d. d. DISSERTATIO ACADEMICA PRiECIPO A
FELICITATIS
CIVILIS
JMPEDIMENTA
MORALIA
EXHIBENS, QUAM,CONSENSUAMPLISSmm FAC. PHIL. VPSAL. SUB AUSPICIO
Mm.
G
VSTA
VI
ANT.
BO
UD R
IE,
thiu prof. reg. et extra-ord.
publica disquisitioni submittit,
ERICUS
JOHAN
BERGENHEM,
Dalia- Vermelandus.
Ik Aud. Gust. Maj. D. xxii.
Junii
mdcclxxix.UPS ALIJE,
ä MONSIEUR,
M
ONSIEURAXEL FROMH.
SV1NHUFVUD,
CORNETTE au Regiment des dragons ,
et
å MADAME,
MADAMF ia BARONNE
ANNE BEATE
ROOS,
ecevez, Monfieur Ef Madame!je vous en jupplie, ce petit ouvrage, premices de mes ettides^comme un temcdg nage
du profond refpet, que je vous dois, pour
vous rendre gra¬
ces des faveurs 8r des btenfaitsy dont vous m* avez comblés,
pourquoi je ne cej]erat jamais d' adre[Jer les voeux les plus ardens Ef /esplus fideles au Trone dutont Puiffantpour
vqs profperites Ef pour Celles de Votre
illußre famille,
/ aurai toute la fatisfa&ion poffible, fi vous me daignes
vous perfuader de mon
refpet infini Ef de ma tres bumbfe
recottnoiffance, que je tacherai de vous montrer par mon zé/e
Ef par la profonde foimiffton3
avec la quellef ai P bonneur d*itre
MONSIEUR et MADAME!
Votre trfs humbJe &
tres abeijfant ferviteur
§>
I-n communione, cujus meminerunt
Philofophiae
moralis Dolores, primaeva, omnes rixae & con« tentiones de meo & tuo erant ignotae; fed non
diu inter mortales haec viguir4 Poftquarn eniiri nialiria una cum genere humano adeo
accreverat,
ut fincerus amor in exfilium quafi abiifTe videretur; mutatis it-a temporibus & emergentibus variis ne-ceffitaribus res juri proprio fubje&ae funt,
earum-que dominia in fcenam prodierunt. Jam vero
qui-a nulla dominia, exfulante fecuritate in ftatu
natu-rali, firma (Sr inviolata perfidere pofliuit; homines
incommodorum, quibus ftatus oiim iaboravit na¬
turalis, percaefi, in focietates civiles concefferunt, ut fub tutela principis inter cives juditia ferveretur il-libata & vis externa atque hoftilis conjun£tis viri¬
bus propulfäretur.
Atque
hinc felicitas oricur cuvilis, in qua cornmodkates augentur ciyium &
com-cSßa ^ A (
CM3 / *r v
commoda minuuntur atque evanefcunt (a). Scilicet in republica bene condituta, qui ad clavum
im-perii fedent, ad fubditorum falucem fiinc inrenci,
haud alicer ac n3vem; fuas commiflam cur«
dirigic
ac fervat gubernator; idque in primis
agunc, ut
rempublicam leges excultam, difciplins militaris
invictam, imperii magnitudo augudam, civium
fre-quentia ornacam, opulentia potentem, rerumque
praeclarc geftarum celeberrima ad omnem
pofterita-tem monumenta ctaram reddant atque admirandam.
Hinc fub aufpiciis boni imperantis cives armati pa«
cem & fecuricatem tuentur, togati
autem partum otium concorditer prudenterque confervanr;
pacis-que ornamenta amplidcant, ut civitas omni felicu tatis genere det florentifHma. Verum quia vida
e-runt j donec homines, eaque legum civiiium
repa-gulis nequaquam coerceri poflunt, penitusque
tol-li: molta utique dantur impedimenta felicitatis ci¬ vilis moralia; quorurn praecipua breviter notare
ac-que perftringere in animum induxi, tuam, L. B»
humanitatem ac cenfuram mitiorem mihi
majoremi
in modum
expetens-§- n.
Omnis felicitatis civilis impedimentis palmam facile prsripitcontemtus religionis, Agnovit hoc
et-jam Cicero, qui hane in rem ita diderit:pietate
adver-fus
a) confer dtflert. de necefßtate Magiflratuspolitici in
ec-clefaJnb gtnerof. Dom. Reg, Canc, Conf, JOHAN IHRE..
e> f C§?3
/ 5 v
fas
Deosfublata,
pietas etjam c?
focietas
generishumant,
éf
ana excellentijjima virtus juftitiatolle-retur, necejfe efl. b). Atque ut ha^c appareat
veri-tas, nobis proponamus civitateoi, in qua emnis
exularet religio. Conftat nimirum inter omnes,
e-am efle, in communi hac generis humani
corru-ptione, animoram atque inolinationum diverfita-tem,ut duos vix invenias, quibus eadem fit
cupi-ditås, idem ftudium. Qui autem falutifero Nu-minis cultu funt deftituci, cupiditatibus fuis inor-dinacis indulgent ac legem quamcunque, fuae libi-dini non velificantem, ubi (pes impunitatis
adful-get, defpiciunt. Hinc potenciores in civitate
in-jurias imbecillioribus inferre, eosque fub jugum
quad mittere ; atque jam dolis & artibus nefandis,
jam 3perta violentia Iaedere & vexare non verentur.
Ubi rerum neceflariarum & quas dele&ationi
infer-viunt, haud fuppetit copia, egente?, religionis vinculo
foluti, bona aliena, contemtis juflix regulis
legum-que prxfcriptis, arripiunt. Ulis enim, qui
impieta-ti fe totos devoverunt, voiuntas~prava pro ratione
efl, ut cum fenfu Numinis omnem etjam
humanita-tem exuifTe videantur. Hi fidem pa&orum
ferva-re detreäant, quia Deurn perfidi$ vindicem non
verentur; unde bellum, quod Hobbefius memorat,
ornnium adverfus omnes fiicile exoritur. Mife-randa omnino futura eflet fine religionc hominum conditio & horrenda reipublicae facies, fed ubi
re-A 2 IL
/ ° k ^5=
ligio viget, ubi cives a perfe&ionibus', inftitutis ac beneticiis Diviais rice cognicis ad refta fequenda permoventur: utique per amorem & timorem Dei
bonos praemiis benigmfiirne ornantis, malos veroju-ftiffime punientis, vitia facilius compefcuntur & fin.
cera virtus eas in mente agit radices*, ut non fuse
tantum, fed &
publica
Tahiti cives lubentiffimepro-fpicianc. c).
§. III.
Magna omnino eft vitiorum caterva, qua* ad
fe-licem civitatis ftatum concurbandum pluriraum
va-lent. Haec vero ex uno velnti forne, prava fcilicet
phiiavtia, profluunt, cujus tres prxcipue funrfiliac
eaedemque malorufci, quae humano generi
incum-bunt, fcecundfe matres, iibido, fuperbia &
avari-tia. Atque ut a Lernasa illa hydra libidine ordin-mur, qux in nimia rerum fenfibus gratarum
cupidira-teconfiftit, hac, five imperantium, five civiunl, fuo
veneno afflaverit animos, faluti publica adrrsodum
eft noxia , id quod nemo forte, ferio rerum huma¬
narum condicionem fecum reputans, in dubium
v
o-cabit.
Qui
enim variis & cito perituris deliciis at¬ que oble&amentis ita immerguntur, ut nihii ipfts praeter haec magnopere videatur expetendum, offi-cia plerumque fua vel prorfus negligunt, vel fri¬gide tantum ac defultorie, ubi comm odum fuerit
vi-c ). cfr. di(Jert. de reli^ione vinculo civilt
Prcef. Generof" Vom. Reg* Carte, Conf. JOH, IHRE habit., tjjz.
&'b } >7 { 0Q
^s3 y 7 v «a»
vifnm, implent. Prteterea fimpliciorum octilos pr^,
ftricgunc, atqae fuo exemplo ad prava qusevis
au-denda invitanc. Libido certe anirnos atque cor*
pora enervat, nullamque virtutem homines fedulo
exercent atque colunt, qui voluptatibus nimium
indulgenr. Paupertatem quoque certiffimam luxu¬
ria comitem habet, quam non raro fequitur animus
desperabundus & adquidvisaudendum
paratusrerum-que novarum cupidus.
HocMgitur
vitio infe&i, ad ieditiones, tumuitus, proditiones facili negotio feinduci patiuntur, ut non ab hofte, quantumvis a«
troci, gravius patriae immineat periculum.
Super-bia , qux in nimia glorke cupiditate cum aliorum
concemtu conjun&a confiftit, felicitati civilt
plurima
affert incommoda & difcrimina, inprimis fi
Prin-cipum animos haec peftis occupat. Hi enim ut
in-ter heroas tandem referantnL, bellum ex bello fe-rere, imperii dilatare & longe lateque proferre
li-jnites, & per hoftium civiumque cadavera ad
seter-num & immortaie contendere decus, ftolida
pror-fus opinione honorificum ducunt: ut eorum feve-ritatem tyrannidi vicinam
jam
nonreferam.
Ci-vibus autem imperio fubjeöis, fi ad'fuperbi-am proni
funt,
trena mordere, jugumquatere,
iis, qui res novas moliri cupiunt, fe praebere
du-ces, infurgere contra imperancem, non pofTe ferre
sequales , proprium eft. Avaritia, quse nimia in
o-pibus corradendis & adfervandis diligentia abfolvi-tur, non minus flori civitatis eft inimica. Qui ad
gubernacula
imperii fedent, (i huic vitio furu© ) 8 ( ©
di&i, civitatem bonis exhauriunt, & graviora, quam quee fudineripoflunt, imponentes onera,fubditos in
ex-tremum conjeftos paupercatemad quid vis audendum
paratos reddunc. Etenim modurn non fervat
avari-tia; fed fortunis aliorum femper inhiat, easque ad
fe , quo demum cunque modo, pertrahere conatur.
Maximum fub tali imperio crimen ed, efle
div*!-tem. Nec una innocences perdendi via pandicur;
jam vis excogitatur aperca ; jam magnorum
com-plures arguuntur fcelerum; jam clandeftinse bonis
druuncur infidias: fed quis omnes nequici#
enume-ret modos? Ingeniofa admodum efl avaricia, nec
paucas in promtu habet raciones in alios fseviendi.
Quam maka inde mala focietateni inundent civi-lem, fatis apparer. Commercia nimirum &
opid-cia corruunt, rerum omnium oritur inopia; exteri
talem civitatem contemnunt & fpem eandem fubi-gendi concipiunt, cives indignantur & cuivis po*
tius, quam avaro principi, parere cupiunt. Hic et-jam morbus csceros cives prorfus corrumpit,
fi-quidem vitas fociali & civium officio e diarnetro adverfatur, unde homines redduntur difhciles, mo<
rofi, queruli, atque adeo prsefentem rcrum datum
asgre intuentes, femper meliora habent in voti-s,
& inviti prafertim muita cum indignatione
tribu-ta & ve&igalia folvunt.
§. IV.
Maxime igitur necefTarium ed, ut in
melio-rem frugem reducantur ciyes felicicati civili
äu-eSSa \ €\ f
fturi; fed peftitera morum corruptio non tollitur,
multo minus fincerum virtutis ftudiurn excitatur folis legibus politicis,
feu
praerniis ac pcenis a prin¬cipe confiitutis. Alia lane via eft tentanda. Bonae
ac prudenti
juventutis
educau'oni plurimum in hac re debetur, illaque negle&a maximum progrefiuiprofperitatis civilis
objicitur
impedimentum» Sie-nim liberi a parentibus quidem alimenta accipiunt,
fed debita ingenii cultura ac voluntatis
emendatio-ne carent; vitam utique incultam ac mileram vi-vere coguntur, Etenim ad cognitionem rerum
fuf-ficientem intelleQus per fe adfpirare nequic, nifi ab aüis fuerit excultus atque informatus-, in primis ubi denfis falfarum opinionum & praejudiciorum te¬ nebris ab infanria praepeditur. Neque enim ed mi-rum, fi animus fibi reliftus & rudis ea in primis
absque examine appetit, quas fenfibus grata funt; & fugir, qux ingratum afferunc fenfum, fi vei maxime, re adcuracius penfitata , fuerint falutaria.
Appetitum certe
rationalem,
qui bona riteexplo-rata & pluribus fenfationibus adcurate inter
fecom-paratis deftinfte cognita fe&atur, in tali homine
non invenies, qui in agendo confufas tantum boni
malique reprsefentationes
fequitur
atque ideo in varias mentis perturbationes facile incidit habitus-que induic publice privatimque noxios. His veromalis medetur educatio lapienter inftituta, fcholisque
tum privatis, tum publicis, naturae
hominum
&fi-nibus focietatis politicae adtemperads, (VfFulta, quam fi neglexerint cives aut perperam inftituerint, plu-rb
cSQs > T -v / c9?o
cätp ) 1 ° ( m1
rima inde & fimeftifilrna in civitatem redundant incommoda. Scilicet tales efTe folent fenes, quaies
juvenes fuerunt, & tales juvenes, quaies pueri,
ni-f\ forte verius dicamus» mutationem, fi qua fiac,
in deterius femper efTe, ita quidem, ut tot vitils cumuletur vita, ubi educationis cura fuerit negle&a,
quot annis confenefcit, tantisque vitia ipfa crefcant, quantis aetas augetur incrementis. Sunt quidem prae¬
ter negle&um bonarum artium & ceconomiae,
in-curiam legum & principum mala exempla, alia quo-que permuita florelcentis imperii impedimenta ; quae
omnia in hacce opella exponere eo minus
fuftincam, quo magis vetat id &
temporis & facuitatum
curta
fupellex.
S. D. G.
V t s \
RESPONDENTI & Fratri CarifUmo.
J~\e felicioribus tuts, Carifjime Fräter} ingenii
doti-bus, niirifico virtutum confenju ornatis, non poffum
nen impenfe leetari. Fiam
fapientice, in Dei glotiam, commodum Reipublicct cognatarnm tuorum
gaudium,
pergas. Quod reliquum cfl, preemia, virtntibus tuis do-Brince debita, tibi adprecor,
jataque tibi ut contingant
pro-Jperiora, ex animo voveo
