DivinaAdfulgente Gratia! ' / DISSE&TATIO PHILOSOPHICA,
r
DIFFERENTIAM
INTER
JUSTITIAM PERSO¬
NA ETACTIÜNIS
paucis demonstkans,
quam,
SüFFRAGIO AMPLISS. ORD. PHILOSOPH.
IN ILLUSTRI UPSALIENSl ATHFNjEO,
sUB moderamine
VIRI AMPLISSIMICELEBERR1MI
DniMagLAURENTII
DAHLMAN,Moral, etPolit. PROFESSORIS Reg. et Ord.
PRO OBTINENDO GRADU
PHILOSOPHICO,
EXAMINI PUBLICO MODESTE COMMITTIT
johannes adolph, saxholm
VESTA!A NN US.
in AUDIT. CAROL. MAJ. D. XVIII. MARTH
anni mdcclxi.
Horis Ante Confvetis. Merid
U Ρ S Δ L I £.
ST:« R:« M:tis
MAGNiE FiDEI VIRO
REVERENDISSIMO PATRI ac DOMINO,
D:no LAURENTIO BENZELSTIERNA»
S. S. Theol. DOCTORi Celeberrimo , Dioecefeos Weil·
manno-Dalekarlicse EPISCOPO Eminentiifimo, Veneran- diArofienfis Confifiorii PRASJDI GraviiTnno, Gymnafii,
quod ibidem floret, Scholarumque per Diceeefin
EPHORO Adcuratiffimo.
MECENAT! ΜΑΧΙΜΟ.
Qvantum'pietatisrendiifime PRASUL,omnesTUIac reverentiae TIBIUpfalieniiumdebeanf, Reve-Mu-
farum cultores, jucundiffima femper tenent memoria at-
que recordatione perjucunda. Itaque ne mireris, hurail-
limus oro, quod, a fortuna, hane mihi conceflfam, ad li¬
mine TUA devotifTimos venerationis moliendi greflus, arripuerimoccafionem. Patiare, EPlSCOPE Eminentis- iime, ut leviffimae hae Philofophicae lucubrationes, quas
confeerare TIBI iuftineo , fint tamquam tefiers: obfe- qiiii, TIBI deditiffimi ac nunquam intermorituri. Faxit
de cetero fupremus rerum humanarum Stator & Arbiter, utperdiu vivas felix, vigeas,floreas! In Eeclefiae, inquam,
uivas Praefidium firmiffimumj Familie TUA NobiliffimiE
Gaudium & Solarium vi^ea^ clientumque omnium, quo-
rum in numero me habere digneris, fioreas Patrocinium
maximum! fntimisfic fenfibus vovet, femperque, quo- ad vixerit, vovebit
Reverendiffimi NOMINIS TUI
ciiltcr devotijjimus,
Johannes Adolphus Saxholm.
ViRO Maxime Reverendo atqrie A?npIiJß?no,
D.mJACOBO SVEDELIO,
S. 8. Theol. DOCTORI Celeberrimo, Bioecefeos
Aroiieniis ARCHI-PRiEPOSITO Digniiiimo, Templi Oathedralis' ANTISTITI Yigilantiffimo^
Venerandi Coniiftorii ADSESSORI Prima»
rio, AEquiffimo,
PATRONO MAGNO;
Nec non
VIRIS Admod. Reverendis & Frccclarijjimis Regii Gymnaiii Aroiiends
LÉGTO RIBUS
Dexterrimis, Venerandi Coniiftorii
ADSESSORIBUSj
Digniffimis,
PATRONIS EXOPTATISSIMIS.
Ια teftimonium devoti atque gratiiTimi animi, perte-
nues hofce ftudiorum labores, cum ardentiillma peren*
natura? fimulque cumulatiflima? proiperitatis adprecatio-
nc, & favoris, in pofterum, ipe certiffima, VOBIS, PROMOTORIBUS Optimis, confecrare voluif, debuit
Max, Rever. Adm. Rever. & RraclariJJimorum
NOMINUM VESTRÖRÜM
cnltor bnmillimus.
Johannes Adolphus Saxholm.
VIRIS Flur. Reverenäis atqzit DoElKJlmis,
dwpetro floselio,
COMMiNISTRO in Hirnmeta laudatiffimo,
d-no la v re ν t ιο
reutermarck,
COMMINISTRO i Skerkie digniffimo,
Ut ftudiorum fuoriim olim Moderatoribus fidelis- fimis, itajarn Fautoribus indefeffis,
Inhas,
documentum
quales demumgrata: cumquementis, pageilasfuerint,Vobis, Evergetae optimi, cum perennis proiperitatis voto, dicare debuit
Flur. Reverend, tf DoffiJJimorum
NOMINUM VESTRORUM
cultor olfervantiffimus, Johannes Adolph. Saxholm.
uftitiam, pro diveria cam confide-
randi ratione, aPhilofophise Mo¬
ralis Doåoribus varie dividi, res eft omnibus nota.Tamquamano- ftro propofito longe alicnas, eo-
rum noftras non täcimus contro-
veriias, qui hujus illiusve Juftitias
divifionis fundamentum velcona- tu omni impugnant, vel eidem tenaciter inhterent. Il-
lamvero, quain Juflitiamperfonaatque aSlionisdispefci-
tur, firmo iatis inniti talo, eo majori contendimus jure,
quo idem res ipfä loquatur atque comprobet. Hinc illa
uiu quoqueadeo firmata eft, utfere nihil frcquentius ,
quam hominem hunc vel illum juftum, acfronem item hane illamve juftam appellari, & contra. Nec divifioni
huic juftitias quicquamofficit, quod, ob imbecillitatem ejus, non perfecla in hominem cadat juilitia. Sufficic namqueadhoc, ut quis juftus denominetur, fi efficaci-
tcr & omni animi contentione aftiones juilas intendat, iisque patrandis, quoad ejus fieri potent, operam navet.
Sed de utriusque bujus\jußitice dißerentia cumin praden-
A ti
fi η o η ηalladifputare aηim us"fit, Tuam, L. B. confvetam,1
hoceil, mitiorem exoptamus nobhque pollicemur cen- furam»
5. II.
Cum, dicente Cicerone, omnis, q 123 rafione fufci- pitur dere aliqua inilitutio, debeata definitioae profici- ici, utintelligatur, quid fitid, de quo difputetur; utri-
usquejuflitiiEnoilrse definitionem pmnittendam, cenfe-
ruus. Juflitiaperfonce, feu perfonx adtributa, nobis eil aliud nihil, quam coniläns & perpetua7voluntas jus fuuna cuique tribuendi. De hac loquitur Audor Iniiltutionis RegumPrincipumque,[$untMöaod>vjöofDmga ©greifen)Tit.
2: 16. §. SKdttnoifanårtfjonfcpctf), tljer dt* i manfenS yüiija/ till attlata fjwäi'jont if>et fjati^ dv. Λ"Monis vero ju-
ftitia in ejusdem cum lege conformitate coniiilit, quate-
nus nempe adcertam perfonam adio hxc vel ilia refertur.
Atquedatis itadeiinitionibus, nil deulteriori earum expli-
catione foliciti, quippequas ianiores omnes adoptant, ad ipiam Juilitiae utriusque difterentiammonilrandamprope- ramus»
f. IIIJ
jfuflitia, pro adtributoperfonteaccepta, mentis efl ha¬
bitusy h. e. Virtus ;fed, pro aSlionis proprio fumtα, offi'
dum eß, exferne cum lege conveniens. Eil profe-
clo hxc generalis utriusque hujus Juilitiae differentia.
Noilraeautem Aifertionis veritatem, qux cum,intelledis definitionibuSj in oeuios cujusvis fua iponte ineurrat,lon¬
ga argumentorum ferie obtinere, iupervacaneum facile
duxerim. Qui enim cogitat, virtntem ingenere defini-
ri per habitum adiones iuas componcndi ad legemDi vi-
namj habitum autem in promptitudine agendi fecundutn legem confiilere: qui itidem animo fibi rite repraefentat
voluntatem confiantem, hoc eil, quxiibi conftatexredo
in-
# ) 3 C Φ
inielle&us judicio, &perpetaamy ieu firmη m & (labilem*
niinime vero vagam & ambulatoriam η >, non poteftnon eam ut habitualem pencs virtutis ftudiofum concipere.
Ita enim, inquit Hornejus b\alterijus fuum velietribue- re, ut conitariter & perpetuo id facias , ioüus eilhabitus.
Frono igiturhinc, quod ajunt, alveo fiuit,Juflitiam per- ions, qus in volendi habitu unicuique tribuendi fuum confiffit, eiTe omnino virtutem*
Quod ad Juftitiam ABionis adtinet, quam ad officia pertinere, diximus, res sque eft manifefta. Ea enim nos
emnesteneri obbgatione, ut, legi convenienter, ipfo fa-
dto externo jus fuum unicuiquetribuamus, nemoignorat.
Cum igitur hsc Juffitia in ipfius adlionis externs cum le¬
ge conrormitate pofita fit($ II.), quatenus nempeadcer-
tam periönam refertur 5 quilibet agnofcat, necefle eil,
eam pro officio effe habendam, quippe quod^tx adlionem
hominis definiunt, pro ratione obligationis, adprsicri- ptumlegis rede adtemperatam.
Hifcebreviter explanatis, cum, quod teflatur expe-
rientia, officio noffio lspiffime videamuriatisfecifie iine virtute, & virtutis expertes dici non poffimus, ii non- nunquam officium noffium non expleverimus, manifefte conftat, non cum ilatim jultum falutandum, quijuilas adliones fufcipit, fuoque externe officio fatisfacit; nec
iujuflum, qui aliquando injufla agit. Julius enim bona quidem animi propenfione fuas femper adliones perficit;
fieritarnenpoteffiutperimbecillitatemhumanamaliquando
labatur.Contraveroinjuilus aclioncsjuilasfacerepoteffinon quidem animi quadamredlitudine; fed propter poenam ,
cumlegis violatione connexam,aliisve decauffis. Sed ä) WernherusinfuisEiern, 'JurisN. ZfG,p, m.
b) VideEjus Pbifafopb, Mor% Üb.1IL Cup. lX.p,m. 450«
Φ ) 4 ( Φ
Sed Γι quis forte dixerit: fierinon poffey ut inju- ßa quis agat, tarnenfit indus;' fed quemadmodum, qui peccat, peccator efl, ita injußus isy quiinjufla agit: re-
ipondemus cum Hochßettero c), hominem quidemhoc paßo dici poße injuftum aÜualiter; interim babitnaliter
tarnen eße jußum. Verum, ficuti ex conßanti & per-
petuavoluntate jus iuum unicuique tribuendi homo Tu- ftus propriedici meretur; ita non nifi improprie injußus
nuncupetur, qui ex infirmitatey absque propofito, in- jußa interdum agit.
f. IV.
Affirmavimus §. pr^cedenti, ea nos omnes tenerl
obligatione, ut, legi convenienter , ipio externo faßo jus iuum unicuique tribuamus. Cum vero, fine dubio,
is legis naturalis fit rigor, ut non externarum tantum aßionum convenientiam ; fed & internorumperfe&am
motuumconformitatem requirat, noßrum quoque eße,
conßanti Sc perpetua gaudere voluntate jus fuum cuique
tribuendi, oppido patet.Videndum igitur jam nobis eß,
qua utraque hxc Jußitia obligatione nitatur. Videlicet,
nititurJußitiaperfonaobligationeinterna tanfum; aciionis
veroJußitia &interna &externa obligationefnndatur. Ut
vero ha?c utriusque Jußitiie dißerentia adpareat, quid
nobis fit obl'gatio interna & externa, antea fignifican-
dum. lila, alias naturalis dißa, eß, quae ex naturali
aßionis connexione cum natura?humana?utilitatevelda- mnorefilß, & omni coactione caret externa. Hcecvero, qii3S &pofitiva audit, profluit ex utilitate vel damno,
ab arbitrio alieno pendentibusd), eßque lempcr cum coa-
£tione conjunfta. Jam, experientia edo&i, novimus,
ho- f) Vid.Coüeg. EjusdemPußendorfianumExercit.lII.ß. 14.
d) Sunthß deß?iitionesTreueri, cujusVidAnnot. adPuj- fend, de Officio homin.&Civisp. m. 216. fin. (2).
Φ ) 5 { %
hominem, cujus voluntas perpetuo virtutis iludio exor- nata eil, ica quidem, ut, hu jus ductu, laboret unicui-
queilium tribuerccontinua, tamquam pra?mio, per- frui mentis tranquillitate. Contravero, cujus volun-
tas tota in eo eil, ut omnes jufti regulas iusque deque habeat, eum conicientiam iauciare omnique vero animi deilitui gaudio. Et Γι vel maximeponamus, hominem, juila operando, externam prae ie ferrc juflitice fpeciem;
quia vero Tibi coniciuseil, idem non factum eile ex α¬
ίτιο re hujus virtutis,aut reverentiaquadamlegis,quis,qua?-
fo!nonvidet,occultum illudJuilitks odiumomnemveram
deflructurumanimitranquillitatem?Hiice riteperpeniis,e- videnter adparet,taiem mfer Juilitiam periöna? atqueho¬
minis vel utilitatem veldamnum darinaturalem nexum, ut non pofllt non affirmari, adeam colendam nos eile obilricliiTimosinterna leu naturali obligatione.
Idem de Juftitia actioni: etiam tenendum , quod
nempe adeam exercendam pari ratione interne adftringa-
mur. Quiaenimiemper nobis confcii iumus, externas no- ilrasatlioncseilelegiautconvenientes,auteidemcontrari¬
as ; quoties igitur mens noflra In ie ipfam convertitur, fierinon poteit, quin ex bene juileque adtis mentis ien-
tiamus gaudium, vel ex injuile faftis morfibus conicien-
tia? vexcmur. In eo autem utriusque, nimirum Juflitiae perfonae atque adtionis difFerentia conipicitnr, quod ad
hanciniuper phyfice cogi poilit homo; ad ittamveronon item. Studio igitur diximus, Jußitiam perfona obligatio¬
ne tantum niti interna ; nam hoc ipfi natura? voluntatis repugnat, velle mediis violentis illam ad ea fie£lere, in qua? ipianon inclinat. Et fruflra profeåo feie egiffe,fa- tebuntur, qui inejus hoc pafto emendationem incubue-
runt. Si hoc a?qua lance Imperantes plurimi & Papa perpendiüent, milite armato gentes convertere, cruen- taque inquiiltione, flammis &:vivicomburiohxrefes ex-
9§? ) 6 ( <?§?
ftirpare ηόη effent adniii. Hinceil omnino, 'quod nec
in forohurnano ulla juiHtiae ve! injuilitite perfonse civi- libuslegibus ratio directe habeatur; fitque id eo majori jure, quo Imperantes, neullis quidem mediis, oertoici-
re pofiunt, utrum Tibi fubjedli, ex amore virtutis, juifis
fuis ialubribus obediant, an vcro fecus. Evitari itaque nequit, quin ille iacpius a Judice juftus declaretur, qui
titulum iuris, latronis &c., fi judicio confcientise ilan- dumeifet, promeritus fit. Quominus autem cives mali-
gni, qui nempe conilanti & pcrpetua voluntate jus fu-
um unicuique tribuendi deflituuntur, intra juili externa
contineantur pomoeria, atque ad juilas a£liones externe
iuicipiendas, injuilas autem omittendas, mediis violen- tis compelli queant,cft prorfus quod impediatnihil.Hinc
etiam a Legislatoribus ccrtx iunt iemper civilibus legi¬
bus expreflae & definitte poenae, quibus ab injuria, aliis inferenda, abflerreantur malevoli, & tamquam motivis,
ne ipfi exitinm etiam fibimet ipfiscontrahant, adexter-
nam faltim exercenaamjuilitiam, obligatos ie fentiant.
$. V.
Diffenmtporro viterJe Jfuftitia perfoncßatque a&ionis ipfa fua origine. Quod enim adjuftitiamperfona adtinet,
venerabunda agnoicimns mente, optimum Creatorem
juilitite omnino femina ipfis anima? noilras inieruifle pe- netralibus: dolcndum tarnen, hominis voluntatem ita es-
ic depravatam, ut, hiice ipretis, ab eo, quod juilum fit, illamprorfus declinare, obiervemus. Adeo jam po- tius prafradtiE funt homines mentis & efFrenate pervica- cke, ut, licet adfit norma, ad id, quod rectum juflum-
que eil, ducens, in varia tarnen, concitato velut curiu„
icelera facilerapiantur.
Nitimurin vetitumfemper eupimusque Jiegata ej
Unde
4^ ' ' ■■■■-«". π ■■ ...
e) Ovid. Amor.III.4. 17,
Φ ) 7 ( Φ
Unde eciam eil, qiiod moribus nonnullorum ^nec' neras habeaturceedibus, rapinis, fraudibus, flagitiis & quibus-
visaliisiniquis lafdendi artibusiümmaimis miicere. Hinc de hominum connata juilitia ferc a£lum eile, per ie li- quido patet. Juflusnaraque dicitur, qui juita faciendo deleclatur, quique juititiae iludet, feu qui conatur omni
inre facereid, quod juilum eft, /)- Cum igitur juili¬
tia conilans fit & perpetua voluntas jusfuum cuiquetri- buendi, qui hoc laudabili nifu fertur, quod omnino e- jus voluntas emendata ί% intelligitur, Juftitiamqueperfo¬
riervoluntatis emendationi debere originem.
Sedprogrediamur aåjuflitiam atlionis. Sunt in ge¬
liere homines in dupliei difFerentia> probi nempe,
vel improbi, jufli aut injufli. Hinc etiam actionum ,
qux ab iis Fuicipiuntur, juilitiavelute dupliei ρromariat
& proficiicitiir fonte. Iili nimirumfpfovirtutis amoreZf debitareverentia legis^ad ejusdem permoyentur obiequi»
um$ Hi autern , formidine tantumpcena, ad juiiitiamy
externe obfervandam,fepius compelluntur. Unde Poéta:
Oderant peccare boni, virtutis nmore;
Oderuntpeccare mali, formidinepccnce.
5. VI.
Exallatis §. II. utriusque hujus Juiltedefinitionibus tandem etiam peripicuum eil: fuftitiam perfonceprafer-
tim fpeclare ipjnmfubie&umfeu bominem, m quo depre-
benditur ; Aäionis vero fjnftitiam pracipuum fuum
habere refpeclnm ad alios. Juilitia periöna^ conilans eil & perpetua voluntas jus fuum cuique fribuendi. I- taqne non nifi ipfius iubje3i3 quod illagaudet3 bonum
innuit propofitum, hominisque fincerum conatum, ad
ea } qua? juila fint, fincere peragenda. Eil quidem ob- je£tum hujus Juilitia? 'AXuåjusfuim, cuique tribuendum,
unde
/) Puffend, de Jur. N. G,Lib.I: c. 7. /, 6.
Φ ) 8 ( Φ
uncle etiam hirc refpicere alios cuiquam vidcri poflet;
verum harevoluntasidem aliis tribuendi,in feipeftata, &
qute formam hujus juftifise conffituit , inträ hominem terminatur, nec adeo alios ullo modo adficit. Sed ra¬
tio alia zPtJ-ufliticz aSiionis· Ha^c non a£tu mentisinter-
noj verum facto aliquo transeunte,legi conformi (§-11.),
abiblvitur.Tranieat ha?cigitur adalios,neceileeil.Quamani
vero objecta finthujusetiam Juftitias, paucis excutere,nec
a re alienum fore, putaverim. An igitur, pro triplici cujusvis officio crga DEum, iemet ipfum hominesquea-
lios, tri.pli.cia quoque fint hujus Juftitise objecta, quarri
?oteil? Itaque, quod ad DEum adtinet, omni caret du-
3io, hominesin Ejus, tamquam Supremi atquefänffis-
fimi Legislatoris, honorem &gloriam, omnesfuas diri- gere affiones, eile adftrictos, easque inprimis, qux cul-
tum Ejus immediate fpectant Hinc Ipfi seternum per-
fectiffimumque Jus ert, qusevis, Sibi debita, poilulandi officia; Jus enim & obligatio iunt correlata. Cumigi¬
tur Juftum dicatur, quodfit iecundum Jus perfectumal- terius, fummum Illua utiqueNumen etiam objectumes-
fe hujusJuilitias, extra omnem ^dubitationis aleam pofi-
tum effi
Si autem porro denobismetipfis queeftio inffituatur,
ientcntiam non poiTumusnon tenere negativam,· nemo
quippe juftus proprie dici poteil, obfervando officia er-
gaieipfum, niii nosmet ipios, tamquam anobis diver- ios, confidercmus.Hoc autemfl cui placuerit, non equi-
dem repugnabimus; pradertim cum, monente WOLF- FlOg), idhaud raro accidat, ut facultates animi fupe-
riores inftar pcrfonaj, anobis diffinfta?, imaginemur,
fiffione non inutili &communitcr recepta, inmultis lo- quendiformulis tacite iuppofita. Ju- g) Eid, ejus Phi/of. Pratt. Umverf, Part. I. /, 241.
φ ) 9 ( Φ
Juflitiam tandem aHos refpicere homines, fen pro ge- nuino eosdem objecto agnofcere, cum haud difficulter quisque perfpiciat, hoc pluribus periequi, non juvat*
Finem autcm antequam ievi huic lmponimus opella?,éx
intimo vovemus corde, velitoptimum Numen ita no-
bis fua femper adefle gratia, ut, quod juftum fit, con·^
ilanter atque perpetuoy & velimus, & peragamus!
Sic felices vivemus cunåaque tendent
in Iilius Gloriam.
TANTUM,
Till Herr AUCTORN-
A) egennytta rörd med oluft görη rätt,
Bör det fä beta dygd, kan det Iii räknadt lika?
Med ren och ädel drift att till den fatthet fika,
Som villig lydnad ger pä högfl förnuftigtfatt l
Sä frågar Billighet5 nar hon ofs leda vill,
1 detta Lärdoms prof vi knnnefvaret finna:
Ofs hör vår dyra ρligt med nöje fä påminnag
Hvad Gud i evig lag ofsgör förbundna till.
Hur är det ftort och kärt> attfe'en gammal Vän9
Sä tydeliga rön af vitter kund/kap gifva.
Med. glädje märker jag den krantfen flätad blifva9.
Som vittna [kall omflit och kröna mogna män.
Till allmänt häfta gak och nyttja dina pund;
Du är den leder värd; Leflycklig dina dagar.
Dig falle Jlutligt till hvad Himlen hälft behagars
Så blir det hjerta nogdt; fom älfkar dig i grund.
DAN. L. FAHLFORSS
