Dissertatio philosophica, de angustis rationis humanæ limitibus, quam, consens. ampl. fac. philosoph. in reg. acad. Upsal. publico eruditorum examini submittunt Daniel Boëthius, et Nicolaus Samuel Swederus, Westmanni in aud. Gustaviano die VII Decembris a

D. D.

Difjertatio

Philofophica,

De

ANGUST1S

RATIONIS

HUMANA

LiMITIBUS,

Quam,

Ccnfevf. Ampi. Fac. Phihfoph.

ln _{Reg. Acad. Vpfal.}

Publico Eruditorum examini

_fubmittimt

Daniel

_Boéthius,

Et

NICOLAUS SAMUEL S',VEDERUS,

f-Vcflmannt

In Aud. _{Gujlaviano Die VII}

Decembris

AnnoMdcclxxiv.

Horis Ante Meridiem Solitis

U PS A LIMy

& &

3& 3 _{# &}

-tt ^

ö

*

U

K K K 0 •■« K

«

Nun ylam

de

lvita

judicatur

femper

creditur

;

.ver-fttque nos

Ef

prtfcipitat

traditus

per

manus

error,

alienis _perimus

exemplis;

finabimur

>

(i

modo

fepa-.

remur vulgo.

SE NEC A..

i

i-*_¥

Üoter

_Ph^0^°P^0S

_&

illos,

_quorum

_cur«

verira--J

S

tum

fupernaturalium

defenfio

prtecipue

com-|F JL

_Jg

_mifTa

_{eflt, femper}

_fere

_{de iimitibus rationis}

hu-^*0^ manas

difceptatum

fuit,

q lut

lites

eundem

ple-rumque

fuccefTum

ac

plures

in

foro

literario

håbuerunt,

ubi aitera pars alcerius vel non intelligit vel ignorare fi-naulit ifeptentiam, ucraque ad fibi invicem nocendum

unice intenta; & inter omnes, hase fåne

difceptatio ad

graviflima

duxit

in-tfa,

de injuria enim, jam ab hac

jam

ab illa _{parte illata, cum}

_interdum

_ufque

_ad

_maxime

ne-fanda _{proceflerit facinora} non

immerito queftum fuit.

Nihiio tarnen minus Philofophi non iimitatam de re¬ bus certis & indifferentibus jure fibi refervam voluerunt

judicandi &.fentiendi libertärem, .& Theologi

licentio-rem

philofophandi

methodum,

_quT

hypothefes

&

fomnia

imaginationis pro

indubitatis venditat demonflrationibus

nunquam adprobare

debuerunt.

Sed

&

hi & illi

errores, ,

rationi baud raro maxime _{iniraicos, pro rationis}

pro-le habendo male fibi _{confuluerunt; ratio enim fic,} ut fr dei _oppofita,

_{condemnata fuit,.}

_{Juftus. rerum asftimator.}

O _{( 3}

interea, _{qua; contra, & qua? Pupra rationem funt, femper}

diftingvitj & iili, qui ra-ione lua recle utuntur, cum

tam _{ejus iimitum, quam officiorum ab illa}

_injunciorum,

Convicli _{fint, ad veritates, fupraeorumJudicium pofitas,}

fiacri'egas non extendere poiTunt manus. Sed rationis

non _{obtemperantes confiliis opiniqnum »uiltitudine}

,

in qua mortales Auctuant, uc navis amilTo

gubernacu-lo, _agitaremur ; rarione enim duce, unice (cire

pofTu-mus _{quid certum, quid prcbabile,}

a veritatibus maxime

receptis usqne ad prodigia Mahumedanorum , & quid

denique conje£tura; lub nomine venire tantum _meretur;

nihilque ratio , nifi (olido luperftru.&um fundamen-to, ut verum _admittit, nec in devia _{unquam nos}

ab-ducit, re6le fi iiia utimur, veritates enim rite demon-firata? falfae _{nunquam fieri pofliint; rationis tantum}

ab-ufus, feu, ut clarius dieöm, infermiflio facultatpm ad

noftrum _{regimen divinitus concefiarum , unice}

impro-banda eft. Omnis _{igitur rationis a fide difienfio jam} dudum _{compofifa eile deberef. Nefcio autem}

, cur

qui-dam male feduii , Religionis agitantes caufiam _,-fin mi¬

nus odium, _{luspicionem tarnen contra rationem adhuc} non _{depoluerint * arcannm}

quoddam Philofophorum Celeberrimum BAYLIUM revelalle _{credunt, cujus} fu-neftiflimos efbectus _{femper ominantur : On peut, ait,} comparer la Pbilofopbte _{ä des poudres ß corroßves, qai apres}

avoir _{eonfitme la cbaire bavenje d'nneplaie,}

clies rongeront la cbaire vive of carieront les os £r _per

ceront jusqu ä la

mo-eile. La _{Pbilofopbie refute Pabord les erreurs}

, mals fi on

ne Varete _{point lä , eile attaqne les verités}

a). Sed fl

ob-jeäiones e rationis _{penu hauftae, aliquando ad ea, quae}

lub veritatis nomine venerati funt _{mortales, deftruenda}

adhibita? funt _{; Philofophiam tarnen omni fufpicione}

Ii-berarunt, qui prsjudicatas opiniones a veritate, &

hy-A 2 _pothefes

4 ^

)

\

pothefes a

certitudine,

diftingvere

didicerunt*

veritas

e«

nim veritati contraria

eße

nequit

Nec

attendendi

ha-bitu inflxuctus omnique vacuus

enthufiafmo

rationem

fuam alio modo *; quam

rationibus

fubmitti

unquam

pntitur **).

Cumque

Jimites

rationis humanae,

refte

in-dicati optimum

ad

myfteria

revelata

contra

incredulo-rum objedtiones

defendenda

munimentum

fmc,

b)

fpe-ravi, me laborem non

omnino

inutilem,

de iilis

pauca

diflerendo, prreftiturum..

Et

quamvis

imperfeRum

&

incondkum polliceri tantum

valeam

opus,

fuperftitiofas

tarnen eorum querelas

omni

requitatis

ipecie

me

priva-turum fore credidi, qui

philofophandi

methodum in

re¬

bus indifferentibus tantillum mutatam

(emper

funefh

quid

portendere,

&

a

quavis

prius

inaudita

vel

obferva-tione vel conjeRura ultimam

fidei

&

Religionis ruinam

metuunf. Tuum vero eft L. B.

innoxiis

favere

cona-tibus, & opus, quod

erudito

Tuo

fubjicimus

exannini,

aequa &

mitiori

dignari

cenfura.

f.

IL

Angufti

rationis

humana;

limites

fernper

quidem

a-gniti, non vero

ftepius

in

praxi

obfervati

fuerunt,

quam

cum arma invidix fubminiftrarunt,

ad

eorum

fuffoean«

dum >

*) Nemo, qui vel minimum humanam obfervaverit naruram, non

aflentirur _{Pbilolopho noftrse.}«rntis LnudatüTimo, D' ALEMBERT ,

rii-centi: Un titnjyen infatliblt defaire des fan,itiqv.es c' cfi de

toerfuader

a. vant _qne d' inflruirc,

**) Seeulo noftro Philofophieo indignmn- forer, tempora illa

re-lata _{optnre, quornm ceque vernm ac elegantein Poeta} exhibet

defcii-ptioneni:

Much was bielev'd bat litle underftood

And to hc ihtllwas conftrtfd to be gcod-Pope

J K *

dum _{ingenium , qui}

_{felicioribus nati}

_fatis

incfarefcendi

ftudio arferuntj aut cum, majorum

opinionens

defen-den'es fomnia fua imitatorum fervo pecori

impo-nere voluerunt. Sed fuis velificanres hypothefibus

nihii

tarn arduurn atque abftrufum nihil tam inexpjicabile, quod libi explicandum ita

dicti

Philofophi

non

fumfe-rint a) cum e contrario pra?cipuum &

fere unicum

eo-rum _negotium eile

deberet,

&

vires &

terminos

intel-le&as humant cognofcere, atque operationes

mentis

no-ürx obfervando *) fefé ad primam naturs

fimplicita-tem & _{ignorantiam redigere; lic}

haud

_{anter, quam}

fpe-culator ab immota rupe pericula & errores

mortalium

in _{procellofo mari}

jafiatorum

_{, videre}

_poffint.

_Nobis

qnidem congratulamur, illos,qui vel prima

Philofophiae

limina _{ingreffi funt, jamjam non}

_fupra

_meritum

illo-rum reftimare judicia, qui fe ad interiora

fapientia?

adyta admiflos olim jacfarunt, quorum

difquifitiones de

rebus lenfibus remotis terminis & _{fophismatibus involutas,}

ut profeffioncm ignorantia;lingua minus cognita

prolatam

confideramus; otium tarnen quoddam naturale,

judican-dique

propenfio

ab

afFectuum imperio oriunda,

ad

plu-res- & falfas & dubias opiniones, _{ut veras,} arnpleften.

das mortales _{femper ducet, nara quis fingulas} , qqas e commercio hominurn tenet, ideas debita attentione

un-quam cxaminavit? & pauci ejus funt perfpicacia;, ut

dubitantium _{gregi comites fele adjungere poffint.}

Vul-A _{3 gus}

n) Qssei ß' ALEMBERT, des queftions Afeteipbyftque, i?5

Theo-hßques, dout les Scholafliques pretendent domer ia fclution, _que le vred

Philofophe cherche i? eherehern vrcufemhlnhlemait'toujours 7 Que d'voh-jeclions dont il doit d'.re: je fenis 'den la reponfe, qidonfait"aca tedrffu

cnlté, maisje nyfcaispas repondreZ

*) Ufutn linne _Philofophi® refte quoque indicat HUME in fuis

Esais _{Philof, 11 faut, inquit eultiver la vr-ai Metapbyfique avec fein pour f}

tå

i ° ca5'S*h

6

£ii$ _igitur

fem

per

mirabirur

Pbilofophum»

qni,

<m

o-nines"fubflantia? creata* in fpiritus & corpora

retfe

di-ftingvancur ,

afleverare

non

audet;

juftum

vero

,

qui

rebus _{pretium tribuere}

didicerunt,

plurimas,

_rmer

ho-mines _{recepras, opiniones non tantum}

in

medio

fem-per relirtqüent,

fed

quo

magis

ventati htantur

, eo

an-euftiores certitudinis limires, eoque latiorem

dubitandi

campura fe

jnvenifle fatcntur

b).

F.c

quo

magis in

i-dearum noftrarum examine progredimur, eo faciliores errandi occafiones _{agnofcere etjacn cogimur ;}

_in

_qualibet

enim rec), etjam niaxime perfpicacis

noftrse

pervia,

judi-cia noftra certos babent limites,quos

tranfilire

haud

facili-ns, quam humariam rautare^

poflumus

naturam.

Dons

tbits

nos rechcrches il efi un terme, ou lu rnifori eile meine exige que nous

ceffions de

raifonner,

pavce

qiP

wie

difcuffion

ulte-rieure ne _{peut nous} conditir _{qu a} la colifufion

Ef

_a

V

erreur _a).

§• HL

Ut _{vTero, quinam hi}

_fint

_{termini, qui Cognitionen!}

hum3nam coérceant, & quid quisque judicare debeat ,

appareat, originem

progreflumque rationis noftr#

bre-viter _{explicabimus. Vocabulum ratio communi}

loquen-di

h) Veteris Academia? feciatores conviciis plus jufto profil , me

quidem judice, videnttir; tk Philofophiameoiurq ilü, quam Dogmaucam

vocant, fuperioren efle puro. Kam li licentia; dubitandi nimium fave-runt, principiatarnen illorum, illosnec fententiam, ineliora edocii, mutare, nee errantes _{indulgenter habere,} piohihuerunt.

c) De Poeta Simonide Cicero narrat, quod interrogatus ab Hieroni

Siciliae _{Tyranno: Quid eflet Deus? tenipus deliberandi ab urio ad}

alte-rum diem _{pofcebat & tandem refponfionis loco fatebatur, Ounnto}

diü-tius _{confidero, tanto mihi res videtur obfiurior. En exemplum Philofopho} in haud _{poucis rebus imitandum.}

d) MERIaM de fens moral. Memoir, del' Acad, de Scienc: a Berlin

An. 17fp.

<3S> ) U V, W ₇

di confvetudine _{ufurpatur: vel}

pro facultateveritatum

cnn-ixenientiam _{obfervandi vel pro nexu}

vcritatum, qualis in

qitovisfubjetto rationuli_{exiftit\ de ratione, quatenus utriq}

ve huic _{lignificationi conveniac, heic nobis}

loquendum e-rif. _Homines, a Natura facultate tantum _fentiendi

inrtru-<blos, fenfibus maceriem omnium _{idearum debere,}

ex-perientia extra dubium _{pofuir. Objebia externa primo}

in organa _{agendo imagtnes plerumque obfcuriores &}

confufas excitant , & anima, non nifrinvoluntarie,

illis

attendit; _{fique finiplices pleiarque idere&parres qucedara}

compofitarum majorem clariratero pati non _{potTent, ejus}

törnen non funt _{indolis &: nexus,}

ut rationem _quandam

conflituere _{quéant, cujus, (i quxdam videntur}

vertigla,

aflociationi idearum _{uniformi, & non minus neceiTi«}

rite, _{quam objbbiorurn imprellionibus, örtum debenc.}

Status brutorum - animantfum &

hominum in _{prima ar¬}

tete infantil! hoc modo _{optime defenbi poffe'}

videtur,

a _{quibus nec longe dirtant homines}

adulti, _qui, vel mi¬

nus _{perrebta organorum conrtitutione,}

vel _{inipetu fen*}

fa tionum _femper

urgentium, vel alia infeliciori rerum

concurfione, attendendi douo _{privati funt.} Neceßirati-bus vero vita; _{portquam fatisfadum ert,}

anima minus

forti dubia fenfatione _{perceptionibus fuis}

pro arbitrio attendere _{incipir,& fic idearum numerum non}

tantum au¬

ger, fed etfam _{unamquamque abrtrahendo}

contemplando-qtie magis claram atque _{diftinbiam efficit, prarcipuc}

port-quam fignis arbitrariis uti _{didicerit, quooim}

ope

prece-ptiones ad notioner _{transformat, abrtrabias ideas fenfi¬}

bus_{fubjicit & affocsationibusidearum}

multipiicatis latiorem

judicandi _{ingregitur campum.}

Itaque, _{quid unicuiqueideze}

conveniat, _{& repugnetvidet, atque adeo conftantes}

rerum

affebtiones , atque modos, & _relationes,

quas vel inter fe,

vel cum nobis-_{habent, obfervat, & ex hoc}

modo connexis

concludit, atque ex

_{conciufionibusprinejpia}

_{deducit, de}

# «3?o ^ C

fjuomm

convenientia iterum

judicat, ha:eque

fingula

ordine _{difponit, prout}

_{lpfi placuerit,}

_ut

_{memoria eadem}

confervet. Hac roethodo cognitio noftra rationalis,

qua; tanta quanta ex percepta

idearum

convenientia &

pugna conftat,

quotidie

extendi

poteft;

&

eo

faciiius,

quo pJures elaras

diltin&asque

habemus

notiones

habifu-ales, _{quibus &}

_{occafionem <k}

motiva

attendi

debe-ruus, Summa igitur humana cognitio ideas,

fenfibus

ad*

quifitas, unice

continet,

omnemque a

fenfibus

eviden-tiam _{petit, qui fl aliter conftituti}

eflent,

_omncs

no-ftras mutarent ideas, _{quae in} prafenti _rerum

flatu

aliae efle non podunt; _{nam non tantum} ipfa objeäa

neceflario

agunt, fed,inreiationibus eorum

percipienais,

animaetjam

paffive feie habet, quamvis

iilis&

attendere &

non

atten-dere _{poflic. Notandum praeterea-, quod in ratione}

adqui-renda non omnium idearum & propofitionum conve¬

nientia ceque facile obfervatur; quarundam enim

primo

quafi intuitu fefe

nobis

offert,

qute

idcirco evidens

vo-cari _{fölet, cum aliarurn non fine labore &}

comparatio-ne inter plures ideas medias evinci poteft, fcilicet, anima

illas cum aliis affumtis invicem confert, unde relationem

qvrefitam invenire

potefh

Hic anima; aftus

ratiocina-tio dicitur; & interdum non una alteraque idea com-parata ad judicium

ferendum fufficit,

fed plures

ad-hibenda;; quarum tamen fingularum convenientia evi¬

dens effe _{debet, fl certitudinem parkt. Cumque copia}

idearum, quas memoria confervavit,

fagacitatem

in

his

ita diftis _{argumentis inveniendis augeat , &}

_habitus

comparandi, nexum idearum, qui

alias ratiociniis

demon-ftratur, _{primo obtutu offerat, uni}

_{evidens efle poteft,}

quod alteri

demonftratum

nequaquam

videtur;

&

fi

vir

magni ingenii ideas eo modo ac fe

illi

obtulerunt, ali¬

is _{referret, ab} illis, qui fupra mediocritatem non afcen«

dunc, haud inteiligeretur. .

$ )

0

(

5. iv.

Ex dikis facile concludere _{licet, nos ad interiora}

rerum _{nunquam penetrafie, nec cht nec}

quomodo ulla fit

res _{explicare pofle. Proprietates}

quasdam fimultaneas& nunquam variantes videmus,

indeque

notionem eflentias

nobis _{formamus, cum tarnen illa,}

qua? revera _objekis

ineft, myderium femper manebit. Idete, quas a fenfibus longiflime remotas _videmur, a fenfualibus famen _ab; abflrakione vel _{partiali, vel modali, vel}

generali for¬

mars _{funt; nexus itaque veriratum univerfalis mortalium}

cognitionem femperfuperabit & _{quid ab objefto quodam} fine relatione ad alias res _{confiderato effici posfit,}

a priori nunquam fcire _{pofiumus; experientia enim} duce particu-las tantum_{quasdamimmenfe veritatumcafenas}

quam obje¬ kive däri non _{inficiamur, prehendknus & non fine labore}

irrupta ferie brevisfime _féquimur ; unde plures nobis

notas _{veritates nullara inter fe vel cum aliis}

cohasren-tiam habere videntur. _{Fxperientia itaque & fenfiis}

no-ftram & _{cognofcendi & ratiocinandi facultatem limitibus} nunquam extendendis coercebit , & res cum fenfibus

noftris nullam habiruras _{relationem, vel illis}

nunquam

obvias, rationem erjam _{fempcr fuperabunt; unde, fi} o-lim _{plures vel perlpicaciores nobis darentur}

fenfus,

co-gnitio noltra ideis , quas jam ne divinare _quidem

pos-fumus, _{augeretur. His principiis ad cafum quemcunque}

fpecialem adplicatis, quid, pro prakenti _{cognitionis hu¬}

manas _{ftafu, foro rationis fit}

lubjiciendum, _{quisque fa¬}

cile _{determinabit; Hifloriarn vcro}

progreffus rationis

humanas attente _{qui confiderat}

, non dubitarej potefi:,

quin muita, quas nofira non _{attigit pedpicacia,}

fagaci-or _{pofteritas, noftra juvata}

experientia, fic detekura, a)

B _et

fl) Ounndje refiechis, eic BONNBT, _un

pen profbndement furles

cnufer des decouvertes humnines, je ne, dccide que d'impoßibilite des

ro II i

°

l

W

& _{plurima, qute}

jam

raxionem

fuperare

videntur,

olirn

optime

inteliigantur

maximaque

cum

certitudine

ju-dicentur. Itaque nec

mirum,

quodraro

unius

homi¬

nis rationem altecius

äqualem

elTe

videamus^

quodque

plurium

hominuro

de

eadem

re

judlcia

varient,

ioter

ea enim, _quae

attendendo

anima

percipit,

irtnumeri

fere

dantur _{gnadus, et unus,}

magis

perredtis

_,

quam

alter,

prasdifus

or-ganis

,

magisque

favente

adjutus

fortuna],

majori

uti-poteft:

attentione;

multas, ideoque ventates

aiteri _ignotas

_{fcire &}

judiaare

debet,

guamvis

ratio

illius

nec ad eum , quem attingere

pouiiffec

,

nec

ad

eun-dem, quem

alius

tenet,

grad

uro

evedta

fit.

Obfervam

dum vero, ut in judicanrio

modum

exiflendi

ab

ipfa

exi-ftentia rerum difhngvamus,

hxc

enim

cum

cognitione

noflra _qualemcunque w

habere

potefl

nexum,

iik

quam-vis rationem

fepiffime fuperer.

.

§.

v:.

Inter ea, qute fori

racionis

funt,

(eu

quorum

conve-nientia nobis _quodammodo

innotefcit,

magna,

re(pedlu

certifudinis, eft

differentia;

a

certitudine

enim,

omni

dubitatione fortiori ad profcabilitatem

defcendimus,

ufque dum

dubii

inter

verum

&

faifum

hasremus

&

conje^uris unice immoramur.

Ut

igitur,

quid

unicui-que fententicCj

in

foro

rationis

lata?,

ponderis

tribuen-dum, innotefcat, certitudinis

&

probabilitatis

gradus

ad-curate obfervandi. Nos,, quantum

noftro

inferviat

pro-pofito ,

utriufque

fundamentwm

breviter

indicabimus.

Praeter fenfationes ckideas nihil immediafe

cognofcimus,

ab illis _{itaque ornnis}

_certitudo

derivanda. Tanta

perce-ptionibus,

nionde. A' t'on ctiIailé ceque /' éfprit humnin peut ou ne petit pers duns

.chfiquegenre, & l influence des temps, des heux,

des

circonftances,

du

bafardmeine? Combien des fois /' érreurn' a.t- eilepas eté

eile

meme

la,

<•

Sfgi

)

O (

c|§3

I I

ptionibus, quas vel experti fuimus, vel jam experimtfr,

inert convineend» _{vis, ut de illis-oemo fanus dubitet;} contrarias enim de eaiem re non _{magis nobis formare}

pos-fumus _{notiones,quam anirore mutare naturam.} Adeaita-que, qute veritatem perceptionum deftrou-nt, credenda ,

nec _{cogi nec perfuaderi pofTumus: atque adeo jure de}

re¬

bus _{experientia notis judicamus, &omniailiis oppofita} reji-cimus , fiue fint regulas vgenerales, fiue particuiares

quae-dam idea?. De veritatibus individualibus heic tantum

, loquimur

; nam nulla prooofitio univerfalis (umma hac certitudine _{gaudet, rvfi ad ideas particulares, a}

quibus

formata _{eft, adpliretur. Nec realem obie&orum}

exiften-tiain, eadérn perfuafione cognoscer© pofTumus, quamvis,

fi idese noftrte cum aliorum _{experientia conveniant, de} illa non dubitemus _{*). Cum hac fensaticmum certitudi¬} ne , illa , quam mathematicam vocanc, eodem nixa

fun-damento, pari paflu ambulat, cujus objecVa per

abftraciio-nem _pro iubitu formata _{, & fignis}

nunquam tequivocis

exprefTa , cum exiflentiam nnllibi , nifi in noftro inte!»

leftu _{requirant, adeo conftantem inter fe relationem} fer-vant, ut _{eognitio in illa indaganda occupata omni}

ex-ceptione majorem habeat certirudinem, omniaque illi

oppofira neceflario falfa efTe affirmemus. Obiervandum ta¬

rnen mathematicam veritatem non mathematicis _femper

niti _{arguroentis ; unde etjam difbert perfuafio illius, qui,} exempli gratia: quadrati hypotenufas _trianguli

redangu-laris _{a^qualitatem cum quadratis laterura ex narratione}

aliorum, fide-digna, credit, ab eorum, qui nexumhu-jus veritatis cum _{comparatione paralelogrammi & trian¬}

guli ejusdem ahitudinis , vel cum aliis, a Geometris

B 2

ufi-*) Nullius pvsererea utilitatis quaftionem hane otiofoium

Metaphy-fieorum de realitate _{objeöornm efTe, quisque videt; Senfu uti- communi} juvat, &, fi totus hic mundus reahtéte careret, ferifationes ramen <Sc i-des noftiEB_{exifterent, quibus conformiter vitam noftram'inftitueremus.}

X2 G?Sb

> f

c&p ) <-> ( cfcjp

ufitatis,

argumentis

imuetur.

Omnia

his

veritatibus

op.

pofita contra

rationem

efle dicuntur

&

credi

nunquarn

debent.

$•

vi.

Sed cum fenfuali hac

&

naathematica

certtfudine-illa etjam noftra

definie

cognitio,

abs

qua

omnis

fhrmido

oppofiti

abeft,

reliquarum

enim

idearum

ccnvcnientia,

qua

judicandi

hominum

facultas occupatur,

aut

e

cir-cumftantiis, perfpicaciam

noftram

fugientibus

,

pendet,

aut relationes illarum variant,,

vel

läicem

vanare

poile

mstuimus, ubi, propter

defedtum

experientia;

uniVerfalls,

generales ,

omni

exceptione

majores,

nobis

non

for-mare pofiumus

notiones;

nam,

nifi

fingulas

res

earum-que

caulTäs &

nexum

perfefte

fciamus,

nec

tota

noflra

cognitio tam

necetfariam,

quam

veritates

mathematicae,

unquam

habitura

eft

evidentiam.

Judicia igitur de

his

re¬

bus,adcirate

loquendo,

ultraprobabilitatem

non

afcendunt;

fed certitudinem nmnquaro

attingentia,

ad

illam

tarnen

indefinite appropinquant,

&

baud

raro cum

certis,

ef»

fe&um fi refpiciamus,

confunduntur.

Ex

iis,

quee

de

or»

tu progrefiuque

rationis

humana;

§.

III.

breviter

expii-cavimus, expechuionem

quandam

cafiium, iis,

quos

an-tea _experti fuimus,

fimilium,

totum

probabilis

hujus

i-dearum convenientiae &

oppofitionis

conftituere

funda-mentum, facile colligi

potefi

analogiam

illam

vocant.

Difiinguunt quidem

Philofophl duas

ad

probabilem

co-gnitionem

perveniendi

v

i

as :

fimilicudinem

fcilicet

cum

experiencia

propria,

&

aliorurn

tefiimoniag

cum

antem

horum valör neque alia quam

experientire

iance-

ponde-rari _poffit,

_analogia

_utramque

fub fe

comprehend'it

objedtis tantu-m ,

quibns

occupaturdiverfa;

illa

en:m

mundi materialis mutationibtrs , 6c

h

rc

indole

&

®

)

O

(

#

i3i

fundatur. Veritates finguiares

obfervstcc

non tantura pramtitudinem &

methodum

alias

ejusdem

generis

res

examinandi nobis conciliant, fed habitus

conjiciendi

etjarn

inde _{nalcitur, ut} a cognicis, regulas

generales

formandoaJ

ad _{incognita ,}

_ab

_{anteeedentibus}

futura

diviaemus,

in

individuo _{quodam prororietates',}

_in

a

i i

s

ejusdem

fpe-ciei oblervaras, & in iisdem

circumflandiis eosdem

ca-Tus redie expeftemus:. qui habitus eo

fortior

evadit,

quo

rarius _conjeclürre nos föfellerunt,. &

in

eam nos

interdurn

inducit _{perfuafionem, quam iano}

prrediti

fenlu

_nunq-^m

non lequirnur. Qui fe

vel

maxlme

Scepticum

profite-eetur, in rebus, ad vita;

iu/lentationem

6c

commodum

fpedtantibus, nec non

in

converfatione

cum

aliis

homi-nibus, habitui huic obtemperare

cogitur;

& fane

major

qutedam

certitudo, ubi

necesfuates iempcr

urgentes

to-tum noflrum objedlorum _examen ad

inflinclum

quen-dam _{potius transformant , quam}

fophismatibus

locum

relinquunr,

fuperflua

eilet.

Nec

tota

Phyfica &

Moralis-certituda aliud agnolcunt

fundamentüm, fed

ex

nume-mero cifuum, qui ill is opponi

polTunt, unice

arftiman-dte _funt, naro quamvis unacum

dhlantia

a.

rebus,

ad

vi¬

ta m fu(lentanda ro necellariis, & examinandi

craviquiliita

te, jus etiam dubitandi augeri

videatur;:

conflans

tarnen cxperientia,

concurfoque

plurium

hujus

generis

argu-mentorura, tantam nominato habitui addunt v

im,

ut

dubitationem omnem exciudat: fic Sokm eras orituram

efle, & urbem exiftere, nomine Romarn, non

dubitamus.

Analogia ifaque, quamquam

po-lfi b il

i

ta tern

contrarii, vel,

ut in Scholas _{loquuntur, contingenuam}

_rei

_nunquam

toliaf, ad veritatem dignofeendan«

iuffreit;

pro nnmeco

tam en idearum, argumenta*, per

i! Sam for

mata,

ad

per-fuadendum , fuificiemia in quovis

fubjedto

dififerunt

:

6c _{qui unum convincunr,}

_alterum

_pe.

fuadere,.

_nec

poflunt,

eea debenr. Abfonum prsrterea

eilet,

contendere

:

me-B 3.

ihodum

If- eSK^ )

££it?3

thodum mathematicanr robur quoddam hujujs generjs

vériratibus addituram efTe ; fündamenta enim rerum,

non vero traclandi modus, veritatem efficiunf. Nec

habicu hoc _{regi homine}

_{indignum efle pottfl.}

Aßio-num humanamm vei perfpicaciffimus öbfervator , a'iud

principium haud

inveniet, &

quisque

lanus-illum

,

far is

fidiitn, fequi mavult, quam duce omnino carere.

Si-que, fingula licet perfcrutati, nubeni interdum pro

Junone, Jeu apparens pro vero ampledteremur; juftus ta¬

rnen non eilet titulus, _omnes ana)ogicas veritafes impro.

bandi, hoctantum circumfpecliores in judicando, & tol-lerantes erga illos, quos errare videmus nos efle monet;

& fane illi _{qui piurima obfervarunt, obfervataque redle} inter fe _{compararunt , faciles aliis ignofcunt, fuum licet} judicium nunquam prrecipitent *). F.x h*'s etjam fafcille

paret, probabilifätem pro numero

csfuum,quos

genera-jibus regulis oppofitos experfi fuimus , aut pro

paucita-te _{rerum, quae habitui fimiles expeclandi eventus}

lo-cum _{dederunt, femper} decrefcere, _{ab iliis itaque valoris}

conjecfuram menfura a) unice petenda: Sic argumenta

a _{Sapientia &} Juftitia Divina, _a priori formata _{, & ad}

eventus determinandos adhibita, ad _{convinccndum, nifi}

audlorifate revelationis fubnitantur, non fufficere _potliint.

5- vii.

Hinc limites a ratione humana in judicando _nun¬

quam

*) Cela nefe peut, eft un mor, qui fort rarement de la bouchedes

Tages, ils dilent plus frequemmenr: Je nefcais. ROUSSEAU

a) Qui valeant conjeQur® in quacunqtie re, conTuli inererur D' A-LÉMBERT de art de cunjeöurer. Eclaii ciffeinens fur les Elem: dela

Phil. _{Explicationes a priori maxime verifimiles ab eventu baud rgro} fiu-ftrantur. _{Phyiieum, qui de cubiculo fuo totum fe regere pofle natura} curfum.exiUimavit,.•& conjeQurts" fuis frufhatus illis, qui incerritudinem

fcientise ei objecerunt refpondidit: donv.ez moi donc des fnits ofin qaeje ks _{explique, in fa£lis explicandis felicioreni fuifle, dubitainus'}

cS& \ p\ f c§Pb * r

> U V. 1 J

quam

transgrediendos, &

quid

pondcris

judiciis

noflris

cie natura? ordine tribuendum

fit,

innotefci

arbitramur,

qua; illis

oppöfita

videntur

,

contradiftoria

tamen

nunquam dici

polTunt,

pr«cipue

poftquam

multos,

pri

-us non cogniros, &

femper

mirandos

natur«

effectus

,

detc^los •e(le fciamus. Singulas natura?

vires

adhuc

no-bis notas e(Te affirmare minus

audemus

,

&

qu.intum

in-fiuxui rerum , arrentionem noftrarn

fugientium,

ad

effeclus

producendös

adfcribendum

(it,

femper

neiciemus;

illa

ita-que qua;

contraria

videntur

forfan

diverfa

tantum

funt,

Losjc« fanioris regulas ilium

omnino

ignorafle

diceren^us,

qui Indi« iilum

Principem

ealcuios

récle

fubduxilTe

con-tenderet, de quo ferfur ,

quod

Foederatorum

ordinum

Legato, aquam

in

Beigio

frigore

ita

interdum

indu-rari, ut vel

Eiephanti

molem

luffinere

poflet,

narranti

dixerit: hadlenus iis, qua;

retulifti

prödigiis

fidem

habui,

te bonurn atque integrum

exiflimans

virum,

nunc

vero

te mentitum fuille perfuafus

Tum.

Nam

quamvis

natu¬

ra? noflr« conveniens eile

obfervemus,

homines ad

ea,

qu« cum

experientia

eorum

conveniant,

credenda

fa-ciles, gravis

nifi

fufpicio

mendacii

intervenerit,

ad

ea,

qua; anslog?« repugnant,

difficiliores

evadere,

allat«

ta¬

men rationes ad judicium

nodrum

de

fadtis

mirandis

cujuscunque indolis

fuspendendum

perfuadere

faltem

debetent _{; et fi de}

illis

dubii

_non

femper

h«rere

veli-mus, leges , ad

teftes

examinandos,

ab

experientia

fla-bilUata-, in quovis cafu

adplicand«

funt;

Rariratem

e-nim & mirandarn faaorum indolem

nihil

de

teflimonii

probabilitate

minuere,

fed

mendacii

&

fraudis

periculum

unice in examen vocandum éfie

contendimus,

a

Ce-leberrimo _Angli«

PiVilofopho

HUME

b) hac

in

re

dis-fentientes. . Quamvis, fi fafta

miranda ejus lunt natur«,

ut

nihil

Io j ° J W

hil _penderis

_{ab analogia}

_cum

_rebus

_antea

_perceptis

mu-tuentur, pra?cipuam

perfuadendi

facultatem

vi cuidam

plus quam

natursli

debere

exiftimemus.

De rebus,

qua?

tenfibus examinari pollunt beic tantum loquimur, opinio*

-nes enim & dogmata , illis, qua? Divinas auctoritacis &

originis funt,

exceptis,

omnem ex

fimilitudine

cum

ex-petientia nofira

probabiiitatem

petunt,

&

fi

nuliam

cum

e.ogmtione humana patiantur comparationem* non tan»

tum ornne & oleum & operam in illis explicandis

per-dimus, fed ut dubia, in triedio (emper relinqui debent, plurimi licet illa ut vera ample&entur. Philolopbia fe¬ cundirm _{plurima vota} formata _, quid aliud eilet, _quam

ablurdiffimarum _{opinionum vifionumque farrago ? Ar¬} gumentum idcirco pro exiftentia Dei, a confenfu genti¬

um defumtum, _{Philofophi rninoris eile ponderis}

con-^endnnt.

f.

VIII.

Si autem _{ratio, probabilem rerum} convenientiam

<q certa mdubiis difcernere V3leat criteriis, miramur

forfan , unde tot errores pro verträte agniti, tanta

ad contradicloria credenda _{proclivitas, tantaque in}

judi-ciis hominum varietas oriunda?. Sed minima in mor-talium aciionibus attentio omnem hac in re difficulta-tem _removebit; nam, ut _jamjajn annotavimus, pauci ejus funt _{perfpicacia?, ut fobrie dubitare pofünt, & adhuc}

pau-jciores _{fingulas ordniones, quibus imbuti funt, recie} ex-aminarunt; affecdibus enim _{ftepius, quam ratione,}

regi-tur maxima hominum _{pars, &} prsterea, quid

frequen-tius, _quam rumores incredibiles a credula &z noviratis

avida _{plehe fpatfas, audimus? Uli étjnm, qui res}

obve-nieptes ponderare videntur, ab

affeåibus

, qui a rebus

judicandis grato vel ingrato modo afficiuntur, haud raro impediti funt, quominus fingulas earum ad Judicium

feren-V O ( J|»7

'

J u V. ^ x7

rendum _requifitas partes attentione

confiderent,

&

cupi-dine

_{quadam occarcati}

_{iila interdum}

_videre

_nobis

imagi-namur, qua* fanus nunquam videbit. In rebus vero

in-différenribus, cum diverfa-occafio circumftantiarumque fortuita concurfio idem objedum fub diverfa relatione

oculis judicantium offerre podit,judicia etjam diverforum

fubjectorum variant, femperque dillentient, nifi cognitio

eorum habitualis adeo extenk fit, ut metuere _queant, ne fingulas rei relationes, ad

indubitatum

judicium requi¬

fitas, fibi notas habeant. Non tametv idcirco omnes con-jeciuras & judicia, dubia idearum convenientia fubnixa, improbamus, cognitionem enim humanam, ad

obfér-vationes unice _{redigendo illam & nimium anguftis}

pre-meremus cancellis & inutilem redderenius. Nos potius

conjiciendi & fen tiendi libertärem, quousque jura facra-tiora _{unquam permitfant, extendendam effe, putamus.}

Conjeåura enim cum veritate nunquam confundi

po-teft, & ipfum niendacium errorque omni nocendi vi

privaretur, fl illis contradicere unicuique licitum föret. Hoc _{precipuum Philofophiae experimentali decus} tribu-imus, _{quod fingulh fe&is cogitandique fa&iombus,}

im-pedimenta nunquam tollenda objecif. An damnum a libertate hac jam metuererrius? ubi _{ipfum ejufmodi}

con-jecturarum Au£lorem, quas ante Cartefii tempora inter

credenda relatas fuiiTe, non dubitamus, hoc modo de

opinionibus fuis judicantem videmus: Ce queje ne ftqau-rois _{trop repeter, c* eft queje jevai tcujours pret a} aban-donner mes _{opinions pour des opinions plus} probables. _Mon

amour _pour le vrai eft lincére, je nyaurai_{jamais de}

pei-ne ä avouer _{publiqnement mes erreurs\ jPai tnujours penfé}

quy un )' ai tor t valoit mieux, que cent repliques ingeni»

euPes. - - Pourquoi regarderois -je _mes opinions

commepartie de mon Etre l elles en _{font fi independantes - -. jftai tow}

Jours une _{place en refterve dans mon Cerveaupour les opinions}

con-18

&

)

O

(

"

II

contraires _{b). Ea> praeterea,, qu# opinionum condicores}

tacent, _{plures vel amore}

verifatis vel invidia du&i

pu-blicabunt. Sed _{anguftia temporis prefli filum heic} ab-rumpere cogimur, &

conlequentias

ex hifce

princi-piis legitime

eliciendas

erudito Tuo B. L„ judicio relinquimus..

- ' 1-11 1■■ ■

b) GÖNNET Prefac: des Conßd, fur les corps organifées..

Erratum.