SCHOLÄRUM trivialiom

yg. /

D^. B.

COGITATIONES NONNULUE

SCHOLÄRUM trivialiom

t

QU

AS

COKSENSU AMPLISS. ORD• PHILOSOPH.

REG, ACAD. UPSALIENSI.

P U BLICiE C3NSUR.E CO .MM ITTUN T_, STIPENDIARIUS KAHREANUS,

CA RO LUS BERGSTEN»

PHILOS. MAGISTER,

ET

OLAVUS

SCHALBERG,

HEISING US,

IN AUD. CAROL. MAJ. AD DIEMXVIII. DEC

ANNI M D C CLIV.

HORIS ANJE MEIUD1EM CONS VEJIS.

UPSALIiE Impressje, Lite b. i s H ^qje ri an is.

r Aämoåum Reverendo & Pradariflimo DOMINO,

Mag. OLAVO BERGMAN,

fAvrOltl & PlidEPOSITO ecdefe Boldirafenlis Gravifllmo,PATRONO in perpetuum devenerando.

(*)Uotiescunque

accuratioriexaminavero lance wqxU

ma abs TE, PATRONE SUMME, mihi, wfc *

primus fludiorum mcunabulis; praflitabeneficia; /o/zVj deflderiogratumteflandi animum affictorvehement!ffmo-

Omma flgillctiim exponere h<ecce ^vetat cbartula^> verbo igitur, quod res eß ^, dicam.: TU,PATRONEMAGNE,

Jecundum

Drain,

7U/I idfecißi liberalhate ^, Atfa/ä- facris operaripotuerim, qui, cb nimiam paupertu-

tern_% ab illarum caftris difcedere alias coaclus ej]em> Hi»

fce omnibus

cumulum

adahurus es, ß étgre non feras, quod

TÜUM

NOMENJpeeimint buic ^/Uademico prtefi-

gere, ßgnum mentis gratisfnna, außm. Ceterum, quantum in we

eß

erhque,pro TUA, EPERGETA 0- PTIME, perenni projperitate Suprefäum Namen ar-

dentiffimis implorabo jufpiriis, u{ in omnhtm ^, _quorum intereß, gaudium, emolumentum <&* pr^fidium

Unge

maximum, d/V/ é70 feliciter ^, vivqs,, florens,

Admodum Rcverendi

Graviffimique

NO MIN IS T UI

culfor devofiffimus OLAVUS SCHALBERG.

BORGMÄSTAREN uti Söderhamn»

'Adel ocb Viät-Lagfaren,

Herr NILS WIKEGREN,

RÅD-och HANDELSMANNEN dårftides Ii 5 $ akt ad

Herr ANDERS ABR, BROO,

MINEHÖGGUNSTIGE GYNNARE.

DE

lag och frikoftighet

många prof af Mine

emot

GynnaIres

mig, och i

öma

fynnerhet

finne¬

emot mina Kåra Foråldrar, hafva få intagit mitt hjerta, at det af en vördlam gienkårlek, al-

deles uptåndes. En lå lågande eld har in

till

denna dag mig lårdeles oroat, emedan jag fedt mig

vara ur (tänd, at vila min och de Kåra anhörigas öd¬

mjuka årkenfla. Tagen derföre ej ogunftigt up, at

jag nu, till at betyga min tacklamhet, fram för

defla tå bladen, wågat anföra Edra vårda ^namn.

För all Eder gunft lofvar jag det

famma,

fom

alla mina Gynnare endaff vånta och fä kunna ^, nemligen trogna och dageliga böner för

Edert

andehga och timeliga

våt Forblifver med vörd¬

nad

ÅDLE _ocb HÖGAKTADE HERRARNAS

båmjukaflc tjenare Olof Schalberg«

^VIRIS Rlurimum Reverenflis tf •Do&ifftmis

Domino ERI CO MO N TEE N,

Animarum, qua? in Soderala Deo eolliguntur^> PASTO¬

RI Meritiflinro, AVUNCULO csftuinatillimo.

Domino PETRO

FORSBERG,

TASTORI inAlftaDigniifimo,PATRONORenigniffimo,

Domino

JOHANN I BERO,

Tccleliee Åfwanåkerenfis PASTORI Vigilaatiflimo,

HVFRGETAE Propenfflmo.

Domino

JOHANN! HEDSTRÖM

^,

TASTORI ecclefi« Harboénfis Meritifiimo.,

NU TRITIO Induigentiffirno.

QUot

^ca,

quantaque

^{.tot tantaque}

"Veßra

^gratifllmi

, FÅ"U TORES OPTIMI

mei animi eiTe ciebent^>

in me

documenta.

Tunt meri*

Illa plurima exiftunt, & quidem maxima, h'xc adhuc non nifl perpau-

ca. Ea namque finguji VESTRUM partim me partimque paternam domum amplexi efbs .benignitate &: favore., ut .majora VOBIS vix,

aut nc vix quidem^, proficifci potuerit. Fateor equidem, longo me

temporis intervallo, gratum fovifie animum ^, anfamque implendi offi- cii anxie exfpeftafleeandem itaque ^, fponte jans fe eiferent em,■ ar-

ripio, Sciatis idcirco, unicum .dicendorum effe- finem, ut, vel publi¬

ce, quid quantomque VOBIS debeam, fignificare poilim, Adhscc

meor.um erit votoruin femma, velit DEUS O. M. per bene mültof

anncs VOS confervare falvcs ac fofpites^, quo in VOBIS tutelam &

patr.odni.um haut minimum, .ufU me.cum ajii, non jnifi fero defiderenu Futurus, dum vixero,

Vlurimum Rcverenäorum Doctisßmorumque

KOMIN UM VESTRORUM

tultor bumitlimus

OLAVUS schalberg*

rl ett, in civitäte qualibet, te-

£ls educatioms necefficas, ut

ex hujus flore _atque fortuna-

to fucceflu vera illius felicitas nullo non tempore re£te sfli-

«txmmw&wmm inetur- Unde,omni fere sevof inter principes hane fibi ^curas prudentiores ^-gentes ebe voluerunt, ^ut officins

bonarum mentium , ubi juventus formaretur, con*

ilitnerentur St prsftantiffima exifferent teipublics

feminaria. Inter antiquiores populos prscipna Grs-

corum eft & Romanorum laus, quorum, hac in re, induftriam majorem fuiße novimus, quam ut mul-

ta nunc commemoratione indigeat. Neque ^vero,

orbe evangelii luce colluftrato, vinci le a paganis

tam laudabili inftituto paffi funt prim i Chriffianilmi Dolores, prscipuum in literis qusrentes adverlus grafiantes ^errores praffidium. Quarum lumine» le-

quentium teroporum

vel

ineuria, vel potius fuper-

& fti-

) i ( ®X2>

fhone, exftinfto, manifeltum nobis datum

fuit

in-

dicium , quid malorum & ecckfise Dei & irr,periis portendat artium liberaJium

neglectus

ac ruina.

Polt

reflorefcentes cum religione literas certatim in id

incubuilie novimus cum civilis, tum literariae, reb

publica? proceres, utde fcholaftica re quam optime

mererentur. Hinc ab illuftri hac ^{asra tot} Acade- mias, tot Judos, tot literatas ftumeramus ibcieta-

tes, totque de ratione ftudiorum Icholarumque con- ftitutione libros accepimus 8z erudita confilia, ut

onus iEtna gravius adgredi videretur, qui iis fc>-

tum accurate receniendis fuam dicarec operanu

6. IL

Fallitur vero vehementer, quisquis credit, tarn

pneclaram hodieefle Minerva regnique ejus faciem,

ut forma tnriusque nihil cogitari pofiit pulcrius ^,

nihil eidem addi nobiiius, Confiliorum, inter _qua?

magnam partem huc usque delituit, ea efi mdoles,

ut codi, _quam peragi, ^queant Facilfas. Non ^o~

mnia omnibus placent, nec hominum _temporum*

que idem femper habitus. Apud diverlas nationes dlverfa inftituta legesque difcrepantes deprehendi-

mus. Cumque, in educatioqfs cura, 8z Magiftra-

tut, 8z parentibus 8z Ephoris, 8z fcholarum antiflr- tibus twe cuilibet lint partes, nunquarrkforte de if-

ata m egregie actum ubique erit, ut ingens pio-

rum defideriorum ieges penitus evanelcat.

f III.

Schofarum pnblicarum duplex ef! genus: alias

fuperiorcs

feu Academiae,

alias inferiores

appeliari

y* " coli-

<5*2 )

JfC g*2

confveverunt. Harumquaedam

Gymnafi,orumvquae*

dam Trivialium nomine infigniri novimus. Quo-

rnm titulorum rationem cradere, cum ,tibivis fit ob-

via , jam

fuperfedemus.

Omnium tarnen illarum

fororium prorlus eft vinculuni, utinvicem fibi fup- petias ferant, nec

altera alterius

^ope, absque pras- ientiffimo damno, carere facile poflic. In eo autem univérlae conveniunt, quod patriam pubem, am-

plexibus

fuis

receptam, fcientia atque virtute, tan- quam t^tidem

felicitatis humanas

inftrumentis ^, ar¬

mare debeant Sc ornare. Quid vero fingulae huc conferant, nodrum nön erit hifce pagellis expone-

re _, quibus methodi duntaxat, ludis Trivialibus eommendandae, breviffimam quandam ideam, _pro-

ut mente pradertim & votis ^eam concepimus, B*

L. fidere in animnm induximus. Qus (i harum

rerum peritis, ^qua

plurima, arriferit,

habebimus fr

ne, de quo in finu nobis gratulemur.

§- IV.

Viam tra&ationi huic paraturis ^{eo fecuriorem}

omnium primofinem fcholarum nodrarum expende-

re incumbit, qui in qualibet re ^, fi modo accura-

te judicandum erit, principis efie debet conddera-

tionis. Hunc autem alium communem cum ceteris fcholis, alium proprium efle condat. Juventutis e- nim , ad virtutis hsecce Sc lapientiae delubra conflu- entis, Sc interna Ipe&ari debet Sc externa

felicitas,

qua femper ob oculos verfante ^, cum civitatis Dei,

tum humanas commoda formatum iri membr3, ^vel

me non monente _, intelligitur. Et in eo finis ille ,

A 2 ' _quem

«S3> J 4 C <SX£}

l*r ^•' /-i!'--" ^' r ! l) ü'isf l'v- H JXtlf 'T;OU quem wnmunem nominavimus, praecipue veriatmr;

Cum vero neque fibf Felix ^, neque ecjbleföe Bei utn

Iis, nifi folida numinis cognitionc coltuqiie ejus fin.

bero tingaCur, qnisquani evadac, manifefluni ef£,

eo meliorem exiftere indiditionis Torman v, quo-

propius fiunc fcopimi tetigerih .Nb'n igfcur qualenr.-

eunque fufficere

o&iciorum

Chriftiänorum nöddam

opinor, puerorum memoria^, fihe omni fiepe in¬

telligentia ⁵ ihtrufarit, tiifi volüntas

fljorum

finiul

ffeÖatur,.

nifi fan&is aSeftifeus

dsfideriisque

iideui

nW^mmentnr,

iisque mature adfvefcanf veri ^reli- gionis

Sxercitiis,,

qua* per omnem ipfbs vi'täm a vi- tiorum iordibus & confciéntiae _maculis confervent.

Qua

in re quanti plurimis in Ipds fcholaröm ^Sine tfefechis, nunc non commemorem, cum copicfus

fatisf ih fWö cäuCta perorandä D. LÄNGItJSYiient.

ihr pr'<ef. Gramm, fiue Latin

frémijja:

Äd -proprium' eapropterfinefn me converro> InTrivialem _llidcirii

cum nullius _pasneartiVaut diTeiplinaa periciam adfer- Ä. pueri

foleaftty

primam ibi ruditatem 8z ignoraq-

tiam excufiuriy neminem

fugit? ad elementarem

cos Hngiiarum & doclrinarurn notitiant beic loci e£

le infonnandos, viamque ad fbientiarum ^arcana , in

fuperroribus dein fcholis

reci'ude.nda,

_{aperiendam r}

quarumdingux iure habentur ^, vehicula»- Unde de'

Tiumerö artium prönum eric iudicata, quidque in BarniEr traditione velfuperabundans, véY

deffoiens;;

qua^

de de re: rnox pluribus agendum. IH fblbm«

Kic; adjiciendura _{puto r cum} cenfura ingenioruni Iw fcbolis

mcipiendir,, ia'Gyn«ia(iiVvér'ö

_-5. 6z Academi--

e

&3 ) / C

is continuanda vicfeamr, ftodiis ibrdem ad ^certum

vitse genus adcommodatis-, in

Trrvio

^ea plurimum

docenda lunt & difcenda, quse' apertum ufum, cub eunque nos (tudiornni familise in pofierum deda-

nius, fuppeditanc.

§^.

v.

Ex' di£tis iiquer, illis (oliim artibus ^acnotr--

tiis in fcholis noftris domiciliiim efle deférendunry

quas

tradi

debere ex fine harum, tam eommuni,

quam proprio, eöncipr poteftv Calcults igitur ri-- lubduäis trachndas heic e$e judicamns

I:o Theologiam Catechetkam^{, eurn} kdula Bk- Miovum le&ione conjundam,

H:o hinguas

eruditas,.

ni:o Grcmwmiemn Latinani, Grsecant & ffo jteeam ⁹

IV:o Tliftorimn, inprimis civilem & naturalen?^

V:o Geogvaphiam^,,

YI:o Geometriam, una zum logics elemenris,,

V.ll:o Änthmeticam vulgarem,: j Vill:^o Scribendi artenh

%

VT.-

Iheologitm Catecbeticam primö loco nominavb-

mus'. De huius neceffitate, nid rdigionis contem- tor, nemo dubkäverit.-

Qood (i ioSieientia-

pieta-

tis fundanventa in tenellis mentibus in de ab ipfänoir

conflituantur infancia _per fotanr demum vitan*

vacillabunt,, eupiditatumque dominio iuecrefcem

te, quornmvis fe vitiorum tabe corripi facile pa*- tientur. Dum ^vero fanÖiores hse doärm» illis in-

A % ftil-

$Ä2> )'6( $X2)

{Bllantur, intelleclus princeps cura erit habenda, crebneque miicendse exhortationes, methodo, _qua

hanece inditutionem fieri cupic B. RAMBACHIUS

in Cntechet. bene inform, cui addeds ejusdem infor-

matorem probe inflruél. Quam obfervacionem etiam de Bibliovum lc£tione, vel potius pragmatica bifloria Biblicts tra&atione, valere, per fe pärer. Quantum

iiluftria parentum prxceptorumque exempla ad i- dem negotium juvandum _conferant, nemo eil: ,

qui nön capiat*

§.

Vit

Scientiarum autem nucleus, fine prsevia lin- gitarum notitia, cum non frangi, nedum guilara, poffit, earnm quoqne in fcholis prsecipuam ratiö-

nem habendam eile, apparet, Eft memoria vi»

gor in puerili aetate maximus. Eruditis igitur

tunc linguis operam dare oportet fummam. Ad modernas quod attinet, earnm ftudium, noflro qui-

dem judicio ^, vel Gymnafiis, vel Academiis efl:

vindicandum. Jam diu veritate fe fua _commenda- vit is canon:

fiuribus

internus minor efl ad

fingula

fenfus; quem , inprimis in hoc fludiorum _gene-

re, verum efle exiflimamus. ^In linguas alieujus cognitione triplieem obfervari gradum novimus ^:

to intelligere, to feribere, ^to loqui; ad quem in ludis noflris adtendi _ita debet, ^ut intelleEbioni pri¬

mus, icriptioni fecundus ^, locutioni

denique

ulti-

mus concedacur locus. Ida enim ad umverlas heic eruditorum linguas, feribendi vero & aliqualis lo-

quendi

facultas ad Latialem tantum pertinet. In fin»

) 7 C

fingulis verboram

copia & conftruendi modus

fpe- äarur; ande & in opcimorum au&orum le&ioneiii

ßc in Grammaticam artem efie incumbendum, ma-

nifeftum eft. De illa prins agendum. In fcholis ,

fi fermonem veteris Latii primo refpicias, nullum fcriptorem legi oportere arbitramür, nifi tenni idem

dicendi _genere ufus

fuerit:

an quoque Gymnafiis

mediocris di li au&ores, Academiis ^autem lublimis,

commendandi lint, aliorom judicio commictimus»

Puritatem fermonis ornatu priorem effe decet: e- amqae ob caufiam Kbetorices ^prsecepta

Trivialibus

fcholis adimenda videntar. Male autem tlronibas Iatinitacis confulunt, qui, fpiilis hänt ^raro vocabu- ioram adverfariis edifcendis, & _tempus eorurn *

8c induliriani conterunfc Melior lon_ge ell} 8c ad eopiam & ad Ingenium alendurn, prodens ac noa interrapta libri alicujus idonei explicatio, Cujus

verha & löquendl formulae (i fxpius repetantur, Sc , ob diftindiorem intelie dom ^, ad alias conti-

nue res defignandas ^, imitatione, maxirne extem-

porali, adplicentur,

noli timcre,

ubertatem fermo¬

nis inde non progigni 8c intelligendi faciiitacem.

Servandus vero in Grammarica conilruQnone eno-

danda idem femper tenor, ne, incerta in periodis

fecandis via, Huduanti in eo negotio inconflanthe

ehnoxii fxanr. Plura ad hane rem pertinentia, tem¬

pore exclufus, felens prsetereo; optandum ^{tan tum¬}

modo föret, ut, quoniam a dialogorum qtiodam fcriptore pferumqee peti foieant expofitionis Ini¬

tia, libellum quispiam

ejus

generis eonferiberét^#

ter-

;% c

terfum. illum g-uide^m & le£turorum captui ac?

•commodatum, led omnia fimplida vocabula, ^una

cum parcicuLis,

eomple£tenteni;

^cum hilcej cre-

;bro exercitio, memoria infixis., coaipoficoriim vim

ad nlteriores profectus adlpirans puer, nullo in-,

terdum rnonente, inteliigeret, _magnumque adeo

baberec ad Hnguam breyi bauriendam -compendium.

At conftru£tionis artificia non capiet, .nifi Gramma-

iitß prasfidio munjfus.

fiinc

quam neceflaria, ^tarn

iectione aqtlorum, Ii ad ordinem dilcendi ^atten-

>das, judicatur tempore prior.. Ultra affidua ^ali¬

tern fle'öendi exercitia ab inixio non procedendum;

cum, qti'cE de indole partium orationis, de nomi-

nuni & verborurn generibus ^, de particulariim in-

f3exibilium ufti, de anomalornm forma, deque

ceteris traduntur, & majori cum facilitate & mi- nori tasdio, ex ipfo ulu Sz viva magiftri voce, quam diuttirna memoriae vex.atio.ne., percipiantur,

Idem de lyntaxeos doctrina dictum efto, cujus in-

ter cafuum & temporum inflexionem, qnafi aliud agendo, generalis communicari poterit idea. Si- mili ratione„ qux ad froßdiam pertinent, ligatum icripterem legentibus, quanjtnm e re erit, meul-

cari poterittffc Sed de bis forte commodior agendi

fuerit locus, cum Grammaticam quandam brevifH-

mam, quam adornare conftrtuimusedendi dabi-

tur occafio. Nihil tarnen *ab omni prudcntia alie-

nius videtur inveterato illo ^more integrum, in hae

arte,edifeendi codicillum, eumque Latinum. Sic

yero ante conöituitur cognitio ejus Iinguae, quam

demum

9& ) 9 r tsw

demum addifcere difcipuli

dcbent, qui

néc regn®

lam interdum perfpident,

nift oculum animumque

lortiantur Metaphyftces

telefcopio

armatum. Aft

quse de

Latini fermonis ufu & racultate, qualem in

Icholis Iperare fas

eft, comparanda jam diximus,

de Cwo etjam atque

Hebrto, routandis

mutatis,

hautdifficulter intelligi volumus.

Facienda*

äutem

non efie harum linguarum ante

primordia

^, quam latinitatis aliquamcopiam

& conftruftionas fufficien-

tem intelligentiam puer

na&us fuerit,

non

eft, quod

moneamus. Tantoque id magis,

quod avita hane

legetn tulerit

conlvetudo,

ut

Grseca & Hebraea

non nifi latine reddantur, ufurpenturque Grammatifta-

rum commentarii eodem lermone

confcripti,

Qui

mos cum fola paene antiquitate fe tueatur, quo mi-

nus aböleri poffit,

quid

eft,

quod impediat? led

ad reliqua properandum.

$.

VIII.

Ex

piycbologica juventutis indole,

non

dia

differenda efte ea ftudia, quae memorise praecipue

vim

poftulant, cognofcitur, Mature igitur Hiß

or

i

a

iis campus

aperiri debet. At

vero cum

civilis illa)

ceteris hiftoriae partibus

fundämtntum velut fubfter*

nat, ab ea ordiendum efte, neminem

fugir De

na*

turaliforfitan quis

dubitaverit. Non miramur. Ex

pluribus tarnen, quae^,

civitatem ei in fcholis infe-

rioribus donandam efte, fvadere videntur, rationi-

bus unam tantum , pro more

noftro

^, akeramque

adferre conftituimus^ In re&a puerorum inftitutio#

nelenaper

cogitatione volvendum Horatianum illud:

B O/mc

oa? ) i© (

Cmnetulit

fünft

^um, qtti

wiftuit 'utile dulci;

qua

regula negle&a, oleum multi in hoc negotio

operamque

perdunr. Id enim tcnelte gratis eft in-

genium,

quod

^,

nifi jucunditate

rerum

velut demul-

ceatur, facile torpelcac

difcendique naufea brevi

ca- piatur.

Unde eriam,

pro

lectionum,

quas

pueri

^,

tra&ant, difcrimine, varium in üs^obfervabis ani-

mum variumque ad fingulas

ardorem. Nunc fer-

vent, nunc langvent: adeo ut fexies

de

una

die fu-

dafte puerum

& alfifle tepenumero dici pofiit. E»

tiim _itaque in docendo ordinem optimum

judicamus,

tit,, quae magis

ardua difcipulis & faftidiofa videan-

tiir* continuo excipiantur facilioribus &

palato

^eo-

rum plus

arridentibus

^*

unde, pramio illis quafi

propofito,

ad

novam

rurfus alacritatem aufpicato

fHmulabuntur. Qua in re

licet omnia,

qiras

fenfus

afticiunt, ftudia aliquid peculiare

polliceantur; hi-

ftoriae tarnen naturalis cultura arncenius fere nihil

& huic ufui adcommodatius reperiri poteft. Nec

»tilitatem omnino nullam eadem ceteroquin ^prü¬

ftet. Ut enim taceamus opportuniffimas, qus ex conftderationc rerum, in natura regnis obviarum,

fumi qneunt, divinam pueris

majeftatem taanife-

ftandi occafiones, eximio cedurum erit emolumen-

to _, fi adeo tempeflive figillatim nöfle incipiant ^me¬

dia illa & inikumenta, pertotius ^natura flnum Ipar- la, qtifbus externam noftram

felicitatem adornare

& fulcire voliiic benigniffimum numen. Phydcaj o-' ^{^}

. rpnino do&rin is, _qui bus

alicubi Juventus

prapofte-

re fmbuitur, pramittendam, neittö inbcias ivertt.

Ex

$23? ) I I ( <£Ä2

Excitatur hac ratione prxftantiffima

illa ad finguTa

;

dum fefe offerunt, attendendi folertia, ^qu?e meu¬

tern & aeuit & refocillat.

Quod

vero

praeipuum

judicamus,

ü idoneus

praeeptor

accedat, poteric,

naturalem hiftoriam & Geometriae

elementa traden-

do, opdmurn

difcipulis fuis regularum logicarum

liabitum acquirere;

de

quo mox

infra. Ad hifto¬

riam civilem regredimur.

Neque

cx

Chronio Lau-

renbergii, quod

antiqui moris fuit, ncqueexalio

quopiam

ejus indolis libro, melioris licet notae, ad-

modum commode cum pueris

tra&atur. Scopum

forte reÖius tetigerunt, qui

tabulas in hunc ulum fynchronifticas fubftituere fvalerunr, quarum vide-

licet _ope» uno

quafi obtutu, univerfum, qui fimul

floruit, imperiorum

imperanciumque circulum

eo«

rundemque ad ie

invicem reipeftum peripexeris.

Ad harum vero illuftrationem,

Genealogi* femper

& Geographia in

fubfidium advocatis, fi Tufior

pau-

lulum &jueundior

do&oris commentatio afteratur,

crebris, inter

narrandum, tironum luorum

^mc-

moriam

quasftiuneulis tentantis, plus fepe

per

ho*

ram _, quam alias per

menfem, communiori maximc

methodo, dum certa ipfis in libro

penfa, adver«

butTK (O! rem miteraml

pcrlegenda cornmitctintur»

proticiem.

Lente

tarnen

ieftinandum,

nc

multffu«

dine _rerum, ab initio

prsefertim, obruantur. Stu¬

dium

Geogvapbicum

cum

hiftorico optime jun&uni

confidimus. A

generalioribus

^aulcin

ad

magis fpecialia continue

eundum. Optandum cer-

te föret, ut in lcholis

noftris, ob infignem,

qux

Bz in-

<g*2> ) i* ( «3

de colligeretur, fru£lum^„

harum literarum Sc

ma*

turiör& ferventior fierec cukura; nam fic ne q ne cos, qui integrum

ludi

fhdium nonpercurrunr»

in

caffam conlumti pigeret temporis, neque ceteris prsclarum

reliquorum iludiorum deeffet condimen*

tum. Accedit» quod, adlvefacli hiftoricis narra-

tiunculis, coram magillra

fuo

faciendis ^, pueri ex*,

peditam

fealim

cogitata ^cum aliis

communicandi lacilitatem,

omnibus fepenumero Rhetorices poll-

modum praceptis Vix

parabilem

^y

hoc modo

acqui*

rercnt.

5. IX.'

Memorial in prima aptatula tummunr elTe do¬

minium, & antea innuimus & experieotia ipfa coa-

idocet. Itatarnen nonurgenda

eft

^iilius exercitatio»

ut ceterarum mentis facultatum nuliam tunc limul

curam iufcipiamus. Judicii

pro£e£to

vim, mox 3

pueritfe annis, & explorare & exeolere oportet.

Quo

in

negotio,

^ut

reliqua

taceamns,

adjutrfcem

Qemetria ^manum nobis porriget» Kujus: igitur

non tam utilitatem, quam neceflitatem, inde colli*

gimus. Rationem enim acnif, verum a fpecfe ve- ri didinguit^ immotisque

fingulas

argumentationes

luas fundamentis luperflruit. Illa idcirco nutriee naturalem judicandi dotem re&e & a!i & confirma*

ri cenlemus. Cum ^vero artiScialisf quam vocant,

Logica

efRgiem Iblum cjusdem exprfmat,

quin iU

la exemplis in Geomctria ubivis prseféntibus cum

illuflran, tum doceri poffic, nihil ohllare videtur.

inprimis

tarnen facile ac feliciter luturmn

id

erit, Ii

natu*

fe» ) I* ( fe»

naturalis in lubfidium fcientia

accerfeatur. Ex

rumfane penu &

idearum diverfitatem, &

propo-

fitionum difcrimen, &

fyllogifmorum

naturam

&

veritatis, tam certae, quam

probabilis, indoiem, Sc

methodi analyticse atque

fyntetlncae difFerentiam,

& dcmonffrationum difiimifem viani, ceteraque hifce affinia, cum longe alfa agere

putäbimur

,

di- fcipulis noftris brevi patefaciémus. Quod faspius

dicitur, (enfim etjam

difeicur. Habetque notitia

regularum,

hae ratione

comparata,

illud, noftro

quidem

judicio, peculiare

^,

quod pra£lica magis fit

ac firmior Sc fine multo temporis diTpendio

acquifit

ta. Quam,

licet

ex

nulla lrbro haudam, fi ad G?y-

rnnafia fecum attttlerint, cum fru&u

intelle£fuque

majori^, quam

ceteroquin fierr fölet, compendium

ibi Logices fine mora

pertra&abunt, admiratronc

fimul perculfi,

plurima,

quae nunc

legerint, du-

dum fibi exiliere notiflima.

& X.

Arithmcticam vulgarem Sc

attendendr facul-

tatem perficere,

& maximi efie in vita civil* ufus,

omnibus conftac. Quapropter

univerfäle adeo in

lüdis ejus

fore

regnum

vellemos,

ut

nullus in de

'cholaris emicteretur, quin: pracrpuas

compntandi

rationes probe

calleret» Quod (T in fcribendt fimul

arte pueri

paolo accuratius maouducerentur, optb

mis femper

imitandi formulis propofitis, Sc qui-

dem (üboeulari praeceptorum

infpetlione, haberent

forte, de quo

fibi

per omnem aetatem jure gracu-

laremur* Sed hifce jam diutius

immorari, confiitu-

ta nos brevitas ^vetat.

§. XL

) >4 ( £SS

§• XI-

Multa in hano rem cum ab aliis lapienter

di-

&a, tum

adhuc forte dicemia, reflareht, nifi in-

ftituto ha:c noftro fufficere arbitraremur.

De Ccho-

larum defe&ibus vehementiflimajomni ^aevo homi-

mim cordatiffimorum exftiterunt

quserela2,cfr.SEC-

KENDORFF. deßatuCbriftianifm. lib. III. cap«

IX,

& alios paffim.

Minime

vero eos

audiendos exi-

ftimamus, qui

nihil prorfus probant, omnia

ta-

xant, feudi

fibi ducentes, ü immodeftot ingenit

lauream vituperatione decerpere

valeant. Plurima*

«juse

majoribus noftris vitio verti

poterant,

lupe-

riorum prudentia

Ephororumque laudatiffimorum

cura jamjam

emendata deprehendimus. Fuertinc

tarnen tempor«, cum

Gl. MORHOFII verba cedro

„digniflima judicares.* pro

vili officio habetur,

pue-

„ritiam moderari;

deliguntur ad hoc

^opus

homi*

j,nes nulla

propemodum perida & nullo judicio

„prsediti, cum

ad primam etiam

puerorum

infor-

„mationem eximio

judicio

opus

(it. Sub talibus

^e-

„nim magiftris &

melius proficiunt pueri, & fibi

„profutura

difeunt: lub imperitis & fatuis

veroa-

„nimus ftatim prima

illa tin&ura corrumpitur,

quo

„nihil eil:

perniciofi«s

; ut

deinde vel

per totam

„vitam

imperiti

maneant,

vel majore

opera

dedi-

„(cendaillis

fint, fi dedilci pofiunt,

^quae

in juven-

„tute perperam

didicerunt. Videmus, fub unius

„praeftantis

viri difeiplina paucis annis

eo

progredt

„pueros, quo nunquam

*alias forte

pervemnenc,

„ut provocare

etjam viros poffint. Nemo

praeter-

et

(S£S? ) 15 < <g*I>

ea eft, qui

muneri fcholaftico admoveri cupiat,"

ob contemtum, qui illud vitsegenus

comitatur

& ob exiguum ftipendium, cum

& luculenta con^£

ftituenda lint plumsa,

& honore ecjam afficiendi."

E Icholis poftea

mali

mores

protruduntur in A-"

cademias, qui illic in fumma

libertate ferociam £u-£<

munt; & _quae lequuntur,

Polyb.lfLib.y, 11.

c, //.

ffX

fcjq.

Cujus vin iapientiffimum in hoc negotio Ju¬

dicium eo majoris faciendum pntamus,

quod,

^re

ri¬

te expenfa,

emendationis & ftudiorum &

morum

primordia

in

fcholis inferioribus capienda cenfue-

rit, cum depravatam

juventutem

^,

adau&a poft-

jnodum licentia effrenam, vix, aut ne vix

qui-

dem, fuperiores

compefcere & in ordinem redige-

re valuerinc. Verumeninivero noftri temporis ^ea

eft felicitas, ut 4ad tantum opus, tam

reipubiicse

omni falutare, cogitationes £uas

&

curas,

ulterio-

ri, _quam

alias

unquam,

ftudio

,

ipfi jam princi-

pcs convertere

incfpiant. iEmulam igitur

eorum

iolicitudinem, penes quos fummum

eft in patria

noftra imperium,

qnemadmodum, ingenti volu-

ptatis

fenfu affe&i, (ufpicimus; ita falubria adeo

confilia, votis nunquam non

ardentiftimis, juvare

& fortunare allaboremus: ut non tucata, inträ

Svioniam hancce, virtus femper

elucefcat,

optirnae

artes floreant, omniumqueac Jingulorum vera inde beaticas promoveatur,

S. D. G.

g£2 ) o ( &&