3S~
Q. D. B.
V.
MELETEMAPHILOSOPHICUM,
deDEMON
STRA-tione,
Qu o d,Confinfu
Amphjf
Facult.Philo[oph*
in Reg Acadewia
Üpfalmß,
P R JE S IDE,
Adm.Rev.
£f Celeber. V1R
Omag.
er
i
c O
a
lsi
rin,
Log
&Metaph.
Prof.Reg
6cOrd.Candida cenfurcommittit
Eric. Magn.
YVallerius»
ERICI Fil» Nericius,
Ια Audit, Guft. Maj.
d. $f. Maji a!nni μdcc xxix,
Horis ante meridiem
confuctis,
Sm
R.-je
M:tis
magna·: FIDEI
VI.ro,
Perilluftri
Gene-rofijjimo
DOMINO
JOHANNI
BRAUNER,
Uplandiae
PRISIDJ , Ac äI
G ÜBERN A TORII
Exoptatiflimo,
MÄCENATl
ΜΑΧΙΜΟ.
)Anditenunc Charites,&vosHelt
-conti amic<s
Veßra ordcla mihi,
pandite
fi
mereor.Dielte,qua
viles
raäiahunt
lucelahores?
hoflra cut prüfensfiet
opella fäcra ?H<ec tibi fatuseram
Mußs,
Helte
onka-meenos
Qu
λ tenueretoros,profilit
unachoro,Verbaq; nedarek labrk
vixnominenotoBlanda dedit:
juvenk
,numlna nollra rogans,Dixit,
quid dubitas
?
annunc Heliconaper Aräon
Augußi
meritk deferuere viri,Langvida
luxurient
quorumumbrager·
mina Phcebt ?
VaUerk'.eximiohic
flore
perennatager.Nondum
plena
quater radiavit lumimPhcebe,
Littora cumSähe
perßrepuere
ebork. Scilicet haufedes
nofter veniebat amicas M<ecenas,noflriportiograta
choriéCut perSalanos
populos
moderariertequasEtclaras
fafces
almaThemißadedit.Moxper
Atlantiadem
feftum condixit
Apollo,
Huicquogratemurmunia
dignaViro.
Oevenimus MuftiΛ Charites comitantecaterva
Virgivea, Thceb?
tetfa [aevata De®,jfr'tpudiante
Chores agitantpergrawina
Jaltu
frymphti: feilhus dam
or inanef
erit.
ters Ρ<eana canitJvavi dijcrimme vo·
cum,
Pars
digitk
tangitgarrula fila lyra.
Dtidalajam
elogw alti Phcebea cothurni
^Atria, Mtionida, non jonuere
tui
Guitura vel
digitos
Clarios nongloria
pleäri
Lojfat
Virgdtifam
neqiiePiudarick
Laudibus at [ummis totus reboabata-. · lympus
Braunet?! venee nobilh
mgenti,
Cuipo
fl
longa,
viri
fubmittant
fecutti
laurus
Doäiy
qmsßupuit
Grticia,
quosLa¬
tum.
Haccetua, pvents,
quid
tu non[candts
opella,, BrauneriAonttilimma
caragregjl
Utge De&
fätet fuit:
prenetebam
dulcia
pleära,
Ftlaque
tentabam nonb
enetenfalyree,
Protenni Majacithara,ßt
quamvis in·epta,
Quarebam
augujias
foUicitare
föres%
Aufibus
iguojcas, ΜSeenas Summe,*juperbis,
Et manusparvum
refyke fronte
piß.
Manera MajaTuasqua;
fäcras
Jftargit
adaras
Cecropio
nonh&c ebrta
meUemadent, Divite nec fldlant ClanasPermeJJidos
anda,
IL·cfint
utvaltus
dignafuhire
Tuos; Deliciä TbemidoSy decttsύτ venerabilePheebt,
Parrhafitg
nec nonfplendtda
fax
He~hces,
Felkesvivasclarocumflemmateme
(fes.
EtJerus tangas
limma
(aerapolu
Pcrilluftris Nominii» Tui
ctaltor devotifiimiss Ericus MagnusWallsrius.
Admoå. Rever· atfaAmplifftmo VI RO,
Mag.
N1COLAO
WALLERIO,
PASTORI Tierpenfiurn meritiifimoj
& adjacentis Diftridus
PRjEPO-SITO Graviilimo,
ΡATRUO
Carißimo,
PATRO NOTropenjijjimo.
Illuxit
quo meumtandem
/»Te,tot
Patronevotis
expetitus
certiifimeidies
> officiumgratumqueteßificer animum. Ulisenimbeneficiis me & germanomihi junilos
fanguine affieciß't, quorum pracom a di' gne celebrandA vel Periclaam fvadam
meüißuam lullii facundiam, foüicitam hd-berent% Sujcipe itaque, Patrue
Honora-tiiHme,hos male natos ingenii foetusy de*
vota tarnen menteoblatos, ut pignora
ani-miTuorurn in mepromeritorum memoria,
tllosque miti intuere vultu. Deus Opti¬
mas a Tua amplißima domo
omnes tniqua
fortuna turbines clementiffime propulfet)
ut Eccleßa, pignora,
omnesque hont de
pe-rennt rerum Tuarumfiore ftbi
quam diu-tiffime gratulentur»
lAdmodum Rever. NominisTui Cultor obfervantiifimus
PR/EF ΑΤΙΟ.
IN philofophia
tur, ratione moditriplicis
illarum veritaremgcneris
propofitiones
dan-
cognoicen-di. Aliasenim perβ veras, alias per
demon-ßrnttonem, aliasper expertenitnmtales agnoicimus.
Iltae axtomatn nominantur, vocabulo, promore,
laxius fumto, ut denotet omnesenunciationes, in
quibus notionum convenientia vel repugnantia cx
terminorum definitionibus patet. Per experientiam
vero propoiitionum
iingularium veritatem
addifci-mus; res enim nonnifi fingulares percipimus.
Et
hae enunciationesad generalitatemiuam artificiisLo-gicis evedtae, utia cum axiomatibus, funt
demon-ftrationum, adeoque & fcientiarum, fulcra.
Λχίΰ-mata, quae univerfalitatis fuas charadteres
habent,
poflunt quoque per expertenttam ftabiliri, Hoc axiomata Euclidea nec non metaphyfica probant.
Quicquidenim eil in univerfalibus, illud quoqueeil
in fingularibus, Ac inde ejusmodi
enunciationes
vocantur notiones communes, cum univeriäli
ho-minum, fåne & candide rem
agentium, conienfu confirmentur. Propofitiones, in quibus notionum
convenientia vel dilconvenientia non patetnifi ter.
tiaidea adicita
, ex notionedillmdta fubjefti
deriva-ta, & cum unaquaque datarum follicite
collata,di-cunturtheoremata, iéu, ejfata
demonflrabtlta, Da¬
li pofiedemonilrationes neminem dubitare
credide-rim, nifiqui cum Pyrrhone
negaverit omnium afc
lértorum veriratem Si remtnβ ipedtes
, nihil
im-pedit, quo minusilatuamus demonftrationum pos-n fibilitatem. Omne enimens, omnisiubllantia,&o-;
mnismodus habetex quo
intelligipotell, (fiadfit
ca-paxintelleftus,) curfit hoc &nonaliud ens,curres
jiocmodo & qoqaliofitdeterpainsita,Habes
crgo ra tieewr*
tionent> curfubfc&o pTaedicatiim conVeniat ve!diß conveniat. Ea prmterea , quas enti infunt vel ad*
funt, perpetuo nexu concatenatafimt,utnonintet«
rupta ratiociniorum ferie ab una entis affedhonein
aliamdevenias, Si ad 'inresfacnltatis logncfcitrvs,
remreferas, nihil hic inver.ies, quod
impollibilita-tem adftruat, Dicis, mentem noitram.cite finitam»
adeoque ea, quce funt vel fiunt, non fciri poife.
At ego eam etiam finitam eile agnofeo, fed indc
tuum aflertum nondeduxeris* ex finitudine
men-tis id modo veiultareintelligo, quod omnium
poi-iibilium veritatem adäquate, fimul, aceoque &
immediate, non intueamur. Agnofeo etiam men¬
tem noitram adeo eile imbeci'lem , ut non poilll
übique caufias rerum pemofcere; led fimul
conren-do, multarum rerum cauiläs a nobis poife inveiti-gari. Coniulas velim.Rhiloiophorum, 6c inprimi»
Mathematicorum fcripta, invenies clara fpecimina mentis excellentiae in veritate inveftiganda,
Indi-gnum itaque eil philofopho, qui certam rerumco* gnitionemcum aliis communicaretenetur,has diveifi generis propofitiones coniundere, theoremata pro axiomatibus & experienriis indubitatls venditando,
Quid cnim indenifi ignorantiae & errorum monftra,
humant generis faluti nociva naicuntur? Regulasde* monftrandi hoe brevi opeie expofeumus,6c, pro in-"
genii modulo,demonftravimus. Etomueni noitram
theoriampraxiveterumconfirmavimusGeometrarum»
&modo cogitandinaturali confentaneam elfe volui«·
mus, ut eamgenuinamciTe conftet Exemplis ea
, qu£
obicuriora videripoiIeHt,munivimus, tum ut
illuitra-rentur,tum ut veriras ex parte confirmaretur:
exem-pki enim habent aliquam cum .experientiis
affinita-tern. De cetero faveas rogo, Erudtte ieftor,,
in-" ,;tQxio fpnaoiini noftr©»,
Emonßrare
propofifio·
nem dicimur, cum
convenientiam
fub-jefti
&prasdicati
ra-tiocmando deducimus.Adeoque
demonftratio eft dedu&io
perratio-cinationem convenientiae
fubje&i
&praedicati.
Definition« realitas in fequenti-bus commodiori loco patebit, ubi ge-nefin demonftrationis tradam.
§,
2. Evidens ergoeft
perde*
monfirationem patere convenientiam fubjeäi <£r
praedicati.
$. 5. Ratiocinatio
eft
opératiomentis, qua ex
duobus judiciis
no·tionem comunem habentibus
col-ligitür
tefcium, combinandonotio-nes in utroque
diverfas.
E· g. Dum judicamus : hoc ani-mal latrati fuccurrit nobis aliud Judici¬
um, vi imaginationis reprodudum:
ornne,quod latrat, eftcanis,&exhIS tan¬
dem judiciis deducimus: Ergo hoc aul·
mal eft canis. Ex hoc? & aliis
exem-plis patet non aliam termino
ratioci-nationis jungi notionem, quam qus ufu communi recepta eft; hacc modo
diftinftius evo;uta & determinata eft.
§. 4.
Syllogifmus eil
oratio,quaratiocinium diftincfte exprimitur.
5. Omnis demonftratio verbifi
exprimenda
fitperfyllogijmum. Omnis
demonftratio fit per
ratiocinatio·
nem(§. i.) ied
ratiocinationisdi·
ftindlaexpreifio
eil
fyllogifmus (§. 4.) Ergodemonftratio verbis
ex*primenda
fit
perfyllogifmum.
Nihil obftat, quominus demonftra-tio interdum unico fyllogifmo
abfolvi
poftit, fi nempe unica media notione
convenientia fubjedi & praedicati
pa-teat. Evidens porroeft,
indemonftra-tione pofte adhiberi omnes legitimos
argumentandi roodos, quum omnes
fuam evidentiam ex eodem mutuentur
principio. Quod etiam acftu
adhibe-antur, docet mathematicarum demon-ftrationum diftindae analyfes.
6. Concatenari dicuntur
fyl"
logifmi,
fi antecedentis
fyllogiintf
concluilo fit
pra*mifla
fequentis
fvel
plurium
iyllogifrnorurnanteri-Orum conclufiones confiderantuLJ
ut una
propoiitio, plura
diveria
de
eadem re
repra?fentans,qu2e
deinde
itigreditur
tanquamprasiriiiTa
iyllo-giimum fequentem.
E. G, l. £)ui experfeBi&nibus divi*
nis vaiuptatem percipit, is Deum amut·
J>)]ul perfeBiones divinas agnofcit, is ve-*, luptatem exris pccipit. Ergo qui perfe¬
Biones dtvinas agnofcit» is Deum amat·
2, Qui Deum amat, is aBiones fuas per
voluntatem & attributa Det determinat«
Sed qui perfeBiones divinas agnofcit, »
Deum am au Ergo qui perfeBiones div
i*
nas agnofcit, is aBiones fuas per
v olunta»
tern & attributa Det determinat. Qui
aBiones fuas per voluntatem & attributA
Det determinat, is Deo vivit. [Sed qui
perfeBiones divinas agnofcit, is aBiones
fuas ver voluntatem Öf attributs Det de*
terminat, ErgO qui perfeBiones divinas
agnofcit, is Deo vivit. In ho C
€xem-plo concatenantur eo modo ratiod-nia, ut integre conclufiones amerio»
rum fiant pracmiffac fequentium. Aliud
exemplurn adhuc adferre lebet, »t
4
ter modus concatenationis fit
manife-ftus, quo ex pluribus conclufionibus
antecedentibus formatur una
propofi-tio» quae per modum praemiflae
fe-quentem ingreditur iyllogifmurrb
I. (guiccjutd ad imperfeftionem nofirarru
tendit , illud lege naturali efi prohibitum.
Åt nimia corporis cura ad noßram
imper-feftionem tendit* Ergo nimia corporis
cur a cβ lege natura prohibita. 2. Quic*
quid ad imperfeftionem noßram tenditf id
lege natura eß prohibitum. Sed neghBus
corporis ad noßram imperfeBionem ten·
dit. Ergo negleBus corporis eß lege na¬
tura prohibitus. Ad has duas concltl·
fiones attendentes formamus enuncia-tionem, quae minorem hujus fyllogi«
fmi conftituit. guicquid lege natu¬
rali eil prohibitum tüud eß fugtendum-»*
Sed nimia corporis curay ejusdemque
ne-gleBus eß jure naturaüprohibitus. ErgO
nimia corporis cura ejusdemque negleBus
efi fugiendus. Eft vero obfervandum»
quod in iyllogifmorum
concatenatio-ne conclufiones anteriores ingredian-tur fyllogifmos fequentes vel per mo¬
dum majoris vel minoris
pof-5
fit fieri major, & altera minor
pro-pofitio, analyfis perFe&iffimarum
dé-monftrationum oftendit.
$.
7. Si ad demovflrattonemflures
requirantur
Syllogifmi,
Uli funt
inter je concatenanäi.
Syllogifmi,
quibus
demonftratio abfolvitur, eotendent, ut per illos convenientia
iubje&i
&praedicati pateat(§.
2)Cum itaque (inguli ad hanc
often-dendam aliquid conferent , erutit
Syllogifmi
anteriores propter ie-quentes,adeoque
aliqua
propoil-tionum anteriorum eritpropoiitio
feqqentium,
ita ut vel integra_>,vel ex
piuribus
eoalefcenspofte-riores
ingrediaturSyllogifmos.
Sed
cum
praemiilce
inSyllogifmo
non
alium in finem adhibeantur, quam
ut hasc habeatur conclufio
(§.
3.4).nori prcemife , fed conclufiones,
debent
ingredi fequentem
Syllogi-imum. Conclufio aucem vel
in-tegra, vel ex aliis conclufionibus anterioribus
compoiita
nonpoteft:
6
fieri conclufio fequentis, tum e·
nim non hic Syllo^iimus
plus
con-ferrer ad manifefiandamiubje&i &
praedieati
convenientiam , quamprior»
ex quoconclufio fumta
eft,
confequenter företinutilis.
Erit
iiaque
pra?mifTa.
Patet igiturSyl-logifmos,
iiplures
fuerint,
inde-monftratione efTe concatenandos
(5 6>·
§.
8.Propofitio
diciror
vera,in
qua
pr<edicatum
five
affirmativum
five negativum fuo fubje&o con·■venit; fin minus»
falfa.
§.9· Ed itaque
demonftratio
fa·
duåio veritatis propofitionis
(ξ.
i. 8.) perSyllogifrnum
(§.5.)
vel
Syllogifmos
concarenatos(§.
7).
§,
10.Propofitio
illi dicitunj
eerta, qui
hane
veram velfaliam
effeagnofcit.
§. ii.
Principia
demonftranå
appellantunr pra?miilae
evidenten^
iyllogifmi
indemonftratio-ne, vel fyilögiimorum concatena-tprum*
m
7
forum , quae non
funt
conclufio-nes anteriorum.
Sic principia demonftrandi in
ex-emplo §. 6, ubi demonftravimus
pro-pofitionem : Ghii
perfeftioncs
div'masAgnofcit , is Deo vivit, funt I. defini¬
tio vocis amaret tum cnim aliquem-i
amare dicimur, qvum in eo quidpi-am deprehendimes, unde voluptaterru
percipimus. i) Definitio voluptAtü5 oritur enim voluptas, dum rem
perce-ptam contemplati ejus perfedtionemj
intuemur. 3. Theoretna: qui DEumj
amat, is determinat aftiones ftias per
voluntatem & attributa Dei, quod in
antecedentibus demonftratum fuppo-nimus. 4 ) Definitio termini DEO vi»
vere, fcilicet, qui determinat aftiones
fuas per voluntatem & attributa Dei,
is Deo vivere dicitur.
§.
12.Hinc
fequitur, omnespropofitiones
verasér
certaseße
prim apiademonftrandi,
ξ. 13. Not# funt
rebus
in-trinieca, unde agnoicuntur & a ieinvicem diicernuntur*
§.
14,Definitio eil
oratio,
qua8 <
notas enumerantur nec
plures
necpauciores,
quam qua*iufficiunt
ad rem oblatam agnofcendam, &
ab aliis
femper
&ubique
diftin-gvendam.
Ex definitionibus pbilofophicis e-Jiminanda Tunt ea, quorum unam per alterum determinatur, (Wolfii Log.L.
§. 8\6). in definitionibus vero
theo-Jegicisj cum his, ceuprincipiis,utinon
fit necefte , ccacervantur memoria;
caufa praecipuae alicujus capitis
propo-fitiones, vel antea probatae, vel mox probandae.
$·
15· Q^umdefinitionem-»
non
ingrediancur
nifi notas (ξ. i4.)adeoque nonnifi intrinieca(§. 13.),
definito, ut
fubjedo
fumto,fingula
conveniunt, quze in notione per definitionem fpfl attributa conti·
ne ηtur, quare
&
de
eoprgdicari
pcjjunt.
§.
16.
Notio
dicitur
repra?-ientatio rei
alicujus
in mente.§.
17.Propoßtio
idenüca
eil
fi
fubj do & praedicatö eademIden-Identitas fubjedti &
praedTcati
in aliispropoiitionibus
lätet, in
altis
ve-ro patet. Si
dixero: virtus
eft
virtus,
apertior
eft identitas, &
terminis
&
notionibusiisdem; hinc ejusmodipro-pofitio
vocari fölet
quafenfum
&
[o-mm idcntica. Sed fi, definito virtutis
vocabulo per conftans
propofitum
a-tftionés fuas ad voluntatem divinamconformandi, hane formarem
enun-cianonem: virtus eft conftans propo¬
fitum a&iones fuas ad[voluntatem di¬ vinam conformandi, eftet pariter
i-dentica, fed occultior, iisdem notio¬ nibus diverfis vocabulis expreffis; un-de dicitur qua fenfut» tantum tdentica«
§>
18.Propoßtiones identica
funt
vera <£r certa. In propofitione i·
dentica
fubje&o
& praedicato ea-demrefpondet
notio(J.
17.),
eaderrt
ifaque
rés
in utroquefignificabi-tur ($. 16.);
manifeftum
ergonifi quis
abfurde dicerec,
idem fi* mul efle & non eiTe,praedicatum
iuo
iubje&o
convenire, & confe«Qnoniam porro
quivis,
cuitermini vel generalirer (unt
per·
fpeåi,(icilicetquodiubje<fto
& pr«· dicato idem Ensdenotetur)
verampropofitionem identicam
agnofce-re ρ ote
il
perfuperius
demonfirata,
patet itaque eam efTe certam
(§.io).
§.
19.Propojitiones
ergoiden·
tic#[unt
principia demonftrandi (§.12).
Sunt, qui cum Joh. Lockio pro·
pofitiones identicas nugatorias vocant,
ex co quod nihil manifeftent, adeoq;
in ratiociniis nullius plane fint «fas.
Neq; hocnegarepofium de
propofitio-nibus identicis ftri&iflimo fenfu ita^
didtis, fcilicet in quibus idem (quod
abfolute & adaequate idem eftjde
fei-pfo affirmatur: alioquin quod
propo-fitiones identicae, paullo
iatiori
fenfu acceptat, fyllogifmos indemonftratio-nibus ingredi debeant, probat
experi-entia, & diftindla fundamenti ratio-cinationis examinatio. Nimirum
o-mnium mathemadcarum
demonftra-tionum refolutiones exadlac hoc
aper-te monftrant* Quid? quod omnis al-gebra» ubi continuo nexu excognitis
inco-II incognita
deducimus,
quapötiorenü
partem
aequationibus
abfolvitur
,o-mnes vero a?quationes hoc axiomate-* identitatis nituntur: idem eft idetiL·, vel,terminisad quantitatemadplicatis,
idem eft aequale
iibi
ipii, adeoque fibipoteft fubftitui. Si porro
diftinihus
examinetur fundamentum
fyllogifma-rum^ dictum videlicet de omni &
nullo, patebit nullam diftindam ar¬
gumentationen! fieri pofte , nifi idea
tertia comparérur cum fubjedo &prac·
dicato conclufionis. Jam vero
fuma-mus fyllogifmum, in quo» quod dcL>
fpecie ab/blute pracdicatur, applicatur
ad individua, videbimus quod minor
propofitio neceftario fit identica, ίϊ
locum habebit applicatio praedicati ab-foluti generalis ad fndividua. Ε g.
o-mnis homo eft mortalis , atqui hic
homo eft homo, ergo hic homo eft
mortalis, Alios cafus fciens practereo,1
in quibus ratiocinanti neceftariae funt
propofitiones identica;; in proxime
tarnen fequenti paragrapho earundeni
ufus abunde patebit, ubi ad illas
o-mnes referimus definitiones,adeo
nifi quis has e demonftranonibus elu min et,
12
minet, propofitionibus identicis fuus
cximius conftet valör.
§.
2ot Defimtio ettpropofitio
identica. In definitione enuncian· tur omnes notas definito conve·
nientes, tanquam
prasdicatum
defuo
fubje&o (§. 14.),
eademitaque
notiorefpondet fubjeéto
atc$
pras-dicato(§.i6.);
coniequenter
defini·tio eft
propofitio identica ($.17;.
2i. Hinc
confequitur,defi¬
nitionesefje
certas&
veraspropo/t-tiones
(§.
18).§.
22. Et porro patet, eas re> s6ie haberi pro
prtncipiis demonftranå
(§- 19Λ
Definitiones, & aliae propofitio^
nes identicac > fijnt prima demonßrandi
principia, hoc eft, Tunt propofitiones,
quae fuam certitudinem fibi, ut ita_.
dicam} connatam habent, nec ex aliis
notionibus demonflrabilesj adeoquo
ex illis omnia de rebus cognofcibilia deduci pofiunt. Patet hoc apertiifime
ex Algebra praccipueeorum, qui
cur-vasalgebraicas per aequationes
η
unt, ubi ex his omnes illarum pro·
prietates concatenato nexu
deducun-tur.
§.
2%.Axioma eft propofitio,
in qua, terminis
intelle<ftis,
patetfubje&o pra=dicatum
convenire-»,five fit affirmativum, five nega-tivum.
Tum demum patet convenientia
fubjedti & praedicati terminis tantunu
intelledis, qvum, collatis inter fo
terminorum , ipfam propofitionenu
ingredientium > definitionibus, evi-dens eft notionem fubje&i non pofie
cogitari, nifi fimul cogitetur notio praedicati; vel in cafu oppofito,exter·»
minorum definitionibus liquet, notio¬ nem pracdicati repugnare
notionifub-jedli. E. g. Omne totum eft majus
quält-bet fua parte
, eft axioma,
quampri-mum enim mihi totum, fecundurru notionem claram cum eo termino
conjun&am, v. g. totam aliquam
Ii-neam repraefento, & in ea partem di·
ftinguo fecundum claram, quam de*
parte habeo, ideam; non poftum
14
eflfe partft majus.
Aliud
axiomatumj critenum vide apud Celeb Bullfinge«rum in diilert. de axiomatis
phüofo·
phicis §. 17.
24. Quoniam itaque
in-»
propoiitionibus
axiomaticis
pr^edi-catum
fubje&o
convenit (§.25.)»
conftat tllas
ejje
veras(§.
8).Et
proinde
cumveriras axiomatis
illi
fit
perfpe&a
, qui terminosejus
intelligit (
§.
2%),
axtomata utique(unt
certa(§.
10).
§.
25.Axiomata itaque
(untde·
tnonflrandi principia ($.22).
26.
Experientict dicitur
co·gnitio
eorum, quasfola attentio·
ne adperceptiones nofiras
patent. Percipimus res non modo extrajnos exiftentes fenfibus externis, led
etiam fenfu quodam interno ea quae
in nobis & a nobis fiunt. Accurate ab ipfa experientia, quae fundatur in
fola perceptionis confcientia,
difcer-nenda eil propofitio ab experientia-·
dedtada. Quanta opinionum mon· ftra pepererit hujm diitin&ionis in^
*5
praxi negleftus,
loquuntur omnesfe-ré difciplinae, in quibus obfervationi-bus locus eft.
§.
27. Cumillud
experia-mur,
quod ad
perceptionesno-ftras attenti cognofcimus ($.26)* Si qua? in
fubje&o aliquo
obferva-mus, ea eidem convenire vel ab-folute vel fub data condicione du-bitandum non eft , experientiae
ergo funt vera ($. 8),&
<$. 28· Sunt ergo
experient'hs
de-monftrandi
principia
(§. 12).Nulla plane ratio fuadet, ut
ex-perientiis, cum nonnullis, honorem principiorum denegemus.
Experien-tiae fuas quidem agnofcunt cauflas, Ted cogimur in fa&is fubfiftere. Cum
experientiae nativa gaudeant» & noti
ex aliis principiis mutuata,
certitudi-ne, dicuntur quoque primλdemonftran·*
dt principia.
§. 29.
jQui
demon/lrare
valet
propojitionem,
Uli
eacertaeil.
Qui
demonftrare valet propofitionemipfi
patecpropoßcionis
probandi
veri*16
veritas
(
§. 9.);itaque
ea certaeft
(§· 10·;
§. 30.
Quoniam propofitiones
demonftrata? funt verae ('§.9 ), &
certa? (§.
29),
evidens
eft,
illas
ejje
demonftrandi
principia(§. 12).
Propofitiones demonftratae
di-CUntur principta a pr/mts orta, cum
ea-rum veritas & certitudo iliis primiJ
nitatur, ut clarius in fequentibus pa»
tebit.
51.
Si
ad
ea attendamus,
quarebus
in
funt, alt
aconftantia in·
venimus, qua
tamdiu infunt,
quam)diu
fpeciem
ac genus nonmutant;Ä
wo mutabilia ,falvis jpecie
acgenere
entis
mutantur.Hane
pro*pofitionem a
pofteriore
iumtanL»
exempio
confirrriaiTe fufticiat.
E. g. - Durities inhaeret
lapidi,
quamdiu eft é numero lapidurn.
Sed
<alor eft mutabilis, poteft enim
ab-efie vel adeflfe, falva eflentia lapidis.
§.
12. Per principium ratio*aisfufficieatis maniftftum
.eij:
con*
"veni-. *7
venientias vel repugnanti#
fubje&i
k
praedicati, vel ία iisquae
fubje-&o conftanter iniunt, yel in iis
rebus, quae iub certis
circumftan-tiis cum fubje&o
connexas funt*
quaerendam eiTe racionem fuffici*
entern.
Ratio fufficiens e'ft, undé
plene
intelligitur
7* efTe alterius,pacerpra:-terea nos -hie per fubjeftum
in'tSlJige-re tantum ens fecundum fuam
eflen-tiam confideratum
, & cüi non
ffefc
extrinfecaE determinationes adje&apfunt.
§.
33.Propofitw
categorica
eil, in qua ratio fufådénsconvenien*
tiäevei repugnantiae
fubje&i
&pns-dicati continétur Iii
iubje&o.
B. g, Lapis eft gravis:
harc ;pro-pofitio eft categoripa, quia ratio fuf~
ficiens gravitatis contioetur in
Iapkte.
§.
34·Propofitw
typothetica
eft, in qua ratio iuifidensconvenien-t\x vel repugnantias
fubje&i
&
praedica'ti
fündatür iii Iiisjrebui
mx curat
fiibjé&p
fünf coönex©18
inb certis circumftantiis, Ha> au· tern res, qua*
fubje&o
accedunt.» ad dererminandumejus
ftatum,fub quo
ipfi pnedicatum
conveni-re
poteft, dicitur
fubjefii determina-#o, feu
hypothefis.
E. g. Lapis, fi fuerit
cor-pori calefacienti admotus, calefacit j hxc eft propofitio hypothetica_>>
quia_» ratio fufficiens calefaftionis
non continerur in lapide, quatenns talis, fed in calore , qui lapidi
conjun-ftus eft. Eft vero propofitionis di&ac
hasc hypothefis: fi fuerit corpori ca¬
lefacienti admotus. Dicitur alioquiti
Categorica propofitio, .in qua
prardi-catum de fubjedo abfolute enuncia*
tur5 Propofitio autem hypothetica^j in qua pradicatum tribuitur fubjedo
fub adjetfta conditione. Sed idem his & illis notionibus, quas nos elegimus»
»tpote noftro fcopo convenientiores»
denotatur. Quae enim rationern
ä-gnofcunt in iis quae enticonftanter
in-funt, ea quoque de eodem abfoluto pracdicanturj quae autem in
mutabi-libus, non nifi conditionaté.
$♦
Inpropofitione categori·
*? ca ratio
pr&dicati
continetur indefini-tione
jubjeäi.
In propofitione
cate-goricaL-. ratio praedicati conti¬
netur in iis, quae
fubje&o
conftan-ter
infunt(§.
3].), fed ea, qu«con-ftanter infunt, definitionem
confti-tuunt {§.
13.14).
Ergo
in pro¬ pofitione categorica ratiopr«dica-ti continetur in
fubje&idefinitione.,
§. 36. Si
pramii]<e
(yllogifmi
fuiti
vera,conclufto
quoque vera erit.Si pra?mifTce funt
ver«,
praedica-tum, five affirmativum iive
nega-tivum,
fubje&o
convenit (§.g)ί
Sed ex do&rina
fyllogiftica
demon-teta ( Woifii
Log.
Lat. Se&. IV» Part I ) evidens eft, Ii inpraemif-iis
pnedicatum
velaffirmativunu
vei negativum convenit,
in
con-clufione quoque conveniec, qu»
itaque
vera erit (§. 8).Omnes nimirumiyllogifmos* tarn
perfe&os quam imperfe&os, tam
Gm-plices quam
compofitos,
principio fuo firmo niti, quod dicitur diftum de>
omni & nullo, ex
genefi eorundena
20
cfaret., fdujus vero principii fufficien*
ratio immediate fonda tur in priricipi®
iHo generaliilimo omiiium veritatuub
neceiTariarum, quod principmm con-tradidionis vocatur.
§.
57. Si itaquepropofitioa*
liqua
demonftranda eoHjgitur uni*
co
fyllogifmo,
in quononnifi
ge¬nuina demonftrandi principia
ad*
mittuntur, pateceam
efjeverpm(§,
11).
§•
38<&
propofitio aliqua
colli-gttur per
fyllogtjmos
concatenatos,in
qaibus
non {untnifi
genuinademon-ßrandt
prmcrpia, eß
illa vera. Cumin
fyllogifmo
primoprasmifTae
nonfint nifi evidenter verae,
(per
bypo·
ttiefiu
& $.11) erit & conclufio ta·'Iis (§.56). In ceteris vero cum-· non admittantur nifi
principia
de*
ntonftrandi, per
hyjktkeßn, adeocp
pramiflae evidenter
verae quae noniiffit conclufiones anteriorum, &
praemiilae
quaefunt
anteriorum,/conclufiones
(per
hypothe{in
& §.
6),
adeo*aaeoque per
demonfirat
α ver#, erit& conclufio talis (§. 36).
Omnis
itä-que
pröpofitio,
qu#coliigitur
perfyliogifmos
concatenatos, in qui-bus principiademonftrandi
nonadmittuntur
riifijgenuina,
eftvera,39.
Propofitiones
contradida-rid? funt, in quibus idem praedica·
tum de eodem
iubje&o
afErmatur & negatur.§.
40.Propofitiones
itaqe^
contradi&ori# cum fub his gene-ralibus formulis qontineantur: A eft β, A non eftB, & per fe
pa-teat, eidem
fubje&o
Aidem
prae-dicatum B vel convenire vel non convenire;
propofitiomm
contradi-doriarum altera
necejjario
vera, alte¬ raneceffario falfa
(.§. 8}.!§. 41. Si ex
propofitione
aliqua
per
legitimos
argumentandt modos opeprdemißarum
evidenter verarum deducitur\i
qitod
propofitioni
cutdam ve· r<ey vel nationiJubjefli
verde contra·
dicit;
propofitio
tllafalfa eft,
ejus (Ute
22
tem
kntraäiäoria
vera.Quod
no*tioni
fubjeéH
vere, velpropoii-tioni verx contradicitillud eft
falfum (§. 40).
Quoniam
ve ro, iiex
propofitione aliqua
perlegiti-mos argumentandi modos
aliqua
deducitur propoiitiofalfa,
omnespraemiiTae
nonpoflunt
eile verse(5. 36).
Sed
cum prsmifla? o·jnnes aliunde fumtae fint, per
hy-pütheßn,
verχ & certa?, de propo¬ fitione autem precario fumta idnon conftat; erit igitur illa falfa.
Ejus
verocontradiäoria
erit ne-ceflario vera (£. 40). Liquet er¬go,
quod
eratdemonftrandum.
§.
42,Demofißratio
dmtia feäeßefjßva
eft,
fi ex notionefubjeéH
deducitur perfyllogifmum
veiiyl-logifmos
concatenatos, inquibus
110η nißgenuina principia demon*
ftrandi admittuntur? veritas
pro-profitionis.
Per Gotionem fubjefti in hac Sc
pracccdenti paragrapho intelliginau*
defr-4 2$
definitionem in propofitione
catego-rica (§. }?,) determinationem
fubje-&i, feu liypotheiin in propofitiono
hypothetica ($. *4).'
§.
49. Demonßratioindirefia
feu
apogogica
eft,
in qua itadeduci-tur veritas propoiitionis per
fyllo-gifmum vel fyllogifmos
concatena-tos, ut iumto contradi&orio
ejus»
quod probari debet, tanquam ve-~ ro,
adfcitisque
aliunde principiisdemonftrandi, colligatur
quod
no~tioni fubje&i veras vel
propofitioni
veras contradiciü, atque
inde
im-mediate propgifitioprobanda infe*
ratur. Dicitur quoqueDeduftio
ad abfurdum ieu
impofltbjle.
§.
44.Propofitionem
categori-cam direÜe demonflraturus 1)
At-tente confideret fubje&i definitio
-nem, & vel Sumat definitum lo-co
fubje&i
& ipfamdefinitionemu
loco pr^dicati ($. 20), vel defini¬tum loco
fubje&i,
& notas definj*tionem
ingredientes figiliatim
pro24
prardicato
($. *?.), veldenique^
definitionem invertendo» iumat definitum locoprcedicari
& ipiärndefinitionem Icrco
iubjefti
(§. 20),Una vel
plures hmim
propofitio-iium di&o modo. fiormatarum fu*
mantur ut minores
fyllogifmorum*
2.)
Quod
ii
fint
de
eademfubjeåi
Uotione formata axiomata (&
24)i
experientia? (5. 27.), vel alia? pro·pofitiones
demonftrata?
($.9. 90);hon attenta definitione »
quo.cjj
Iubin.de fumi
poflunt
ut minoresiyllogifmorum.
9.)Data
jam
pro?pofifione
minore» in memoriatnirevocetur propofitio alia evidenter
Vera» qua? terminum cum ea
com-munem
habet,
atquemajorem
iyl*
logifmi
conftituet.
Sicque
infer-tur coftclufio
($*
9.4).
Sihak
conclufio non eftpropofitio
pro-banda»
patetdemonftrationem
u*nico
ryilogifmo
nonpoffe
abfolvi»
Ulterius
itaque eft
progrediendum»
fint format«
propoGtiones
mino.·res, plures quoque
diéta
rationeeliciüntur conclufiones. 4.) Vel
fingul«
fumantur qtpr«miife
no-vorumiyllogiimotum/ vel plures
inter fe conferantur, & deinde
eif
illis Formetur unapropoiitio illas
comple&ens (§>6#),
qu«fumantur
ut pra?miß«
novi iyllogifmi.5,)
Hifce
ptaemiffis
jungatur
alia Vera& certa propofitio ,
inferaturque
concluiio. Atque
fic,
adhibitis, ubi opusfuerit
, confequentiis im*mediaris pro
demonftrationis
pro-ceßü facilitando, continuandä eft ratiocinatio, donec aliqua conclü·
Γιο infertur fyilogifmo, qu« eft i·
pfa
propofitio demonftranda.
Intaenti refolutionem
proble·
matis manifeftum eft fingulos a* &as eonvenienter praecipi §§. 57.
38. 42. Hoc itaque
modo demon*
ftratur dire&e
propofitio
proban-da, &quidem
categorica, cumini-tium ratiocinandiifiat. ivel ex »pfa
B 5
defi*
*' :
■· *
26
definitione,
vel ex aliispropofi·
tionibus vi definitionis eidem
iub-je&o convenientibus,
& ilcperra-tiociniornm concatenationem
co-ha?reat enurtciätio
probanda
cum
definitione {§,
35).
Ut major lux
affulgeat regulis
noflris, lubet exempium adponere',
in quo nobis harc
propofitio
catego-rica eil demonilranda: Animo. efi
ens
finitum. De anima per indubitatamj
experientiam notum eil, quod in e<L*
reprafentationes non fint eadem, fed al¬
tera altert fuccedat,· inde
per imme*
diatam confequentiam deduco: In
a-rtima datur aliud alii (uccedens. JatTL»
in memoriam revoco aliam
propofi· tionem, quae cum hac terminum ha¬ bet communem, fcilicet definitionem mutationis, nam mutatio
efi übt datur
aliud alii fuccedens, inde immediate
in-fertur : übt datur aliud alii fuccedens
t
ibiefi mutatio, fumta jam hac
pro ma¬
jore fyllogifmi, & illa anteriore: in->
anima datur altud alii fuccedens
t pro
jninori» infertur conclufio": in anima
tft mutatio, Denuo mihi in mentcm
venit alia per fe manifefta
propofino
;mutatio eß m ente·) antequam contingit^
poffibilts , inde immediate deducitur;
in ente9 in quo eß mutatio, non omn<Lj>
poßibile aclu adefij huic pro majoro
fumtac concatenata illa priori: In mi¬
nima eß mutatioj vel, ne crypiis of*
fendat: Anima e(t ens in quo eß mtt» tatio, ita concluditur : anima
efi ens
in quo non omne poßibtle aclu
'adeß.
Por-ro recordatus definitionem
fimti, quod
iit idy m quo non omnepoßtbileattu
adeß,
immediate infero: Ens inquo non omne
poßibile aItu adeß, eßfinitum; jungatur
iiuic illa prior: anima eßens in
quo non
omne poßibileattu
Adeßt & inde
conclu-datur: Anima efi ens
finitum.
Ma-flifefte patet , quod hoc artificio
de allata_» & illata_, veritato nemo
non convincatur,
cum ipfis quafi
o-culis videat,rnhil vitii nee
in materia nec iniforma latere. Si
cui non
no-tum fit, quid
confequentiae immediata fint, adeat, fi placet» Joachimum
Jur>
gium in fua Logica Hamburgenfi Lib.
III. c.i, 4. Mich» Gottl.
Banfchium
in idea boni difpuratoris
p. $$.&feqq.
editionis Francof. &Chrift.Wolfii Log*
^8
§
45·PrOpöfitwnem hypothetl·
cam demoiißraturus ütatur
hypothe-Ii (§, 3:4.)» ut in
prascedente
cafadefiriitione,
& indepropofitiones
formentur({.
42.),quie iumanturpro minoribus propofitionibus in
primis
fyllogifmis
: Quibus datis,ratiocinationis fiium continuetur, quemadmodum in cafu
praeceden·
te (§. 44).
Demonftratio eft eadem
at-que illa, quas
paragrapho
44.allaffl
eft, mutatis modo, quas ex
adje-öis citationibus prasfentis §.
mu- -tanda videntur.
§. 46.
Propo[jtionem
aliquam
in·
idirefiedemoiißraturus
fumatejus
contradidoriam tanquam veram> eaque utatur ceu definitione
at-que
hypothefi
in demonftratione-» dire&a (§. 44.45.)
, ut nempe
vel
ipfa
fubeat
minorem infyllogifmo
primo, vel inde alias formentut-'propofitiones
, vel per immedia-tam
confequentiam
inferantur2? in
fyliogiimis
primis;Tic
modoiupra
cji&o
($.44.)
conrinueturra* f tiocinatio , donec(yllogifmo
ali-quo inferatur conclufio, quae
vel
hypothefi,
veldefinitioni
fubje&i,
vel propoiitioni alicui ver®
con-tradicic,
indeque
immediate infe·ratur propofmo ad
demonftran-dum propofita.
(§.45.)
Brevitati ftudentes exemplis
abfti-nemus, cui tarnen ea intueri volupe,
ξίΐ confulat Wolfii
Log. Lat· f π·Ex iis, qua: in §. 44. & leqq.
mo-nuimus, fatis patere arbitror, nos ea*^
A
dem methodo, qua in demonftranda
propofitione utimur, pofle ad, inco~
gnitam inveniendam pervenire ,.dato
folum fubje&o vel abfolute vel cum
fuis determinationibus. Adeoque (ϊ·
mulevertiturprarjudicium tantum non
commune fentientium fyllogifmunu non eflfe medium inveniendi
verita-tem, vel, quod idem eft, ignorata
conclufione & notione media, norL»
poile quenqüam cogitarc de fyllogi·
fmo formando. Nefcio an iHi> qui
hoc ftacuunc»habeant diftinftam fyllot
30
§,
47-Quoniam
perdemön-ßrationem patet propoiitionenij eiTe veram (§. 9Λ, demonftratio
autem tam oilenfiva
(§.44.45.
)quam apogogica (§. 46.) mera
fyl-logifmorum concatenatione abfol·
vitur , admiifis nonnifi genuinis
demonftrandi principiis ; qiti pro·
pofitionem
demonftratam
pro vera ha·bebit, debet omnium prnicipiornm ve·
ritatem
perfptcere,
form£ demonfira·tionis dift'mäam habere ideam, &
prxfentem Uli
conformem agnofcere»adeoque jaftam
fyllogifmorum
formam veramqae eorundem concatenationenu§.
48. Si eo ordine in fcrl·pto
dogmatico
veritates proponun-tur, ut ea: femperpra?cedant,quée
iequentibus intelligendis
& demon· ftrandis inferviunt , demonftratioica poteft coneinnari, ut
pr^mifjue^
qux ex antecedentiam citatione inno·
tefcunt, omittipo
(fint.
Nec minus evidens eft,quasdam
proemijjaspofje
Mgligi,
φ*manifeßjsßtit
veritatis,&. ab attenåente
facile
juppleanlur.
± Quarefi
vel
conclujio anterior fueritpr<emißa
fequentis fyüogijmi, vel
im apr&mtjjarum
meditantιfacile fefe
o jfe-fat, altera per citaticneminno-tefcat, conclujionem
jyllogijmi fequen¬
tis immediate
fingere licet
comhjtom
nntecedentis.Hanc formam fubeunt omnes de-monftrationes mathematicae, nec non
philofophicac, ii nimirum in
philofo-phia eadem methodo dogmata
pro-ponuntur ac in mathefi, Hac
concin-na demonftrationum forma forte
de-cepti funt illi, qui ex
demonftratio-nibus prorfus abjedos voluerunt
fyl-logifmos, ceu vana Scholarum
cre-pundia* Verum quidem eft, in
de-monftratione cum aliis
communican-da formali fyllogifmo non
femper o-pus efte, ut jam oftendimus, fed in^
demonftratione coniignanda & con-cipie'nda fyllogifmis in forma
expref-fis omnino opus eft (§.y.
44, 4$. 46)„
[
Si enim hic intellédus iuo muneroi rite fundurus fit, diftin&£ ei omnia
funt repracfentanda.
3'2 _ Λ , ,
'
49· Cum demön
fira
tiones eum infinem propofitionibus adji·ciantur , ut conftet iilas eile veras
9) >
Qü1
autem propoiltionem-»demonftratam pro vera habebit..,
perfpiciet
fingulorum principiorum
veritatem , juftam
fyllogifmorum
formam ,
eorundemcg
veram con·catenationem (§. 47.);
patet
demon-ftrationem
cum aliis commumcaturwndebereita
Syllogifmos
ordinare^utJpiguk
propofitiones
eo ordine fe invicem ex·cipiants quoin rattociniorumJerte, qua
demonflratw efjicitur (§. 44, 45, 46.),
adeoque
φ-
rejolui potefi,
continentur,Sic demonftratio finitudinis men¬
ris C§. 44.) per£. prscedentem
&
prac-fentem ita ordinari debet. In animA
datur aliuda/iifutcedens (§,
χ ),
adeo-que &mutatio (·$. y) CumportoperfepA*
teat mutationera, in
ente antequam con-tingit·) ejfe poffibilem,
ubi eft mutatio erit ibi aliquod poßibile
quad non aftuexißity tjt itaque finita (§, ?).
δ· 5°
Quum
omnis habitus feupromtitudo
exefcitio convenir entienti comparetur,
teite experientia,
habitum quoquedemonßr
andi
conjecu-t turus attente & feduloveriabiturin
ejusmodi
demonftrationibus,
quaegenuinis
demonftrandi
legibus
con-formes funt, eas in iuos
formales
fyllogifmos
refolvendo,
ut pateatquomodo
propofitio
probanda
perSyllogifmorum
concatenationem
cohaereat cum propofitione, a qua
demonftrandi initium fa&um eft,
Qui vero
mathematieorum
EucUdis
Archtmedis,
Theodoßi, aliorumque
qui
ejusdem rigoris
iunt
tenaces,ad amuflim Logices examinat,
fa-cile concedet eas requifitum
fufti-nere rigorem,
& ita
easeile
ordi-natas,utdebitam analyfin
fponte
ad·
mittant 49 ).Per illarum
ita-que
iollicitam
evolutionem,
pateC demonftrandi habitum acquiripöfle.
Qui etfam ufus fperan·
dus eft ex
philofophicarum
demon-ftrationum analyfi, fi modo in illis
requifitis
fatisfaéhim
fuerit legibus.
Ejiij-Ejusrriodi analyfeos fpecimina de*
dit Cel, Wolfius in Log. Germ« Cap. 4. §. ι $. & Latina part. II. Sed I. cap.
i. Hoc analyticum exercitium eo ftu-diofius eft urgendum» quo pracdarior frudus ex eo fit fperandus. Ut
ne-cefiitatem taceam ($. 47.), per hoc
ftudium etiam praeclara demonftrandt
& inveniendt artificia innotefcunt, & intelledus diftindac meditationi afive-fcit. Si quis non eo > quem diximus, rnodo dernonftrationes trutinat, noti
öifi confufam earundem ideam & ty*
pum exinde reportabit, qui quidenu ope ofBciofac phantafiar in cafibus qui*
ibusdam fimilibus redire poreft , fed l
non fine incerto applicabitur
Sil
Stete Eric
Wallerius,
SDa φαη fit macfra rodrcf i Itu*
fet fiamtebbe.
fönt- litet »il
bejtntta
/Si&Iliroab
befmdr Ret låter finita Uibt tdfning/ οφ ^»α&ηιαφίligget på/ tit) tag'ö i αφί:
φοηοηϊ fnart i bogen rinner/
St bår n>ib ben gud et fpmner / ©om ftg trefl οφ boiffer ter*
gitt giör Idrb/ οφ tönen ger.
£>οφ ba 3/ mtn SSror/ totfi toartf
Cpcfiig/ fom få fnari erfarit/
Jptoab för toifbeiö
ίπιφί
tben får/©om å bpgbené babn vet går.
3Bifbet benna 3 ba roifat/ £>φ bet fnitte/ fom 3 bpfdt/
Unber flere åbren bar/
Sarbomö frudjten nu framba'r*
af grunben funna (dra/
£wab fom ©anntng bar tnbara/ £bet dr bår bett fort οφ natt/
UptotR på Rtt rdtta fatt. •ßSrren tberför* rtf af nåbe/
Srte <5br från aifTtönö toåbe/
Sit 3 uti btntbicn må
i)erltgb^nö
Stona få!(gnfaibigt famnumfaf öf
Jacob
Forssex,·
ΪΉ ' - Γ ■ "}&■■■. · . / ; *mi ί ss- ;. >, ■i ^ - -;ϊ0Ο: φ* Μ ■'· y> . , '*% r · ■> : y·} y S .v · ·. ύα f,y. ■ t ^ v -i y- 'r ;. · \7y·. ·- > ; / \ i'· ' fc::.*ν· ;*: ? ?*£-·< *'·'' - --yy-'/y": Μ.'■ ■ ·' -'r y '-/i yyy) t