Diiputatio Civilis
.
do
3
LIBERO
HO¬
minis
arbi-TRIO,
Ex
approbatiotic
Amplii5ma&
Facultatis
Philofo-phicae in Academia llplalienfi,
PRÄ8I DI
V 1 K O CLARISSIMO,
Μ.
ISRAEL
Ε
BRINGIO,
Philofophiae
civilis
Profeffore
erleb
trrimoinec
nonFacult.
Fhiloibphicas
p.t*Decano
fpe&abili,
Pf«-ceptore ac
fautore
iuo
plurimürn
honorando.
Pro
Magiflerij
Pvivilegijs
ohtinendü public*
erudiioYumcenfur* exhibet
OLAUS Ν. Β Ο Η L I U S
Calmariå-Smolanduff*.
In AuditorioV?/♦Maj*
ad. d.
Martijhorü d7. ante-merid,MMMMäIMMMMIMM
Ä»
si
mΜ
•^'..6Κ3©Θ0©6ΟΘΘ06ΘΘΟ6Θ^9!^0€Θ0Β:(Θ0^^
'v SDiflertationis
DoLIBERO
AR
BITR
IO
T K K S I s I.ilo a&ionum moral ium funt
principja
interna: intelledus &. Voluntas. Intel-Je&us, pr$?ceprade virtute& honeftate cx
notitiis naturalihus eprdibys hominum
inicriptis, Rom. -2:i$shaufta > volnntati
potentiatesecae proponit, redarnq; vit:s
inftituendai ratiooem oftendio. Voiuntas ita edo&a, ii bené& quemadmodum oportet feie habest, inteliedum benémonentem*udit, inferioribusq,facultatibus
deman-dat,utre&é rouocribus fuisfinguJa fungantur, indcq;in
a-fåionibus externis, &ipfa hominis vita refulgeat honeftas, IL
Utfumq,·
principium
Arbierii libertas
comple&itur,tnorum illa mäter & origo. Hxc operibus noftris
no-men, & seftimationera imponio ; huic,quidquid
incivi-libus boni ?el malieft» prasroio
vel
poeca dignum, fuo mo¬doimputandum-r 3 hsc fibi
dominium
quoddam invi-tam hominis potiflimum
eivilems
certorefpé&u
poteftvendicare->.
II Γ.
Tantum Igitur momenticum fit in LiberoΑrbitrio ad a&iones civiles? vifum rudern
quacÉam
ejusimagi-nem bonorum difquifitioni iubjice.ro- Quod ut iucce·
daf'fdkiut divinum imploramus auxiiiuni^,
IV. '
Cumq; non
esdem
emmum faper prafenti capite fitfeistentia» hic ptrtmutampro telo habeanty faflidium%
pro muroy Scai\ txerc»\o7\j.2fr primumomniumdari Arbi-tr»i hbertatem odendendum crit. Eile autem liberos a-nimorum motus» dfgumei to funt fvafiones» laudationes»
viruperationes» honores» &fupplieia: Quse omoia partim
fruit anca»partiminjuita» iibomoiui non eilet juris, iua«
rumq:aöionnm dominus. 3. Eth. fr Cic+defato.
Proptcr-eaemmquis honore vel ignominia» praemio velpoeoa
affi-ciendus, quiabene agitvel male. /♦isth·.u /. Bené
au-ternagere» velmalé; officium colere. vel negligerc, is
cen-fetur, quiid quod potuit, &novit» aut exfequitur» auto* rruttit. Mendoz.Dt/p.//. de Anima.f, 1.§f9°
V.
Compfobat idem experientia: Homoquippé liberé
am-bulat, liberé diflerit, liberé hanevelillamrem aggreditur.
Et ficubivaria iefe offerunt»inter qua optio facienda eft,
vel difficultas aliqua apparet finis confequcndi» varié
dif-currit & deliberat»quodcumhabeat å natura»naturaq;ni¬
hiliaciat trufira,conientaneumett» eflé hominem non
fo-lumnaturaiua aptumaddifceptandumde duobus contra«
diéloriis» fed ctiam ad ehgendnor» & exiequendum id»
quod
poft confultationem
optimumiß
deprehenium»& refpuendumquodiecus^,vr;
Neverdjuftoampliås ha?c Sc ffquentia sxtendantur
ére efit ^ib ioitsum pranoiFe, nos hic non inteliigcrc Li-hti'tattmillano qu sec(t a iervitute»åtmiferia,åtc. ied
necef-fitatéysaq; non tam coaBmwy quippe qua
ßciphbnDoiöiucö;
fed bruts er·an·· acimaLtia gaueent, quam determinationü
åUuumjinvuUriuma aaltcramcontraaiBkn/tparterru, Vlh
Efiq; potentia an/ma rationells aHiva, quapofitü
cmnibué
aåaaendum requifim operaripoteB% g? non operari. Meηdoζ. de
an/m. D/fp. i/*/♦/. Pocentia d ieitur : Noncnim adus
eft;
fedaduum cau/a»adiopes humanas primö, nullo alio an· tecedente principio»quodaiTenium intrinfecusvel extrin-iccus cogat,
determinanst idq;
tantåindifFerentiå,
ut po-fitis omnibusad agendumrequiiitis pofiit nihilominusa-dumiuipendere,&producera
VIII,
Munus Libertatis duplex eft.* ceftum eligere obje-Ctum, & «dum certum* Undeduplex Sc ipfa
Iibertasfta-tuitur>vel quoadSpeciem, vel quoad Exercitium : Illa eft*
quå faeultatem habemus eligendié pluribusobje&is»quod
libet. Undeå nonnullisLiberiascircaobjeBaaudit. Quia
cum plura proponuntur objeda, pottft voluntas» quod Ii«·
bet eligero. Hsec verö,cumob jedocerto propofito> a·
gerc>åt non agere poflumusr*« Formaliter igitur h«c li· bcrtatisfpccies circa adumverfatur,ejuiqi puremomiftjo·
nem. Sic e.g fit quidefiderioteneturartificiumhoc vel
illud addifceodi» habeatq; libertatem eligendi quod
libuc-tits Überus
quoad
ipecicm ialutatuiL.: ubi vero unicumA ι pro««
. > ' · ·
I
proponiturartificium, relinquitur libertas tantum quoad
Exercitium, utid addifeat, Ik nonaddifcac.%
IX.
QuodautgmpoiTithomo inter plura optianern
face-rc, intelle&ui debetur. Habet eam vim inteilcäus fibiå
Deo,benigniflimoillo naturaopifice,cooeeifam, ut poifit
non folum varias res cognofcerc j Ted eafdem etiarn
intcr
fe comparare , & voluntati eligendas proponere, in
quss
deindeappetitusYariefertur, caiq, pro lubitu appetit Tel
adipernatur. HincpulcréNemeßus: Aulratiomshämoex*
pers
tß
j autβrationepradtiu-t, Liberumarbitrium habet, X,Neq; obje&orum tantum reprirfeotationem; Ted
a&ionum etiam normam voluntasårationemutuatur. Eft enimvoiuntas potentia cseca, ideoq;ut officio fao
coquo
deeet modo, fatisfacerepoflitf ncceflucn eft, utinprimisab
intcllcäuilluminetur. Homini etiam id natura iniitum
eft,ut fine fpeciali aliqua
fupervenientegratiainter
hone-ftym & turpedifeernere poifif. Teftantur idJpftim icri-pta, leges,& prasclarahominum faginora^ Nullu» tgitur
prat exat, quodignorans virtutem negligat: Del qued notshabeai
altquem vita ducertLa. Suffcientem
entm habernm magißram
eonjeientiam,ξβ flert nonpoteß, ut quu tllo adjumentoprivetuv. Νamfimulcumformattone hominis
impLntata eßjcientia facien'
darum, nonfaciendorum♦ Chryloit. homtL
/4. mGene]»Jub
initlums,
X I.
Minimé proinde audiendi funt illi,
qui nefcio, qua
pertinacia , notitias naturales vel omninö
negant, vel
inju-injufto notaat tituJo,Contcndentéslumen naénra, tavquam
opuscarnisexfinibmChrißianorum pnjeribendum. Huf.ter. de Uoi
naturaρ*ζ< 3*8. Aft longéredius aiij,
qui cnoneot
aman-das» tå magni aßimandas e(Jefententias movales
legi natura
cmgruentes , ubtcundp tandem extent
tå'V*gantur.
Chemmtitetpart. zi los, Iheolor, pag. zGz,
XIT.
Necquidquam caufae noiir® officit* quod pleriq; in
applicationc principiorum
pra&icorumconclufionibufq;
iftdededucendisfintallueinati: Quippe quod
tribuendum
non notitiis illis»& inde dependentibus porifmatis
; fed
imbccillitöti human*i quaefefeprodit, velcire· principio¬
rum applicationem, vcl conclufionu.m indededuäionem.
XI IL
Quarecum in conciufionibusformaödis , tantumah
errore fitpericulhoptimeiibiconiuluntilli» qui flcvbi
ra-tionem citubarecxiftirnaverint, auxilium ålege morali
pe-tunt, quanihilaliud eB> quam
expreßa{imago
legis naturalisi aecompendiüm
philofophia
Civilis. Franc4Bürgend.
Id.Phil. Mor,cap.t.th.ir. In aliisvero quse natura fua neqibona, neq; mala funu; led indifFerentia, mores & inftituta eu/ufqj
gentisnormse vicem fuppleot.Com. Nep. inprafah XIV.
Prlncipiaprimanativaiua
radiant
luce,adeo
utquamprimum
intelle&uidebitoobjiciuntur
modo»non poiTant
non fidem & aflenfumrnererL Principiis ieeundii tantd
faciliorem intelleßuä prsebet
aflenfum
>quantd
fünf
cla-X V.
ix quo
cföcitur
libertatcra
nontkm
in mttllräu
» quamquåmvoluntate efic
coHocaiidataj^
Totclleöusenim po»tent'u eft aeceifkria, quaepofitis omnibusad agendum
re-quifitisnon potefl non intclligcrc» Mendoz. Dt/p.deAninta
if*fz § 4+ Voluntas ergo proprie libcra. Neceftquod
exiitimet quis hac aflcrtionc auäoritati Theologorum & Patrumaliquid detrahi, aßirmantium libertatem arbitriifc
mentern& voluntatem complcdi- Chemn. Devtributham«
eap, 2. Αΐϋφ. lltraq» certcada£honcsliberas requiritur : Sed illautconditiofinequa non; Haec ut caufa motionii
liberarprima, Utraq;ergolibera. iL·radicahter &
poßtive, H<ecformaliter, Conrad»Horn*Do Lib.Arb* §. /.
>V^y>-38jl
XVh
Sed exiftithic quaeftio, cum intelleftus voluntatem circa variaobjeäa,
vafiafqj
corum affe&ioncs informet,u-trumab ipfius judicio praecipue ultimo , determinetur in fuisa&ibus voluntas ? Quidam etil haud inficientur (olam
voluntatem, utdi&um, formaliter eile liberam .·
conten-dunttarnen eam non å iemetipfa,· Ted ult.mo intellc&us
pra&icijudicio determinari. Verum enimvero utcunq;
adipeciem hxc videantur,nihiltarnenaliud pratflat in hoc
negötiointelleäus, nifi quod imaginem objeäi ej dq;äffe·
tfonum proponao. Nudum autem judicium &lvaiio»
noneitneceüaria modo.
XVII,
Quinipfavoluntas cofstpe progreditur,ut intellcdui
bonitatemobjeäi claré& peripicue fatismonftranti, non
Colum non adientiatur/ ied obiéquendi etiam officium
prorius rcnunciet: tranivcrfa praefertim aäa affcäuum
vehementia,rationis Judiciumetiam ultimumturbantium» & accuratiorem talis negotii conüdcrationcm
Sedtrakittnvitam n»vails
aliud%
eupid§\ Mensaliudfvadet: Ptdeomchoraprobo%,
Deteriorafequor«
XVIII«
Verfatur ergö Libertas arbitrii, circarr«s cognitasr*»
Ifi: enim neceflaria conditio ejus quod liberé appetitun.»
•ognitum eile:
flippe
ignotinuäacupido, & nihil 10htum >qumpracognitum. Hincquacignqrat intelle&us, ea
volun-tas» quorcfpt&u ignorantur, naturaliterne%curat,
ne%aßt'· mat, nefyapprobat%neq,
improbat.
Calixt« Spit. iheol^pag. nr.
XIX.
Res naturali luminecognit®, vel bonsefunt, velmala?. Bona? amorem conciliant» mala· odium« Utrafq; ageadi libertasrefpicit> illas approbacdo, & appetendo
: has
re-probandoj & fugiendo, idq; folius boni poiTidendi ergo.
Odtum enim maltcequivalet amori boni tili
oppofitoy ef ßeflat ad
eundemhabitum. Mendoz. DeAn*Dtfp. 13.f1+§«r. XX»
Omne itaq» quodappetitur boni rationem habet, fi
nonfemperveri, ccrtcapparentis« Prudens efbonm virid
vulty quodreverabonum cBt vitiofm veroefimprudens, cui
fu-cumiarpc facere Jfolctementita bonitas*
quidquidforsobtult-rit* 3*Sthy4«.
XXI»
Bonum autultimumeft, autpropter ultimum. Ul¬ timilibcra tilappetitio, quoad exercitiumyncnquoad fpecifi-eattonem« Neceflario enim &naturali quodam duåu vo-luntas in bonum univeriale fcrtur, nec poflumus aliquid
velie nifi fubrationtboni« UndeeB> verba funt Horn« 1. c«
quöäcum
diverfi di
v(rfaimocontrariaappetarttybene
tarnenenimsßbi ejp velmt. Etiarnfitd bcnum fipe ccnfeant,cjuod nihil minuc
tHqusm tale,juxtat(lud Augußini, lib> ta> cénfeff*caß*20*
Sic-mwcshominesηυιλ voceiaterrogaripojfen?% utrurnheAließeveilent}
finc hIIah&ßtAtkneνeile refpondirent. XX II.
Bonum ultimum %!icitatisappellationemtuflt:
Είίφ
aliudSpirituale» quo de Ihcologi, aliud Civile, cujuscoa-fcquendi media.homoliberrirne amplsdhtur, & negiigio.
Potelthomopeccaad'i occcafioiiem'airripers, ρoteilquoq>
negligrre &praeterire; Poteilgenjo ibo induigere, ρ oteil
©tiameidem modum ponerc ; Hoteii Magiilratuidido ob-©dienseile,
poteß
etiamnon ciTo>XX Iii*
Neqi feium ad adus morales & civiles feie extendir
arbitrii iibertas> Ted indifferentes etiam& naturales. Sic libere homo edit, liberé bibit, libere meditation! vä-,
cat, liberéhoc vel ifludnegotium föfeipit: perheerevero,
quod iufeeptum eil, nonnodri Kemper eft arbitrii, aut
no-itrarumviriurru. Adionibus enimimperatis, qu«
exter-öisiod-gentadjumentis adirnem propoikum obeinendum,
noa.Kemperoptaeusobtingiteventus. Sape
cogitarioni-feusBoiitis tjuiroodi interveoiunt infperata, qua; non
i'o-lum adioncs impedire; i'ed animum etiam mutar®
pof-iuno. Ssepc etiara adeashomo rapitur aüioncs, sd quas "voluutasnoncoaientit, utSimon Cyrenaeus ad
geftanckm
Chri-fti ctucem,.Marc, ty.zh
XXIV,
Seeus vero fe res habet imadionibus internisfeu
titis, quippé in quibusnulfum babetjusvis
externa^» F le
poteft velamore»-v«Ime tu:
CT^RKnnTquosd
a£lus proprios&internos nonpoteR"
XX
V*
Voluit ita Deussoptimus ille & iapientiffimus rerum
plailes, nobiliifimo hoc dono horninem ornare ut partes
oificii fuiincoiendo creatore» & diligendo proximo,
cxfe-queretur non coa&us trunci inil&r Ted liber .· crroriiq;
cuipam iidclinqueret» non in alium transfcrr«t; fed ipie
iuilioereo* Nemo ergo Dtum caufetny in corde fuo
j fedßbi
imputetquitdfa cum peccat,ned^cum^liquidfecundumDe
um
opera-turιaltertethocdpropriavoluntale♦
Auguft. degrat. ξβ hb. arb.
xxvr--— ι,
,y
Hifcerudipenicillodclineatis, fententiarum
quarun-dam, velimpietatesvci ncquitias delenda lunt«. Quidam
quo colore aliquo fcelera iua incruftent, fa&i cuipam in
Fatumconferunt: Utille» apud Lucianum* qui cum furti
reuscapitisdammretur, eauiabaturie ad tarn atrox icelui
occulta quadamFatorumvifuifls coadum » cui tarnen ju¬ dex iatisappoiite bisrcfpondit verbis
: ßrgo nunc Fatoquo%
ssgerisadpatibulum^* Jacob* Marc. Exer. 5. th.iu
XXV11I.
Sedindignavoxhomine & iniqua,voluntatéFatorum
neeeflltätidevißcire«. Etenim utiub initiuprobatum»ii lihe-ri fißt animorum motus,neeeiium eft ab iis omncmexulare
neceiHtatemj. Quin nec ipfe concurfus Divinus cum
caufis fecundisgeneralis& Ordinarius» ailedfionum deter-minationem intrisfecui attingio+ Licet enim Deus ad
omniumhominum operation« intime concurrat» vim&
B 2
potentiam
volendieonfcrvaiido»
& ad feoneftas in genercaffilftncs permodura fvafir>ηi« iηrΠ..an,-i.v .Jt η
vojuntatem adhane vcl iftam in individuo adionem non
cogit, ?eiefficacitermoveu. Loquimur d; generali mo¬
do convurrendi, non ipeciali & extraordioario. Nam Deum inhominepeculiares mterdumexcitaremotus, non. cftigOOtUltlLi·.
XXVIII«
féf
mÅ
NecpraEfcientia divina, qustenustalis humanac cfficit
libertati, quippe pramfio ilia nondeterroinatres;
iedpo-tiusdeterminatur å rebus, certd ita futuris, &
infaiiibili-terå Dco, res omncs in prsefenti intuente, pr^vins^.
/a^V/m fviirfsnüfu* humana*·,
quo exemplo utitur
Eu-e^tuT^f^o.
6. de prap. Evang, cap, rebu* nullam mfertMceßitalem, licet dum videantur > aliter fe habere non pof
fintSic ne^prdfcientia-divina rebu* futuris. Nuda
e-nirn cogoitioeft, ergononoperofa aut efficax motio, féi-licet formaliter« Licet eoimfepiu*cum-prafcientUaivwa
con-mngAturvoluntaa eja*difjonens, movens £·?eperans, prajcienttA
tarnennomine,prtcife loquendo>ejutmodi voiuntas
difponens non
mttäigitur; Chtmnit.aecaufispeccatbcap* 6* Sed ha?c&fi·
miiia
pjuribusperfequi,
noftri noncil inftituti.XXIX,/
Parsalla ad Forttmarnrerum fuarumftatum referunt.
Sedirnpié., fi per eam numen aliquod intellcxennt* P/in+
hbllor< naturJ:b*2+cap. ό> inconfideraté, ii caufam rerum
pra-teropinioner»noftram cadenrium. Extrahortiinem
iila eft, nibilq; jurisin adionibus intcrnis habet* Exter¬
nas varie mutare, promovere & impedireporeft,internas
-aoaitcm. Hiuc, quibus peCius eil bene prarparatum, &.
▼inuti*ptaßdia
fm fecbnda, firt ϊη«^fefts åviribonioffitiö difcedutit; Noninfoleicunt
iceun-dis* adverils nonfraoguntu?y Mali vero intalibus Eequarn mentcm Tcrvaienefc-j, varias Tibipoenas& infortunia faepc
accerfunt: itaut nonfin©ratione dici foleat. Ihtum^uemå
fuafartupf
effLfåäin&m*
Tancum i^iturtibeft,utvitamfortu-mregaU utpotiutfortunamvitay Pkil. Mel.hk*u
Phyf.pag.
i4.0.
XXX.
Dncit extremumagmcnGalenuj) moxutn origifiem
temperamento adlgnans. Kon dlffitemur plun'müm
valcre tcmpeYamentum ad bominum mores fingendos: Vcrumnon immediatéi &primoviritttiim Sc ykiorumini¬
tia attingendoi fcd mediatéy animum primatn
naoiuni caufam inciinando,noncogendor Praseft a&ionibu»
vo-luntas, flimulum duntaxat addit ternperamentum, imö
ia?pius férvit. Si© Stilphon1 Phtloiophös Megaricus, tik
natura©briofuserat, Sc mulieroiuss pcrverfam
tarnen
na-turam fic edomuit, & compreßte doftrinay ut nunquam
vél vinolangviduy vci iilicitis veneris cupiditåtibus
iervi-ensvidcretur*Ctc<åe Fata. His fcquentia iubne&hnus
PORISMATA.
1. Voluritas non eft caufa tftionum immecfoV
ta; fcd mediata__s.
2. Liberum arbitrium non inauit
Judicium
ra-tionis; fed Elcffionem voluntatis, feu liberam in
3Γ.
Liberias
Arbitri;>
noncadit
in brutaL*.
4.Liberias
nonefl:
Potentia animaevegetan-tis,
necfentientis; fcd
intelligentia
tantüm^.
JPhsncaiia, appetitus fenfitivus,
utSc facul¬
tas ioeomotiva, liberé
quidem
agere-videet-nt? Ii*
bertatem tamen ex fenon habent.
6'
Quod communiter
indifferentia
voluntatir*
dieitur effe ab indifferentia intelledius > non eft
fimplicitcr in teiligen
dum«..
7. Sola
indifferentia
VoJuntatis» conftituitli-bertatem^»
g.
Voluntas
nondeterminatur
ab intellefluadyolendum
quid
> autnolendum;
fcd
illuminatur
Stdirigitur.
%
Error
in intellc&u
>parit
erroremin
vo*luntato»
10. Voluntas
liberaeft,
eoetiaminftanti*
k
temporis
ρυηέϊο,
quoaliquid
vulo.
Soli
Dgo Gloria,.
Fl R O £ R U D 1 TO
Dil.. OLAO NICOLAI
BOHLIO,
Camtidato> Magiilcrij Philofophici laurea meritiiTiroc
de-corando, popu'ari& amicodite£l:o? de Libero Arbiltfo doüeüiiputanti, hoc amici ivffe&us νύμβολον
ffelioquere voiuit Tf
ΑξΎϊξβι
εν τηλίμοις νξνλ,έίς K&f ε^ξΗμκχοι outii Ευπολεμοιο vtKqf, cifcioi ein ^υχαν^ Ει ds Itς σοφίας μί^αν t%tv tiratvav th<Fti άβξον ς-ςφαινον, yjft τ'εν kyvvi ΓοφύΖν Tutet μεν iv κολποίςk^CttImIo& σ&μ* ΠλΑΤωνος
ΕνομΑ
κηξήξΐίφύίν^Ίάξιν
εχη μ$ξόπανΕtiΑΙ Ε τηίΚυμκ&ηζ) ροφΐα» tårjqAt&tvumf
Φ(Χλδφϊ
ΙίμηοΉ
> ^ttAüf (r&ictgtjäv.
HENRICHS A IISI U S
Graecac L. Prof. ord.
TTAftenus affiduc Bohltüs monuments Sophorunix
A
^Lußravit,
tandem ut rcdimitusovaret honoråFronde Mägifterij; Tanta hsc conaroina
grator
Dulci« amice tibi«. Lsetatur Apollo, corollam
Prom ritarn Mufe formant? Virtute decorå
Pcrgito fjgrre caput, noroenq; parare pcrenno.
Ita gratulabundu* fcribebat