qvare
re,öiusputat idemdividi has in materiales, qvae
a, materia non ieparatae fenfibus
communi-cantur, cujusmodi lunt, ni fällor, qvalitarcs
taftiles & guftabilesj (liceat ita loqvi ) δζ
Spiritales, qv# a corpore, ex qvo ortae
iepa-ratae, muiriplicata;, &; in orbem diffufae
ien-fusaffic.iunt, ut in auditu, vifu & odoratu evenit, Licebit itaqve allegare verba ipfius Senerti de qvalitatibus hifce: qvalitatesmateri·»
aleSj inqvit, infunt fuofubjeäo &cum eo & ad
ejusmotum moventur> nec ab eo funt feparabiles3
&fuccejfive infuBjecto reciptutttur3 necfuntplures
ejusdem in eodem [ubjcfto numero clifferentes, non
confiife, Sed diftinäé. Åtfpiritales illa fpecies
a corpored
qvo oriuntur, in orbem qvafi reäai ra-diiinflary diffunduntur
f non moventur cum aére
cuiinfunt, in eodem fubjecto numero plures non. eonfufe infunt„ φν,
(fj
Th. IX,
Hinc qvidem liqvet, cxplicare eoshas
fjpedei
perqväliiatés;
verum cum ill« nonfimusfint generis,
éxplicatu
difficileeft, qvono- v
(ζ-)
Cit.!oc. p. m. 69.(9)
Hypoinir, XI,capft*!© (9) ©§&
3C„ nomine vetiiant hae: numiinr qvalitates ma-* lenales vel fpiritales: numfpiritalesomnesfcn«
cas fus aiftciant,an eciam qvosdaro materiales &c.
in„ Senertua aftipulatur illis, qvi ftatuunt omnes
ta- fenfus Speciebm Spiritalibus affici,
£-9*.]
Hoc■e, idem comprobat Magirus his verbis:
Omni-rx bus fenfibus boc eft commune3 ut fpecies fenSbtles
jh teapwtabsqve materia. Sebaitianus Na-* es fius fententiam fovct contrarum« [%.] Sed
δζ qvocunqve demiim nomineiniigniantur,haud
a- facilefane ett diftn, qvid
per eas intelleftum
ι> velint, Etlicet doceant,
res.ipfas in ien^
tu fus non incurrere, ied fpecies tantum rerum .is immateriales &C fpiritales ienfibus
communica«-^ ri funde ipeciem hqnc maxime in modunt td folencdefnure: qvodfit imago ab objecto
imme-'si diatéfparfa &produäa, puriory tenuu 8c amate^
es
^ iia concrettone libera, juxta qvam fenfus
judicdt)
m
(λ.) nihilominus
tamen fciendi cupidumes
fugitjqvid habeant in receflu, nifi conjiCeré
l"
Hceat,
nuda & incorporeaeife
fimulacra re¬rum, inftar mediae natura inter materiam Sc
Ipiritym,fubtiliora qvam materia., paulocraf-fioraqvam fpiritus, qvod cxinde etiam in«
digitari videtur, qvodfpiritualcs eas appelläiré
s
α
Α
5nod
(ß"*) Lib.VII. cap. t. p.m.ffg.
(O'Lib,
VI.cap.X«,p. m.644. & ,*4, jn
(pCf.jncthpd,medcndi.ßi
-. m,400. (λ.)
spcrl. inft.Phyf. Hb.VIII.p. m,
Ä
; & 1188. Scharf,partifpec. üb« VII.cap« ί»$ίίΜφ§β
<f@ (ΙΟ) ©5»
non fuftineant, fed [piritalcs. His ipfis vim
criam tribuunt feie multiplicandi Sc propå-?
gandi per aära,
donec ad
organateniuum,
vel
potius ultimam Iphxram a&ivitatis, uti
lo-qvunturPhiloiophi, perveniunt; adeoqve ta-les iilas eiTe in objedtis Sc medio extra
no-flram perceptionem, ac funt in ipia fenlat
io-ne, firmiter fibi perivalerant, ac hodieqve
non pauci perfvadent.
Th. X
Sed qvantumhuic qvoqvé opinioni fit
tri-buendum, alii judicent. Sine ciarå enimbi
evidenu ratione melioris notx Phiioiopho
nihil temeréaiferendum. Atqvis clare
pote-rit qvicqvam
demonftrare in
trunco,inlapide,inio verb omnibus inanimatis, qvin Sc
ve-getabilibus (
de
bruds enimanimalibus
ni¬hil nunc dico j cum resadeo fit ditticiiis Sc
ardua, ut qvideå in re tutoiit ftatuendurn,
ignorentviri
celeberrimi)
difitinftum
diverfum-qvé å materia ipia,
ejufqvé
variå modifica-tione ? Subftantiaornninbdupliciseft generis: vel Spiritualü, omnis extenfionis, divifionifquéPhyiicx cxpers; vel Matenahs, fiveextenfa,
partes habens extra partes, ideoqvé
divifio-ni aptaj tertium vixdabitur. Formam
iub-ftantialem in memoratis rebus, Spintualem ei¬
le vix fuftinueris affirmare; cum omnis
ipiri-tus, nobisquidem cognitus, fefe prodat
cogi-3ando h.e,
iiltelligendo>
volendoqve : mate¬«&?@ (ii) ®&
i™ rialem autem ii dixeris, eritomninb extenfa;
i«-'
cumnullum materialePhyficuroconcipi poffit
/el lnie exteniione, adeoqve
lpia materia. At
di-^°" eis:
poterit multoeffe fubtiliorqvammateria,
:A"
cujus eit forma. Refp. ii vel
fubtiliffi-i0" ma eilet,quamdiu materiahs audit, materiae
naturam non exuerat} cummagis & minus
ve non variantfpeciem. Sed inilas : Materiam unanimi Philofophorum conienfu principium audit iners & otiolum. Refp. Si fermo ti- tibi fuerit de materia coniiderata,
proutin
nu-& da exteniione
'fpeöatur,nullo habito refpe&u ho ad ejus modos, iilud tibi qvidem concedo;
e- Sinvero inteiiexeris materiam
determinatam,
ie, modificatam,magnitudine iciiicetcerta,figura,
fitu,motu vel qvietegaudentem; qvi modi,
ii- veram forte & efTentialem corporum
natura-& lium (fi qvaedam tantummodo exceperis )
rn, conftituunt formam,negoqvantum in meeft.
n- Nullaqvippe ratione
a me impetrarepoiTumfl
:a- ut credam, ineife nominatis rebus Spiritum
,
is: iive animulam qvandam, i materia realitet
ué diftin&am & per fe fubiiftentei», ut ut
igno-fa, bilioris eilet natur®j cum néc fufficiens ejus
o- rei dari poffit ratio,nec ulla efflagitet neceffi-b- tas. Praeilat ergo, proeul dubio, nihil
teme-if- te af&rmare de re prorfus ignota, &
praefer-ri- tim cum materiacumtemperatura modorumi
!;«- totum abfolvere,conficereqve poffitnegotium«
ter Indubium vero revocatia ipfw formis, fponte
«·?© (ü) ©St
decidunt multipliccs illx qvalitates exinde
profluentes , inter qvas & hxfpecies , teile ■
Senerto, Sebaftiano Naiio,
aliifqve,
(jtt,.
)Tht XI.
Hinc facile intelligi autumo,
qvid de
frorum Speaehus ientiendum:videliceteile
ab-ftta&iones tantum mentis, qvibus in rebus
i-piis
nihilrelpondetreale.Qvaergb
inre qonfi»itänt tandem \ Materialiter eas ii
conhderave-ris?
in nulla certe alia, qvam vario realiqve,motu, eoqvevel immediaté,utinta&u &guitu, vel mediatey per materiam videlicet inter
ob-jeda δζ organainterjaccntem, ut fit in
Olfa-&u, audicu Sc vifu, ab obje&is imprelfo ;
formaliter verb fpeftatae in ideis, five patiioni-bus Sc mutationibus illis,
qvas impreffioncs iftx filamenta nervorum hoc vel illo modo
feriendo,
in fenfibus procreant; qvas tales ,extra fenfum elfe, qvales percipiuntur in
fen-fifipfo,
fruitra libi qyis perfvadeat. Talesinim ii eflent, cum unius obje&i non niii
Unius generis vera ehe
poifit fpecies, femper
ab omnibns fimiliter, uno eodemqve
mo¬
do perciperentur. Contrarium tamen
evin-dt experientia.
Exemplum adducam tritum
qvidem, interim iatis clarum. Qvotics
ex-periri licet, unam eandemqve aqvam
tepi-dam, manui unifentiri calidam, alteri verb utpote Hypoain·II; cap» IT·Spccul. metb, medendi» P« 40··
4§'φ Γι?)
φ#
^6
ütpote
majori
motugaudenti,
frigidam?
iderri
qvoqve evenit in aére telpiiatione attradto,
) qvi pro vario effiandi modo, liunc calidusÄ
nunc frigidus percipitur. Deinde unius
fpe-de ciei ratione Uiiius ejusderrtqvé Objedti, uni»
b- custantum föret effedtus. Tantum autem
1- abeft, ut hoc fit verum, ut calor E» G.
ef-fi«. fedtus contrarios ptoducere poilit,
volupta-c- tem videlicet & dolorem* Qyid?. qvöd e»
ve. jusmodifpecies nonnunqvam nobis
obverfart-u, tur, nullis praefentibus objedtis. Sic Tinnitus
b^ kfufurm in auribus noftris interdum
obo-a- tiuntur, licetnulluni-objedtum externum
hu-; jusrei fit caufa* Sxpiflimé fpecies vifibiles
η*. perqvietem nobis offeruntur, nullo tarnen
es objedto praTertte. Idem deniqve evincunt
io idterici, qvibus omniä videntur flava,
febri-es
4 Rve aliové morbo confimili laborantes, qvi«
n- fius omnia fere ciborum genera funt acerba«
es Th. XII.
iß Öb has itaqve aliasqve rationes videor
er mihi pofle ftatuere, nullas in fenfationibus
p«. dariSpecksfpiritales ab objedtis profedtas,
nul-ti» las infitas qvalitates fimiles fenfationibus in
m nobis excitatis ^: Sed realem &C conVenien-K- tem motum. Qyi cum ratione figurae, fitus
i- & magnitudinis Objedtorum varius fit,
va-:b tiae qvöqve exinde refultant, qvas vocatit
te fpecies. Sed priusqvam colophonem capiti
&
huic
primo addam, lubet qvalemcuncqve«© (.4) ®f*
fubne&ere defcriptionem. Εam autem, ii
vires ingenii mei, utuc tetiues, iti illa
ex-ftruenda periclitari conveniat, Cand.
Lefto-ri iiiterem talem: Speeles, qvas vocant
fenfi-hiles,funt pccaltares motas, beneficio objcctorum
mmediaté vel mediale Organis fenfuum imprejfi, ad varias in mbis excitandas fenfationes a bene*
fico &faptentijfimo Creatore ordmati.
CAPUT SECUNDUM
Speeles
tattiles
fimpliciter expendet\
Theiis X.
T verö in ipfa applicåtione facilior fiat progreiTus, pauca adhuc
prcemitte-re lubet, qvx pianiorem viam flernere vi-debuntur, ad ultcriorem harumfpecierum
ex-planationem in iingulis ienfibus.
Notan-dum itaqve primum, fun&ioneshominisnon
omnes unius ejusdemqve eiie generis,· Sed
proiluere eas ex tribus qvafi diftin&is
fon-tibus: å folk fcilicetmenteyk corpore Solo
3 vel
etiam corpore & mente conjunctim. Danture-nim operationes puré mentales å fola anima
line ullo corporis adminiculo
produftae,cu-jusmodi funt cogitationes hae: intelligere,
velle^ nolle, &c. Notare licet in homine
operationes mere corporeas, qvae in totum 8c
folidum debentur corpori, ejusqve artificio-iillimse ftrufturoe. Hoc autem velhiuc
«*© (ι;) Φ$»
& nonnunqvam invita, ut Ε. G.
conco&io
five fermentatio clborurn in ventriculo,nu-tritio, accretio, reipiratio, &C id genus
alia
bené muita. Comparent in hoc
/Λίκ,ξοχόΰΓ-ρω aftiones qvardain qvafi ?ntxtA> qvae nec
ab anima iola, nec iolo corpore
proficifcun-turj Sed debent aliqvam fui parcemcorpo¬
ri, aliqvam ariimx,
qvales
iunt;Ajfeftus%
Appetitus, &fenftis. Ηmc mentales nonte-meié iunt tribuendae corpori, nec corpore*,
men-tit mixta vero compctant toti compofito ex
corpore anima.
Cum ergo fenßis
qucqvé,
utmodo
di&um, fint de numero earum
fun&ionum,
qv* partim corpori,
partim animae
deben-tur, ut fcias quantum
cuilibet tribuas,
no¬ta & hoc obiter: in omni fenfatione tres
dari gradus,· qvorum primus eft, Commotio
; —~~ f _ σ
no, per fpiritus
animales
per nervös nervo#rumqve tubuloa
ceierrimé fluentes
conti-nuata, & deniqve in eo
loco
cerebri, ubi
omnes corporis-nervi concurrunt, qvi
Sen-foriurn dicitur commune, terminata.
Secun-dus gradus eft Perceptio mentis,
varietatem
objeftorum ex diveriitate motus
dignofcen-tis. Hic gradu« adeö
eft necefiarius in
o-mni feniatione, ut fine eo nulia iequatnc Th. II.
len-m® (*y
feiifatio. Nifi enim homo ientiat fe feiiti-jre,veré profe&o nonfentit^quiamensfentit,vi¬
det, audit &c.11011oculi,nonauresfatente hoc
idém Philöfopho» Et hoc tam irrtrhotaÉeft
verdatis, ut extra omnemdubitationisaleartt
)ure meritoqve debeat ponij cujus rei ope-iofa probatio erit fuperflua, cum
qvotidia-na experientia huicadiertioni identidem
con-ciliét robur* Expetirftur énim 11011 ita ra¬
id, cum aliqvanto gravioribus occupamui
negotiis, meutern noitram ad ea ipia aded fcfte inteiltam, ut, qvamvis circumftantes
loqrvantur, campanå fonet, aliaqve multa
péragäiitur, ea tamen non äudiamus. Ne¬ mo tamen iuftineat negare, qvin
ejuimo-di Toni feriant Organa eorumqve nervös \
ied cum commotio organi feniationem non
ab-lolvat, ied reqviratur qvoqve perceptio iiuliaieqvi poteritieniätio«, Ratio autcm, cuf
motLim ifturn non iecuta fit aliqva perCeptio,
hxc e£t, qvod ånima Valde foliicite vacårit
aliis cogitationibusipluribus autém fimulva-care, non eft in ejuspoteftate. In
Melaiicho-licis muita ntijus rei deprehenderelicet
docu-menta. Tertius deniqve gradus eft Judiciumy
qvod qvoqve eft mentis, perceptionemiftam concomitans. De hoc notandurri,qvod exin¬ tima aftvefaftionetam cito concurrat,üt ttöil facile lllud animadverteré qveamus.PoflumuS
tamen illud revocaré & iufpendere, donec
adcu-c17)
©g.»
ti' ädcuratius de re ratiocinati fuerimus* Hinc
/i- * ad oculum patere Confido,qvaspartes
fibi
hicoc Vendicet corpus, qvas qvoqve mens j
videlicec
»it primum gradum illud, fecuiidum Sc
terti-,m um b&c. Nunc propius ad
propofiturrt.
»e- Th. III.
iå- Ta&ui fefe infinuaré Corpora calida 8C
11- Frigida, humida Sc ficca,dura Sc moliia Scc. a- cxperimur qvotidie; fed nüm illud fiat pifi»
ur per aliqvid, quod ab illorum materiå,
e-eé jusqve varia modorum temperäturå fit
di-:es verfurn, qvalitates videlicet k fornt
fubfiantialt
ita profluentes, nec ne, eft, de qvo jam
difqvl-e» rere liceat. Qvod ut felicius iuccedat,
ali-o- qvanto
diligentius inqvifiviiTé,
qvid
fub
vo-> \ cibus Calore, fngore, duntie, moititie, flidditatet
b- bumiditdte, afpcritate & Uvitåte&c* veniat
in-< teliigendum, non parum forte jiivåbit.
Curtl
ur Vero hx, cum aliis ejusdem generis vocibtis
o, duplicem inprimis involvant Significätum,
de-rit
fignentqve
vel peculiares in nobis fenlacionesSr k nominatisobje&is excitåtas, qvas hifce
tlo-0- minibus foiemus efferre
\ vel etiam illud ί¬
α- pfum, qvod k
parte iftorum Obje&orum ex-n, tra lloftram perceptionem, potis eft
hos
inm nobis gignere fenfus, Candidum L»
praemo-1- nitum velim, lie exiftimet animüm mihi
ef-)il feexplicare, qvid in figmficattipriori
fibi
Ve-11S k lint haevoces* Illud quippe fi
tentaremjve-ec reor,ne&
operam Sc oleum perderemj cum
*£© (iSj
fitres fere inexplicabilis, cujus cognitio vix:
aliundé pofiit haberi, qvam experientiå
pro-pria,qvam qvoqve, ii veiit, Cand. L.
pote-rit eoniulere, expeririqué qvalem hujus vel illius Objeöi ipfemet habeat perceptionem,
qvalem ideam. Et hoc idem di&um qvo¬
qve volo de nominibus Sapomn, odorum, /0-norum &c,
Th. IV.
Qvi Ariftotelem feqvi fe ptitant,
occa-fionem nafti ex verbis ejuscap. 12. Üb.2.de
amima (ubi poftqvam
oilenderat
fentirepaf-iionem effe, addit, eo momento qvo nos
fentt-mus evadere objtäis fimiles) docent, ealorent
qvippiam in igne eile realiter diftinftum ab ejus materia omnino fimile fenlui, h. e.
titil-lationi vel dolori a remotiore vel propiore
ejus vieinia ortis, Trtgm in nive, glacievel
alio quocuncqvé corporefrigido aliqvid eife realiter diftin&um ab ejus materia, ac
o-ittnino fimile fenfui illi, qvem ex harum
eontre&atione experimur, & ficdeinceps de ceteris qvditatibus. Verum, pace illorum
dixerim, non probabiliorem videri
adfertio-nem iilam, quam ejus qvi dixerit,
titrlla-tionem vel dolorem, qvem obtufa acieulå, vel alio confimili inftrumento, metnbrum
aliqvod lenius vel acrius fricando
induci-mus, omnino talem ineife aciculas ifti, vel
nosmec-Μ© Ο9)
@24
. ipfi percipimus. Si
enim
iplam
eifentiam
iguis nonnihil penitius
perpendere
placeat,
nihilpröie&o
in eådeprehendere iicebirtt
qvod clare
diftindteqvé con«ipias,
intelli-gasqve, proiter variumcelerrimumqvé mi¬
nimarum particularum motum ;
undé
pro-pter lummam fluiditaremagitationemqvé
ve-lociffimam, apti'üimus
eft
varias recipere fi-guras, omniumqve cörporummeatibus
ac-qvé poris fe fe
iniinuare, dccerpereqve
qvic-qvid ejusmodi conftat
partibus,
qvaead
e-,jiis motum tron penitusiiint ineptse»
Th. V.
Hoc pradibat®, non
difficile
erit
de-iftonftrare qvid nomine calorü
venire poffic
ac debeatj videiicet nihil aliud, ii
materia-lüer & extra perceptionem fentientium lpe-ftetur, qvam talis motas &
agitatio
partieula*mm corpoiis calidi diäi} qvae
filamenta
nervö-rum atqvé mufeulorum
folito
fortius
con-curere valet. Formalem vero rationem calorüin rationalibus exhibet idea illa in
men-retona ex ejusmodi concuflione nervorum,
im> fenforio communi, iive loco qvodam
meditullii cerebri, ubi omnis fit ieniatio,
eidem communicatå. Tam ar&é enim di-verfiiGmas has iubiiantias, corpusorganicum
& animam rationalem conjun&as elfe
vo-feit omnifeius dc benignihimus rerum
(20) m*
ditor DEUS O. M. utcuivis in corporé
r motui exterius praefertim impreiTo, noviqvé
-qvid importanti, certa in anima refportderet t
pcrceptio, certa tdea. c
Th. VL i
Qvamvis autem natura caloris irt nio- ρ
tu coniiftat, non tamen qvivis motus
ca-c
loris Speciem irtducere potéft. Motunl pro- η
greflivum caloris fenfum non éxcitare fatis ρ
inter alia moiifträt motus aéris conftri&iori-bus labiis eftlatus, qvi frigoris pdtius,quairi
caloris fénfurtl indticiti ubi é contrariomo¬ tus aéris iftius dilatatis labris ore expulfij
ρ
caloris fpeciem conciliat; Ad calorem itaqvé j, excitandum non valet quiiibet motus, Ted j
peculiaris; nort fufficit direöivus, iédreqvi- t
ritur inlupér qvodam modo circumgyratio- f,
nis, ii non omnium, plurimårumtamenpar» a
ticularum corporis, qvod calidum dieitur, £ circa propria centrai Quin &; hoc addö, ra- fj
piditatem motus omiiem tationem caloris r nonabfolvere,&tamen qvofortiormotus
eoirt ρ
tenfior calorisperceptio.Hocautemnemini
mi-(
rumvidebitur, cumeffentia caloris fitalic,nort i
in qvolibet motu celerrimo, fed
particula-c rum minimarum. Poteit enim corpus all- c
qvod totum celerrimé moveri, & tarnen ρ
qvoad partes invicem qvieicerc. Hinc ad- a
(21)
mirationis non fubeft ratio, qvod globus tormenro explofus rapidifiimo motu parier
tciii feriens, eundem non incendat.
Dein-de qvo deniiores partes corporis calidi, eö validiores ad motum, & per confeqvens
ca-lorem in nobis excitandum: undé
faciléap-paret, cur corpora foiidiora accenfa
intenfi-orem calorem ex fefe gignant, qvam mi¬ nus iolida, ut ftramenta,
paieae
& ejus ge-neris alia.Th. VII.
Confiftere vero calorem, qvi rebus
ca-lidis ineiTe dicitur, in nulla alia re, quam
peculiari motu, plurimis exemplis probatum
irem,fi temporis,inftitutiqve ratio permitteret.
Interimunumvel alterum majoris
illuftra-tionis gratia, in medium adducam. Commi-fceantur duo corpora, qvte feparatim taftui admota frigida fentiuntur, conjunÖa vero
fatis calida. E, G, Calcem modica aqvå
frigida afperiam irrores, & exiguo tempo¬
ris interva.Uo tam infigtiem, feniibilemqué
pariet calorem, ut eundem vix ferre valeas. Qyid jam, qvaefo, hifce corporibus
accidif-le, concipere qveas, praeter novum motum,
qvem aqva poros calcis fubeundo,
partes-qve ab invicem fegregando, progeneravit ? profe&o nihil. Sic membra noftra frigore
affe&a, mucuo afffiftu incalefcunt. Itifun-de
lagen»
modicx
magnitudinis
exiguamquan-r») ©»
quantfcatem aqv« fortis, ingere
unl
tantü-lum limaturae Qricalci, & iic iubinde
de-prellendes tantum irfturn exoriturum,
utla-gena 11011 mode plena appareat, led ne
im-pune quidem eam contredtes. Oleum Vi-trioli & oleum tartari feorlim incombufti-lia, commixta verb incredibilem
ebullitio-nem caloremqve mediocrem excitare,
ex-perientia confiat. Sic terebra parietem per-forando, ferradividendo ligiuim/errumcon¬
tiitu dentium lim;v incaleicunt. Dic,iodes,
qvid fit in cauia caloris in hilce aliisqvé
ejus-modi corporibus excitati, ii aonmotuspartium
ex mutuo conflidtu ortus? maneticcirco,
e-jusmodi motum unum idemque eiTe cum ca
lpioj qvod noscalorem in corporibus, qvae
ca-lida dicuntur, appellare iblemus,
Th. VIII.
Cognitå fic natura calcris, facile
inno-tefcet ratiofngorisyutpotequod calori
opponi-tur. Qvare cumejus natura fit iita, ut
Iii-pra evidtum, in celerrimo varioqvé minima¬
rum partium corporis calidi motu,
con-ilituenda necefTario venit effentia hujus, ma¬
lmaliter fpedlata in ejusmodi re, quae hun'c
ipfum motum valet immutare minuereqvci,
Talis vero res jure, meritoqvé ftatuiturQvies, non abfolutaquidem &; omnimoda,qvae anin
rerumnaturadewrnecne,
licebit
dubitarejfed
reipe&i-refpe&'iva ad majorem, Icilicet motum, ac
politiva. Hinc ut varii
iunt
gradus
mottu,undc inteniior vel remiuor dicitur calorj ita
varii qvoqve gradus qvietis,
undé
intenfius
vel remiilius audit frigus. Sunt
namqvéca-lor & frigus relpeftiva
ad
motumcorporis
ientientiumj adeout res, qvarum partesma¬
jori gaudent motu,qvam partes
corporisien-tientis, dicantur calidae: qvarum vero
parti-culx tardius moventur quam partes corporis
ejus, qvifentit, audiant
frigidx;
qvod
lucu-lenti'iime patet ex aqvå,tepidå,
qv«uni
membro fentitur calida, alteri verofrigida,
prodiverfo membrorum motu.Th. IX.
Ut vero rem melius pereipias,
cona-bor adhue nie clarius expedire. Si applice-tur corpori tuo corpus aliud, cujus partium motus fuperat motum , qvi antetibi inerat,
lolito vehementius filamenta nervorum
ta-etus tui Sp. animalibus diftenta vellicando,
äuget nrotum iftum in te ordinariumjund«
pro qvantitate & qvalitate motus iiliusinte
aufti, & ad fenforium commune transmiifi
alia qvam fuit ante in mente
tua,neceiTum
eft, ut exfurgat idea, caloris
feilicet
velme-dioeris, vel vehementioris, vel vehementif-iimi; cum qvamlibet, ut ante
di&um,
for-mam motus feqvarur certa in mentc idea,
ex ordination«Omnipotentis, Accomodetur
<§© Γ24) ©§3»
tibi nunc aliud corpus, cujus, partes qvoqvé
aliqvali gaudeiit motu, interim debiliori eo»
qui corporituo ineft, Hmc motumin
teor-dinarium minui, eoqvé plus decederedemo¬
tucorporis tui, qvo magis qvieicunt partes
corporisadmoti, juxta legem terriam motus,
necefte eil; adeoqve iolito minusconcuti
ner-vulos fpiritusqvé. Ex hac in corpore tuo
motus diminutione, aliam in animå tuå
ex-orituram eile ideam, qvam ex motu audio,
ipfemet, vel me tacente, facile videbis,
Hu-jusmodi idea? imponitur nomen frigoris
in-tenfioris vel remitfioris, pro majori velmi¬
nor? qviete partium corporis admoti. Et ne
fundamento carere videatur, qvod ailero,
provocabo ad experientiam teilemj idqve
Exemplo familiariffimo; Ample&ere
ma-num alicujus frigore correptam tua calidå,
& deprehendes tantum decedere de calore
i. e. motu manus tuae, qvantum augetur in
manu ejusj adeo ut qvamprimum corpus,
frigidum frigefecerit
calidum,
fimulimmu-tetur modus effendi utriusqvé h. e. tantum
incalefcat
frigidum,
qvantumftigefiat
calidum, & vice verla,Th. X
jpe dmitiC) fiuiditate mollitk bumiiitate,
tjperitate & Uv'itate, tantq paucioribus lubet
agere, qvantö hx intelleftu faciliores
vi-dentui;
ipfå
MtWA cthrif & fikorif, Con-fiitic<δ€> (20 Φ&
iiftit; qvippe du/ities no η
in
condenfationej
- Siciitnec Huiditas in rarefa&ione, utqvidam
yolunt(qvodpatet ex
aqvå
congelatå,qvoe in
i^
piå
congelationerarefit potiusqvam
condenfa-tur, δζin liqvefa&iQne contra
)
led in
par-ticularumcovpoxit dun coh&fione
& qyiete, Qyam
partiin magnitudp,
figura &
htus,
partim
corpora ambientia
concili^verantj
unde
pro-priis qvoqvé
iimitibus
contineri
poteft
corpus durum, Fluidit^i yero ut
in
a&uaii
divifione, jugiqvé δζ perpetua
partium, in¬
fenGbilium agitatione & motu
eft
lita,
eo-qvé vario; utpote
iuperné
deorfum,
inferne
furfum, å dextralaevarnverlus,8iå
laeva.
ver-.fus dextram, ut
qvodammodo
circularem
δζ
revolutionem circa propria centra, taceam ;
ita propriis
terminis
coérceri
neqvit
corpusfluidum, humtdumL· qv#
duo
non temeré
cj&-'
hentconfundi, Qyamvis. enim intjer ha?c in
tnultis convenientia non exigua
intercedat;
difcrepanttarnen haud in
paucioribus,
Con-veniunt quidem hocipfo,
qvod
utraqvedi-viiioni & motui hnt apta; cum vero
&mo-tus δζ diviiio mille modis variari poffit,
mi-rum neminividebitur, fi hxc qvoqvé iimilia
in qvibusdam fint
ditiimiliaj
cum oirme li-mile iit ditfimile. Diiferunt vero corpusfluidum atqvé humidum,
δζ
qvoad
partesδζ
motum, qvipro partium
qvantitate
δζ
qva-f
litate plerumqvé
yariare
folet,
Paitoeenini
(20
©g·?Corporis fmmidi funt magis oblonge
flexibi-lesqvé,
&: proinde ad motum progreiiivum& lationisaptiores,
qvam circularem &
cir-cumgyrationis; un<#e motusparticuiarum
bu-midi rriotui repentium
reptantiumqve non
pror-iiis eft abiimilis. Hinc eft, qvod corpora bumida rebus, quas
attingunt,
adha:reant,ma-defaciantqvé, ut videre licet in aqvatoleo}vmo
aliisqvérebus humidis. Secus autsm fit ill
corporibustantumfluidiiyc\vx corporibus quibtj jmminent,necadh&rentnec eademhumeftant-;
ied tantummodo illis
cedunt, ut patet ex
igne, aere, Athcre, hydrargyro, qvin & Omni¬
bus metallis fuiis, auro,
puta, argento, cupro,
fianno, &plumbo &c. Undé liqvet tantur» diicriminis intercedere inter fluidum &
humi-dum} qvantum intergems &fpeciem cum
o-mne corpus humdum iit
fluidum, non vero
qvodvis, qvod fluit, humeäet.
Th. XI.
Cognita åmtie, fluiditate & humiditate, non
diffkulter concipi poterit corpus malle,
utpote
qvod aliqvid participat &t de duntie & flui¬
ditatebumiditateqve: h.e.
qvod conftat &par¬
tibus agitabilibus, & qviete
nexuqvé
fruen-tibus inter fe permixtis, ut
butyrum, cera &c.
Sciendum a. & in his varios dari gradus. Scilicet qvo magis
corporis alicuius partes ad fe invicem accedunt, difficilius
feparantur,
inotuiqvc manuiim noftrarum fortius,
*3θ (27)
ftunt, eo majori dicitur corpus
illud
poliere
dumie: qvt) verb
facilius
dividuntur
partes,
ce-lerins moventur, minusqvé
manibus
noftris,
aliisqvé
membris
renituntur,
eomagis flutr
dum vel humdum audit corpus: quo autemplures habetpartes
qvieicentes,
fibiqvé
invi-cem cohairentes, eo duriusj qvoplures
mo¬ tu gaudentes, conwlltus.
De
afperitate
&cl&-vitate nihil attinet dicere ; cum
omnibusia-tisluperqvé ht notum,
afpentatem
coniiftere
in partiuminiuperficie
corporis
exuberantiis
& injeqvalitate} utUvitas
exadverio
hta
eft
in earundem planitic &«qualitate.
Plures
qvalttates circa
hunc
ienium
tangere, nec
in-ftituti ratio permittit, necvidetur
necefle
;cum cognitishis,
reliqvae
ultra
ieie
offerant«
Th. XII.
Hifce ita pradibatis,
conftabit
opinor,
undé δ£ diverhtasfpecierum
taftUium,
&
qvid
earum nomine debeatvenire,
Dtverfitds
aliun-dé proficifci non
poteft,
qvam exvarietate
mom', variat autem hic pro
diveria
naturaObje&orum. Si enim
tetigeris
corpuscaMumt
neceiTum eft3 utaliter concutiantur
filamcnta
nervorum(funtnamquehi,utpote
qui
acerebro
prodeuntes
diffunduntur
pertotum corpus, pro·tendunturq^adextremam
ubiqve
cutcmomni-umcorporispartiü,
genuimm
taftus
Organum,nonverocaro,necmembranae,nec
cutis
ipfa)
necef-fum inqvam eft, ut
extremitates
nervorumvel-Φ (28) <Μ*
Jicentur, qvam ίι rangeres corpusfrigidum^du*
tum,fluidem, humtdum, mottey afperttm, v<?/
&c. Qvid qvodlibet horum habeat in
re-ceirujam dictum eil. Si vero aiius eil mo«
tus, oportet ut alia qvoqve ex hoc, quam
alijs mptus fpeciebus exiurgat in anima
idea.
Th. XIII.
Sic E. G, Si corpus afperum
manu
teti-geris, vel etiam alii menibro adplicueris, ex
mutuo illo contadu excitatur in fibris atque
Cxtremitatibus nervorum novus qvidam
mo-tus, qvi eodem temporis momento ad nervo
tum fpirituumque
Fontem
cerebrum diffundi"tur, non fecus ac tå&a una extremirate chorl
άχ aut funiculi, ilatim etiam concutitur al¬ tera,nihil pbllante,qvodita tenii xioniintnervi
ac chorda; cumSpiritus ammales%
qvi ςχ ςε* rebricavitatibusdefluentes nervös
nervorurnq;
tubulos affidue mfiant, menfionem iiUm
com-peniam poterint. ( Nihil autem aliud funt
hi ipli
fpirkus
quam tenuiifima quxdgmagl·
limaque corpulcula, inftar iubtiliifimi vapo"
ris five aurae, å craftioribus fangvinis parti"
bus, per anguftiflimos cerebri meatus filtrata»
cavitatibus ejus inftillata, atque
exinde
dein-ceps in nervös
muiculosque
totius corporisdiffufa) Et hic abfolvitur primus gradus tActus. Ad hunc deinde motum animadvertit
mens,
cumque percipit fub hoc formali, ubi definit
gradusfecwdus^ Porroformam fwjus motus
-Ü® (i?)
©Éf
Sérnit qvoque mens ab iis motusfpectebus,quåé
ab aliis obie&is imprimi folent, judicatqvä
illud corpus, quod ejusmodi motum
inpri-iiiere potens erar, eiie de
genere illorum» qvae afpera dici fueverunti quamvis tam cito
hoc fiat, ut illud vix advertere poteris. Hic habes tertium & ultimum buiusfenfationisgradum.
Th. XIV.
Hinc facilé vides, niii nodum in
fcirpö
qvserere velis, afperitateni, quaj una cumreli*quis, fpectes &qvalitas taäus vulgo audit, in
corpore afpero extra tuam perceptionem, ni¬
hil aliud eiie, qvarn aptitlidinem illam par¬
tium, organum taftus ttii
hocmödocommo-vendi: incorpore tuo nihil aliud,
qvamcon-tinuationém motus iftius organo ab obje&o
communicati ad fénforium uiqué commune«
in mente deniqvetua nihil aliud,
quam ide. am illam afpentatis ex naotu illo ortam. Idem cfto Judicium de oninibus reliqüis
qvahtatibus
taäus,
caput teutium
Speeles
Saporumpaucijjimü
exponet.Thefis I.
SEnliim
ob fummamcumtaäus jure
eoexcipit
in multisSenfus guftus
conveni-entiam, qvamvie & reliqvi fenfus, nihil aliud
fint, qvam qvasdam taäus Speelesj cum fine
m(jo)
eönta&n nullus haberi poiTic fenfus, ut hoe idena fatetur qvoqvé Philofophus ipiemet,
comprobatqvé experiéntia qvotidiana. Cujus
certe neceflfitas utiiitasqve animali haud
itiulto eil minor quam ipfius ta&us pro
ap-petendo difcernendoqve nutriménto
fibiuti-li Sc convénienti ab inutili Sc noxio. HiC iterum periVadcnc fibi eruditorum nonpau* ci ( de vulgo, non eft, ut qvid dicam )
fa-pores qvoqvé reales ejfe qvahtates corporibus,
qv£ fapida dicuntnr inhärentes, fimiles pror* lus fenfationibus,ex applicatione fapidorum ad Organum, in nobis excitatis, qvas nomi¬ nefaporisdulcis,amari,acrdraußen,acerbi, acidivel
alius alicuius
infigniré
folemus.
Imo vero adhuc imbtilius feie expediunt,aiterendo
fa-pores ipfos fenfum fapöris immediaté non
in-ducere, fed mediate per aliqvid, qvod adhuc
fubtilioris érit natura), Speeles videiicet
Säpo-runt, qvod non obfcuré iignificat Magirus
his verbis: Etfi n% Sapores lingvam proxime tan-gunty wqve eam agunt Materialiter, & imprimunt
faporem realem: ipfa taménfaparum fenfio fit per
fpeciei tantum receptionem. fA) Verum
qvb-modohscinteliigenda fint, advertamus
ani-mum,
Th. Ii.
Si enim guflus obje&a, dulcia
puta}ama-rd, /alfa Sic, in fefere vera continerenttalem
duU
dulcedinem, fd/m amaritudinem, talemqve falfe«
dinem, qvalem experimur in fenfatione ipiaa
mirum eft, qvod unum idemque genus cibi
potusque lemper, & omnibiis eundem non
pariatexhibeatque faporis fcnfum. Tantumenim
abell, ut hocfiat, utquod hoc temporealicui
fapit bené, alio eidem fapiat male: qvodin
hocfaporemexcitatgratum, in altero
produ-Cat injucundum, moveatque naufeam: imo3
qvod xtate juvenili lueratin dclitiis,
faftidi-ant plerumque inienili, &vice verfa; quod experiri licet quotidie. Si itaquc jam con*
Cederetur, rebusfapidis fapores omnino inelle
taleSy qvales experiuntur hij quibusnam,qvaj.
ίο, horum adhibenda fit fides infaporum
dt-jud'tcatione ? Contrarias qvalitates uiii numero Tubje&o, uno eodemquetempore ingradu
Ta-tis intenfo, ineiTc, nemo hactenus, qvantum
quidem mihi conftat, dixerit. Cum ergo eodem cibo, fruftu, velquicquid demum
fu-erit, veicentium qvidam afierunt, iilum
dul-cis eilefaporis, quidam contra ajunt eiie ania·*
rum: hi nimiseiiefalfum, illiparum contine-refalis aihrniant &c. cuinarn, Todes, parti
tuto qvis aftipuletur ? haud forte facile elt
didu. His proinde aliisque rationibus mo·
tus, non poiTum induci ut credam, fapores
abfolute & re vera tales effe extra
fenfatio-nem, h. e. inipfis objedis, qmlespercipiuntuc
in fenfatione ipfa,