Quod feltx iit,

JH.

Quod feltx iit,

DISSERTATIO

_POLITICA

DE

Α Μ PL I FICANDA _RE-

PUBLICA,

SufFragante Ampliffima Facultate Philoibphica

Acad:

Upfalienfis, PR1SIDE,

VIR_{O CL.}

Μ. PETRO FONTELIO,

Macheleos Prof. publ. & ordin.

Pro Magiftcrij gradu,

Public«Eruditorumexaminifubmittit

GEORGIUS Μ.

BERELIUS

OELANDÜS,

Die^ii·

Junij A. MLCLXIV.

inAuditorio _Gu>

ftaviano

majori, horis

antemeridianis.

U Ρ S A L I

Excudit _Ηι κ R i c us Ciuio, S.R.M,&Acad, Upial.

Biblip.

Praefatio,

Haßt ürafentemfeflinationem aliquandiu animus in

elaboratum

delettu ^argumentt,

publicodare

qtiodper

com«

modumföret,

diuquein diverfaverfatus

adpra/ens, quoäde Amplincanda

Rcpublica

efl, fefeapplicuit. N*- fcioconfidentiusanconfultius♦ ßes_magnaejt

d?

difficilis. Cu¬

juspbilo[ophiampauci&nonnifi

illi>quos

fupravulgarelitera-

torumfortem penitus^evexereMufapenetrarepotuerunt.Sine

uberiore notitiabißoria&firmato inpohtioriphilofophiajudi'

cioy dignum hicnihilpraftaripotefi♦ Quorum_quamßtangu-

ßa [uppeUex apudme%mihi ipfefumconfcius, Φapudalios ai{~

ßmulareingenuumnonduco. Aliquidtarnenaudere(3inno-

bili_materiaqualescunque^conatus oßendere fatius videbatur,

quamprtediffidentianihiltentare. Soletenim

bonumpropofi

tum»quamvis[ucceffuminus felix,eequostarnen

invenirejudi-

ces.Et egoin hacalma ftudiorum^matretd_{ipfeantea expertus}

nonpotmnon &nuncanimüad[perandamelioraomniafirma-

re.DiffufumeßargumentumÖ1 multisinvolutücontroverfds^„

quarumomnesextricare adeomihinenfuitpojßbile, ^{ut ex}_po-

tioribus_quoquefeßinando^nonpauca omittereneceße haberem.

In iis quaattingere leviteraufus[um, _magnorum virorumju-

diciis niticonfultum duxi. Quodut nulli _{unquam cor}datoim- probe_bonorumfaUum videripotuity(ic mihi inprafenti _negotioforfan favör^{em aut}certé excufationem impetrabit. Seds quodbenévertatDeus,

veniendumjam

eß

adpropoftum.

§Ste ^{Ί ' 1}

^■

Non

^gredibet

videor

_periculum,^pofle

^vero

^prius,

mihi

cautionc^quam,

tuto

^quod

ad

attention

interiora

^{in limine}evitarim.1

ejus

^fe

^pro-

^pro¬

De

amplificanda

_{repub, futurum negotium» Sunt vcr5}

A . non

nonpaud,

qui rei hujus ftödium acfco non fvaJent, ue

ipcrnant

pocius & diilvadeant,tanquam quod boms ar-

tibus & proprio

(ine cxitio fufcipi nequcai (a) Fatcor

modu hictencndumelfe,quiin

1cqucncibus,ut ferecoc-

cafio,

(ignificabitur: iftamlcihcct lenrentiam eatenus

accipipoffe,quatenus

quovis modo rempub. ^augere

honcftumnon putaturac

utile

;

Sed quoad id

citra

contumcliam juris propriumquc

periculum fieri

^po-

tcft. Aliterfallit, Sacrx enimhumanxque

liter*

nos

erudiunt, iniignem potentiam

ejusque incremcntum interprxcipuabonitatis & munificentix divinx in ge¬

nus humanuni bcndficia eile numeranda.

Illa

vcro noncomplcäi cura, nec quxrere

honefte, ingratum

indatorem& hominccfletindignum. Veniunt

cnim

donadivinitusnonotro

ÖrignWi*,fc^coniilio&laborc.

(ä) vid.celeberr.Boecl.differt:Acad.de pot. civir,

II. Etquid?

Si privatas

res augere

domcltica bona

iocupletare,

nullo Dci

naturxq;

prohibemur mandato

^,

curcommuneibcictatisrobur & bonumqoxrerejtuert

&firmarenefas fucrit,non

video.Quin fas

potrus,

ho-

neftuin ^,imomagisquam

illud

ilt

neccfTarium. Scn-

tiuntenimhumanaomniaienium

quoddam

&

ad inte-

ritummaturiusvicibus luis

vcrgunt,nifi quotidiercfici-

antur6c firmentur.Tantomagisimpcria

&refpublicx,

quanto

firmioribus

cas,quam

reliqua,prxiidiis & ful-

crisnitineceflccft. Sunt ålatcribus

undiq,·

manus

ho-

IHum avarx & rapaces,

opportunitatibus imminent

&prxdx fpcm

fruftra oculis obverfari

non

iinunt.

Contrahosiiincolumes pcriiftcre,

libcrtatcm poiiidc-

re,& vimintentatampropulfare

volemus,

opes

noftrai

in dies firmiores au&iorcsque

reddamus neceffe eil.

Namaliena

prxiidia, imminentibus malis.ut implorare

fxpe^nec dccorumnec

fatistucura eil, ica obtentu

_rum?

plc-

rumquedifficile* _Quin potias proprium roborare fa¬

cettum# laborantibusamicispoife fuccurrere, idde-

inum_III.rcipublicie_Volvcbantufuialutare_{id animo}eil, & _nomineglorioium.

quotquot unquam exfti-

terunt laude

digni

imperiorum moderatores. _Celebre imprimisScmemorabilefuit CariarumRomaniimperii

inid fummacuranifuque intenium ftudium. _Volue-

runtadeoreipub. äugend*coniilium_{nunquam cxolef-}

cercautanimo fuo

cxdderc,utidgIorioiiÖimo

_Augufii

tituloquotidic iibi in memoriam rcvocandum fand-

rene. Nimirum

Auguftos

appcllari placuit quafi ab augendo, iireipub.opes

femper

auftiores reddere iibi propoiuifTent; verius diccnaos

Anguftos,

ii vires Sc fines

imperii anguftiores reddipatcrentur.

Quanquam

ctiam aliam forte tituli iftius fuiffe rationem _{non ne¬}

gern(aj. Hacc mitto. Qu* üc ^ftridim prxlibare é re

videbatur, _antequam ad inilitutum propius fieret

aeeeifus.

(«) vid.Befol. difc. pol. deincrem.imp.C,ι.Th.*.

IV". Ad duoimprimisin hac ^re refpiccrc nosju- bent, _quotquotin univerfumex rerumeventibus, ob- fervarcprudentespotueruntrationcs: MterniNtiminis

turam&civilemprudentiam. Namquod natura hic exe- rere_V.munus_Curamvidetur,prudenti*fere moderamini fubefl, Numinisfeudivinam providentiam mc-

ritoprimamfacimus^uamPagani

vel FatumvcI For- tunam,pleriqucnon iincmagni errorisinvolucro, dixe-

runt. Fefelliteosmensobfeurata tenebris _{Sc ad in-} tuitumadmirandse gubernationisdivinae _{carcutiens ,ut} adeo,cumunumerrorem

fugerent,

in alterumnonmi¬

norem prolabercntur,ideft,^ut egregie de Curtio, occafione memorabilis rei, pronunciat Coniultiilimus DoäorLoccenius (λ): ^ut vitato defeUu»imidercnt in

Α ζ " _Μ

txcej]um,&

contra.

Commode cnim "ad hane rem mihi

in mentemvenitCurtianum

illud: Eludant licet, dicit

EHÜoücüSyquibus

forte

actemere

humana

negotia

volvi agiq;

perfvafum

efl: equiäem

ceterna

conßitutione crediderim,

ne- ocuqué

caufarum Utentium $ multo ante deßinatarum

^,

fuum

quemque

ordinem lege immutabtli

percurrere,

Ex quibuf

⁹

quoddixi,

clarius innotcicerc poteft. Nam

^cum

ftul-

tamillamfortunam,id eft, rerum finc omni ordinc

fluxum cthnica fapientia

infingis

au&or vitare cona-

retur,inaliamnonminuspericulofam

incidit charyb-

dim & Stoicu arripuit

fatum,

ut

verboram feries

raon- ftrat,judicioetiammagni

noftri Locccnij, quod nobis

inftar argumenti elfe

poteft.

(«) Innotisad 1.j,c. {{.

VI. Defatalihacrerum oumiumncceilitate,quis

camprimusdocerecoepcrit, & quid,

quamquc vere

multa aifcrantur ^, meum non facio in prxiens ex-

plicarc. Socrati

famoium hunc

errorem non

obfcuré

tribuit Ariftotelcs, (λ) ^ut Heiniius ctiam id expo¬

nitin paraphraii,

Quanquam

non

dciint

ex

cruditis

^,

quibenignius

dc Socrate fentiendum ftatuant, adcoq;

fublimius

aliquid,ut

in

aliis omnibus,ita in hoc cogitaf-

ie magnumvirum putent, quamut

fcveriori cenfura dc

illo mcritohxc pronunciaveric

Ariftoteles. Dcmon-

ftrarecum

voluifte

exiftimant,nonhumanarum tantu viriumeffe novasinducerc rerumpub.formas (η amin

hocargumentocontra

Socratem agit Ariftoteles) fei

iublimiorem

reipiciendam effe cauiam,& occulta i&pc

direftionemdivinatm Quod ågenuinahujus loci

phi-

lofophianorabhorret.

Stoicum

vero

illud, vulgo üc

di(ftum,fatum, quodomnem

libertatem Dei hominisq;

negatjmpiumexiiUmatnr

&ab

omni

fana

ratione

alie-

num. Quomodo enim atterna mens

& potentiiftmum

Nvimcnfalutcm Scinteritum, fecunda Sc ädvcrfa, Sc vices rerumomnjuminfuaquafimanuhabensfatilege

ullaftringetur

f

Abfitiniana mens, Imaginemquoq;

ejus referens humanuni genus, quafn ilt in civilibus negotii?

liberum,

arguuntvariaconfilia,hismoderan-

dis

pofitselcges

Sc feeundumeas libere excrcitac aäio-

nes ac in commune bonum tendentia egregia cona- mina.

(«) L#ΐ:pol. c.12.

VII. Dereliqua iftagentilium

fortuna,prout

vulgo Epicurxis tribuitur,parumattinetdiccre. Explofaeft

Sc propriaabiurditatc olimrefutata _opinio vana, Rc-

futateam evidentiå lua magifquotidiana experientia, quidenimeft tantaeventuumßmtlitudoCå ad certumfinem quaficonfpirationißprovidet åircHionisalicujus indicium{λ)?

(et) Grot.dever.relig.1,ι, p.14,

VIII. Rejeåis proinde Gentilium vanicatibuj,

verum fatum Sc providam rerum direäricem fortu-

namlibenteragnofeimus. Hancveneramurpic, ipfi

orcusSc occalusimperiorum, fata fccundaSc lequiora tribuere non veremur. Harc enim fuo provifu re¬

rumperiodosconftituit, Sc,cumfint fenfu hominum

in fumma confufione pofitac, prudenti ordincadc-

ventus focietati humanx faluberrimos difponit. Si

exemplis, ^urfeofferunt,

idem

aftrucre vellem, ultra

inftituti terminos voluntatc mea longius provehcrer.

Infpiciarur modo Iiraelis^coetus: qux quantaque di-

vina bonitasSc curaipfi contulerit bona, Sc addiderit

incrementa. Non enimpoenitebit hujusrcihiftoriam

ex facris mutuatuefle. licetidquibusdamparumvide-

ripoflit politicu, Equidéego exiftimoficomninoefle,

utid moreiuo,ideft,magnocumjudicio fignificarcvo- luit Celcberrimus Herm.

Conringiusper

quam

paueosbi-

A ₃ fteti*

ßoricos diviniorm illatn caufamjußa tomemorationeprofequt}

quinpotiuSy

quosdam de indußria id agere, ut excutiant ammü

lettorumTX%i*cwram. (*) Nec

defunt

tarnen

exempla

Cxterx hiftorix. Ad Romanum nomen

volvatur

^co-

gitatio.

Quantum divinis aufpieiis iuper reliqua im-

peria

extulit

caput

? Ad Maccdonici imperii faftigi-

um( utid cx

antiquionbus

repetam

j illa

rerum

do-

minafortuna (noncxcamfortem,

icd divinam provi-

dentiamintclligo,

quidquid fit quod gcntilis finxerit

error) indulgentiå

fua

quantum

contulit? Videbatur

illepoft Dcum

Macedonici imperii conditor Magnus

Alexander, fatentc Pcrdicca, (cd) Deos

immortales

rebus bumanis accommodajße. Ejus enim ^opera virtuti

multum,fortunx exlitus adfpiranti omnia

debuemnt.

Divinaimprimis oracula&illuftrcsprscdi<5Hones

mirari

convcnit,qux totante

feculis,

ut

de reliquorum, ita

de hujus

inpcriiperiodis divina providentia formandis

editx eventuextitcreccrtiflimx. Etpatrixnoftrxte- nuiainitiaå tergo

quaii refpidentes ficum

ea, qux

fe-

euta deineeps eft,

magnitudine & potentia

compona-

mus, viribushumanis &fortitudine gentis

aliquid

an- guftius inca

conilderatione

non

femel occurrit. Erat

enimcumin extremaquafi

tegula ftaret, fed, divina

^o-

pem

ferente gratia,ad iua interim rediret&

cx

pcriculis

cmcrgcrct. Tantum nunc

preeibus propitiandus De-

us& pietatevitx, utne

caufam habeat poft hxc aliter

denobis ftatuendi.

(«) intraft,deprud. civ.c. 14.ρ. (f)Cart.l.io.c.tf.

IX. Hucomniatcndunt,utnonvagos&erroneus ca- fus:nec luncefolisvemotustnec

erranttumßellarum

fitus

autfi¬

gurα&

occulta

numerorum

ratio, feddivina mentis

cura

täjw

ßitia regna ej]e

jubeat vel

non

ejfie. Verba funt Prxcl:

gehefferi (*), Qua:,

ut

funt, ficut

extera

ejus viri, fi-

gnificatione plena,

ita

commoclé

haneparteabfolvönfei

(*) Exerc.polit. invi.am Ronith,»,

X. irudentia humanaquid poflit & efficiat, hinc ilriftim videndum. Hujus enim intetventu _rerurap- commodaprovideri augerique incrementis,& dixiiu-

pcrius, Sc resipfa iatis fuperque loquitur, Cujusra- tiones porro indagare animus eft. Progreditur vero illa certis inftrumerctis 3c fubfidiis. Qux _quanquara

fintufu fuovariaSc non minusconlcrvandx _{quam am-}

plificandx reipub. ferviant, adcatamen qux poftcrio-

risgeneris iunt cx propofico _magis ium rcfpe&urus.' Qpamvis^{nec cetera} penitusnegligcrc liceat, quando- quidemcademfxpcfint & nexu conjun&iilima. Εβ

in co partim domeftica ^, partim externa occurrunt.

Domeftica, ducesn iecutusAmplifs: Bcrclerum, fa-

cioeaquxfunt virorum, locorum tpecuniaj externa im?

primis bella &fcedera.

XI. CopiavirorumquamfitRcip. neecflaria,ne- mini conftarc non potcft, quippc qux fulcimcntum quafireliquorum omnium eft. Quid cnim expedire

Sc quid acqaircrchujus finc auxiliopoflibile eft? nec

pacisnecbelli muniafine^manu Sc impenfis proccdunt.

Quarccjusacquircndxcura,ubi ad ncceftitatem non

fuppetit, primaprxeipuaque confeffioncomnium fta-

tuitur. Obtinuerunt^verovarii

populummultiplican-

dimqdi, aliiramenaliis potiores, alii ctiam haudira^o- tnnibus probati. Commune eft Sc divina ianäione

facrum,perhoneilam toriconfociationcm.civium_pau-

citaticonfulendiinftitutum,unicumrcfarcicndx mor-

taiitatisquotidic denafccntisremediom.

XII. Nec cnim, fiquxreretur,an extra matrimo- nium, vago concubitu virespopuli fortiores evadcre poihrnt f affirraare quirem, licet^raaximcdivinum de-

crc-

cfctumnon

reniteretur.Ratio cnim ipfa id monftrat,ex

Confuiione

tali dcbiliorcs verius futuras. Namuc

taccam,quod

promilcua libidinc impcdircntur natura¬

lesconceptus,

Sc fterilitas induceretur, etiam, cum

libericcrcumnonhabituri

ciTenc

parentem,

educatio Sc

imbecillis gratisjufta curaac

inilitutiomagna,rcipub.

roborisadjumenta,

negligerenttir Sc nihili fiercnt. Po-

lygamiaquoq;parum

foret commodior. Divina etiam

lege

interdida eft, Quod in patribus fub veteri pado

camtolcrarevoluericDcus, cauias

habuit procui du¬

biomajores,quamquas

cogitationc noftra aifequi vale-

mus. Si tarnenconjedurahominum

quidquam vale-

bit,non nihil forianpaucitati primorum

feculorum vi-

debiturindultum,utmultiplicare

fe poflent Sc

.terram replerchomincs. -

XIII. Circaconjugiumvero

fandas inviolatasq;

habereleges,Sc

pcccantium

contra eas

pruritum

co-

hibercSc caftigarc,

Divino Numini

aeeeptum

Sc rei-

pub.

falutare eft. ^Etatis

quoque,

fexus, conditionis-

quediferimen habere expedit,

ne

feetus proereentur

autobimmaturitatem parentisaltcrutrius

vel

utriusq;

minus falubresaut ob

fterilitatem

nuili. Quin etiam

ccelibatum callidoconfilio fufeeptum

Sc reip. perni-

c'oiumlegibus

prohibendum cenfent nonnulii. Ex-

emplaejus

rei habentur, partim Spartanorum, partim

Romanorum,fedpaulo

forfan inftitutis rigidiora. De

Spartanisrefertur,

quod coclibes contumelia affedos

honore^acobfervantiaomni,quajuvenesfeniores pro- fequifolebant,

indignos habuerint. Lex Julia apud

Romanos de maritandis ordinibus lata eft: hacque

uxorcs ducere tenebantur omninoomnes(a).

Quibus

quidem inftitutis id

cayerc

procui dubio volueruntma-

gnåfvjtti

rerumpublicarum

moderator«,^{üt ne} orbitas

iniftisprxvalcret, iedadjetfione potius hominumim-

pcni vires fortioresfierenc,& vagi concubitus impurac-

que libidincs reprimcrentur. Verum ultrahoc in i-

pfamnaturamjuflo fucre violentiores. Voluit enim illaquosdamhuiclegicxcmptös. Fucruntenim.nec,

quin futuri fint femper ,dubitarequco,aut natura im¬

potentes autabftinentiae donö ornati, Quod ^cuma-

liasfatisperfpicuum

^non _{fit, quia} rarum eil, divina

ccrtéexpofitioncclarius conftat,namin facro codiec dicuntur quidam eunuchi ex matris utero nati (β).

Quoslege ftriögerc Sc ad

conjugia

cogerc non nihil

violentum efl.

(«.) BefoJd, difc. pol.deIncr:imp:c.4.(£.)Math. ^12.v.19.

XIV. Vcrum potenteaius dari_quofoboli_procre-

andac locus obdefcäum iexusaltcrutrius effenon _po- teil,utcxcmplopeculiari Sc omnibus^notoprima Ro¬

manainitiaolimmonftrabanc. Hic ccrtéhabent,quo

feexerceantmagnaingenia, Ncc dubico, _{quin vici-}

naromgentiumamicifiam omnium primo tentandam Sc _per voluntarias aiffinitate*

indigentia:

confultum

cundum eflcdicant. Verum ilSc fic fruftra fuerint,

omniconfiliores carerevidetur , nifi forte, quodRo- mbloexncceflitatc occafiodedit

confilium.placeat,

vi uti, adverfumeos, qui honeftancgandoneeeffitati^a- liorum,vimfacere^natura: videnturipfi. De _{quo ta¬}

rnennullum cx mc intcrpoiiojudicium,libentiusalios audio. Sancab injuria:crimine Sabinatum virginum raptumvindicavit& neceflitatis inprimis nomine co- tra malcvolum _vicmacgentis de Romanis confilium juflum cenfet Pratclarfis. SchcfFerus (*) vcntilatam

rem accurata controvcrfia inveniet, Ioco allcgato, qui volet.

(*) Extrc.PoI.inT.Liu.vitamRom,th,Z44

B XV.

XV". Sunt 8c alia inventa qua? multitudini ^concs«

cndx, remonente, adhibcri coniucucrunt. Ejusge~

neris qmdam

probantur

^,

quadam in rebrehenäendis

ponuntur. De

nonnullis veluti

per

artißciofum

excu- fationisgenus

dubitatur, Verbaiunt Exccll: Boccleri,

cujus quoqucrcliquain

hac

rem notentur ex

loco fu-

periuscitato.

Inter

artes

dubias five

eas, quar

necef-

iitacis nomineexcuiari iolent,prxcipux habentur Jfy°

la&celebriumvirorumevocationes3mmconduåiomiluura

alio pertinet.

XVI. De

Afylis imprimis

res

difficilis eil aliquid

certiilatucre. Fuithorum confvetudo Hcbracis fre-

quens8c divinalege conflituta, icd

finc alio, nimirum

utinopinatapatrantes

homicidia

hoc

prarfidio

a

fxvicia

periequentium immunes feryarentur, donec,

cauia

inpublico di<3a , jüdicum audiretur iententia.

(λ)

Conßlium vetus condentiurn

urbes dfylum

vocac

Liviuj»

Quod Romulo etiam

aeeipiendum

erat,cummernium magnitudinemmagis,quampro numerocivium,excrc-

iccrccerneret. Aiylo extru£to,

multitudinem

^{ex vo-}

tomaximamIibcrorum^ac fervorum^novae urbi conci- liabat. De quo faélo

videatur

iuperius laudata Pra?-

clarifs, SchenFeri

Exerc.polit,^;

Idin univerfum de Afylis ^exmente

Philofophorum dicendum eil

r quate*

nus funtmifericordixreccptacula8c diras peleqvutio-

nesfugientium

praeiidia, admitti poiTe, imo laudem

mereriatque non invidendam incrcmentioccailonem

facerc. QualiumnomineGochos abintiquocelabra·

tosmcmeratCeleberr.Bocclerus(y).Citra hoc propofi-

tumproutfurum»latronum,obxratotum, 8c cujus vis gencrishomuncionum,

judicii fugiendi caufa,aecur-

rentium funt latibula,damnantur. Qtiamvisnoo

dif-

fkendura>frequenti

abufu

contrarium

ferc probari.Fit

, · ~ " ~ enim

mim fiepeut feges 8t ervitates

ipfam

iuaili

dignitatettt

proAlyloefTc velint. Quofit^utfccleftaingenia, fidu-

ciapoft pacratarnalaimpunitati55lacralegum dcfpici-

ant,& inquodvis facinus, incitantepravogenio, iine

metu ruant. Resmala eft <5i nonvicinis folum,icd&

proprixipforum, quibuslic ufu venit,reipub.maxime pcrnicioia, quippe qua: furum & latronum tandem multitudinemiuo malo alct. Non dciinit cnimprava

maleferiatorumconfvctudo inhoncfla & noxiaiine di- fcrimine fcqui, ubi malefa&a farpiusfert impune.

(k) Iof.zo.9.Num.-js.6.(6) th. ζj.(y)Jocofuperiuseitato.

XVII. Iniigniumquoquépace vel bello virorum

cx alienisditionibus evocario,non raro magnis rebus gerendis neccfTariaeft. Quar, niii rite inilituatur,

Vitiocarerenonporeft. Sienim tardium flatus pra:-

fentis,contcm ptus quoque& obfequii ncglc&us evo- candisfubdoleinftillatur: Et, iiiniftius, cujus cives

iunt,reipub.

malum pollicitationibus malevole tradu-

cuntur,improbandumvideturmalum propofiturn. Id

enimiuisquisquerebusvercutilejudicabit, quodcum honeflo nonpugnat, & aliundein fe commifTum velie pati. Hoc ergoimprimis cognofccndum,civitas nc, undevirumquarrimus,emigrandilibcrtatemiuis indul-

geat? Tum citrainimicum

conillium

&obliqua artifi-

cia respcragi bené poteft,

XVIII. Inter reliquos, qniminusdubitationisha¬

bere videntur, multitudinis alliciendse,modos ^, impri¬

mis ponitur Commerciorumotnnisgeneriscopta,commoditas

ξ$facilitas, privilegiisΦ tmmunitatibus indultis procurata, itemejue rerum ηecefjariarum, viBusque parabilis facultas^

Videatur Celeberr. Borclcrus lococitato. Dederunt harresinter,aliasgentes,imprimis

foederatoBelgio mul-

fcitudinem^{" *} & roBur, ^maxime quia liberum rcligionis

B ζ ~ cxer-

exercitium advenis indulferit.

Qnod

an

promifciié

abt ommrepub. in

cxemplum trahi poific Öc debeat,

ia-

tiscontrovcrfumeft & diifentionis plenum intcr do-

&os. Negantium

ferc

^tutior

habetur iententia,

quam

il quis uberius

expoiltam cupiat, Mciincrum confulet

(a) Scpretium operx

habebit,

(*) Phil.Sol).part:3.Seft 1, c,i: Q^f:

XIX. Literarum ctiam illuftria domicilia do&is

viris öcaliisftudiorumfclici profcåui dcftinatis fubfi-

diis inilruda,percgrinorumanimos magnopcrc attra-

hunt, nonfolumqaibus in

litcris proficcrc

curx

cfl,

(ed Sc quibus

commodicate habitationis majori, patriae

fedem matare jucundum videtur. Si

dc

^excrcitiis quidquam dicerctur, Mathcmatica ccrté,

dignc infti-

tuta magnummomentumpotentix impcrii

conciliare

poifunt. Habent enfmex

MaxTTémarum ftudiis Archi-

teåuracivilis Scmilitaris, resquoquenautica Scopum

acquircndum

^artes

varix miris modis fumma fubfidia»

Sedhxcitaexoccaiionehoc loco,namaliud cx inili-

tutonos agerc nemo non

videt.

XX. Aulxregixfplcndor, apparatus Sc humani-

tascommendabilem etiamrempub.exteris reddere fö¬

let,utillam vifendiiludio,variigeneris advenae civi-

umnumerum nonparum adaugeant. Prxfcrtimilx-

qvummagnificentix

dccus bonarum

artium

eultus Si

favör, tanquamgemmxaurum,

diftingvant. In ad-

mittendis vero peregrinis cavcndum videtur ne

malis

potius quambonis,inpernicicmreip.

refcrciatur aula.

Haecdeprobatis inventisSc artibus.

XXI. Aliaautcm quxcunqué vcl occailo Sc ipil conjunélaquandoque fumma ncceilitas ^vel pravorum icilin&us minusdecora_{vcl xqua}in hane ré fuggercre poifunt coniilia,cayerc quamfequipotius

ceniebitur.

Im-

fnprimis

nc contra

pa&a clam

aut apertius ^po*

llicitationibus ^aut fpe melioris conditionis alieno impcriocives

iubducantur. Incommoda

enim&pe- riculaccrtiora quam

commoda

res illaadfcrrcpoteft.

Exccperatnoftra memoria

Magnus Dux Mofchovix

terra iua illosquiex ingria

adveniebant

agreftes? Sed

commiiTumingentifumma pecuniacapudnoftrosluere

coniultumrebus fuis duxit»

XXil.Derationelocuplecandi rcmpub.civibusnihil

nunc uberius,niiiquodin didismodis&artibusfingu-

iis modum fervarc é refibieifccogicabit,quicunq;^noa

minus durabiles_quamamplasresfuas elTevelit. Adeo

non ftudebit femper omnibus, ut etiam aptiflimis,

nifire monentcjnonutatur.dubiisvcrd minimé, niff iumma expreficritneceffttas,

icd

& tunc cum difcri-

mine, habitainprimisratione «qui & decori» Non

minus eilmalum ultramodumauduscivium_numerus, quam paucitas.

Frequcntius

qu«

mo!c fua modum

cxcedunt,corpora

tempeftatibus

quaflataruunt,quam qu« minora funt&

melius compada»

XXIII. Necfulhcitmultoshaberenumero homl-

nes>fed iddemumeft rcipub. falutare& augendis pu- blicisopibus convcniens,

ii incondita

multitudo ad

ccrtaofficia_proneceffitatc

publici

boni ordinatur: ut etiam agricolonos, &

artcsilngulac fuos

eultores habe-

ant. Nam,utaut univerfiomnibusautinccrtisoperi-

bus iinguli,prore

nata.admovcant

manus,fierinon po- teft,nec confufionecaret. Admodum enim corporis

civitas eft,quod cummembraadcertasfundiones re¬

dedifpoilta habet, fanum eft & vegetum. Porro,ufi

illud ad monftri acccdit_{naturam, cum}membrorumHa¬

bitus abnormi imequalitate ibi cxuberant, hic dcfici-

B ₅ unt

ant;

ffcrefpüK

cum ία uno hominum genefc defi¬

cit& inreliquoabundut,genuinamfaciemnonhabet»

nec adnegocia

expedienda

prompta & habilis eft. Al~

qualitas

proinde

proportionecerta

fruäu

iuo comme- dationcmmeretur. Cui, li _porroaccedat conveniens ordopartiumqueinter

fe benejundarum

poiltus, ^me¬

lius fuerir.

XXIV. Ccnfuram ob ha?c magnoiuocumcomodo optima:olim adhibuerunt relpublica:. lnprimis cum

adhucquaiiin-nfantia eilet, temporum inde iuccef-

fu viribus audilftmaRomanarcip. inträ cujus ^grems-

um ars egregia &Jacratiftimus magtftratus örtum na- éfcuseft, & cum fruéhi altricis fua:viguit. Primus Ser

viusTulltusprudens impcrii moderatorpopulum in cen*

fum retulit, digejfitindaßes,^curasatquecollegiis åiftnbuit,

Summa regis

Jolertiå

itaordinata eft refp.ut omnia patnmo- nii, dignitatts, atatis, artium, ofiiciorumque difcrimina in tabulas referrentur, acβ maxima civitasminim<t åomm dt-

ligentiåcontineretur.

(a) Qu

je fuerinthutus ofticiipar¬

tesSc carum infignes utilitates,multis exponerenon Ii«

cet,videanturaui hancrem ilbicuraceflevo!ucrunt(C).

(*) Florusl«i.c.6. €) Arnif.Pol.c.ij.&BefoldusDiff.pol.deln._imp 3*4.

XXV» Corpus dixiremp: cfle, cives ejus ^mem- bra. His ergo fi

adnafeantur

narvi deformes Sc _genu- inumfuccumauferentes pravi tumöres, abicindantur

neccile eft, id eft,ßvoluptacum miniftrinimisfrequen-

tes, pantomimi, ludiones , funambuli Sc ejus gencris

inutiles alii civiumconfortio fe immifcucrinü,arccan- turoportet, quiauniverfi bono nihil profunt, fed po- tius noccnt Sc detrahunt.

XXVI. De Iudxispoteft hinc nafei quarftio,quos

nuncin ^termdiffipatosconiiderecontingit; An ftnt in

ternp: admittendi? Flc&unturhic in

diverfaphilofo-

phan-

phaneium fententüe. Admittendi tarnenvidcntur^ _qui

converiionis fpcm prxbcnt &

obiervantiarlegum.

Qui

vero non modoconverüonem non promittunt, _{led <3c}

contumclns contra Chriitum & cåleftcm evangelii

doännam_agunt, 5cin ^ccetu fidelium turbas cicrc non

verentur,nulJocumboniscivibus _{conlortio aut intra}

imperiilimites domiciliohabeantur

digni.

Hictamcn ad diveria rerump: ftatuta cum difcriminc rcfpiccre

Confultum eft,quarum_qua^dam fimplicitereoscxclude-

rem arbitrio magiftratus committcre pof·

XXVII.

Lociporro,

pro civium multitudinci jufta requiritur & convenicns amplitudo. Tcrris e- nimhabitare_& alimentum _quserere homincsvoluitna¬

tura& hujusauthor Deus. Pro hominum igitur ac-

crciccntcnumero,habitandi (patiaprotendi, _agrorum eulturam dilatariresmonet, impelllitneceiittas. Tum

etiamquiain terris funt hoftcs & inimica metuenda confilia,locorum_opus eft munimentis.

XXV III. Neceftariam dixi efle loci amplitudi-

nem, fedad^o} ^nonmajorem _{quam qua;}imperii,ut lic dicam, amplexu capi poteft. Id etiam magnopere roburfirmat, quod propinquitate_partes

ßngulx

cohx~

rcant. Namquod fpatiischilitum eft, ^nutu unius im¬

periiprovidé adeonon regitur; Contra hoftium _quo-

quc

violentiamundique

fatis firmari prceiidio _nequir.

Cujusmoniti occaiione ^non abcnum videtur deColo-

mis aliquid dicerc. ^Nam & illasinteralias caufasob

anguftiam locorum & hominum mnltitudincm _cduci iolerenovimus. Difputant multi,an cumcommodo

fuatreip:

Optimumarmisfere&coniilium eflcvicoloniislocumvidetur,facerequidquidquispoflit!arte 3C

prudcntia ficripoteft, primum centare,utinträ confve-

tOf

re qusedam

iunt.

toslimitesvclcxcolantur

ißcuka vel rcficiantur proiä-

{>ia,

^ocorum

ilngula

anguftia,

vcro fumma ftcrilitas ctiam induftria lic

^,

& inopia coir ponantursut falubri-

busemendetur invcntis.Dedit id opcram egregio co-

natu &fcliciprofeäu patria

noftra, cujus pnlca

tem-

poraquantum

fuperant prxfcntis xvi cultus ^proventu

agrorum,copiaquoque

& omnibus fere å iolitudine

per

laborem&induftriamlibcratis, multis ctiamfplcndidé

ornatis,longumforetrccenfcre. Longinquas quidem

Coloniashabenthodierna quxdam imperiaj quia ta¬

rnencumedueuntur,res ilttrdua &aneipitiseventus, per eas potentiamaudtumircnon

fatis

tutum

putatur,

XXlX. Utadrcrumpub.augmentapertinentco- lonix,itacoloniasvclfaciuncvelaffinitaec aliqaa at- tinguntpopulorumctnigrationes.

De quibus

ut memo

rabiliamultaferiptores

tradunt,

ita de

nörum jure fta-

tuerereseft non nimium facilif. Inprimis illuftres

funtmajorumnoftrorum

Svccorum

nempe

& Gotho-

rumin terras propioresvcl

longinquas, de

quarum

hi-

ftoriaaliialitcrfenriunt. Gothosex Scandia emigraf-

feantiquitateipia & confenfain

hac

re non

aipernabi-

liumfenptorum

commcndabilis eft opinio. Jornan-

desGothorum&Epifcopus de

hiftoricus fic tradit, de,

quos

ille

ex

fuperiorum feculorum feriptoribus

^con-

fentienteshabeat,vuIgo notum

eft. Oppoiuit fe illi

Philippus

Cluverius (ct)qui Gothorum prifeas fedes ad

Viftulamponit.

Sed ille adveriarium in hoc negotio

invenit JoannemIfacium Pontanum

in hift. Danica SC

tnagnumquoqueGrotium

(CJ. IVlicrxIius in Porac*

raniaplusquidem

Jornandi tribuit, icd, quod ad fum-

mamreiattinet, primosGothos aiTcrit Germania;

Ii-

toribus admare B alchicum. Vcrum, uthxc abin-

ftitu«

"t '

fHtuto noflro alicna funt, ita fidcm hiftoricorum;

contra qnos dilputat Cluvcrius & ahi,veteres vel recentiorcs ^, ejusdcm cum eofcntcntäo: ^{non ,} teme- rc clevandam cflc crcdiderim,quod argumcntis non

contcmncndis oftcndit,loco citato, Grocius. Et de nihilo profeßonon eil,quod juris parrii conditores*

quibusÖc iua&opcrisauthoritas ita omnino cordi fu- it, ut falfisöc incerns utcndum fibi profus non puta-

icnt; nihil ^tarnendubitarintinprimo limine(å) origi-

nein Gothorum genti, cui jam leges concinnarunl allcrcre.

(«)Germ.Antiq.l. ^3.«.34.£■<♦>·(£)in proleg. Hift. Gothorum&c,

(y) vidcaturfcatenraPhil.Melanchtonii in Chron.Carionis1._3, p.m. I5j.(^) .v,·.>>■■ t c.i.

XXM. Quam juflc autem talcs emigrationes St

oliminftitutx fint öc infticuiporro pofiint, quanquam

propiushuc fpedlet aliquid allcrcre: quiatamennon

lic cil meum propofitum,utnon tantum indigitarc led plene cciamcxcuccrcreip. augendarcitu^os debcam,*St

practercaresfit viribus meismajor, merito ^cum aliis hoc negotium illis relinquo ^, qui otio abundantÖC

crudirione.Diftingvcrct hic aliquisintercn igrationcs,

quse per bcüorum occafioncs, Sc casqua? iccus fiunt.

Ubijuita viélori eftbelli caula ,nifi quid interveniata-

liud,juileterras ^, quar aliorumantefucrejllc_occupat»

quadovidiveloccidi velcxpelli meruerunt. Extra^bel¬

lumminus difficultatis habere videtur locus nondum

aquoquamoccupatus aut ab aliquo aßerrusdöri.inio,il quis talis vel f-itohmvclinveniriadhucpoilit. Si in

dominio alieujus eil populi, vcljamfuos habet ha-

bitatorcs vcl adhuc vaeuus c(l: öc carerc co dominus fincincorrη odo fuo öcfuorum velpoteft vel non po- teft. Et _cum, qni emigrat, vel nlioqui inter exilii ÖC suagna: alieujuscalamitatis erroresadalios venit, _po-

C pulum,

puru(quomodbadLadnos fama eft: acceffiffcTrojanos}

vcl nullavclaiiqua,caq;

vel major neceifttas

aut

culpa,

rcK&isicdibus patriis,migrarc coégit.

Ex his & fi-

milibus aliisforte ftatuendumcflet, quatcnus adveni-

entipopulo

vel precibus vcl precio, jure vcl vi,

rem

gcrcrc beeret :

item

qua

conditione

^,

vcl

no-

vas fcorilmfedes, vcl faeultatern inter priores ha-

bitatoresvivendi alter _petere, alterdåre

poiTet vel de·

bcret. Seduti dixi, tam diffuix,in hoc argumenta ,

commentationislaboremnemoa.me,credo, rcquiret.

Et, ßquisrequiret,

idem, il

atquus

erit, fatis habebit,

quod iimplicitcr

fatcar

rem

viribus meis majorem effc.

XXHL Fertilitaslocorum &folibenignitas,

icn-

fu ferc omnium,interpratcipuaaugendarpotentiic

fun-

damentaponi meretur. Nam

qtrod Machiavcllo di-

ccrcplacuit,

ftcrilitatcm potiorem ciTc, doåis viris du-

dumimprobatum

eft. Licet cnim abundantia

^rcrum

animos ferccmolliat; indigentia^tarnen ,quam

fecum

habet fterilitas, rebus

gerendis

inepta eft.

Rerurn quoqucubcrtatemcummodcratur virtus& ad civiles

ufus

difponitprudentiartantum

res capiunt

incrcmcn-

tum, quantum

bonis artibus, licet fedula egeftas aflc-

quincquit.

Ncc eft quod

quemquam

movcat, quod;

quifterilcs

fündos habent domi, opulentiores animo

fortiorcappetant.

Res

^raro

procedit. Ncc vitio

^ca-

ret, inalicnabona animo rapacifcrri.

XXÖI. Id tamen non eft diffitendum ^, no η

poflc ubique

fummam efle locorum fcecundita-

tcm, ut adeo, hac deficionte ^, aliis opportun!-

tatibus, ejus loco ^, uti

nccefTum iit

:

navigationi-

busprxcipuc,&

honeftis mcrcaturarcxcrcitiis. Quod

apfumBclgaruraopes,

nulla agrorumfcrtilitatc fuppc-

tentc,mirisadauxit modis &

indigentix rcliquar, quoe-

"

- Λ' ' > -

Ν iltisiiiundenecciTariji» fubvcnit. Efttarneni dubio

proeul, majoribi firmicas» ubi neeeiTariahabenturdo- mi, deab alienamanuimpetrandanoniunt.

ΧΧΧί||. Requiritur ad locum ^non amplitudo fo-

lum &fcrtilitas,ied^ut dsxi,ctiammunicio naturavcl manufa<fta. Haud facilc enim parare poflumus rci-

pub. noftrx ampliora, nifi qncc poftidemus,_prxiidio prius^contrahoftes muniverimus, Qpportonum igi-

turnaturaiftisimperiisdedit iitum,qux undique quafi

proprra munivit induftria. Sin natura munimento-

rum fatiinonpofuit,arteformareconfultumcft. Ur- beiprxcipuc&arccs,quibus ^extruendis commoditas locorumquxrendaeft, Namnee ubique apté extrui poftunt. Licet ars munitionem cfficiet, ^{naturx ta¬}

rnenfubiidio nititur, quarenitente, firtnum nihil_per fe ftatucrcpoteft.

XxySV. Eft

fxpe

difputatum: Anmaritima anve¬

toamari remotiora locaurbiu _munimentis fthtaptio-

ra? Simplici refponiionc quxftio decidi_{ncquit. Ali¬}

ud feré aliquid hie refpicitur qnam iola muniendi commoditas, commcrriorum,utopinor, & commea-

tuum facilitas qux quoque robur & munimentum juvant, Nam non mtrnia folum ftrenue compa&a,

fedintra hxc alimenta & quxvii vitx

bcllique

fubfidia

contrahoftium imprelsioncs,maximé ßdiuturnx fue- xint,^{nos tutos}prxftant. Ariftotcles iitum urbis nee λ mari longé remotum nee plane maritimum _optat.

xationesctiamaddit (a). Optimum coniilium fibi fir-

snabitfuxquisque

urbis conditor,qui quos ufus prx-

eipue intendat, pro habitu iuarum rerum, ipfc quam alius melius noverit.

I ^ («) Lib.7iPol: c,

XXJflK

Qux

^' porroin urbiumftruåura &acdjficiii

i C 2 for-