Q U I D D E R E B U S P O S T M O R T E M F U T U R I S
D O C E A N T A P O C R Y P H A V E T E R I S
T E S T A M E N T I
D I S S E R T A T I O T H E O L O G I C O - E X E G E T I C A
CUJUS PA R TEM POSTERIOREM
EX SPECIALI S:Æ R:Æ MAJESTATIS GRATIA
V E N I A M A X . V E N E R . F A C U L T . T H E O L . U P S A L . m a g . H A R A l f D U S A H L B R R G E R 9 . T H . C A N D ID A T . A D R E G . A C A D . M I L I T . C A R L B E R G . T H E O L . A D J U N C T U S E T IN E C C L E S IA 6 0 L N A COMMINISTER E T
H E N E F I C U S G E O R G I U S L I N D H U L T
S t i p . E w e r l ö f . G o thoburgcnses.IN AUDIT. GUSTAV. MAJ. D. X IV DEC. MDCCCL.
U P S A L I A E
E X C U D E B A N T REG. A C A D . TYPOGRAPHI
M D C C C L .
O
y
D E
HULDASTE FÖRÄLDRAR ©a s a ÄDLASTE S7SF.0H
f
h e l g a d t
a f
p u ilc ru m , id quod mihi quidem rnn xi me probabile videtur, etiam exi-*
gutum illud spei immortalitatis v estig ium , quod nonnulli hoc loco apparere
arlbitrati s u n t, prorsus evanescit.
T o ta m vero hanc rem in 1 Macc. L.
silœntio praeteritam esse, eo magis m irandum videtur, quo plures suberant
caiussae, quae ad eam tractandam imviitarent.
Praemia in altera vita s p e -
ram da aut supplicia subeunda q u a n ta m vim addidissent gravissimis illis
adlhortationibus *), quibus Matthatias, Judas Maccabæus ejusque fratres
ani-m o )Ssuorum ad fortia pro patria ejusque legibus et sacris facienda ac
pattienda accendunt )!
Q uum vero acerrim um illud ad vitam pro patria
profundendam incitamentum non a d h ib e a tu r, ipsam immortalitatis spem
librri scriptori non affulsisse, jure noibis posse concludere videmur.
In epinicio d em u m , quod habet L.
Judithœ ,
verba quædam C. 1 6 .
1 7 3) leguntur, quæ sine dubio fu tu ru m post mortem judicium æternaque
1) 1 Macc. 2: 4 9 — 68 aliisque locis.
2) Q u a n ia in spe im m ortalitatis ad m o r te m contem nendam vis insit, satis indicavit L u c r a n u s : Certe populi quos despicit Arctos T e lices errore s u o , quos ille timorum Maxi- niuss haud u rg et leti m e tu s: inde r u e n d i 1i» f e r r u m m ens prona v ir is , animœcjue ca-
pactcs M o r t is: et ignavum reditura: parcere vitæ . L ucani Pharfal. 1. vv. 459—462.
3) L. c. gentibus exteris im precatur J u d i t h a : o v a i s&vsoiv tn a v io r o u tv o is toj y tv e i
p o v , xvçto? TravTOXQCiTOjQ txSixrjOti avxovç tw rjpeça x ç io to jç , Sovvat nvç xai oxojItj- xae t u o a çxa s a v ro jv, x a i x la v o o ir a i t v aïo&tjoti icos aiwroe ; q uæ q u o m inus ita ia c c ip ia n tu r, quasi non m o rtu o ru m j u d i c i u m , sed controversias gentis judaicæ et genttilium tan d em dijudicatas (ut vult B r e t s c h n . System. Darstell, d. Dogm. u. Moral d.
Apoikr. p. 304) significent, obstant verba illa g ravissim a: x a i x la v o o v ra x. r . A. I t a
q u e in locutione illa ttvq x a i axwAi?! n o n eversionis cujuslibet symbola et signa (ut *
a p uid Sir. 7: 17), sed p o e n a ru m æ te rn a ru m significationem inesse existimamus Cfr.
D an.. 7: 12 et verba C œ saris a Lenrjcrke in C om m ent, in hunc v e rsu m : ”Dieses F e r n e r , in q u it (p. 331), dachte man sich b re n n en d in einer besonderen Abtheilung des S chcol, der H ö lle , und cs lässt sich ein zw iefacher G rund angeben, wie man auf die V orstellung von dieser Feuerstrafe n a c h dem T ode gekommen sey. Einmal liegen
%
improborum supplicia respiciunt.
Ilie igitur locus aptissimum praebet tra n
situm ad 2
Macc. L.
') ideo insignem , q u o d , unus ex apocryphis, cor
porum docet resurrectionem , idem que eos, quibus doctrina illa displicebat,
impugnare v i d e t u r 2).
E x iis, quae in C. 7. cum C. 14: 4 6 3) comparato
n a rra n tu r, apertissime elucet, auctori libri fuisse p ersv asu m , Deum ali
quando, corpore resuscitato, halitum e t vitam piis esse redditurum .
Nura
vero resurrectionem etiam improborum doceat, non aeque perspicuum est.
Antiocho enim in pios Jehovæ cultores saevienti
aruaxuaiç eig gwijv oix
tax ui
C. 7: 1 4 ; q u æ verba etsi ita interpretari licet, resurrectionem ad
vitam beatam tyranno abjudicari,
mihi tam en potius significare videntur,
omnem vitae olim recuperandae spem homini improbo praecidi.
N am que,
u t alia om ittam us, a vehementi e t incitato sermone, qui ex ore profluit
m arty ris, prorsus illud ab h o rret,
nullis additis poenarum minis ta n t u m
-die alten N ationalbilder von dem T h a ïe des Sohnes H in n o m s oder der G e e n n a zum G r u n d e ; d o r t w u rd e frü h erh in dem M oloch g e o p f e r t, späterh in ab e r L e ich n a m e von V e r b r e cher u n d Aeser v o n T h ieren theils u n b e g r a b e n h in g e w o rfe n , theils v e rb ran n t. Diese V orstellung tr u g m a n in die S c h a ttc n w clt ü b e r. F e r n e r lag zum G r u n d e das N ationalbild
von d e r Z erstörung Sodoms u n d G o m o rrh a s d u rc h F e u e r u n d Zchwefel. Vgl. Jes. 34 :
9 , 10 u n d J u d . 7 , wo a u f Sodom u n d G o m o r r h a in dieser B eziehung angcspiclt w ir d ’’. 1) De hujus libri ætate et a u c to re vid. E ich h o r n
1
. c. p. 249 ss. et Scholz1
. c. 600 sq.2) C. 1 2 : 43— 45. I n his vero incssc q u o d d a m discrepantes opiniones refellendi Stu
d i u m , ex eo intelligi posse v id e tu r, q u o d a u c to r libri ta n tu m t r i b u i t pio illi co n silio, quo ad sacra p ro m o rtu is facienda a d d u c e r e tu r J u d a s Maccabæus.
3) C. 7: 9. 'O xov xoofxov ßaoiXsvs ano&avovxae iyuas v n t ç xcuv avxov vo/xojv
e i t aitoviov avaßioioiv Çoj?/t rjfxat avaoxt/oei. v. 11. J ï£ ovçavov x a v x a (yXwooav x . XBiças) xsxx?]/zai, x a i d iu z o v s avxov v o fi o v t InsçoQüj x a v x a , x a i n a ß avxov x a v x a naXiv fXmÇoj xofiioao&ai. v. 14. 'A i q b x o v fitxa X la o o o v xa v n av&çujnojv x a e I n o xov &SOV n ç o o S o x a v s X n i d a ç , naXiv avaaxt/OBO&ai v n avxov. 001 fxev y a ç a v a a x a o i t u t ÇutrjV ovx eoxai. v. 23. Toiyaçjovv ô xov xotfxov xxioxtjs,
6
nXaoaç av& çwnov- yeveaiv xai xo nvsv/xa x a i xtjv Çojr/V vfx.iv n a l i v anodvjo si fisx e ls o v t. v. 36.6
i /xfjx y a ç vvv rjfiextQOi aSfXcpoi ßfxayvv v n e v t y x a v x s t n o v o v aevvaov Kojtjt vn o Sia&rjx^v &SOV ixsnzvjxaoi. C. 1 4 : 46. x a i e n ix a X s o a f i t r o ? xov SeonoÇovza xi]t Çojtjç x a i xovmodo resui rectionem ad vitam beatam tyranno abjudicare.
Contra vero
ex iis, quæ C. 6 : 2 6 coi). 42: 4 3 — 45 ') leguntur, facile adduci pos
sum us ut cred am u s, auctori nostro resurrectionem et bonorum et malo
rum probatam fuisse.
Q uæ repugnantia, in specie magis qum in re et
veritate posita, facillime et optime tolli videtur, si statuimus, auctorem
libri
Danielem
ducem secutum (Dan. 42: 4, 2 2), duplicem resurrectio
n e m , et ad vitam beatam fruendam et ad supplicia subeunda, quam tamen
ilsraelitis tantum reservatam velit, docere. — Cujus resurrectionis spem
tanta jam fiducia am plectebantur, u t Deo sacra et preces suppliciter fer
r e n t , quibus delicta expiarentur mortuorum iique resurrectionis ac vitæ bea
torum participes fierent 3).
P ræ terea non solum spes haec ostenditur, fore
u t illa morte ru p ta pietatis et necessitudinis vincula rursus connectantur 4) ;
sed etiam vita
defunctos continuare ea, q u æ vivi egerint, resque s u -
jperstitum curae h a b e re , quodammodo indicatur 5).
1) C. 6 : 26. ei y a ç x a t e m x o v nctQovros e^eXovfiat xtjv f f av&QUjnojv x i / iw ç t a v ,
aXh* r a s xov n a v x o x ç a x o ç o s y.eiçctç ovxe Çwv oxxe ano&avujv excpev^ofiai. De loc. C. 1 2 : 4 3 — 45 vid. infra.
2) Vid. quæ infra in h u n c locum annotavim us.
3) C. 12: 3 9 — 45. Q u u m Ju d a s M a c c a b ., u t hoc loco n a r r a t u r , fratres in praelio «caesos se p eliret, in vestibus e o ru m idola latentia invenit. Q uod propter delictum morte im u lta ti esse p u t a b a n tu r . P iu s igitur J u d a s supplicia et piacula pro iis facienda curavit. tvTTfp uvaoxaoevjs SiaX oyitofievoç. ei y a ç fit] rove n ç o n e n x o x o x a ç araortjvai
nçooe-Soxct, (quod q uidem m in im e exspectare p o te r a t, si non nisi pios resurrecturos esse ere-
«didissct, q u u m illi in peccatis suis m ortui essent) n s ç i a o o v a v ryv x a i Xt]ç>oj§es vn eç
wexQviv n ço o evyeo & a i. s i r e fiß h n o iv r o is fiex evoeßeias xoifiojfievois xaU ioxov ano- .xeifievov yaçiox7]()iov, bota x a i evoeßrje r] e m v o ia . o&ev n ep t xaiv xe&vtjxoxiov rov cÇilaofiov e n o itjo a x o , xrjs à fia ç x ta s anoXv&tjvai (ideoque præm ii piis reservati p a r -
tticipcs fierent). 4) C. 7: 29.
\ l
At vero unde ortam hanc opinionem p u tam u s? utrum a captivitatis
Babylonicae temporibus profecta e t aliunde arcessita, an a gente ipsa con
cepta i. e. indigena et domestica h a b e a tu r, magna sane et perdifficilis est
quaestio, quam tamen ii, qui doctrinam illam e libris Persarum sacris s u m
ptam sta tu u n t, justo levius tractasse nobis videntur 1). Etenim quum nec
quo tempore et modo orti sint hi libri satis constet, n ec, quae sit vera et
recta eorum interpretatio, certum et exploratum habeam us, sum m am in
hac re cautionem adhibendam existimamus. — Praeterea id quoque quaeri
potest, num Israelitae, id quod censet
Movers
), mortuorum resurrectionis
opinionem ah Assyriis sumpserint.
Quod utut est, sive doctrina ilia ali
unde assum pta, sive in gente ipsa, id quod idoneis confirmari posse vi
detur argumentis 3), nata ex istim atu r, id certe constat, praecipuum ei ali
m entum praebuisse spes Messianas.
Quo enim gravius Judaei servitutis
malis et calamitatibus p rem eb a n tu r, eo ardentiore desiderio praecipiebant
1) S ententiam e o r u i n , qui d o c tr in a m de resurrectione m o r t u o r u m a P ersis d e s u m p ta m esse p u t a n t , refellere nostris te m p o rib u s conati su n t præ cipue i l c n j s t c n h c n j
^Ue-b w dic A uth en tic das Daniel) et H ü vcm ieU (Comment, in Dan. I 2 : l s s . ) . C o n tra quos
exortus est J . G. M ü lle r (Stud. u. lvrit. 1835. II. 2. p. 477 s s .) ,|q u i , in medio re lin q u en s^ n u m Jud.ei d o c trin am h a n c ex libris P e r s a r u m sacris re vera h a u s e r i n t , p r o b a r e s t u d e t , id saltem (i vi p o tm s s e , qu ip p e q u u m lo c u s , qui h a n c spectat r e m , gravissimus [ ll n n -
dehesch s ‘et. X X X I.) ex antiquissim is P e r s a r u m scriptis desu m p tu s s it ; c u ju s q u id e m rei Græcos q u o q u e scriptores (T h eo p o m p u m ) testes adhibet. E tia m s e c u n d u m Z e n d - A v e s i a m resu rrectio n em qu n d am m o r tu o r u m sub finem re ru m creditam esse, ostendere c o n a tu s est.
2) In 1. suo l)ic P h ö ,licier ita d isp u ta t (p. 7(1): ”Seit d e r ersten B e r ü h r u n g d e r H e b rä e r mit den Assyrern ta u c h e n ausser dem L ic h t- und G estirndienst n o c h so m anche oberasiatische Heiigionsidecn bey ihnen a u f , z. 11. die u n te r Assyrischem u n d Chaldüi- schcni Ein liasse sich entw ickelnden V orstellungen von der A u fe rs te h u n g der T o d tc n (Jes. ? • : 19. Ezecli.
37:
1 ss.) — u n d so manches A n d e r e , was die biblischen T h e o lo g e n m it dem grossten U nrechte von d e r W e lt erst von einer B ek an n tsch aft der H e b r ä e r m it den P e rse rn in Babylonien u n d M eso p o tam ien h e rleitete n ”.3) H i e d > re enregie d is p u ta r u n t II- -I- H u h n et G . TV. G ehler in libellis n u p e r e d i t s ( Huhn !> • spa im m o rtalitatis sub V. T. g ra d a lim exculta p. 10 ss. G eh ler Y. T. se n te n tia der rebus post m a rte rn futuris p. öo ss.j.
tem pu s, quo mala omnia et in hiis mors, sum m um malum, e futuro Mes-
siæ regno exsulatura essent.
Atqjuie hæc spes, quæ jam ab
Esaia
foveri
coepta ’), illustri illa et magnifica
Ezechielis
visione (C. 37: 1 — 10) ul
terius aucta et confirmata est 2), lapiud
Danielen
3) plena et absoluta a p
-1) Es. 2 5 : 8. ”A b so rb eb it (Jehovah)) m o rtem in sem piternum ct absterget Dominus lacrym as ab o m n iu m o ribus”. Cfr U m ib r c it, Com. z u Jcs. p. 217. ”I s t ’s n i c h t , alsw enn dem P ro p h e te n seihst die H ü lle vom seinem Angesicht fiele, und sein Auge drän ge in dic fernsten Zeiten h in ü b e r , wo d a s V o lk , das wandelt in der Finsterniss, sieht ein grosses L i c h t? ” — D enn k lar ist e s ,, (dass er d e n V o r h a n g durchbricht, der zwischen d e m alten u n d n e u en B unde gezogen. ”E r v e rn ich tet den T od auf ewig”. Das hatte u n se r Seher n im m er verheissen k ö n n e n , w e n n er n u r von einer A ufnahme der blinden H eiden in das Licht reich der M osaischem Y crfassung geredet; denn innerhalb ihrer herr schet noch das Gesetz der S ünde u n d dies T o d e s, wie in den ergreifendsten Tönen der D ichter des DO Ps. davon zu singen weisss. So t r ä g t u n s der weissagende Geist des Pro* p h e te n in die Zeiten des neuen Bundes h iinüber, den der gestiftet, welcher mehr denn M o s e s, der A n fä n g e r u n d Vollender des (ew igen L eb en s, ”der dem Tode die M acht ge n o m m e n u nd unvergängliches W e sen ans. E ic h t gebracht”. W ir kennen ihn, den gewal tigen Sieger ü b e r die Schrecken des Toide*s, den sanften T röster, der die Thronen ab wischt von allen A ngesichtern. W o lle n w ir dieses P rophetenw ort in seiner gcheimniss- vollen W a h rh e itsfü lle e n th ü lle n , so wemd(en wir uns an den grossen Hcidcnapostcl im Briefe a n die R ö m e r , wo er mit der götltlhchcn Gewalt seines christlich erleuchteten Gei stes u n d seiner von ihm w u n d erb ar d u r c h d r u n g e n e n K u n st überzeugender Sprache auch
die Decke h in w e g n im m t, die gedcckett ü b e r u n s , u n d abwischt die Thränen der S chm erzen ü b e r den Stachel des Todes. D<er u n au flö sb are Zusam m enhang zwischen S ü n de u n d ihrem S o ld e , dem T o d e , u n d m ic h t bloss nach seinem physischen Begriff, lag gewiss auch im B ew usstsein unseres P r o p h e t e n verb orgen, denn es muss doch auffallen, dass er der S ü n d c n tilg u n g der H eiden niichit im Bcsondern gedacht; aber er lässt m it dem T o d e die S ü n d e vernichten”.
2) Cujus m o m e n ti in doctrina nostra excolenda hæc visio fuerit, optime docuit I l a h n
1. c. p. 46 ss.
3) D an. 12: 2 , 2. V aticin atur p r o jp h e ta , fore u t , extrema et maxima calamitate pTWart -bah) s u p e r a t a , sub finem reru m (*p%rn ypb v. 13), m u lli e x i i s, q u i in terrœ
p u lve re d o r m ia n t, expcrgiscantur (is -p w TW-SnttT» W t o H os m u l l o s, qui
ex-p c r g is c e n tu r , esse Ju d æ o s q u o ru m a i ln u d v ita m c u lc m a m, alii in contumelias et in
œ ternam ignominiam expergiscentur (fc&W -psr-A nVsl t z b w Ï À » ) , c contextu
patet. H o c a u te m voc. id^m esse atq u e omîmes Ç 3fultos hic ponit pro o m n ib u s, ut certum
est. N eque hæc locutio debet nobis vider i absurda. r\o n enim la b b im opponit angelus o m n ib u s vel p a u c is , sed opponit u n i”. V e r b a Ca'vfni a Ilavernickio laudata) quod cx recentioribus R o s c n m u ll. et M iv c r n ic k . prcob.atuin f u it, vel sola voce tzra-i c o n fu tatu r, ncc
u
paret.
Cum quibus arcte cohæ rent
spes, quæ in 2
Macc.
L. a p e riu n
t u r ' ) .
Etiam in magnis illis æ tatis Macoabæorum augustiis et calam ita
tibus, quibus afflicti de præmiis virtutis in
hac vita desperabant, fu tu
ra post mortem prœmia et spem resurrectionis jam a Daniele indicatam ,
li
benter amplectebantur.
Neque enim quidquam p ræ ter hanc spem, ad fidem
iis, q u æ majoribus promissa e s s e n t, faciendam morfemque pro religion
e
oppetitam rependendam valere videbatur.
Q uæ sensibus grata merces
si plena futura esset, idem ip su m , quod in vita fuerit vexatum , corp
i.s
suscitandum p u ta b an t, ut eadem , q u æ venturi Messiae aequalibus prop
o
sita esset, prosperitate frueretur.
Sic fere illae sensibus gratae de futura
post mortem remuneratione opiniones, quales in 2
Macc.
L. reperiuntur,
sensim in valuerunt, quæ quoniam cum spe Messiana arcte cohæ rent, f
a
cile intelligi potest, quid caussae fuerit, c u r , u t supra s) diximus, sol
os
Israelitas post mortem resurrecturos putarent.
Sic enim sibi p e rs v a s e -
r a n t, futurae per Messiam felicitatis, scilicet Dei populo promissae, nulla
m
aliam gentem fore participem.
2.
Attamen humilis hæ c de resurrectione mortuorum opinio baud
paucis displicebat.
N eque enim iis solum , de quibus supra mentionem
fecimus, scriptoribus ingrata fuit, quippe quæ vel ad sensus p erm u lce
n-«. N . T . lo q uendi u s u (Rom. 5 : 1C, 19. J o h . 5 : 28) p r o b a r i potest. Q ui a u t e m , q u u m duplicem m o r tu o r u m resu rrectio n em s t a t u a n t , D anielem de priori loq u e n te m fa c iu n t, ex Novo T e sta m en to R anieli s e n te n tia m o b t r u d u n t a Vet. T e s ta m e n to prorsus alienam
(Yid. O chler 1. C. p. 51. C. a L cn g crke I. c. p. 506).
1) T e m p u s M a c c a b æ o ru m spei M essianæ plen u m fuisse d o c e t locus ille 1 Macc. 14: 41 oi I o v S a io i x a i 6i î e y s t i evdoxrjoav r o v t i v a i avriov i/movo. rjyovfiivov x a t a ç - X i fç e a t t s ro v aicuva, t w t r o v a v a o r r j v a i n ç o q> rj ttj v n i o r o v . Cfr. 2 Macc.
2 : 17, 18. ”M akkabäische Zeit r e c h n e te , wie keine a n d e r e , m it sichester H oflnung a u f die bestim m te baldigste A n k u n f t des M essias”. C. a L e n g e r k e 1. c. p . 395.
dos nimis accommodata vel a scriptiis Mosaicis aliena videretur, verum eti
a m
Judcei A lexandrini,
omne matterialismi genus perosi, non poterant
,
quin a b eadem omnino abhorrerem t *).
Apud hos G ræcorum , præcipue
vero Platonis philosophiae studio exccitata excelsior quaedam de
animorum
im m ortalitate et futuro judicio doctirina exstitit. Cujus quidem doctrinae
in libro, qui inscribitur
Sapientia ,Salomonis
2), vestigia manifesta appa
rent.
Is liber praeter cetera scripUa apocrypha praecipuam sibi vindicat
d ignitatem , quippe qui magis definitce et distincte a corpore animam dis
ju n g a t, cumque per se esse, hominiisque primariam partem constituere, et
jam prius, quam corpore inclusus estset, in alia quadam vita viguisse do
ceat :i).
Neque his rep ug nant, quae de rebus post mortem futuris disputat
1) ” Es k a n n k einem Zweifel u n te riie g e m , dass die Lehre von der Auferstehug des m a te ria le n Leibes in einem unversöhnlichem W iderspruche m it der theoretischen und p ra k tis c h e n D octrin des A lexandrinism us sttehe. Diess muss Jedem einleuchten, der es a l s 'l e t z t e s Ziel aller jüdisch-alexandrinischen Rèligionsphilosophie erkannt h a t, einen höch s te n Lebenszweck zu fördern , der in einer möglichst-scharfen Ausscheidung alles Sinn lichen v o m Geistigen u n d d er hierdurch h e n b eig efü h rten A nschauung des Göttlichen be
s te h t”. A . F . D ä h n e, Dic jiid. alex. R cligpons-Philos. 2:e A bth. p. 184 s.
2) D e ætate', q u a hic liber conscriptus s i t , ejusque auctore certum aliquid et defi n i t u m s t a t u e r e , pcriculosæ opus plenum alœæ est. S i, missis dubiis, verisimilia sequi
m a l u m u s , hoc t a n t u m sta tu e n d u m e st, libirum tem pore post prim um saltim seculum a d iv u lg a ta A le x a n d ria philosophia Græca ustque ad Christ, nat. præterlapso conscriptum e s se ; n a m a n te Chrrstum ja m exstitisse, ex m ag n a a u c to rita te , qua in antiquissima ec clesia est gavisus, satis elucet. Praeterea id tenendum e s t, auctorem libri fuisse Judae u m , e t q u id e m Alexandriae, ubi placita G m e c o ru m , praecipue Yero pj thagorico-qdatoni- c a , g ra tissim u m in v e n eran t h o sp itiu m , floruissse.
3) C. 8 : 19 , 20. n a i s S e t j ^ v zvcpvtj y v y r j t Se eXayov, aya& rjs, fiaXXov Se aya- &OS ojv t]X&ov f t s a w fia afiiavzov. C um a n im u s potissim um efliciat h o m in em , de se
t a m q u a m hom ine lo q u itu r ijX&ov) q u ia rn q u a m corpore vacuo. H ic q uoque 7rçov-
TtaQ&v q u a n d a m anim i d o c e ri, onines fere ctonseutiunt interpretes. Ipsam vero de nçoil-
naç%f t a n im i o p in io n e m , c philosophia p laito n ica, a cujus placitis tamen paullulum re
cessit Sapiens-, d o een s, corporis integritatem tex animi praestantia , qua in priore excelluerit v i t a , p e n d e r e , h a u sta m esse, Verisi»iilIitiHim v id e tu r, q u a m q u a m , quum etiam Zoroaster jp rte e x is te n tia m , (jwam u k u » ti, • animi d o c e a t> e doctrina P e rsk a . eam derivare nihil vetat.
Sapiens.
F o rtiter enim impios
e t atheos, qui omnia
ad vitae ju cun dita
tem referentes vitam
negabant fu tu ra m , im
pugnat, docens, animo
s et pro
borum e t improborum
immortales esse et
sui conscios atque eo
rum , q u æ
vivi a u t bene a u t m
ale egerint, memores
permanere ').
Quod q u u m a
multis
v)
secus acceptum sit,
ita censuisse Pseudo-S
alomoncm existimanti
b u s , pios ta n tu m e t
sapientes immortalitat
e donari, impiorum vero
animos
funditus interire, nost
ra de h ac re sentent
ia accuratius explican
da videtur.
Docet nimirum Sapien
s, Deum omnia, ut c
onstarent, creasse, e t
im m orta
lem Ejus spiritu m , q
ui vitam largiatur, in
omnibus rebus inesse
:), E u n -
dem que omnia, quæ c
u m q ue creata sin t, ita
composuisse, u t saluti
homi
n u m in se rv iren t, neq
ue ullum in se habe
rent venenum pestife
rum ,
quo
homines penitus inter
irent ').
A Deo igitur non ea
lege homines creato
s,
esse, u t prorsus exs
tinquerentur, sed u t
imaginem ipsius re
ferrent et
immortalitatis fierent
p a rtic ip e s5).
Invidia autem diaboli
m ortem in m u n
d um immissam e s s e
6\
Quid vero est ille
daraiog?
quid
ay&uyoiu?
1) I n hoc a r g u m e n t o t ra c t a n d o p r im a libri pars C. I
—
V.
omnis occupatur.2)
E . gr. B r c ts c h n e id e r (Dogm. d. A p o k ry f. p. 306 ss.) IIallerm eister in Com m ent,
su o in Sap. Sal. etc.
3) C. 1 2 : 1. t o y a ç acp&açzov oov irvsvfia
t o z iv t v n a o iv .
4) C. 1: 14. exrtoe y a ç s u to t i v a i n a v r a x a i oum j
Q iot cu y t v t o t i s zo v x o o fto v ,
x a i ovx t o n v t v a v z aie (paçfiaxov oXt&QOv .
5 C. 2 : 23. S ri o ■O'toe t x z i o t z o v av& qvmov t i t a y & a q
o ia x a i t i x o v a xit e iSia e iStoz7]zo? snotTjOtv avzov.
6} C. 2 : 24. ip&ovoj Ss S i a ß o l o v öa v a r o e t io r ^ & iv n e
z o v xo o fio v, quibus ver
bis in d ic a re v id e tu r Sa p ie n s, d ia b o lu m h o m
in ib u s , u lp o te ad b e ata tu d in e m c re a lis , siqui d e m v ir tu ti adhaerere p e r g e r e n t , invidisse at q u e idcirco eos p e rm o
v is s e , ut peccata comm it
t e r e n t , q u ib u s j a c t ur a m felicitatis sibi co n trah eren t.
H . 1. a u te m n o n solum de m orte corporis loqui s a p i e n te m ,
e W.
ss. a p p a r e t , ubi h a n cm o r te m m alos t a n t u mm o d o ex p e riri, b o n o s a u te m in fida Dei tu te la e s s e , do c
em u r. C o n to rta est D æhnii de SiaßoXoj sen
t e n t i a : ”Dieser SiaßoXoe, in q u it
(1.
c.p. 172
ss.), d a r f n ic h t d u rc h T eufel e rk lä rt
wer
den. D ä m o n e n in ü b eln Sinnedes
W o r t s - - -4 7
i
Sapientem non solum corporis dissoliutionem significare, (quamquam, cum
> v e rb a ejus c a , quae in Genesi legum tur, haud dubie respiciant, hæc quo
i q u e significatio admittenda videtur)
ex iis lo c is 1), qui omnes homines
i n atu ra esse mortales docent, satis perspicitur; ncque, cum Deus ani-
I mos omnes immortales velit, ejusmoxli eorum interitum, qui totos deleat,
i intelligere licet.
Immo potius existiimandum est, tov
duvuiov
significare
tq u e n d a m ad ipsam immortalitatem
pertinentem statum , qui cur
-duruioç
» ap p e lletu r, ex
ucfditçaiuç
notione viduetur explicandum.
A y iMagnia
autem
in o n solum vitam immortalem sive inudam immortalitatem, sed quia cum
i imagine Dei conjuncta e s t Q , statum quendam , beatissimae Dei aeternitatis
cconsim ilem, i. e. beatam immortalitattem indicat.
Qui igitur huic
ucf&uy-
c
ain
opponitur
&uv<xtoç,
in eo et imimortalitatis beatorum jacturae et aeter-
rhae m alorum miseriae significatio inessse v id e tu r3).
Hanc veram esse i n -
t te rp re ta tio n em , ex eo quoque probattur, quod
öuvuroj
et cdUtfyoç p r o -
rm isc u e u s u r p a n t u r 4). — Quod si .‘statuitur, obscura Sapientis de statu
? N ic h t desto w eniger wird diese Stelle im m er eine Anspielung auf Ge». 3: 1 IT. enthalten.I A u c h folgt n icht aus Diesem Je n e s; denn weoh! konnte die Schlange wegen ihrer läster-
1 lich-verfiihrersichcn W o r t e d ia flo lo s g e n a m n t w e r d e n , ohne dass desshalb an ein w e-
s s e u tlic h böses P rincip gedacht werden müsste;. A ber diese Erklärung ist auch ganz noth- ' w e n d ig , sobald m an e rv äg t, dass die ganzee Stelle, wenn sie nicht auch sonst in den ssellsam sten W id e rs p ru c h zu u n zerm Salomo treten so ll, von diesem in der gewöhnlichen «allegorischen W eise der A lexandriner aurgeftasst werden m uss, welche dem Teufel dabei »keine S t a t t vergönnte oder vergönnen konntce, sondern unter jener Schlange d a s v e r f ü h - » r e r i s c h c, G o tt m it dem M enschen entzwcicende V ergnügen v e rstand”. A t vero d æ m o - t nologiain q u a n d a m ab Alexandrinis non prorsius alienam fuisse, ex LXX in terpr., qui voc.
M a t / I o n o v in sensu rnnlo s æ p iu s , (Es. 1 3 : 221. 34: 14. Ps. 9 1 : fi) usi su n t, videri licet.
1) (.. 7:1 6. 1 5 : S. oç irço [i m q o v fx y y ç yàvnj&eiç /xêt oXiyov n o ç e v sv a t t^r>ç
, ro Ttjt Ÿ vXrl e unaiT7j& iii y ç t o t . 2) Yid. loc. modo a l l a t u m , p. 16 not. 5.
3) Gaveiras est igitur idem a tq u e J ï t’T t t ç o t f a v a r o s Apoc. 2 : 11. 21: 8.
4) E. gr. C. 1: 1 2 - 1 6 .
animorum futuro sententia ad liquidum perducitur.
Omnes enim homi
nes, alios autem alia lege, esse immortales docet, siquidem eos, qui justi
tiam et virtutem coluerint atque sapientiae s t u d u e r i n t 1), beatos, eos v e r o ,
qui injuste et turpiter vixerint, miseros fore ) censet.
U tra homini sors
eventura sit, in ipso positum , quia Deus omnes homines eo consilio c r e a
v erit, u t beati forent '), iisque sapientiam , quae ad voluntatem ipsius p e r
spiciendam seque ex erroribus et pernicie eripiendos necessaria s i t 4) , b e
nevole impertiatur.
Qui igitur, divina ductus sapientia, cum v irtu te v i
v a t , eum spei immortalitatis plenum , malorum et calamitatum solatiis s e m
p er f r u i 5).
N eq u e, etiamsi im m ature m oriatur, hoc miserum p u ta n d u m ,
siquidem , qui m atu re legi vitae satisfecerit, sat multos annos e x p le v e r it6) ,
1) C. 1: 15. S i x a i o o w r j y a ç a& araro? ecniv. 6 : 10. n ç o a o y T j v o f x o j v ß e ß a i - ojgis acp&açoictç. 8 : 17. aiJ a v a o ia e o n ev ovyyeveia a o c p i a ç . 1 5 : 3. eiS eva i r o x p a -
ro ç oov çiÇa a ü a v a o ia g . Noli r e p u g n a n tia m q u a n d a m in eo quaerere, q u o d n u n c j u stitiae, n u n c sapientiae praemium im m o rta lita te m praedicat. J u s titia enim n o n est nisi sa p ie n tia v ita e x p r e s s a , ad vitae u su m a c c o m m o d a ta .
2) C. 1: 1C. aoeßeig S e r a i s yeQOiv x a i r o i s lo y o ig nço G exa leo a vro a v r o v , (p ilo v
7jyrjôauevoi a vro v eraxrjaaVy x a i owxhjxrjV eO'evro n ç o g avrov , o n a ^ io i eioiv rr^g
exeivov fie ç iS o ç e iv a i. Cfr. 2 : 25.
3) C. 2 : 23. 1: 14. V e rb a C. 1 2 : 11 a n e ç f ia ?;v x a n jç a fi e v o v a n a ç x v ç » Quæ C ananitis a Deo m aled ictis, ita u t male non agere non p o t u e r i n t , falso intelligit G fr o e re r y ex loc. Gen. 9 : 25 v e ra m h a b e n t in te rp re ta tio n e m . U t enim C h a r n u s , p o s tq u a m pecca v i t , m aledictionem s u b i t , ita et Cananitae, q u o d ab initio p e c c a r u n t , perniciei devoti s u n t.
4) C. 9 : 9 , 10,« 1 3 , 17.
5) C. 3 : 4. x a i y a ç ev o y e i av& çwniov eav xoAao&ojoiv, rj eXnig avrojv a&a- r a o ta ç nXrjQrjg. v. 5. x a i o h y a n a i S e v&evreç peyaXa e v e ^ y e r r ^ o o v r a i, o ri o &£og
e n e iç a o e v a v r o v g, x a i tv ç e v avrovg a£iovç eavrov.
6) 4 : 7. Stxaiog Se eav (pdaor, r e l e v T t j o a t, ev a v a n a v o e i eorai. V. 8. yyjçag y a ç
n u i o v ov r o noh'XQOviov
,
ovSe açiiï/düj erojv f ie fie r ç ijr a i. v. 9. noXia Se e o n (pQOv?]Oiç av& çojnoiç, v.ai ?])>ixia yrjçvjg ß io s axrjluSojrog, v. 13. reXeioj\}eiç ev oliyoj enh]QO)oev yçovovç p a x ç o v ç . ”Non e s t, q u o d q u a m q u a m p ro p te r canos a u t ru g a s p u tes d iu vixisse, n o n enim ille diu v i x i t % s e d . d i u f a i t . — ” Non u t d iu v iv a m u s , c u r a n sed pro beneficio Dei h a b e n d u m , qmi eum e sordibus hujus vitae, ne quid
labis capiat ejus virtus *), eripere velit.
E contrario improbis, sive diu
vixerint, sive im m ature vita excesserint, nullam spem affulgere2); quid
quid enim sperent, instabile, flu x u m , caducum esse 3).
Aliquando igitur,
instante Dei ju d ic io 4) , u t sero ita acerbo conscientiae angore cruciatos,
q u a m stulte egerint, intellecturos e s s e 5).
Tum enim probis Deum bene
ficii gratiæque caussa beatitudinem concessurum su m m am 6), contra vero
improbos gravissimas luituros poena;s7).
Quod judicium nec subterfugere
posse quem quam , quia Deus judex omnipotens sit, nec delicta, cum Idem
sit omniscius, c e la re 8).
H anc immortalitatem, quam Sapienti probatam esse ostendimus, ad
animos tantum pertinere, ex iis, q,uae Alexandrini omnino sensgrunt, fa
cile intelligiiur.
Quoniam enim corpore, quasi quodam carcere, animum
coërceri et opprimi p u ta b a n t9), fieri vix poterat, ut sibi persuaderent,
animos corpore solutos nova vincula coercitura esse.
1) C. 4: 14. açeoTT] y a ç rt v xvqioj i) y v y y a v ro v , Sia rovro eonevoev ex fitaov
Trovtjçiaç. V. 11. TjçTiayT] , f.it] y.axia a?,}.a.!~7j ovveoiv a v x o v, 7] ô SoXos anaxTjot] xfjvyrjv
a v r o v .
2) C. 3 : 17, 18. eav Se o£eojg xeXevTTjoiuaiv, ov% é^ovotv eXm Sa ovSe. ev fjfieça
Siayvojoews n aça fiv& iov.
3) C. 5 : 15.
4) xaiQOi e n 10X0717]ç , enioxonr] y v y o o v , f ^ e ç a Siayvojoeœs, C. 3 : 7, 13, 18. 5) C. 5 : 1 ss.
6) A rdcntissim is d e p in g itur coloribus hiæc b e a titu d o , a r a l a / i y o v o i , x a i w? o n
iv-■0-ijçeg ev xala^ir] SiaSQa/uovvxai. x ç iv o v o i e&vt] x a i xçaxTjoovoi kawv. 3 : 7, 8. L?-y o v x a t t o ßaoiXeiov xtjs evnçeix eia g x a i to SiaS?]fiu rov x alA o o f 5: 17. P ro p in q u i
t a t e Dei (6: 19) in cocio (raw x v q i o v 3: 14. cfr. Ps. 11: 4. 18: 7) (ruuntur.
7) C. 4 : 1— 9. 5: 2 ss. 17: 20. 8) C. 1 6 : 1 3 , 15. 1: 6.
9) C. 9 : 15. ip&aQTov y a ç owpiu p a ç v v e i yvyrjv, x a i ßfit&ei t o yew Ses oxyvoç
I l
Ad e a , quæ ex Libro Sapientiae allata surit, brevissimam
Q u a r t i
,
quam vocant,
Maccabœorum
Libri ’) descriptionem adjungere licet.
Q u i
Uber, quam quam posteriore, qu am ille, tempore conscriptus est et in n o n
nullis rebus ab illo discrepat, in eo tamen congruit, quod, nulla de r e
surrectione mortuorum mentione facta -), solam immortalitatem a n im o ru m
statuit.
Docet en im , esse b eatam v ita m , qua fruantur ii homines, q u i, s a
pientia d u ce, quidquid egerint, legi divinæ obsecuti sint.
Eos nulla vi
hom inum , nulla injuria violari posse, ideoque mortem iis non modo non
m etuendam sed etiam optandam , præsertim q u u m , postquam pro religione
•ærumnis vexati s in t, quin etiam mortem occubuerint, amplissima praemia
e t æ ternam beatam que vitam sint c o n se c u tu ri3).
Eos a u te m , qui D eum
legemque ejus contempserint et pios ejus cultores violaverint, ju stam Dei
iram non esse effugituros *).
Jam in his terris graves eos m anere poe
n a s , multo autem graviores in altera illa v i t a , quæ q u u m æ terna sit
omnem spem salutis praecidat0).
Si igitur, quæ supra su n t disputata, paucis jam complecti volueri
m u s , dicere licebit, in Libris V. T. Apocryphis tres inter se discrepantes
de altera vita sententias reperiri.
Aut enim Iladis,
in qua nulla, q u æ
vere dicatur, vita ap pareat, species quædam a d u m b ra tu r, a u t corporum
resurrectio et futura aliquando, cum Messiae regnum e x stite rit, ren u m era
tio indicatur, aut etiam opinio illa multo excelsior, animos immortales esse
<*t sui conscios perm anere, enuntiatur.
Itaque etiam in Apocr. Y. T. dis
sensionis, quæ de his rebus inter tres illas sectas Judaicas,
Sadducœorum
,
Pharisœorum
et
Essœorum
, signa manifesta apparent.
1) Q u æ ad historiam 4 Macc. libri p e r t i n e a n t , vide a p u d D œ h n iiim 1. c. p. 190 ss. s tu » ed k io n e L X X I n te r p re tu m G robeana.
2) Verfta enim Ezechielis C. 1 8 : 17 s u n t t a n t u m m o d o a d a u c to ris consilium a c -