Disputatio philosophica de arte instrumentali et arte memoriæ duobus thematibus comprehensa. Qvam ... præside V. Cl. M. Martino Brunnero ... publico examini submittit Petrus I. Torinivs, Gothoburg. Ad d. 10 martii ao. M DC LXVI in audit. Gustaviano majore

/?

Borio cam

Deo.

DISPÜTATIO

PHILO

SOPHICA

De

ARTE

INSTRUMENTALI

Ε Τ

ARTE

MEMORIA;

Duobus

thematibus

_{comprehenia»}

QJf Α Μ,

Cum

_confenju

_{"venerandce Facultatis Philoßphic#}

in usfcademia

_Vpfalienfi>

Ρ R JE S I D Ε v.

Cl

Μ.

MARTINO

BRUNNERO,

Griec.Lingv.Profeiiore

Pubüco,

Sc h» t· Facultatis Decano:

Publica exaniini _fubmittit

PETRUS I.

_TORINIVS,

Gothoburgv

Ad d. xöfMartii Ao.cb dIc

_LXVI.

_In

_Audit»

Guftaviano

_Majorem

U Ρ S A L I

Excudit Hhk r ι c us Cur_ro, S. R. M.3S

Τ Η I Μ. Γ.

Quodex

Jfrißotelc

ι.

Eihic-1

·

allegari

fölet

exem-flum,

non

fatis

probat qua/dam artesejjc

habi-tus

inftrumcntales.

i. ϊ.

Rolixius forte quam utilius ali»

quot jam feculis difprtatura eft

de naturahabituummentis >

c®-rumque ad difciplinas

applicatio-ne;feu, quod idem mihi quidem

hoc loco eft , quomodo horum

habitnum alii _{atque alii in} defini-tionibus _{diiciplinarumaliisatqiie}

aliis_{genera eile poiiintvelfecus.} In _{primis magna fiiit de illa} rc-gendasrationisdifapiinaconeertatio>quopa<5toeadefinienda föret.

i. Fuerevirieruditi,_{quiadeum habitumquemPhilo*}

fophus 6. Ethic. _{I.pnmolocoenumeratreferrent.* atque illi}

quidcminappellatione artis interfeconvenere, in fenfuau*

tem_{appellationis non itemj necdecseteronimiuminterfe}

concordes, utpotenecfe&xnecfententiaeunitis.

$■ Histarnen»quomodocunqtie hunc_habitum

intelle-&um_{vellent,objeétumfuitartemhabitumefle principalem:}

earo autemde_{cujus definitione difputabatur difiJplinam w}

omniumrediusrem_reputantiumconfenfuad liberalium_ar·

tiuminftrumenta _pertinere.

$•4* Contra _{igicur illi ,quibushoeobjicebatur, negarfe}

coeperuntid repugnareindoliartis, utfitartisamdiiciptinae

alteriusinitrumentum. _{AUegabantprofe Philofoph >m,qui} locointhefi_{allegatoficfcribit-'^c^taw}

_kr

_{ων κτιχνων»}

Λ t

ύ

Xj

<&ηςημων,

yiv»vy

κ,

ττλη

;

Utl&acqf

μίν vyisiA,

VAU·"

πγγΜης 7τλ^ον, ^ρατηγικής

åt

νίκη,οικονομικές πλίΐτις·

Cum rnult* fint, _{inquit, däiones, artefque muiu&fcientta,}

multi_{funt & barutn fines, meikintquidemfanitif: arrisnaves} ßruentu3nayis, milttarisviftoria, atconominc diyitia. Jam

fta-tim_fubjicit:

_{"'Orut h}

_{nci τωντοιάτων\jsm μιά,ν w«} £wa-μιν (

KA%i7Ttp

ιszsz την ιππικην χαλινοττοιητιχη , κτλ. Quétcunquedutcmλ t°shujus_{gateris uni ahcmfdcultati fubjeäs} funt,utequeftrtea, q/uin frtntt conficiendisoccupatdeft, &c.|

§. f. ixhis, inquam ,illiprobatura ibantartesaliquas

artiumaliarum eileinftrumenta,utarrcmfrarnefa&orianjar#

tis_{equeftris,&huic fimiles alias, eoque nhil habere}

in-commodi, S illara re&e ratiocinandi_{difciplinam,quaetota,}

quantacunqueeilliberaliumartiuminitrumentum eft,artem

appellarentSc ipfam.

ß. 6. In hisvero Philofophiverbisduo confideraripof#

funt: mens authoris, _{& deinderesipfa.dequa ille loqui*} cur. Vciba_{ipfaprimoeüipfin,autaliquid aliudaprima(er#}

monis_{fimpheitatedifeedens habent. deinde Sc dicuntarre»}

quasdamfub eandemcaderefacultatcm.ex quorumurroque

aliquam aliquispetererrationem,Ariftotelera id

nonfenfifle,-quodexhis verbis_{quidam dedueunt:} autadminimum non

eflfe id adeo_{evidens,utprimoafpechiitafacilefit id}

collige-re, ficutmultiinhoc_{exemplo ailegandofecuriusfegcrerevi¬}

deotnr»

ß- 7. Sedquidquid fitdefententiaautoris(dequaminus

forfan_{operaepretium fueritdjfputare. certe ad id nifi qnific}

inftiemt neceliitate nulla tenen_{poteft)ipfam jllamrationem}

quam exhoc exemplo quidam_{petunt,feu huic Ioco id} con-gruenter faciant feu fecus > tatius fuerit aliquantulum

ex-pendiiTe.

§. S. Habcbic id_{fperoaliquero}fruöum,etfi decaeter®

controverfi« iftiut_{partespleratquepeiiejamultra fatietatem} Ventilat^fint.Inhactarnen utdixi,_{parte, nonomaino}

inu-tile fuerit_{aliquid ampliusegiflfe,tumquiaautorcsid}

«eshodieinplerorufflque.iftam difciplifiam addifcentium

ver-fanturmanibus; tum_quiahxc_resproheaeftimata,_{ad alia} eti-amutiliseifepoteft; ita_{ut non}inträfolum hoc hu/us

contro-yerfiiepunihiraconfiftat.

p. Ergoutars,fcientiaveldifciplina aliqiia difeiplinae alteriusinftrumentumdici_{poifit, requiriturutmaneamusin}

terminisiilis,inquibus coepimus.Loquenduminquameft de

ipfisartibus:&ut clariusadhucloquaripfe-'cum de ipfisartibus fermoeft,nondebemusdigrediadartiumopera, tanquamid perindeeifet·

§. io. Santfr&numScfabriopusferviteqniti,non arsfa*

britnonilla notitia mentisquamhabetfaber,&qua utitur in

cudendoframo:non illa diipefitio membrorum _qua inftru#

mentaintercudendum retfte ferro _{applicat. Horum enim}

omniiun_{ignarusaut certeincuriofuseques}

_{frscno utitur: Sc}

cum eo morefuo atque utequitandi_arsrequiritutitur, plane noneß opus, utvel breviflimacogitatione _{reputet, quaarte»}

quanorionementis,&quamotione

membrorum corporis

fa·

ber ufusfitinfr«no eiaborando.

ii« Quod fi )am_arsfracnefacfcoria ipia Sc infe,

in-ftrumentalis notio Scfacultas foret refpedu arris equeflris, deberet_{utiqjequesnonejusopere}

_{fed ipfa illa}

_arteuti,

quem-admodum OratoriainftrumentumeftPolitic« Sccommunis vit«, ScLogicadifciplinarum quoquealiarum. At vir Po-liticuscumficOratoriautitur,ipfam_artemOratoriam

calle-reScexerceredebet.* _Theol'gus, Jurisconfultus, Medicus

Sc _{Philofophuscum Logica utitur,inveritate(uar quisque}

fa-cultatis eruenda,_{omninoipfaarteLogica utitur},eam

didicif-fe,tenere,Sc inillo ipfo opere adhibere Sc exercere debet»

Et_{quiaresficcomparataeft,}

_{ideo Oratoria}

_Si

_Logica

inftru-mentales _{diftiplin«appellan ur. Hicveromhil tale}

_{fit ,fed}

artistantü_{opusalteri,jaaa inoperefuooccupata?,}

_{inftmuien«»}

ti vicem _praeftat.

§. 12. Objiciet aliqwisartem

frarnefa&oriam,etfi

non

i-pfa. fedejusopusexercitium artise .ueftris

ingrediatur,

tota

tarnennaturafiuadarteme^ueicremfpc&arc,_{totam eo}

ferri„

necaliam vimaßumve uf«mhabere,quamutsrtieq*7eflri

fer-viar .· adeoqueillumipfum refpe&um_quofic adartem_eque¬

ftrem_{comparataeft,illi ita imernum &}

_eftentialem

_eile»ut

fineeo noneffe, imonecintelligi pofit.

$. ij. Refponde.ripoteft, eoncediquidem quod ficar¬

tem_{equeftremilla}rcfpiciat,fed_tarnennonidem

efte

reipice-re,Sc utinßrumentumrefpicere. Omnefubordinatum refpi*

citidcuifubordinatur,Ted non omninout inßrumentum,

quianon omnequodfubordinaturinftrumentum eft. Me¬

dia fubordinantur_{fini,fedmedia4quatenustalia,nondefunt}

quiab inftrumentis diftingvant. Et quidquid dehoc fit, ha°c

artisfabrilisvel_{parsvelfpecics,refpicitartemequeftrem,non}

ut_{ejus inftnurentum.fedutcanfa,neceftariailliinftrumenta}

fabricans. Inftitutio_{praeeptoristota adhoc tend't,ut} eru-dino_{difeipulioliniReipubl ferviat.attamencumeoventum}

eft,utquidifcipultis fuit, jamaeeeptamåpraeeeptore

erudi-tionemad uius_{publicosconvertat,antegreifaprseeeptorisin¬} ftitutioilli_{jam proinftrumento non eft. Quin Sc iatuitu}

verborumvWb _μίαν nya άυναμινminus videri poßfetopus hicad fola fubordinata_{refpicere· Neque enim necefle eft}

o-mniaqnacadeandem facultatemrevocantur,imonecqua?ad

fiundemfinem_{cendunt,inter ίβfubordinata eife.}

Τ Η Ζ Μ. II,

Ars iL·

_memoriayquam

_{bodie quidäm commcnddnt}

;

/fei

&

opinioni

eomm non

_refpondet.

/. I.

Jphiloftratus

_memoriam

de

vitis

Sophift.lib,

r.

in

vita

Dionyfii,

negat

arte&difciplina_{meliorem fieripoiie,feu,ut}

fty-lo _{philofophicoutar,habiruscapacem}

noneile;qualesinho»

minefacultates_{p'uresfunt,in qmbus}

ars impedimenta qui¬ dem_{removerepoteft: atplures v?rt'itisagendi gradus}

quam dedir_narura,darenon_{poteft. Q> oddeomnifacultate}

β, u

Memoria»hominis eodem

modo

fe

habere,non

«» quefacileaffirmari poteft. Ejus enim opus

eil

formatas

ide-as_comple&i> retinere; Sc

ubi iic

poilulat

ufus,expromere.

ad

qusomniaexercitatione

&artepromptior

redditur.

ß, 3. Negari itaquenon

poteft, quin

ut

fcienti«

&

difci-plinse psures, qua: hominis

intelle&um de

voluntarem

atq;

appecitumemendentjuventque

,utiliter inventa:

funt

j

ita

Sc

remvaldeoptabilempra:ftaret, qui_artemSc

difciplinam ali#

quamdaret,unde Sc

memoria:

facultas

melior

reddi

poflet.

Omne is_{pun&umferret ,fedcum}

_demum,

_fi

_nonintra

verba

resilaretScconatus,fedpromifla _eventus implcret.

/. 4. Vetcr-salfquamemoria:arte

ufos

fuifle

vel

ex

Ci¬

ceronecolligi poteft & Seneca Rhetore in

prsefat. primi

controverf. Er Cicero quidera quanti tllam locorum

imagi-ttumquedoftrinamfecerit (hatverocontineri

creditur

ars me¬

moria:)tionunoeßendit loco,aitmagnusilleVoiIiuslib.dena¬

turaRhetoriexc.20. Interaliaabhocnegocioalienanoneft

eidero Ciceroni 2. de Orat.fub fin.memorata hiftoria

Si-monidis Ceji,qui primusmemoria artem

invemffe

creditur.

Cumenimille CrannoneinTheflMiaapudScopamcosnaret,

Sc intercoenandumevocatusexiiflet

,intereaco]lapfüin

con·

cläveScopam

cumfiusoppreflir.

Etcumobtrita

jam

cada-veranonfaoledignoicipoßent,

Simonides

ope

memoria:,

re-colentisquo

quisqueccenaculi loco

accubuiifet,

rem

expedi··

tamdedit. Hac tumreadmonitus Simonides, inquit Cicero»

invenijfefertur,ordinemejfem/ixime,

qui memoria lumen

afferret,

Atillam memoria:artem,_quafebeiterufi

funt

veteres^jara

intercieiiße,necadnosbonafor unapropagatamefle,viri

do-Äffentiunt. DearteCiceronis jamjudiciumnon

fero.

ß. 5. Nihilo tamen minus tit

hoc noftro

etiamnum

funt, ita&proxjmis ante

temporibus

fuerunt,

qui

tale quid

proraitterenq

fed

fere

promitterenttantum.

Ad minimum

id_{quod praeftiteruni,longe}

_infra

promifla

fuit; & ita

_com*

paratum»utetiamaliter*ad fummumnon

majore

impendio,

parari potuerit.

§. 6, Interveteresnefcioannon

Metrodoras

Scepfius.

Careeades &_{qmdamalii in hac}arte ftadendaöperöfi magis

quoinfehcesfuerinc, quod pofterioribus feculis Raimundo

LuiliO,Cofmae Roflellio,& fimilibusaliis itidem accidifle

c-ruditiexiilimanc· Illi_{igitur 6c. hos poftea fecucialii,magno}

apparatu variisfiguris 6cformis quaarupedum, draconum ,

centaurorum,&nefeio_{quibusnonaliispingi mufsorumpa¬}

rietes_{prxceperunt,.Scloca memoria: notabilia alia quoque}

conftitui,inqiubus variamlmaginarioporteatfimilitudinem figura:aut partium ejus adeas res,rerumq;partes,quaruquis

ideam&_{ideaerefpondentiaverbamemoria: mandare cupit.}

Ejusrei_{exemplum fuppeditatieriprorad Herennium fub}

fi-nemlib. _{3. qui Pacuvianum verfum, lamdommtionem Reges *}

Atrida_{parant,memorixfubiicijubetimagineDomitibiEfopij}

Cimbri,_{Iphigenie ,Agamemnonis, Menelai,dequovideri}

poteilVoifiusI.c.6cTurnebusinadverfariis lib. 1f.cap.i3.

Amplius enim iftud excutere in _{pracfens commodum} non eft.

§. 7. Sedde iftis omnibus ita jampridem cenfuerunt

eruditi,nonomninoincredibile_efle.abquidexhis opis

expe-éfcari_{poflein pluriumrerumnominibus,in verfibus&} fermo-nis_{alicujuspartibus 6c idgenusaliismemoria:infigendss: fed}

ficommodeScfeite invent* ifta: _{figura: ,conftituta loca, &} adhibiti numeri_{fuerint.Quod quiararodextrefir,nec}

quan* do_{fit,eum affertopera:fru&umquinonpotueric ctiam}

aliun-de» 6cab alia _{diligentia induftriaque expeöari, nonvalde}

multum hifce talibusinventistribuendum _putanf.

jj. 8. Pr#tereain hoc artificionihilFereajunt freqven· tius_{evenire quamutgemineturlabor,cumfaepenonfacilius}

fitiftarum_{imaginum,quam perhas fignificatarum}

rerumre-cordari. Adhaneautem_{fignorum meuioriam novam}

re-quiri memöriam, quxrei ipfi liatim re&ius impendi _poflet. Periculum_{quoqueeffeneinpropofita figura partes}

partibus rei_{iignificataeparumre(äe applicentur. Etquia raro nlla fi¬}

guratamexa&ainveniri_{poteftunnonaliquxpartes6c lineas}

lupervacua:fint6capplicariadpra:fens negotiumminus pof-iint, fierifacile_{poffeutmemoriatarnen*totcirculis6c}

öibus

pertui4>afa

_{ex tisqua?nihilfigmficantifruftra fignifica*}

tionem_{aliquamexftulpere laboret.}

$. 9. Erquidquid in minutioribus memoria: operibut

prasftare hxcarspoifitvel nonpoffit, certumtarnen eft eam adartes& _{difciplinas difcendas adhuc} minus idoneameflfe.

Namea_{qua:velinunacontinenturdifciplina multaforfan fi*}

gurarnmplauftra}utficloquar,requirerent:qugrum5c

mul-titudo Scvarietas,Scvel fimilitudointer_{fe, veldifllmilitudo}

åre_{fignificara falteminaliquibus partibus, m emoriam}

one-rarent_magis

quamjuvarent.Scd5chuicmemoria: artiidquo*

queobjicit Voiiius, loco fupra indicato5 quod imaginee

tanrumfolasresfingulares reprafentare poflint

>artes autem

Sc _{difciplina:innotionbus verfentur univerfalibus.}

Obji-ceretautem_{aliquis Voffio tabulas illas Jefuitarum 5calio·}

rum,inquibusilli eriäabftra&iones_{Metaphyficasfiguris}

ho-mmum,_{graduum, ardium, palatiorum}

&aliarum rerum plu-rium_{lignatumiverunt.Qnodillorum inftitutum}

aliquis

com-pararetcum vetereilloinveutoCebetis Tebani, qui itidem

tota_{ifta tabula: fuae figura philofophtam}

moralemnon

infeli-citeradumbravit. _{Haccinquarn Voifioobjieipoifent. Sed}

Viciflimnon_deeiTet,quod

profummoviroitidepoifet refpon-deri* Nam pnmo tabula; iftaeapparatumquamfri?<5tum ma¬

joremhabent, quantumad huncdiem,nifi plane fallimur,

monftravitexperientia. Deindealiud eftvitam fcumanam ut

eadodfcis pariter5cindo£tis_{perquotidiani ufusexemplaobvia}

eft:aliud _{philofophiam moralem velcivilempcr figurarurtt} fchemata_depingere.

$. 10. _{JamquodLullianos chara&eresattinet non fine}

caufa miramurhodie, quifuftirn erit Cornelius

Agrippa,ar-tiumbonarumnimisrigidus cenfor, hane Raimundi valde

tenebricofam artem commentario _{explicanre. Quanquam}

ne a_{feipfodifcederet,alibi diferteprofeifus fitnollefe fuis i*}

ftiscommentariiscuiqua_{fucumfacere♦ Iilam}enimarteadpont·

pamittgenii &oßentationemdoftrina potw>quamadtomparan*

dameruditionemvalere&_{Unge plus( ipfa ejus verba recito)} audaiu_{quamefficacuhabere.Vid.ipfuminvcéfciv.}

c 9.dearte

ίΤ. _{Ttäqtié dumnulta}arsfuppefcit me1ior,fatiusfiierii

aliis utimcmoriaepraefidiis,quahis,inquibusapparatus

plus-quamfruduseiTe jamprocomperto

habetur.

Inrelligo or*

dinem le&ionis &rerum,diligentiam recordandi&

repcti-tionem}&idgenusalia,de qtiibus videri poteftvelunus Vo£

iius Inftit.orat» Lib·6.c._9. Nondefuerenoftra de avorum

memoria,_{qui hanc} artemaÜquo in numero habentesde

ea_{quoquealiquid confignarent,ut}Francifcus Petrarcha,

Ma-reolus Veroneniis,Petrus Ravennas, Hermannus

Bufchi-us,Agrippa» memoratijtem_{praeteranonymos}quosdam,qiia#

lesillimihi _{quidem obvenerunt> Johannes Spangebergius} lib» de memoriaartihciofa,AliiediusinEncyclopsedia&

nu-perHermannus Foilinns. Sed plurisfaciendosputoalios qui hancartemminorisfaciuntdauda'tüiamanteVoifium,tum in

inftif.orat.Üb.1.c.i.tiim_prolixiuslibro_anteallegato.'ite_Ber^

neggerumorat. 4.de academia:noftraedecusJohanneSchef¬

ferumin _{Gymnaf. Styli,}ubi_detheiiagir.Erafmus Roteroda.»

mus_{Dialogumfcripfiteuititulum fecit arm notoria. Ineo}

minus quamalibifiibaüenonomineremgerit. NoßineVmquit

Defiderius·_{quenquamperiß}

amartem notor1amevaftjfe doctum ? NegatfenovifTe Erafmius.möxiterum_{Defiderius/Ni^}quts*

quamaltus viditunquam, atitvifurus eß,nißpoßeaquamvidermus

altquemperalcumifttcam evaßfe divitem.H«cde illadequajam

agimus memoria:arteinterpretantur mfperaSchreveüo

ad-ditse vel colledta:notar. Si_{quis alius aeeipere vel let de illa} ve-terumarte notorta five per _{notasferibendi rattone,applicatio} tameT>ad hoc_{negotiumnonomninoé longinquo petenda} fo-tét. Dehis_{feriptionis notislegi} mereturGruterus inprarfa# tione_{pra:fixalibrode notisveterum. Ettalibusafein pro¬}

presuius inveniis dele&atum

fuiile

Picum Mirandulam,,

prodidit inepiftolaquadamMarhlius Ficinus: unde& poft

mortemPiciea_{qusefic icriptaerant, a nemine legi} potue-runt. Videatur Francifci Bonnaei tra&atus de ratione

DoSlifsitneTORlK./,

amtce

dikfte.

gi,quod

'

honoris

ergo,per

ejusmodi

occafio-nes,_agere

folent

vircute

_ac

dignitate

publi¬

ca

praecellentes

viri,

mihi

prxfumerem,

_ut

in

praefentia

quae

laudes

tuas

fpeftarent,

prolixe

dicerem,

tibi

_pariter&

_mihi

_injurius

_forem.

Necornamenti

_quidquä

commedatione

_mea

accederet

virtuti

tux,

cö

de

ea

fine

mbre

vix

judicare

queam

in

hac

aetate,

cui

quoq;

idem

parandum

eft animi decus;

nec

pa&o

ullo

infolentiae crimine

abiolverer

occupando

munus viris

laudatis

unice

conceflum.

idce-bittn. _per

amicitiae

legesadplaudere

honefto

conatui,quo

propemodum

aetatem tuam

an-tevertis,

dum

ea tentas,quae per

fe

maturio-resannifibi vendicant,ut

pulcherrimam

me-ditationem in

_publico

_eruditorum

_conventu

exhibeasdefendendam.

Q

uod

cum

fit

docu-mentumbenedifpofitae

vitae,

fruébusque

ex

publica privataque

Praeceptorum

infor

ma-tione

_colle&i,

_non

_injuria

_tibi

gratulor.

Vo-veo

_infuper

velit

benigniilimum

Numen,

hane

_ingenii

_felicitatem

_porro

_coniervare,

variisque

incrementis

ornare, ut cum

re reddas

aliquando eoneredituin tibi

talen-ium#

Valc!

MAcp4Ucamovv&mörkgrått* / fcrib. ERICHS

_;6|1<rmatu

Praeftantiflimo Domino T Q R I Ν I

_O,

amicoin

_paucis

_dile&o,

f^cilicet

iüußremquod

non

frußrere

Cathedram

y

^Antc

abitum>

res

efl,

_autumo,

Sgna cani♦

1 bone TO R1 NI? quo

Te

vocat

infil

a

virtM,

Ncßoreos

annos

ytyt,

yatequc

diu.

L: _{M:q* R?}