Observationes de usu analyseos philosophicæ in æstheticis, quarum particulam I. venia ampliss. facult. philos. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu philosophico proponit Claudius Urban. Bodinsson, stip. reg. Vestrobotniensis. In audit. Gustav. maj.

S OBSERVATION ES

DE

USU ANALYSEOS PHILOSOPHIE

in

^STHETIGIS,

=- »

QUARUM PARTrCÜLAM I.

VENIA AMPLISS. FACULT. PHILOS,

PR^SIDE

MAG.

DANIEL.

ετη. et polit. prot. reg. et ord.

PRO GRADU Ρ HlL OSOPHiCO

PROPONIT

CLAUDIUS URBAN. _BODINSSON, STir, REG. VESTR0B0TNIENS1S.

In Audit. Gustav. _{Maj. d. x. jun. MDCcixxxvnie}

VIRIS AMPLISSTMIS atque CONSULTISIMIS,

CIVITATIS LUHLENSIS

CONSULI,

DOMINO

NIC. PET.

_BERGSTRÖM,

et

JUDICI TERRITORIALI VIGARIO,

ad CONSISTORIUM ACADEMICUM UPSALIENSE

NOTARIO,

DOMINO

CAROLO

_BERGSTRÖM,

AVUNCUL1S CARISSIMIS

Tn _{tesjeram grata tf venerabunda mcntis bocce}

o-*

pujculum confecrare voluit, debuit

OB SER VATI O NES

DE

USU ANALYSEOS

PHILOSOPHIE

IN

ÄSTHET IC IS.

Particula I:a.

aud rarae funt xvo hocce noftro _querimoniae,

quas eruditorum imprimis multi, contra

iEftheti-ces _{difciplinas ja&ant; nihil nifi ingenium, ut aiunt,}

liberum fuis commendantes _{declamationibus, quas}

vendicare _{pro demonftrationibus non infolitum eft.}

Eodem fere _{modo, quo in fcientia, quae a moribus}

nomen _{habet, vanam atque} inutilem penitus idearum

analyfin exiftimant, & immediatos pettori humano, quos ingenerant ienius, excitandos & fermone

vivi-do commovenvivi-dos _{ivadenc; in artibus etiam} elegantio-ribus theoriam _{& praecepta condemnant, quaii vires} ingenii impedirent, ne in quolibet pulchri genere

fe-met _{Iibere exierere posfint. Sed quamvis verum fit,}

nafci poetas & oratores, naturaque duce

formari

il-Jos,qui in artibus excellunt; tarnen

contendere

haud

reformidamus, guftum, quo infignes evadere

posfunt,

fen-4

Obfervationes

de

Uju

fenfibus

_{perfe&ioribus,}

_{felici organorum difpofitione}

inftructi, quorum imaginatio, quae a fenfibus bene fa-£h's _{pendet, quolibec naturae impuliu commovetur,}

diiciplina excoli atque perfici, modo regulae, quas

pradcribit, verae fint, fuumque in humana indole

ha-beant fundamentum. Laudabilem _{judicamus curam,}

in _{prasceptis artium colligendis tradendisque} colloca-tam, attamen _{quoniam ad causfas adfcendere} non

fuftinuerinc _{plerique, iieri non potuic, quin debito}

in-ter fe nexu deiliturentur, _{atque iic exiguam} adfer-rent artium cultoribus utilitatem. lilius farinae _funt, quae in fcriptis Ariilotelis & Longini fparfae inveni-untur

_reguliE,

_quae

_quidem

_verae

_esie

_posfunt, qua-fenus recta obiervatione _{nitantur, commotionnm} fci-licet _{quarundam communium; fed quoniam harum}

cauiae, ex humana indole _{petendae, hisce haud} inno-tuerunt, dobtor.bus, iieri non potuit, quin _{praecepta ii}

lo-rum _{vaga atque inepta ad rite} dijudicandum quid ima-ginationi ii ilere debeamus, evaderent. Haud fere aliter

ac morum regulae fententiis fparfis _primum

contine-bantur, atque deinde more Socratico philoiophis

tra-debantur, _{antequam in fcientiam redigi} ceeperant;

TEfthetices theoria ab _{exiguis ejusmodi initiis eil}

pro-fe£ba, & continebatur obfervationibus, a _primis phi¬

loiophis deinde Sophiilis tradi folitis, quae, multipli-cantibus _{fe, duce} natura, in quolibet _{artium &} pul-cri _{genere, ingenii aufis, magis magisque numero}

crevertint. Has deindemirum in modum au&as, _in ordi-nem quendam _{aptiorem fcientiae}

redigere,&iy(iematico

, inter fe vinculo copulare tandem adgresii iunt

tio-Analyftos philofophiae

in JEfiheticis. 5

tiores _{quidam philofophi. Sed quoniam illi fynthe*} tica & mathematica _methodo, a Cel. Wolfio _primum in _{philofophiam introdufla, ufi funt; faflum eil,} non ut JEfthetica utilior _{evaferit, ied tricis potius}

involuta, vagorumque terminorum farragine repleta» Pari fere _{femper pasiu, quo cxtevx philofophicse}

di-fciplinse, cum quibus fororio vinculo, eodem icilicet

idearum _{veritatumque quibus continetur caraflere,}

eft _{copulata, ambulavit AEfletica, ejusdem fere}

for-tis, _{aequalium progresfuum particeps. Nomen fuum,}

quod habet ab onaBm*, nunc primum illi impoiitum fuit a Gel, _{Baumgarten, qui ordine fcientifico}

ex

principiis abftraftis & generalionibus in _pfycclogia

Volfiana _{ilabilitis, eruere & pertra&are conatus}

eil, Alii _{quoque haud defuere, qui fynthetica} me-thodo illani _{pertraflarunt; fed omnes acquali}

atque

communi nxvo _{laborant; vagis enim terminibus,}

di-finitionibus, _{quibus nulla analyfis praevia fuit, &}

dt-ilinftionibus in rerum indole non fundatis exern-plisque abundant, quorum faepe perverfa, femper

iniufficiens eil _{adplicatio, prxcepta enim, quibus} iliu-flrandis _infervirent, a fuis, _{quas in ienfationibus}

no-ilris _{habuerint, cauiis minime derivata, adeo}

vaga

fuerunt, ut rite _{redleque haud intilligi potuerint. Sed}

illi, _{quimodos, quos fubit fendendi vis ex iis rebus,}

quae pulcra funt & imaginationem cojmmovent

affeftusque noftros excitant, _{analyfi philofophicas}

fub-jecerunt & examinarunt, mitiorem _melioremque

pul-chri fciendas faciem dedere.

_Horumque

_{ex numero}

philoiophorum, prsecipue nominandi funt Home &

cha-6 _{Obfervationes de Ufa}

Champbell. Hi vero, _quia

analyfeos

_a

regulis ab¬

errar_unc, etiam _{non potuerunt non} in _errores

in-cidere, & ea inta&a faepisfirne relinquere, quae

ad

icientificam iEfthetices _{pertra&adonem quisque}

fapi-ens harum rerum seftimator pernecesiaria esfe judi-cec. Nec ftabilis & firma evadere poceft .ZEfthetices

forma,antequam vera

analyfi

fcientiae

fcopus, ad

quem

humanae diftinationi convenienter tendere debet,

e-nucleatur, ejus origo indoles &

ufus determinetur

&

explicetur.

Abit

ACfthetica in

tot partes, quot

funt

artes _quibus

afficimur,

&

modi,

quibus

_varre

in

va-riis artibus nos _{imaginatione motos} ientimus,

diver-fas conftituunt _pulcri

_{modificationes;}

_quae

_fi

_non

_rite

re&eque explicantur, in

artibus

feliciter &

cum

fi-ducia veriari nemo poteft. Ut caeterae artes

&

fcientiae in humanis _{indigentiis, illarum}

_{inventricibus,}

iundats fint, ita etiam artes elegantes earumque

theo-ria, quae iEfthetica

adpellatur.

Inter

primitiva

ho¬

minis defideria _{reperimus etiam}

_hoc

_esie,

_ut

_caeteris

expletis, taedium

evitare,

&

occupari,

nullo

tnalo

premente

cupiamus.

Hoc

defiderium,

a

fimplici

i-nitio, mutantibus fe rebus

circumftantibus variam

vim

in caetera defideria habentibus, mirum in modum eil extenium & transformatum; orta2 fcilicet iunt

illae

adfociationes, quae in imaginatione

conftituunt

omnes

pulcri

modificationes,

quibus

adfefhis noftri varia

ratio-ne varioque gradu exitantur»

Hae

pulchri modificatio¬

nes, _{quae non}

iunt nifi

diverfi modi,

quibus

commo-ti fumus, vinculo (ocietatis ar&ius

adftri&o, &

cre-fcentibus necesfitatibus, variis artibus

expresfae,

&

ima-Analyfeos

philofopbica

in /Eflheticis. 7

imaginationi repetits & reprsfentats iunt.

Adfo-ciationes omnes, quibus imaginatio _{occupatur, per}

varia organa & fenfus, ex fimplicibus _{perceptionibus} iunt ortae, & cum necesfitatibus caeteris vel imme·

diäte vel mediate _{cohserent; ex qua adfinirate}

vari-am vim mutuantur. In his adfociationibus _quoniam

imaginatio operatur, Artis eft, illa obje&a & res

circumftantes, quae nomine Natura adpellantur, a

quibus iftx adiociationes fallas & formats jfunt, colli·

gere, & iignis dire&is proprie _{feniibus pingere &} imaginationi, ut affeflus exitari _{posfint. Sic}

Subli-rnia, _{venufta feu pulcra ftri£te fic dich, magna}

y

Harmonia, Ordo^ Symmetria, &c. &c, quorum ides

per adfociationem nos unice movent, _{pingendo in} artibus _{riteque colligendo obje£ta, imaginationi}

re-prsfentantur. Hs adiociationes omnes fenfuales _funt,

variasque, ut diximus, _{prout alia vel alia} reprsienta-tx fuerint _arte,

pulchri modificationes condituunt, variosque adfedtus ciunt. Ex continuo _Variante,

multiplici, & diveria objectorum fcena, continuo

novs _{depromuntur adiociationes,}

peilentibus vits

necesfitatibus ad varias _{a&iones, dirigenteque} focie-tatis _{v^ria relatione adtentionem feu redexionem}

a-nimorum in fe _{ipios, ita ut confcientiam intentionum} confiliorum & inclinationum _{quisque obtinuerit;}

cre-ata fic nova _{, adfe&us, defideria & confilia}

expri-mendi _{voluptas atque indigentia. Uniti itaque}

ar-ftiori focietatis vinculo homines _ponunt

pulcritudi-nem etiam in _{illis, quae extra animum in}

quo haec

confcientia & fénfus ifte _{prsfupponitur, nullos} o-

mni-g Obfervationes äe ΌJu

mnino protypos

habent.

Hac lege, ea etiam

arti-tium _{obje&um conftiture debent; Ted quaeritur}

quo-modo? Si _{paululum ad nos ipfos attendimus, nulla}

alia via, ad intelligendas intentiones,

adfe&us

&

con-iilia hominum nos _{pervenire invenimus, quam}

tan-tummodo ex confideratione dire&ionis rerum

cir-cumftantium, in quas reagunt, & h?e omnes

fenfua-les funt & fua adfociatione noftras _imaginationi ar-rident: Sic _{figna inveniunt feniibus}

_fubje&a,

_omnes adfe&us noftri, _{pasfiones, coniilia, virtutes.}

Quoni-am _{itaque humanae} diftinationi convenit,

&

_ex im-mutabili ordine univerfi _{fequitur, ut necesiario}

per-veniant mortales ad omnes illas fociales

modificatio-nes; omnino per fe patec, illas eo iifque

obje£him

artium _{conftituere, quo confociari, vel ut} adcurati-us dicam, confociationibus fenfualibus _rerum phyfi-carum, grate imaginationi repraefentari

posfint.

Mi-rum _{quantum virtus, quantum} Sapientia

artibus

debebit. — Naturalis illa indigentia, qua caeteris ne-cesfitatibus non _occupati occupationem quaerimus ₅

aequali jure ac reliquae omnes a nobis

aliquid

curae fcientiaeque pofcens* quam bene & convenienter

de-ilinationi noftrae _expletur. — Eruat itaque

mortale

ingenium inexhauftos atque immenfos

pulchrae

natu¬

ra thefanros — abnndent feliciores animi feniibus

ex contemplatione _natura,

moralique

educatione,

divinioribus ■— fed tradantur difciplinae, ut

difcantquid

his _feniibus, curve iniit, & fic quomodo exprimi quacunque arte posfit. In nulla arte

id quod

de-AnaJyfeos

ρhilofophic#

in

JEßeticis.

9

le&are _{cupiunt & animos movere,}

_cognofcant

_opor¬

tet , asfociationnm formationem \ fic innumeras colli-gere posfunt res,

Sc imaginaticni

fiftere

novas;

nam naturs, adfociationibus noftris comprehendendae,

partes infinite variant) quae,

dum

inveniuntur,

ftatim

ex

jam pridem factis

adfociationibus

rerum,

quibuscumfunt

ejusdem indolis, placent atque arrident.

Difciplina

ita-que, quae iEfthetices, nomen

fibi vindicat, praecipue in

eo _{occupatur, ut}in variis artibus, _ex

indole

οασ^σεο^ ex-plicet diverfos

modos quibus commoti

esfe posfumus,

feu _{pulchri gradus & modificationes, curve}

_potiushoc

modo quam alio commoveamur)

affettus

exitentur; at¬

que hac ratione ad ultimas in

fentiendi vi caufas

defcen-dere _{debet, analytice decomponendo omnes ideas, qui¬} bus commotiones _{imaginationis confociatas funt,} ea-rum caufas, fundamenta,nexumquedetegere;_atquedein ex hac idearum iEfteticarum affe&uumque Theoria determinare modum, _{quo in quibuscunque}

_artibus,

imaginationi obje&a Sc res colligantur, fignisque

quan-tum fieri _{posfit direÖis proprie} repraefententur.

E-jusmodi Theoriam artium elegantiorum

cultoribus

pernecesfariam

judicamus,

ad quam

fi rite

penetra-rint, dubium haud erit, quin guftum

perfe&um

fa-numque förment, ex quo fperare liceat, artes om¬

nes _{prifiinam, quam nunc} temporis,

nil

fere

_praeter

frigus experti, inter mendaces obfcurioris aevi

fabulas

ponimus, vim in humana pe&ora Sc

efficaciam

fore _{recuperaturas.}

B