• No results found

Dissertatio de educatione litterata, quam cons. ampl. facult. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu p. p. Laur. Adolphus Kihlstedt. Westmannus. In audit. Gust. maj. d. XIV Maji MDCCC

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Dissertatio de educatione litterata, quam cons. ampl. facult. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu p. p. Laur. Adolphus Kihlstedt. Westmannus. In audit. Gust. maj. d. XIV Maji MDCCC"

Copied!
12
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

5 < *\d DISSERT ATIO DS

ED

UCATIONE

, quam

CONiS. AMPL. FACULT. PHILOS. UPS.

PR iESIDE

MAG.

DAN.

BOÉTHIO,

KTH. ET POLITt PROFESS. REG» ET ORD.

PRO GRADÜ

P. P.

LAHR.

ADOLPHUS

KIHLSTEDTI

WISTMANMUS,

IN AUDIT. GUST. MAJ. D.XIVMAJI MDCCC.

OPSALIJE,

(2)

VIR O

MAXIME REVERENDO

PR/ECLARISSIM

O

SACR.

REG.

MAJEST

ATI

a

SACRIS

O

FASTORI

VESTER-FJERNEBOENSIUM

VIGILANTISSIMOET ADff

FRJEFOSITO

IPAT'MOÄTO

OfUMO

Hgsce

pagellas

gratisfimi

inpignus-

animi

D. D. D.

'

(3)

DE

EDUCATIONE

LITTERATA.

er educationem litteratam eam inrelligimus in inge-niis bominum atque animis manuducendis curam, qua ad fcienrias

intelligentas

& erudirorum placita atque

decreta dijudicanda preecipue formsntur, Hanc vero dum psucis illuftrare in menrem induxi, haud quidem

vereor, ne rem a juvene fcientiis Üudia fua dicante,

cujus eft nomen &famsm a litteris petere, alienam in me

fufcepisfe videar; Ted inetuendum tarnen

esfe exiftimavi,

ne eam, quam de hujus educatioms indole &

necesfitate

concepi & argu nentis pro modulo virium excogitatis

fulram commendare volui, fententiam haud pauci fuis

opinionibus contrariam non

minus,

quam

noftri

aevi

mo-ribus dudum explofam, judicenr. Non enim hcri aut

nudius tertius invalefcere coepic educationi, quae ad

Eru-ditos praecipue formandos tendit, minus

favens opinio,

quam quidem qui adoptarunt, ne

jufti

aequique

judicii

Ii-mites omnino transfiliisfe videantur, veniam quidem Sc

occafionem concedendam esfe fatentur Ulis, quibus

volu-pe fuerit, eruditioni,

fcientiis

earumque

inftrumemis

operam fuam vigiliasque

dicandi, Ted publicam

ramen privar apaque rem hac cura parum

juvari

putanr.

Nego¬

tiorum, quorum adminiftratione

ftar

ram

publica,

quam

privata

Talus,

minimam partem cum

inftitutione erudiro¬

rum aliquid commune habere affirmant, Sc hanc

ob

cau-s*

fam, ut negotiis quisque fuo vivendi generi

adaptatis,

fine temporis dispendio atque in alienis

rebus

collooata

(4)

4 £k Educatione Litterata.

cura mature adfvefiat, prascipiunt, atque quid erudire de eorundem principiis Sc reguiis difputari folet curiofe

magis quam utiliter quaeri ftatuunt.

Ad pervulgatarn hanc fententiamdefendendam non fi-ni fpecie quadam veritacis adferri folet, hooiines ad agen-dum natos, cura litterarum ftudiis impenfa, plerumqueab

agendo diftrahi, culcuramque, quam £ic animo dare

perbi-bent, utpoue quae adoriofas disquifitiones inftituendas magis,

quam ad uriles in vita communi laboresfufcipiendos Sc

per-ferendos, compofita viderur, a via, quam natura ipfa indi-cat, nimis quantum aberrare. Et in ea, quam Erudrti Sc

fcientiarum cultores vigiliis fuis fpedfcant, meta otiofis fbrfan mentibus pabuium praebitura, quae ar&a adeo

cum veris focietatis humanas necesfitatibus intercedit

co-gnatio, ut quas ad illam atringendam compofira videntur

inftrumenta, ad his quoque fatisfaciendum juvent? Nec

quidem negandum esfe arbitror multa, quibus haud

inuti-Ifter occupatur eorum cura, qui eruditis disquifitionibus fiudia fua diearunt, ejus esfe indolis, ut non nifi longis circumdudta anfradtibus cum vitas necesfitatibus aliquid

commune habere videantur; quo etiam accedir, quod umbratilium Dodlorum male fedula opera fcientias etiam

illae, quae ad bene beateque vivendum diredfce magis

fpe-dtare videbantur, fcholas forfan non vero ullo modo vitas adaptatas fint. Sed vereor ramen, ne qui his

fimi-libusque, ut educationem litteratam defpicatui, quantum

in iliis eft, tracknt, infiftere folent argumentis, aliis,

quam prae fe ferunt, ducantur rationibus; ac, ne

turpi-oris Sc humano generi perniciofioris de induftria conflati confilii reos eos agere videar, redte tarnen me

contende-re posfe arbitror, eos fuae ipforum ignorantiae Sc

focor-dise excufationem his argumentis haud raro quasrere. Ut

(5)

De Edücationi Litterair», j

Ut vero , quid valeatit hacc argumenta, luculenter

appareat, rem paulio aittus repetendam es(e cenfemus. Et Eatim quidem, ne ambiguum fit, quo tendar noftra

disquifitio, monendum esfe arbitramur. nos educationem,

quam iitteratam vecavimus, nuilo modo confundere cum

cooimuni ilia ommhus, quaecunque eorum fuerit virse

conditio, aeque necesfaria cukura Sc difcipiina, qua effi-citur ut nemini non fit

Mens fana in corpore fano.

Quaerenda quidem non esfe in educatione litteraca

exiüi-mamus alia, quam nova ad hunc eundem Enern profutu~

ra adjumenta, fed quibus magis minusve (ine dispendio

meta?, quam omnes fpe£tare debemus, carere posfumus, prout in eo collocati fumus virae ftatu, ut vel in rebus,

quibus occupamur, vei in iis, quibus dirighri-ur, fanitatem

re&umque viriutn ufum deturbantes rariores aut

frequen-tiores exoriantur occaßones. Sunt etiam, ubi homines a

prima rudique conditione ad cultiorero qualemcunque

transgresfi funt vivendi rationem, multa negotiorum ge¬

nera, quae vires corporis magis quam animi, certamque

dexteritatem ufu magis, quam fcientia formandam

re-quirunt: quo referimus omnem fere operam dire£le

col-locatam in conquirendis, perpoliendisque opibus, quibus

phyficis hominum fubvenire necesfitatibus Sc conimodi»

tatibus externis vitse adjumenta porrigere natura benigne voluit. Qtii hisce negotiis manus viresque fuas dicant, ea, quam iitteratam nominavimus, educatione facile

ca-rere posfunt, dummodo inftituta, opiniones Sc

mores

föderativ, in qua vivunt, nativam mentis fanitatem non

disturbent. Sufficere his educationern, quam, ut eandem

a litteraca diftingvamus,

vulgarem vocaro iubet,

conoe-dimus, quaeque eo fpe£iat, ut praeter dexteritatem

labo-risque patiemiam, quam quisque in fua arte mature ad-A %

ff/-'

ff

(6)

9 De Educatiove Littevata,

quirere debet, promptum artentumque

habeat animum

ad

inie r na m confeientiae vocem obfervandam, ut lic mo-rum religionisquepraeceptis

fuam

accommodare

fciat

vitam.

In omni bene conftitura civitare, quam ut

conditio-nem, fine qua non ad humanitärem decusque

fibi

pro¬

prium formari posfunt hominum mentes,

redte

aefrirna-veris, haud minima curarum pars eotendit, ut

adjumen-ta huic utilisfimae civium clasfi non defint communem

vulgaremque hane cüitu ram

adquirendi.

InftituendcE

itaque funt ubivis ejus gratia Schöbe cuivis

facile

paten¬

tes, qu« dum vires non avocant a labore, cui

femet

de-ftinant difcentes, eo tendunt, ut confcia mens ad morsjis vitse <Se religionis principia, qua; quisque fuo

pc£toie

gerit, attendere iisque morem gerere

difeat.

Sed funt in eodem, de quo loquimur, Societatis

hu-manae haud pauci ftatu, quibus vel

fortunae

vei natura

favore manu vitae fubfidia quserendi injun&a non

elt

ne-cesfitas: hisce vulgarem non l'ufficere educationem

exifti-mamuSj Ted quaerendam exquifiriorem ingenii

animique

culturam, cujus fubfidia tota quanta in educatione

litterä¬

ra ponimus; quamobrem alteram in

republica bene

con-ftituta de civium educatione curam eo fpe&are debere

affitmare non dubitamus, ut Scholae, litrerstae educationi

deftinstae, his pateant & ab illis frequententur.

Sed

quamvis omnibus, qui fupra vulgus

femet

eminere

pu-tant, litteratam educationem non tantum profuturam ve¬

rum omnino necesfariam judicamus, male tarnen

inter-pretarentur fententiam

noliram,

qui

nobis objicere

vel-ient, nos fic fcientiis «Sc eruditss disquifirionibus futuram

ornnem hominum, de quibus heic loquimur, curarn

di-candsrn esfe fvadere. Vitio, & quidem non fine

causfa,

verti fölet Scholh Gymnaliisque apud nos inftitutis,

quod

(7)

De*Eäueatiom Littetata. 7 ad eruditos orthodoxiae theologicäe defenfores

forman-qos unice fpe&enr, & fic illos, quibiis alia in civitate

olini adminiflranda (unt numera, parum juvent; Ted

quamvis non infkiandurn eo rendere noflram fententiarti,

ut bete exquifitiori educationi dicata delubra, iis

perfo-nenr doÄinse praeceptis, qux ad ingenium futuri

fcien-tiarum cultoris formandurri inprimis adaptaus videntur, eadem tarnen non ar£tis adeo eancellis circumcludenda

esfe voiumus, ut iis folum profutura jndicentur, qui

lit-teris jfcientiarumque culturse futuras fuas praecipue impen-dere curas fatagunt, Ted eandern, quae ad fcientiarum

adyra ducit viam, unicam esfe putamus, quae tn ßiru,

in quo vel j3m funt vel in quem pofthac pervenire

po§-lunt res humanae, ad illam animi viriumque culturam

ju-vat, cujus ope ad omnia qusecunque non cceco habitu,

fed mente re£litudinis fuas confcia, peragi debeant

ne-gotia, Sc publice Sc privatim profutura dexteritas

ad-quiritur.

Tota itaque, quam pertra&andam nobis fumfimus,

eo devolvitur qnaeftio, ut often därur- unam eandemque es¬

fe, quae ad negotia proprio conliiio Sc judicio

fufcipien-da Sc feliciter perficienda prceparat, ingenii animique culturarn ac illam , qua ad fcientias intelligendas Sc cum

fuccesfu tra&andas idonei reddimur. Quaecumque fuerint fcientiae Sc difciplinx, easdein jucliciis Sc ratiociniis con-flatas esfe invenies, nec negabis dexteritatem omnem,

cujus ope circa easdem feliciter v erfatut noftra cura, in

eo coniiftere, ut judiciorum nexürh Sc fundamenta

per-fpicere Sc examinare queas. Adquiri ver o nequit haec

dexteritas aliis adjumentis, quam iis qux mentis atten-tionem ad fe ipfam fuasque cogitationci convertendi ha-bitum exciunt atque alunr. Frequens eis % experientia

quoiiduna coraprabata obfervatio, eos, qui legere Sc.

(8)

fen-8 Dä Eäucaiiom Litteråta.

fenfa anirni quodammodo litteris mandare fciunt,

cultiö-rera & ad incelligendum arque judicandum aptiorem hoc

ipfo adquifivisfe ingenii habitum, ceterisque paribus,

fuae fortis hominibus legendi Sc fcribendi artis rudibus antecellere. Cujus rei causfam in eo rede poni arbitra-mur, quod in addifcendis hujus artis rudirnentis ad fe

ipfam fuaque

molimina aeiem

adcuratius refledere fuam

mens coada fuerit. Unde etiarn noftro faltem judicro eo

éxtendenda esfet communis & vulgaris illa, cujus nemo experg esfe deberer,

educatio,

ut omnes lingtiam

6bi

ver-naculam pro mte & intelligenter legere, eaque, minus

quamvis comta, animi

fenfa litteris exprimcre

valerent.

Huic fementise .quarenus fua conftat veritas, eadem,

erna profutur.am fic inchoatatn habemus animi eulturam,

via ulterius infiftendum esfe rede praecipitur, r.ec aliud

fpedat

exquifuior illa

educatio, quam

omnibus

melioris

fortis hominibus comtnendandam esfe exiftirnamus.

In-cipit illa ubi altera

feil vulgaris deficit,

non ut

y.sraßcca^

qusedam sts asÅÅo yevos,

fed

ut

eadem

at accurattori

refle-xione magis magisque fe extendens virium intelligendi

Sc judicandi exercitatio.

Alterum 8c

quod

naturali

ordi-ne, durö qualemcumque legendi fcribendique peritiam

adquifiverint erudiendi, ad

accuratiorem

mentis

ad

fe

ipfam fuaque

molimina attentionem

excitamdam &

alen-dam fubfequirur adminiculum in exercitationibus

gram-maticis pofitum eft. Quamobrem erjam ab eo tempore,

quo litterar

&

feientiae

in

pretio

quodam haberi

ineepe^

runt, ipfa fupra vulgarem cognitionern pofita eruditionis

ita-rnina a gramrnatices fiudio ordienda esfe rede conftirutum fuit. Et quamvis forfan multis paradoxum videri posfit con-tendere, grammaricam artem,quam plerique ut juvenilis

setatis flagelium averfari folent, Sc ut rebus in futuram

oblivionem addifcendis occupatam defpiciunr, omnis

accu-ratioris Sc in feientiis Sc in »Iiis, qute animi attentionem

(9)

re-De Eäucatione Litterata« 9

requirunt, negotiis judicii Sc dexteritatis matrem esfe; plurimum tarnen veriratis inesfe eomm fententiae

arbitra-mur, qui contendunt, homines ab hacarteminus inftru&os,

quantumvis fe fupra vulgus eminere Sc fspere putent, non nifi phaleratam plerumqueprasfe ferre ignoranriam, Sc fi ad illam hominum in ea, quae jam viger, focieratis huma¬ nas conditione, clasfem adnumerantur, quibus otium a

domefticis, continuum Sc follicitum laboremrequirentibus,

negotiis inde a juvenili aetate concesfiam eft, ad omnia

fere Sc privatim Sc publice profutura negetia olim

fufci-pienda Sc perficienda ineptos esfe. Uni alterique vel na¬

tura benignitate, vel rerum circumftantium beneficio,

quibus eorum ad atter.dendum mature converti Sc

asfve-fieri potuit mens, concesfum esfe quidem videtur, ut &

generali hac regula excipianrur; Ted nihilo tarnen mi¬

nus fine exceptionis metu heic faltem applicare licet

no-tisümum illud Ciceronis, pro Archia Poeta. Si ad na* turam tximiam atque illuftrem accesferit qucedam ratio

cou-formatioque doElrina, tum illud, nefcio quid, clarum Ö"fin*

gulare folet exißere«

Rudimentis litteritae educationis iie in Grammaticis ftudiis rite pofitis, prarparatur Sc fponte fua fertur mens,

adcuratiori ad fe fuaque molimina attentioni adfvefa&a, ad eruendum Sc dijudicandum fententiarum, judiciorum Sc ratiocinationum cohaerentiam Sc nexum, quae verbis, quarum conftru&ionem jam dudum examinare didicir* continetur. Alterum itaque educationis litteratae Radium in exercitationibus Lögicis re£le ponitur, a quo pro ea,

quae eft animi ad fe attendentis indoles, facilis eft

trins-gresfus ad aeftheticum ordinem atque nexum

obfervan-dum Sc dijudicandum, quo guftus, ut vocari folct,

di-fcentium formatur Sc perpolicur*

(10)

10 De Educatione Litterata.

Ab his denique aditus patet ad eas, quas ipfum quafi

iducationis littcratae apicctn conftitüunt,

phiiofophicas

exercicationes, quibus ad realia judiciorum fundamenc* de

prineipia adfeendendi dexteritas totique cognitionis

vel

jam adquifirae vel olim

adquirendae £upelle£tili conßamia,

harmonis* Sc ad fuos ufus feienrer & fine erroris meni

convercendi peritia adquiritur, Qua in re ultimum edu~

cacionis litteratae ßadium ponendum eß. Necuilum, nifi

hac educatione praeparatus Fir Sc probe firmatus, proprio

matte ad feiemiam quameunque tum addifeendam quutn ditandtm Sc rite adplicandam iaoffenfo pede pergerc

pasfe arbitramur. Neque altioris

fortis

homo prudentia,

confilio atque judicandi & agendi conßantia munera fuae cur« comtnisCa unquam k (i illa

dcfiituatur?

obire valet*

Facile intelligi poteft, non eo tendere hanc nofiram

fententiam, «t iiium egregie profecisfe aibitremur, qui

grammatius, logicis aliisve abftra£lis regulis memoriam oneraverit. Steriles Sc nullius ufus hae esfent, nili eo ordine ad easdern inteiligendas & fibi appropiiandas quis addu&us fuerit, ut in quaefiion«es, quas ipfe libi

propo-mt, folvendas Sc dqudtcandas easdem necesfariss ipfe

in-veneria. Ejusmodi vero necesfitas tdesfe non poteß*

nifi intelligentiae Sc judicio obje£ta fuerit idonea materia,

circa quam fuo pro capru Sc dudum fa&is progresfibus

quisque disquirere didicir. Non permittunf ai£ti bujui

opellsc limites, ut, quid ex litterarum Sc difciplinarum

ambitu cujusque aetaris viribus maxime convenire

pute-mus, Sc quo ordine ad exercitationes, quibus educationem litteraram abfolvi contendimus, inßituendas adhiberi de»

beant fingulae, recenfeamus: fufiieiat dixisfe». nos nullam

fere, quam hueusque in Scholis Sc Gymnafiis tradere

fo-lent, lit eraturae partem exclufam, vei in ejus locum aliam

(11)

Ee Edueathm Litteråta, as

rcrormaroribus commondatur eam ab causfa®, quod di«

re&e magis ad fubveniendum phyficis virae

necesfitati-bus infervire videatur. Ut judicandi vis acuatur, firmis

re&isqua regulis adligetur Se perpoliatur, quo in qua«

cunque ftbi objeöa materia praclio fit, hoc

palmarimia

educationis opus eft, hic labor»

Conqueruntur pasfim* nec fine

causfa

cordati virip

juventutem noftro sevo

ab

ea

praccipue laboris patientia

degenerasle, qua

inlignes fuerunt majores noftri.

Hujus

vero tnali baud exigua pars me

judice

adfcribenda ed

negle&ui & defpicatui, cui

litterata

educatio fenfim

tra-dita fuit. Illam enim, firite, & conftanti confilio infti«

tuta fuerit, unicam esfe viam putamus, qua caveri po®»

eft, ne iliorum, quibus manu quotidianum quarrendi vi«

£fcum non incumbit necesfitas, dehdia, laboris & ordinif

impatientia ita corrumpantur mentes, ut

negotiorum

con«

ilanti Sc intelligent animi ftudio olim perfkiendorum omnis tandem evanefcat &peritia car&>

(12)

References

Related documents

cuivis attendenti obvia quaeftionis de morum praeceptis dupplex natura generalisfimam Ethicae divifionem parit, cujus unam partem Prceceptivam, alteram Afceticam vocare. placet,

Antca vero quam hxc reperta (int prineipia, 8c quod univerfali adprobatione dignum. eft, ab illis, qui judicio in his rebus

Haec forma legis in genere rationis proprium concipiendi mo- duni exprirnens in nnlla alia re quam in ipfa eandem. legem , i öfter promulgante ratione fundara eft,

Libenter fciiicet fibi blandiuntur homines ma- gisque, quam par eft, fe fuaque aeilimant, unde, quan-.. tum fieri poteft, a defe&amp;uum fuorum

cua judicabant praccept», ea non fibi folum data esfe refte. exiftimaverint, in eo verfabarur Sapientiorum

illis adfpiciantur, quippe qui Vitium hoc omnibus com¬ mune do£lis credanr. Hoc igitur Doftis maxime de ani- mo esfe deberet, ut non artibus folum &amp; fcientiis Hude* ant, fed

Sed quaeri poteft, an artis de qua loquimur indoles ejusmodi generalia principia.

quseftionem, ubi de iss, quae nulli nifi ratione praedito tribuenda esfe vident, agitur, ad ea tarnen, quae ad ra-. tionem proprie iic ditiam non pertment, ied