! D. D.
\ DISSERTATIÖ THEOLOGICA
j De
MONARGHIA
\
Qyam
P&néranda Facultäüs Theologieß
•
> Confen/u
PRiESIDE
Ådmodifln Reverendo ér. Ampliffimo Da JOHANNE
ESBERGIO
? 'S. TheoL Dö&. Prof. Paff ac Pra*p.
antiq. UpfEccI. & K t. Acad.
^ Rectore Magnifigo
Publico exmtum modefte Juhmittit
JOHANNES EMPORELIUS
|
.Gymn. Arof. Le&or,
Am dit,Gußäv.Majori a, d.vi,Aprifo%
i I Anno mdccvii.
S4S" o-#*««*£•<§*«
tJPSÄLLE, Typis Wer ner i anis.
Pfalm. LX1I. V. 12.
fl "9 Wäw ii dw dtdk *ni nn*l
-.* o^nVa?
Verßo LXX. Interpret.
Kita^ såaåvjcrsv o Stög , $uo tocötcl
$Mcra,frt Ta KP Al 02 TOT ©EOT,
Vulgätä.
Semel locutus eft DEus, duo (bis )
hoc audivi, quia POTESTAS DEI eß.
Luther u
6af em 2öort gérebf/baé Ea6 td) cfhd) nmM delaret/ bag @0^ 51&
*®39i WMmS® ifh
.I. Timoth. VI. v. i" 16.
eÖ fjLoty.dfliog Kcä MONOS ATNÅ-
STHSjö ßxciXsvgrw ßoctriXevovTW^
xvfiog tQv xVgisvovTüv. o y.ovog ey&J äSavaaictv, Cpåg oix&v äirpcaiTov, ev si-
hv- ifelg dv&pu7[uVi xfå iMv du'vctToti'
w Tiy./j % xgccTcg äidviov. dyyjv.
Vulgatä.
Beatus * & SOLUS POTENS, Rex
Regum & Dominus Dominantium, quh
folus habet imrnomlitatem & lucejj
inhabitat inacceffibilem, quem n«
hominum vidit, fed nec videre poSi
Cui honor & imperium fempiternirrrw
Amen.
ptime exiftimare petatis ejje exordiim.
Quemadmodum enim principium,
fons & origo omnium erga nos-
met ipfos pariter ac alios homines ofticiorum, omnisque ordinatas ca-
ritatis, eftjufta noftri atcß aiiorum
hominum asftimatio: fic etiam le¬
gitim i cnltus Divini initium eft,be-
nede ÖEO exiftimare. Benéautem,
nedum optimé., de Deo nonexifti-
mat, qyisquis de eo fophifticé £c curiofé docetj difputat, qua:rit 5c argutatur. Deitdsemm, inquitAtha-
A 2 nafiuSj
(et) Hb. i. de IIb. Arbitr.
§. I.
Eré ac fapientetL»
magnus ille Hip-
ponenfium prseful
Auguftinus admo-
nu.it, (a) de Deo o-
nafius, (ß) 12011 äemonfträtione ratio*
mim traditmj jedfiele & pid cogitatio-
ne cum religione: ideoque ut monet ChryfoRomus (ry) ttbique quiaemm-
bis religiofo opus eji inteile ein, maxime
autem ubi de DEo vel aUquid loquimür
vel auähmis; qiiippé qui, fatetite T er-
tulliaiio (c) ommbus érjpnnonibus éd fenfibus major éfly atque eaproptcr,
ut alt Nazianzerius, Q?) credije Vö*
luity von judicariy liec éxaminari. Sicut
enim (£) qui melmultum cvmedit, non efl ti boniim, fic qui jer ut at or eft ma- jeßatis, opprimetur a gloria. Quam-
öbrem cum videamus fcriptores fa-
cros quoties aliquarri
fupremi Numinis metitionem faci-
unt, non verfari (rj) in perjvajoriis
human# japienti# verbis, Jed in demon-
flratione Jpiritus ér vir t uti s, nec tam argutis & fpinofis uti argumenta-
tionibüs & ratiociniis, quam potius
amplifiimis nominibus 5c titulis,
qui-
(ß) ad Serap. de Spiritudjg) Rom. 2. in i
cap. Hebr. (g) lib. de Trin. de fid$
(QProv.zy. 27- (») 1. Cor. 2: j.
quibus fuam fummé venerabundam
de DEo Opt.Max. exiftimationem
utcunque declarent, etiam nos, &vy
Ge8 7raÅdjuy, ineftabilem Divinas Majeftatis fplendorem adumbraturi,
praelucentem fequemur ducem iE j )um Divinorum myfteriorurn pro-
mura condum Divum Apoftolum_»
j Paulum, cui pV3s ceteris, obfervan-
te Chryfoftomo,(E)hic,quem mpda
diximus, ufitatus mos eft.
Hoc eleéhim DEi Organum,cum in priore ad Timotheum Epiftola(/)
hunc difcipulum fuum inftruere^
vult, qua ratrone delegatam fibi
funéfcionem Eccleiiafticam rité ad- miniftraret, poftquam illum gra-^
viflimé hortatus obteftatuscg eft,ut reje<ftis novis, vanis, perplexis & in-
utilibus Pfeudapoftolorum & impo-
ftorum (quos non modö in Ephe-
! fina Ecclefia jam tum exortos novit, fed & extremis temporibus vpntu-
A 9 ros
(deincornprebenfib. DEi natura^, (i) i. Tim. i: 3, 4, j, 7, /#, /p zo, cap. 43
Is 7, Q: c. cag. 6\ fa 4 %
6
ros prophetico fpiritu pra?dixit_j)
vei falfam fingularisfcientia? opini-
onem ambitiofé venantium, vel fi-
&am affe&atr pietatis fpeciem^
pra? fe ferentium, fabulis, fophiftir
eis altercationibus & inextricabili-
um qurftionum labyrinthis, ea do-
ceret, & auditoribus inculcareü, qua?
veritati Evangelier confentanea_»
funt, & faciunt ad rdificationem-»
in fi.de verå, caritate fmeerå & bq- nå confcientiå, ad poftremum ut_*
eö fortius efficaciusque moveret,
& fponte currenti calear adderet, fubjunxit duos velut ftimulos: i.
Gloriofam Domini noftri JEfu Chri-
fti apparitiönem, & illuftrem fplen- didumeß ad fupremum judiciumE-
jus ad ventumquando yeniurus efl
in nubibus cceli cum potentici & gloriå
multd, (x) &, ut a it Apoftolus, (A) fi quis non amat Dominum JEjitm Chri- fium erit anathema, Muran atha h. e.
extremo Chrifti omnium judicis
adven-
(x) Mdtih. 24:30. (k) k Cor: 16: 22.
adventu absque fpe venire conde-
mnabitur 2.Sublimem revelantis &
oftendentisChriftum majeftatéjCum
Eum deferibit inftarabfoluté poten-
tis/uperemirientis 6c gloriofiMonar-
ch^; inquiens: ( smtpévsiav
TS - XUpk YifACOV *1:yjcrS XPfå)
töioig Ssiisio payApi^,' h) (51/-
vdg-y)g, 0 ßavi'/.svg rwv ßacntevovTuv,
Kj XVpl®" TÜV y.VglSVOVTUV. cO
syuv abxjotaiav^ (päg otmv cfapocrirov,
ov siåsv éåsig dyépbJTTCOv, x<ås ififivSvv%-
rar & ti [A xpdrffi äAviov, ä^/jV,
§. 11.
IN paulo his enucleatius B, Divi Apoftoli verbis C. D. expen- nunc
dendis, primo confiderandum ve¬
nit QUIS fit ille Monarcha, qui 0- ftenfurus eft illuftrem Domini no-
ftri JEfu Chrifti ad ven tum ? ubi fe
offerunt difcrepantes interpreturru*
veterum ac recentiorum fententi^, fed qua? tarnen haud difficili negO~
tlQ
{ib) i,_ Vmoth, 6\ iyi6<r
s
tio conciliari poftunt, In fcextu qui-»
dem certo füo ac proprio vocabu-r
lo non nominamr, fed tarnen adeo
magnificis & exceilentibus tituiis 3c eloghs inftgnitur, ut haud ob- fcuré appareat, id quod resipfapo- ftulat, hic nan intelligi creatum a-
liquem Regum Regem, fedCreato-
rern ipfum, quippe cui Movu. foli>
beatitudo, fumma poteftas, Aiper«*
eminens majeftas, immortalrtas, fe- dis inaccefllbilitas, inviftbijitas &
dofyXoyfa tribui 5c vindicari poftunt,
Unde eriam Syrusparaphraftes hic
interferit nomen DEI, quod
authenticus Gra?cus hoc verfunon
habet, quam vis ex pra?cedente de-
cimo tertio huc referri poftit. Si-
militer in iocoPfalterii (a) parallelo*
unde hoc noftrum Deus folusp-otens
tranftumtum eiTe adparet, judice Mg. Hannio, (b)fubje&um quidem
3c prsedicatum propofitionis expri-
muntur, particula autem exclutivg
■
ni?-
(a) Pfulm. jz. (b) Co mm, in ht* (»
filas abeft, Ted vi feiifus inbin-
ferri debet, obfervante etiam Juda?q Kimchio, (c) quemadmodum eade
inierta b. Lutherus vertit: 5)rt&
(BOtt allem tiidcbtiß tft Sed cum
tres fint in Divinitate perfona?, haud
temere difquiritur, an uni cert^per*
fona?, an vero toti T rinitati haec illu*
ftris falvatorjs noftri apparitionis
ofteniio competat? Deum patrem
bicintelligi citraconüroverfiam eft, fedanfolus exclufo filio & fpiritu fan&o, non a?que inter omnes con- venit. Vera quidem & in fcriptu^
ris probe fundata eil iila Theolo*
gorum regula: (d) Particula exclur
fiva fqlus,um, (Kebr.TO^, TO, inS Graec. ov>) quotieseunque
in facro codice de uno veroDeo fu^
mitur, tunc Deitas confideratun_,
Y.OLT
(/) comm.in Pfalm. (d) Cyrill. Alex. IIb. ia.
Thcfaur. cA.Atbanas. Serm. 4. contra A- riarjQt & lib. 10. de fufccpt. Nat. Raßlius
/ib. 4. ptraEunom. Chryföß, Horn. zz. in
Mat. Greg. N-az.orat. j.deTheol.Lyrcin.in
Job. c.ij.y.y tf im. Tim. inj.
to
kolt sfa ad extra, 6c ea tantum a
Deitate excluduntur, quas funt ex¬
tra Deitatem, videlicefc omnes cre-
aturas 6c Dii alieni; nequaquam ve¬
rb Filius aut Spiritus San<ftus,utpote quibus hac ip£a exclufiva vera di-
vinitas tribuitur: Verum diftingvit
heic nonnemo (V)dicens; Competit
haecPaulinaDei defcriptio totiTviwi- tati, non tota hic intelhgitiir^ fermo eft
de Patre, ut rede Chryjoftomus & alii
uotant. Sed refpondeo, probabile-»
quidem efTe , fi confvetudinemu.
fermonis Apoftolici re(pieimus,qua
utii perfonas ceupropria tribuuntur, quseceteris funtcomunia, Patre hic appropriativé intelligi: quod autem
attinet ad Chryfoftomü, (f) non eft
fatis certum6cevidens,quce fttver¬
borum ejus cohasrentia, quisve fen-
fiis* Nam primo quserit: de quoiftfa
dida jnnt, de Patre, an de Filio ? Re fp.
de Filio: Deinde verb, ut mentem e-
j u s in te rpre ta tur Th e o p hy 1 a <ft u s (g)t
tdn- (e Job. Crotius. Comm. in h. /, (y_) comtnx
in hl. (g) Comm. in h. /.
I
,' II
tajiquam principaliter de Tatre di-
cantur, ifta omnia intellexit, etiamß Ér
Filio & Spiritui etiam conveniant. ■
Quamvis propius intuenti appareat' Chryfoftomum non percontarl quis ■ fit oftenfurus, fed quis oftendendus?
Quorum hic indubitate eft Filius,^
ille vero quis fit difceptatur. Eti_,
cum Domini noftri JEfu Chrifti in
verbis proximé prascedentibus fiat1*
mentio,haud inconvenienter etiam'
ha?c qua? fequuntur ad eandem per-
fonam pofiunt reférri, quemadmo-
dum refert b. Baldvinus, (Z>) qui, adftipulante Calovio, (i) ftatuit com-:
mode h<ec exponi deFilio,quifuam hti(pct-
mcw oftendet magnam, quando venief
in nubibus caeli judicare éf vivos &
mortuos, quo patfo etiam Tbeophylaåus;
& Chryfoflomus [ut ille contra putat]
expomint. Enimverb quia Faten_»
& Filius unum funt, {k) imo & Spi¬
ritus fan&us, (/) & fcriptura unam
& eandem operationem tribuit nunc Patri, (b) Comm. in h. I. (i) Bibi. illufir. N. T.
Tom 2. in b. t. (Jt) Job. 10, JQ. (/) / Joh.j.u.
12
Patri, nunc Filio, nunc SpirituiSan-?
<9:o, (m) ut oftendat opera ad extra
ita efie com mun ia, ut tres perfonae
fimul fint, & fimul operentur, re-
&é cenfet Auguftinus, Qi) quem fe- quitur Anshelmus(o) cum aliis,2?£-
ininem cogi, ut ha:c yerba ds Patre \
tßniummoda accip'iat^feddeDeoy quod efl ipja Tr'mitaS) cum nihil htc diflum fit, quod non conveniat Trinitatis Quid?
quod etiam nihil hic didlum, quod I
non conveniat föll Deo Trinuni.
Nam licet partieulafjLw(§fi,ßlus> du-'
obus tantum attributis exprefie adr je&a fit, non tarnen ad illa fepara-
tim reftringenda eft, fed pari jure 6c
veritate ad reliqua etiam traduci 6c.
accommodari poteft: utDeus, qui
folus potens efiTe, 6c (blus immortali-
tatem habere dicicur* folus beatus.
etiam, folus Rex Regnantium 6c fo¬
lus Dominus Dominantium, folus,
lucis inaccefe habitator, folus in-.
vifiibb (m) Rom: i6\ jj. t. Cor, It $. Eph. 3.' 16.
Jac. /: ij: Job. >:p. Epbef. 3. 9.
(nfiib.^.ptra Maxim.cap.n.Cqmin* (o)in hl%
Vifibilis, folus honore & iitiperio
lempiterno dignusefie fubintelliga-
tur. Quodre&é fieri pofte mani-
feftum eft, quia creata omnia vei
eo, quo Creator, modo foec norL-,
habent, fed participativé per na tu-
ram aut gratiam, vel plane noh_»
habent: debere autern evincit ico*
pus Pauli, qui hic elt,utDeum fu-
pra rerum creatarum fphacraliieve-
hät, & in fublimi fingulans emi*
henria? & majeftatis fafHgio collo-
cet.
§• ni.
VIdimus itaqüe noftri monarcha,fi quis fit quå?ris'QJJA- Apoftöli
LlSille fit? Refpöndetbeåtus> velut
Ambrofius (a) ver tit, beatus ilk,
nempe qui folus ex fe & per fe bea-
tusj omnisqué beatitudinls fons eft
5c fcaturigo. NamGra?ce eft o (j.a- jgratiam& érnphafih habeti-
te ar ti c ulo, voce ortåa fAclxcgg; hujus
autem gemina derivatiö ipfam ,
quam
(a) Co mm, in h. i.
*4
quam fignificat rempulchré repra?- (entat. Nam vel compolitum eft a particula [m, quaeinterdum negan- di vim habet, (£) & nomine quod plerumque notaü (ic) fortt?m
adverfam & funeftä, vel fatum lethi- ferum, & exponiüur nonnunquam ,
per mortem, (d) peftem, (e) diram calamitatem, veleciam (f) fatale lo¬
ci alicujus vitium, fatalemque x-
gritudinem & morbum: vel etiam fiiawgiov beatum diro T8%scigsiv, a gau- dendo nominarunt, ut nonnullos fecifTe refert Ariftoteles. (g) Quis- , quis igitur ab omni malo Uber o- mnium bonorum affluentiå gaudec,
is re&é /icütug dici poteft. Tales ef-
fe Deos fuos opinati lunt gentiles * ideoque eos, (i) {Mm^ccg vocarunt, fed fallo» Paulus hancpraerogativam
fiovu foli vero DEO re&é vindicat.
Is enim folus ab omni fortisadver- fitate ( b ) Arißoph. (c) Horn. II. ^ ß Plut*
de am. frat. {d) Suid. ( e)Plat. I. 2,
de Rep. (f) Theophr. de cauf. plant*
hb. j. c. 14. (g) lib. 7. £th. c. Ii. j
(h) Homer. a. Hefiod. in Erg.
15
fitate , fatorum arbitrio & rigidå
vi , calamitatum pefte , mortis tyrannide ac contagiofae fedis fqua-
lore eminenti quodam 8c imper-
fcrutabiii modo liberrimus eft, 8c
Contra perfecta perpetuaque felici-
tate , gaudiorumque ineffabilium
abundantiå perfruitur. Hebrxi
beatuin appellant voce > ejus-
que rei rationem reddit Kimchius, quod non unum tantum genus bo-
ni nrfrvn jlprofperitatis,} fufficiat
ad beatitudinern, fed quod TOUP
.Tflin bona multa debeant eoncur-
tere. Quam ejus rationem im- 'probare nequeo, etfi de forma vo-
cis ( /) alios in diverfåefte fenten-
tiå non ignorefn. Neque enhn, ut inquit Cicero , {k ) ulla alict hmc
vei'bo, qiium heat um äicimus , Jhbjeflti
fioüo eft , nifi fecretis malis omriibus
cunmlata bonorum complexio. Cui
plane eft Severinus
Boé-
(i) Schindl. in lex. Coccejus , aiiique
(k) in Qujsft. Tufc.
i6
Boéthius (?) cum dicit, heacitmli-
nem efle flat um omnium bomrum ag- I
gregatwm perfedwn. Nec abludit
Auguftiri\]s(;;?)qui omnes^mquitfleaii habent, quod vohmt, quumvis non ö-
mries, qni habent j volunt, tw/fi-
wäö //;//• beati. Continub au t em miß-
ri flint, qui vel non habentj gwo*/ i;ö-
Iwit) v el icl habent, quod non rede vo-
luni* "Beatus ergo non eß , /////
ömma, qua vult, nihil
vult male. Unde facilé patet bea-
titudiriem non cadere , nifi in na- turam intelligentem & rationalem,
qu^ quid veré bonum inalumve fit cognofcere, cognitumque ap- petere pofiit ; Quali non folum
gaudet DEus, fed & angeli 6c hd-
mines. Ad hominem autem quod
attinet * quoniam animå con-
ftat 6c corpore, tan quam partibus efientialibus, ab utraque parte ne-
cefie eftbeatus fiat,utappetitusejus
perfe&é fatietur 6c expleatun.^
Et
( .) Lib. de conjol. Philos* (*») de
flrinit.: c: f.
17 Ec quidem quoniam anima pars hominis potior efi:, ipfa quoque_»
beatitudo potiflimum anima? erir,
& ab animä in corpus derivabitur
8c redundabit, Sed cum anima; ra¬
tional is dux fint facultates, intel- le&us & vo!untas,atque intelle&us
bonum 8c perfe&ic* non poifit con- fiftere alm in re, quam in cognitio-
ne feu contemplatione : qua? quo circa excellentius obje&um excel- lentiore modo verfatur
,eb etiam
ipfa efi excellentior; idcircö quo-
niam DEus extra omnem contro-
verfiam efi: obje&um fiummum &
nobiliffimum, hinc Philofophus(o)
haud obfcuré coiligit, non modo
vit am hominim contemplatmam ejje pr&ßantijjimam & qttodammodo divi¬
num ^ fed 8c DEO jimnnam -beatitudi-
nem competere, quod femetip/mn per- fe fie &perpetm contempletur, Pari-
ter cum voiuntacis humana? obje- öum excellentifiimum fit idem iile
B DEus,
lO.Eth.c, 7.Cd /. 14. Met/ifb. c, 8«
i-8 t
DEus, quå bonum perfe&é fum*
mum, quo claré cognito non po- i teft non onri maximus ejus amor, comites träbens fummam mentis dele&ationem &jucundiffimam ac-
quiefcehtiafri, quam pércipit exeo>
qiiod cognofcitfé maximobonorurrt j
omnium, quod reliqua bona uni- Verfa, quae alias fimul 5c femel in_»
fumrno, quo quidem vult, gradu poffidere nequit, eminenter in fe
contineat, potiri ac Frui, evenit5 quod alt Auguftinus, (p) ut cum folo
vero DEO•, érin eo jolode eo joloj j
anima humana, ul est, intelleäualis &
rationales heata jit. Ex bis itaqué,
qua* jam fuccin&é breviterq; aiÖa
funt, conftare arbitramur, fumfriuift illud hominis boftum, täntopere a
vetuftis Philofophis undique qüaefi*
tum, vix tarnen uspiam ab ullo te- pertüm; aut ialtßm fatis evidente^
explicatumj confiftere in operatiö-
hibus prasftantiffimis potentiaruiiu
rationalis anima? circa obje&unu
excellen*
'
•
(p) lib. p. de Civ it. Det c. /.
19
excellentiflirnum, Dei videlicet Opt.
Max. cognitione & amore, Cum.
oraculis veré divinis hcec, qua? dixi-
mus de beatitudine i humana, ada-
muffim convenire plurima evincunt teftimonia ; quorum nös brevitati
s iitantes unum folummodo, alterum- Ve,adducemus. Nam de cognitione luiy7r d'ixitJEHOVAH:(jf) ne glorietur fapiens deJapientid fiud, id eft, de bo-
nis animi, neque glorietur fort is de feortitudine fad, id eft, de corporis ro- bore aliisque dotibus , neque glorie-
»! itur dives de divitiisfelis ,id eft, de for-
tuna? bonis ; Jed de hoc glorietur , qut
gloriatur, int eiligere & noße ME. Htec
enim , ut fatetur os veritatis apud Johannem, (rj eft vita $ternay ut co-
gnofecant te jolnm verum DEum, &
quem mififti JEfenm Cbrißum. De a~
more verb teftätur Pialtes, (f) ubi beatum pr^dicat vi'rum i cujus in lege
Domini vohntas, h. je. a mor & oble- btatio. Et Apoftolus, (tj ubi inquit:
B 1 •Dlligen- (q )Jerem.p '.22.23. (rff)/>/;/:/,2.
5 (t) Rom:8;2$.
20
Diligentibus DEum onmia cooperantur
in bonum. Cognitionem autem DEI
lälutarem cum dile&ione conjungit Johannes, (») dicens : Diledi, diligamus nos tnvicem, gw# diledio ex DEO efl, Et omniv qu't diltgit , ex DEO natus efl, cogmfcit DEum. ]
»c// diltgit, /207/ cogmvit DE-
//772: DEüs dileäio efl. At-
que ha?c quidem eft ratio beatita-
tis humana? ; verum quemadmo-
dum proprié non poflidemus id, | quod commodatum habemus , 5c ftngulis momentis perdere poflii- i
mus
,Tic inter natura« intelligentes
non nifi ea,qua? per fe fubfiftit in- dependenter ab omnibus aliis, per¬
fekte beata eft, nec nifi ea fola pol-
fidet fummum bonum in tota fuå extenfione,idque poffidet itanecef-
fariö, ut nunquam id poftit perde¬
re , cum ea ipfa fit fummum bonum.
Ataui talis eft natura folius DEI,
unae fequitur DEum folum efle per- feåé beatum. llle enim, inquit Augu-
ftinus
(u)'i,y«&.4.-7,g.
21
ftinus(u) qui mn cdioffed fe ipfo horn
beatus eB, ide o non potefl ejje mifer, qui a
non fe potefl mnittere. Dicimusitaqfin-
commutabile bomtmnon effe, niflunum
verum DEum beatum, ea verb qtm fe-
rit
,bona quidem effe\ qtiod ab i I lo, ve-
\
runt amen mutabilia, qui a tionde illo, nihilofaäu funt. Hoc perfe&a?
beatitatis requifitum etiam Cicero vidit, quutn^alio licet refpedki, dz-
xit(x) beati/fimum effe eum, qui efl to-
#«5 aptus ex fe fe , qttique in fenmofm>
ponit omnia. Quod fané non nifi foli
,
BEO convenit, quippe qui ex fe i*
pfo perfe&us eil:, & nihil extra fe_*
defiderat, fed fe uno contentus eft5 habens in le ipfo,& a fé ipfo, quic- quid bonum & appetibile dici pot¬
efl. Sed quorflim hasc tam multa
de beatitudine DEI?Non quidem^
in eum pra»crpué finem,ut oftenda-
tur DEum efie beatum, cum de boc
vix quisquam ambigat,fedprimum
ut aliquatenus explicaremus, qua?
B 3 fit
(v)Ith. 12.de Civ.Dei. c.i. (x)Parad.2>
i
fit beafitudinis Divina? ratio, qua?
quantum finita mentis anguftia per^
cipere valet, fummatimdicendo,in
eo confiftit, quod fupremum hoc &
perfediffimum Numen fe ipfum^j
inträ fe ipfum ,facillimé, clariffimé, pleniffimé, firmiffirné ac femper in- «
credibili cum gaudio ac deledatio*
ne cognofcit, videt, contemplatur,
fe ipfum vult,fe ipfum poflidet, fe?
que ipfo ita fruitur, ut infe folo ac*
quiefcgt ac delicietur , nec ullis prorfus praeter fe opus habeat, ut omnibus fruatur, qua? ejus natura?
(conveniunt, quia qua?cunque ab i- pfo diverfa vel exftant, vel concipi-
untur
,nullam perfedionem ejuS
naturs addere, nullamque adeo ab
illa, quamvis ea omnia in nihilum evanefcerent, detrahere queunt-?, quoniam a fe folo, & in fe folo a?ter*
num habet pleniflima? felicitacis
fundamentum. Deinde, quamvis
haec b,eatitudo in tota fuå latitudine
null! creatura? cqmmunicabilis fit,
Ted foli DEO competat, tarnen qui- libet ex ante di&is facilé colli- gere poteft,tantum abefTe,utquis-
quam veré beatus cenferi poffit,
nifi qui hujus Divina; be-atitudinis
faflus efl particeps, ut etiam poten- tffimi mundi Monarchie j quorum
fpiendor & majeflas hominum Q-
culos ita pra;ftringere folet, ufcpro- pterea ornniu feliciffimi multis vi- deantur, fponte fuå agnofqant^certe agnofcere debeant,/*? omnempotefla-
tem a DEO habere, (jy) fiquidem^
revera felices & beaüi eile velint_., Etenim quod de humanis inten_»
fe collatis refört Seneca ( z ) in- quiens: Quicquid tnter vicina eminet^
magmm ejt illic, tibi eminet, nam ma¬
gnit udp non habet cer tum modum: com-
paratio illam aut tollit, aut deprimit: id
multö magis evenire , quando cre-
ator cqm creaturis comparatur, o-
ftendit Apoftolus ho c & fequentibus
Divini Numinis elogiis.
$• iv,.
(y) Rom: /j: i. (z) Epifl: 43.
24
§. IV.
TpErgit igiturDivus ille, cujus ve-
* ftigiafequimur,gentiuDo$:or;<3c
oftendit QUANTUS, quåm potens
& quåm eminens fit is, quem de- fcribere coepit Monarcha, quantaq;
fit ejus magnificentia & majeftas, inquiens : f pcvog o-Jvdsvig. Vuigata
vertit: & folus fotens. Erafmus, Be¬
za, aliiq; récentiöres: folus princeps*
Verum ut negari fortaiTe nequit, quin vox ( fubfrantiva ) $uvcc- aliquando , ( adjeétivé acce^
pta) idem , väleat quod hvzråg,
fotens, quemadmodum verfå vice^
Swcijol Kccf étoyfy Grafels appellan-
tur proc eres \ primer es : ita certurru
eft hoc vocahu!um vi öfigiriis fuas proprié figriificareeum,qui poten¬
tatum (alicujus loci) obtinet, five qui poteftatef ungitur publica in civi*
täte, 5c feré idem valere, quod Lati-
nis primas, optimas, magnas, prae¬
tor, -prsefes', pråefe&us, princeps.
Quodevincunt loca, in quibus hane
.
vo-
?■
. ,25.
voce ufurpant. optima notx fcripto-
res profani, cum Gra?ci (ct), tum_, Latini(/3), ex quibus elucefcicin_,
Afiå fie di&os
,qui princip es qui-
dem erant, Ted Regib9 & Tetrarchis
inferiores, iidem fortaffe atc^ i 11 i,
j quos Perße Satrapas vocabanc.Un-
de etiam Strabo Perfidis & Me¬
dia? toparchas cwct^ag appellavit, &
Paphlagonum Dynaften cum Cap-
paaocia?Satrape, Exarcho Longo- bardorum, Cretenfium Cofmis &c„
comparat Alex.ab Alexandre, (y)
Atque hoc fenfu etiam non modo
in duobus Ulis, in quibus pra?cerea occurrit, locis Novi Foederis (J") fed
& in verfione tuv Lxx. (s ) & libris Apocryphis (£) exponi folet. Dici-
turque
(«) vid. Henr: Steph. Thefaur. hac voclj.
(ß) conf. Lex. Cell. & Vorjtii in die. Cor»:
Nep.hac voce, (7) Genial. Dier. 4'. 23.
{S)Luc. i:$z, AB.%:iy. {yc)l.Sam.2: <?.
i^Paraljo: 24. Prov, /7: 26, cap. 2j: 7.
cap. 31:4, (() Sap. 8\ II. Syr. *j: 6. t. St G
item /3; li) & 46:6. 2 Mac c ab. p'. 2j>
26
fcurque adeo hic,pertranslationem
ab hujus feculi principibus , DEus omnipotetis [lovog Siivwrqg, haud ali-
ter ac alias vocatur 7rdcryjg i^cridg
$uvd?Y}g (y); o. yjyyg 19 ko(T[jlz duvd- g-yjgO): o h oUfowj)'$üvcbrqg(i'): Sc ab-
folute o SvvccTYjS [x], item o tm oXm
$uvd?Y}g (A): o üipifog Svvdg-yjg (/*), Sc
av^Log hvdg-yjg (y). Nimirum utfum-
rnuin Deoq; proximum humanita-
tis faftigium in principali, regia, Sc imperatoriå majeftate collocarnus,
ita muttli nofträ intelleäione metimur infinitatem.> inquit Scaliger (£), ac ut DEus nobiscijm , ita tios de DEQ
rebusque Divinis more Sc ore hu-
mano loquirnur, Sc via eminenti#
ull perfe&iones creaturarum cre-?
atQri tribuimus excellentiffimo mo«
do.
(„) Z.Mdccdb jl 2^. (%)z Machab. ii\ //, (/) z Mac c ab, 23, (■/.) ibid- V,Zpi
{k) in 3. Mac c ab, (^) Syr. 46: 6L (y) ibid
v, ip, (£) Exercil 36p.
27
§.v.
QUamobrem plura quafi fynonymacongerit etiam Apoftolus
ad explicandam & exaggerandam_
immenfam, omniaque tranfcendén-
tem DEI potentiam & majellatem,
ac velut exponens vocem hv&sx . fubjicit: BxcriXsvg x&v ßäuritevivrow,
ml nvpiog twv xvpisvoflxy, v ulgata^, transfert, Rex Regim &* Dominus
Dominantium. Sed Grascé eft etiam Rex Regnantium, regnant e- nim potius quidam, quam fimt reges, in-' quit Erafmus, {o) qui etiam hac tria epitheta fic diftingvit: 'hvdtqrfi diet-
tar Reipublicß gubernator, five qui po - tentid RempuUicam obtinet, quod Deo
proprium eft, nullisfubjedo legibus, ßct-
criXsvg verb dicitur Deus aprovidentid, quafi itcdri tevuv, quod onpiiburprojpk-
ciat. Kvgicg eft auBoritatis nomen;
nullus enim refcindere poteft, quod Dea placuit. Aretiusputat (7r) dvysbryv ap-
pcllari Deum rejpeäu impiorum & Sa*
tanx
(0) Comm. in h. /, (t) Comm, in b, l.
28
tant, quos refrtnet: Regem rejpetftt piorum, qnibus patrocinetnr; ßxcnXsvs
enim ré ßdaig : ysjciov autem ob
oeconomicum imperium, quod exercet in Ecclefiä. Verum ut eodem recidiü
five Regum vertas, frve Regpantiumy
ita curiofa magis funt, quam ad fco-
pum textus illuftrandum idonea_»5,
qua* é vocum sTa<j.o?.oymg ex-
fculpuntur myfteria. Nihil enim
aliud hic intendere videtur Paulus ?
quam ut oftendac Deum eflfe poten- tiflimum Regem ae dominum , o- mnesque magiftratus, majeftates
& Dominationes fupererninere, id-
que per nomina & dignitatum titu- los, qui apud homines gradationem
quandam ab im o ad fummurn figni-
ficant. Nam inter principes magni
funt Dynaft^, his majores fun t Re¬
ges , Ted maximi funt Domini five.
Imperatores: quippe quos recufa-
tum abAugufto &Tiberio Domini
nomen, hoc tempore recepifle pa-
tet*
tet, cum aliunde (^)itum ex a&is A- poftolorü (jr). Quanquam haud du-
bié haec elogia Dei petiit Paulus e Vet.Teflam. libris, ubi non folum i.e.RexRegum(t), quamvis
de feculari Rege bis occurrit, fed
etiamDeus frtö fr&tf nbs*
h, e. Dens Deorum & Dominus Re¬
gion (V) it em atHKn vrm Z3ö-
mhms Dominorinn ? boc eft, fupre-
mus omniurn Dominus fe mel ice- rumque ((p) appellatur. Originem
ifaque trahithicloquendi modus ab
illa Hebrasse linguae indole, quå fub-
ftantivum regens feipfum fuperlati-
vani facit locutionem, etiamfi prx-
fens Pauli exemplum in eo difcrepaf,
quod nomennon feipfum, fed con-
jugatum regat
Cete-
(f) Aurel. Villor de C<efar. in C alt g, & Epit
in C a lig. {g) Att. 2j: 2 6. (T)Dan. 2:37 .EfA
rap-.n. " (v), Dan. 2.47. ( 9) D eut%
i o:
/7. Pfrlm. 136'. 3. (yj Vid. G laf.
P bil. Sacr. Ii V III. tr. I. p.jd.
3°
Ceterum auguftiflimum hunc
titulum etiam multi terreni Re¬
ges vel ipfi ufurpårunt, vel fum- mi honoris caufå ab aliis repor- tårunt, Nam ut Biblica exempla
modo indigitata praetereantur> Se-
foftris /Egyptiorum Rex cippos u-
bique terrarum bello acquifitarurft his, inter alia, verbis infcriptos e- rexit: Bottritevg ßsmXsuv > k, tottjS fettöTtiv iLscoxaig, Rex Regüm & Do-
minus Dominorum Sefooßs^ tefteDio-
doro (a). Troes quoque Regum Reges di&os Strabo (b) au&or eft, Mycenarum Rex Atreus apud Sene-
cam (e) eru&at: O me cdiium exceU ßjjimum, Regtimque Regemi Et filium Agamemnonem Troj^ populato-
rem Regem Regum Cicero vo-
cat (d). Quin &Perfarum Regibus
hoc titulo fuperbire placuit: ita e-
nim in fepulcri nioiiumentoCyrum appellatum Strabo (e) memorat,
ean-
(V) Lib. I. Secf. 2. C.jö. (b) Lid. 12. (c) In ThycBe acI. y. v er f. po8. (dj Lib. <?.
fam Ep. /4. (f) Lib. ij.
üandemque infcriptionem Artaxer-
xis adP^tum litern Hippocratis mi-
fcellaneis Epiftolis infertas prasfe-
runt. Darius Codomannus Regum
Rex & Deoritm confangtiineus falutari
voluit (/). Sapor Perfarum Rex,,
quas aliquando ad Conftantium
Imp., dedit iiteras fic exorfus eft:
Rex Regum Sagor, partkeps jiderum, JraterJolis lund (g); eumque hoc
titulo etiam digrtatus eft Julius Ca- pifoliniis (7?). Parthorum deiiiqur Reges hoc nomen fibi vindicatio
teftantur Svetonius(/), Dio (/*), Sc
Plutarchus , qui etiam Tigranem
Afrrteniofum Regem haud temeré Regum Regem diftuin oftendit (/).
Et Marcum Antoninm filios ex fe 6c Cleopatra natös Regum Reges appellafle refert (ni). Quid ? quod
etiam gentiles Jovem fuum hoc ti¬
tulo (f) Freinsh. fuppl. Curt. Lib. 6. C. T? v. 34.
(g) Atnmian. Marcell. Lib. /7. \b) Cap.
24. (i) Ju CaliguU. (k) In Augufto.
(/) In Luc ullo. (m) In M. Antonie.
32
tulo ornarunt, undé Valerius Sora-
nus :
Jupiter omnipotens, Regum Rex, ipje Deusque,
Progemtor genitr'ixque Deüm> Dens
unus & omnes.
Verum enimverö etfi non diffite-
mur ha'ud plane nullas fuifte caufas,
cur quidam Reges tam fplendido
Sc eminenti titulo fint condecora- ti, five quod virtutibus Sc animi
magnitudine ceteris antecellerent,
live quod potentiå opibusque pra?- valerent , five quod plusculos Reges in ditionem fuam reda&os haberent, 8c per ampliflimos
terrarum traöus dilaüatum imperi¬
um poffiderent, five denique quod prasefient nationi,cujus validiora_>
membrafe gererent pro Regibus,
ex fuo potius arbitrio cunéia gere- tes, quam ex nutu Principis: quo
fenfu imperatorem Maximilianum
fe ipfum Regem Regum perjocum appellare folitü accepimus(w): nec
no-
(n) vid. Curt. Freinsh. ind. invoc. Rex.
nobis Chriftianis, qui (o) Jcimus ido-
lum nihil ejje in mundo, &r mdlum ejje
Deum almm nifi unum, dubiiun eft, quin multb potiori jure fic didii fint, quam fabulofus ille, fi&us & com-
meutitius paganorum Deus Jupiter,
tarnen certum eft folum verum De¬
um, eumque Trinunum, efte Re¬
gem Regum & Dominum Domino¬
rum. Primo, quia ille folus a fe, per fe ac propter femetiplum Rex 8c
Dominus eft, 'ille lolus eft (/>)>
,vn^ W Deus omnipotens & fibi fuffi- cientiflimus; reliqui omnes , qui
dicuntur Reges & Domini, ab eo habent, id quod funt, atque per_»
ipfum & propter ipfum regnant:
Is e nå m eft, qui (ej) transfer t Reges
■conflmit Reges: (r) per quem Reges re¬
gnant & Principes ger untprincipatum:
(s) qui univerfa propter fimetipfum o-
pera-tus eß , etiam impium ad diem ma-
C Um.
(o) 1. C&rinth. J. 4 (pj Gen. /7. K C. jj: //.
(<>) Dnn. 2. 21 (r) Prov. Jfj
"(••0 ibid-, c. 16: 4.
lum. Deitlde, quia ille folus eft abfo-
lutus & liberrimusomniü Dynaftes,
'Hex & Dominus, quippe qui adeo plenum jus, & abfolutam habet in
omnia poteftatem, ut poftit pro li-
berrimo voluntatis fuse arbitrio de
illis disponere , quoniam nec fupe-
Tioré novit* cui rationem cur Tic ali-
terve fecerit, reddere teneatur, nec
potentiorem a quo* ne fuo jure uti
pofllt 5 impediatur. Ceteri omnes,
<qui fub Sole funt, five principes, fi-
ve reges *ffi ve imperatores, divinis
legibus circumfcriptam habent po¬
teftatem
,&.quisq; fua? adminiftra-
tionis reddere rationem teile tu t-»
huic Supremo onlnium Domino &
äuTeZ-Htridfp: HoC experientiå ma-
giftrå edoäus fatetur Nebuehadne-
far
,inquiens , (/) Dominium Ejus
(DEI al tifli m i) dominiumßculi, & re-
gnum Ejus cum generatione & gene-
■ratione. ^At omnes habitatores terr#
"(tcut nihil gftimati funt: & juxta vellé
(0 4- 3h32<
fuum Agit cumexercitu ccelorü& habi-
tatoribus terrae, Et non eß, qui Mibe«
at manum Ejus & dicat Jpß: quid ja-
eis? Denicg quia ille folus eft 7r ctfjißoccri-
?,£VS) abfohlte Catholi-
cus rhundiMonarchä, cum alias nul¬
luni regnü & imperium uni verfum
terrarum orbetti fuo ambitü com-
ple<ftatur$ fed quecünque fiiiit, vel
unquam fuerunt in orbe Monar¬
chie certis fuis limitibus, fecundum diftin&as tellüris partes> ac tertni-
his quafi fatalibus fint irielüfe Sc defiiiite, ultra quas velut metas pro-
gredi riöii potuerunt: verum domi¬
nium DET eft perfefté cecumeni-
cum, qüia iple folus eft (u) Domi¬
nus Rex fuper omnem t er ram: {x) Rex
Dominus exercitiium: (jy) Rex genti¬
um vivens <£r fempitérmts. Nihil ita-
qué aliud his verbis infendit Apo-
ftolus, quam quod nullius tyranni
C 2 aut
(ü) Zach. 14'p, (x) Efai. 6\$i (7)
¥tfnt iöi /) Löi
aut quantumcunqüe potentis Regis
& Domini vis & poteftas fit exti-
mefcenda fideli DEI miniftro, cum Iblus DEus fit verus Dynafta , Rex
6cDominus,quodque ideb Écclefia
DEI non debeat animum defpön-
dere, fi deftituatur Regum & Prin- clpum praefidio, vel Reges tumul-
tuemur, & inipfius interitum con-
Fpirent, cum amicum habeat Regem Regum, qui infinitis parafangis o-
tnnes ornnium populorum & tem¬
porum Reges anteceilit, qulppe_»
quibus non modo (2;) leges prsefcri-
bifc (a) , regna distribuic (b), peri- odps prsefigit; Ted Sc eos(c) frenis
itije&is compefcit , capiftris con-
ftringit, (ä) in ordinem redigit—»,
atque (e) de foliis Sc fortunis omni- Eus pro lubitu fuo Sc meritis ipfo-
rum deturbat, feque adtö unum Sc
folum , fuinmum & potentiffimum Regem regum Sc Dominum domi-
norum ede re ipfå faepius oftendit.
(2 t>eut. iy.18. (4)7. Reg. 2: ij. (b) Da».
2: jZ, Jequ. (c) Efai. 37: zp\ Ezeeh. 27.4*
(d) Prov, zi: /. ( e ] Dan. 4: U, 29,39.
MOnarcham mus,quifinfcMINISTRI ipfum confideravi- & cives Ejus, nunc fequitur ut dispiciamus*.
Hos Apoftolus vocat ßemXeuoncts. x),
xvpisvQv7 ctg. h..e, rsgnantes <£r dornte
mntes, five Reges & Dominos. Rab-
bxni quidam pr# ft an tes, inter quos eft Mofes Majemonides in More N.e-
Yochim (f), AbenEfra, David Rim-
chi aliique in. commentariis fuis ad
illa Vet. Teftam.loca, ubi. DEus di-
citur DEus Deorum & Domi¬
nus Dorainorum Qf), per Deos in- telligunt Angelos, per Dominos au-
tem aftra, quorum dominatu & in- fiuxibus h#c inferior a ad nutum^.
Supremi Numinis regi & gubernari opinantur, juxta 7ro&u$pv}.tyTov illud::
Aßra regunt homims ^ fid regit aflm
DEus.
Necdubium eö, quin mun¬
dus univerfus, atque omnia &
fingula, qu# eo continentur, maxi-
C % ma*
(/) iArt. *. c. 6. (g) Dm. lon?*
38
ma, minima, viHa,nobilia,coeleftias
terreftria & interna, dominioDEI,
tttpöte preacoris «Sc Confervatoris fuiyfiibjeÖa fint, ejusque omnipo-
tenti rhoderamine regantur. DEns
enim ,mifecit mtnclmn ér oinni#, qua
in eofiint, hic cceli & terrce efl Dornt- nusijiy. Significationi tarnen verbo-
rum literali dt veritati maximé con-
fentaneü efi, Paulum hoc loco intel-.
ligere quoseuncp, & quantoscunq;in
or be terraru magnates principesqß, quorü violentia Evaqgeiici foni ju-
cundiffimus curfus impediripofiet,
Cceli enim cceli funt jEhovce [folius
quafiGubernatoris) t erram autem de- ditfiliis hominum(i). Scilicet ut iciant homines DEum efie Dominum fin premum, fe autem pnefe&os, quos pro ltibitu fuo a priefe&urå remo- yet DEus, fubititutis alrrs, dum hos mori, illos nafci finit, fic interpret
tänte Kimchio. Quoniam quan- tumvis eminent «Sc potenter domi-
nantur
(h) (fjPfalm, uj\i6*
. .
39
uantur homines flbi fubje&is , o*
mnes tamen 6c finguli, unius veri
DEI imperio legibusque obnoxii
funt. Quippe cujus (ßlccKovoi Kj
yoT) miniflrijmit (k), atque ideöco--
ram eo, tanquamRegum Rege co-
ronam dejicere, & cum Davide fa^
pius hoc titulo pecub'ariter fuper-
biente & gloriante, velint nolint-,,
fateri coguntur: O Domine, egofer-
vf(s tum, ego jervus tuus , & filius, an-
eiüte tute (/). Ceterum quemadmo-
dum fervi etiam fa?pe faéli funt re^
belies, atque, ut ait Varro, (m),plures
dominos Jeu v i comedére , quam canes:
ita etiam quo tempore prim um pro- pagari coepifr religio Chriftianaeve-
nilfe novimus. Quo major enittL»
tunc fuit Priucipum hujus feculi fplendor & magniflcentia, eb ma¬
gis DEI majeftas & gloria obfcura-
batur, ac quanto quisque potentior
fuit eorum, qui rerum potiebantur,
tanto
(I) Rom. /^: 4, 6. (I) Pfalm. u6x 16. (m) ci-
i Ante Nonio in libr% de educat, liberor»
4<D
tanto infenfior erat regni DEI ho- ftis, tantoque fuperbius mfultabat__*
iis j qui faerum Chrifti regnum, ve- ramque profitebantur religionerna, Quamobrem ne horum perfecuto-
rum vimfevitiamq; reformidarent neophyci Chriftiani, quin potius Euangelic^ veritatis eaufå quaecun- que pericula forti & intrepido ant-
mo fubirent, necefle erat eos adrno- neri de regno omnipotentis DEI >
ejusque pra?fidio7cui' nulla poteftas
reiifteré potis eh, cujus nutu atque arbitrio omnia regunrur, quoaublo-
re ftant, cadantqj cündla regna reli- qua, utpotequscaciucä funt& bre-
vi interitura, cum regn um DEI per-
petub duret, & cives fuos in obie- quio perieverantes irnrnorfcali& be atå poft mortem vita Coronet,
§. vi.
HAc itaq; occafionc altius afTur-
t
gitApoftoIus in contempfatione
MajeftarisPivina^eanüderatcß quåm
(VITALIS & durabilis fit hic Re-
gum
4i gum Rex 6c fummus Monarcha_>, inquiens: o fjiovog Vy^våhavcmxi. i«
c. Jo lus hohem immort alitat em. Cujus
efltati veritas , ut eö evidentius di- ftindliusque appareat, quantå fieri poteritbrevitate oftendendu, quåm
multifaria in Scripturis occurrat no-
tio mortis ,6c quid adeö fit ab omni
morte liberum five immortalemef- le. Primiim igitur obfervandum, quod quamvis planta? etiam fuo mo¬
do vivant, 6c moriantur, vulgb ta¬
rnen & ufifcatiflimé animalia dicün-
tur vivere 6c mori, quod haec fta-
tuum permutatio in iis magis evi-
dens & manifefta fit, teile Philofo- pho (n) , 6c ufli vocum quotidiano,
Sacris etiam literis perquam mulns
locis frequentato. SeacumDEus
nec corporeus fit, nee é corpore 6c.
fpiritu compofitus, facilé patet eum hac ratione non efie mortalem,five
mortem ipfam refpicias, five ejus
eaduceatores 6c anteambulones,ca- lamita*
(ti) Ar iß o t. de Plantk üb. I. cap. /»
42
lamitates quaseimque lethiferas
mortes etiam vocari nonnunquany
folitas(ö). Verum non folusJDEus,
fed etiam angeli & anirnas humana, fiquidem has quoq; corporibus fo»
lutas fuperftites maneftt, eatenus imrnortales funt. Ceteriim SpirituSi San<ftus, qui peftern hane funeftifti-
mam (olus pernovit, multö latius • mortis vocabulum in Divinis ora-*
eulis extendit. Quippe qui fpiritur
a Iis etiam mortis farpé mentionem facit, qua diaboli <5c homines
peccatum lapfl concreatas perfe-
$iones, veramcp fpirituum vitam,
quae in DEO eft, vel ad tempus ut EleVti, yel xtermum,/ufc; dasmoties &
finaliter mcreduli amtiere, ut com-
plures alias mortis fignificationes improprias nune filetioi praetereanu Atqui etiam ab omni morte fpiri-
tuali immunis eft DEus , utpote mulli mutationi ofenoxius (p) fe dan
fo-*
(v1)2.Reg. 4: 40. Exod. iffi v. 7. (p)AiAlacb<
3:6.
fplus dubium videri potefl, cum an--
geli quqque in bono confirmati ,
& hominum be^torum anima? hu- juscemodi ijnmortalitate gaudeant, Quid, quod darmones etiam & da-
mnatorum anima? vitam retinen-
tes immortalem immortali morte
cruciabuntur. Verum nimium qua-
•tum ab ifnortalitate DEI diftat ho-
rum fpirituum imortalitas,usq;adeb
ut cum DEO comparati quodam-
modo mortales cenferi queant:pri- jnb, quia ilie folus habet immorta-
litatem, non aliunde acceptam, fed
ex propria elfentia? & natura? fua?
vi ftueritem, qulppe qui folus eft
JEHOVAH j primum & perfe&ifli-
mumEns, per le,fua virtute &pror-
fus independenter exiftens ; quam
vero fubftantia? fpirituales. habenfc
immortalitatem, illam non a fe ha-, benfc, fed ex placito,dono& mune-
nere DEI, vef, ut Patres nonnun- quam loqvuntur, ex gratiå, fed fa-
no (enlu aeceptå pro beneficio Cre-
atoris
«44
atoris liberrimé voleutis hane fuam
perfe&ionem (i c adumbrare,&unå
cum reliquä imagine creaturse ra- tionali quadantenus communicare*
HincT neodoretus(^) proprie immor-
talis efl DEus, efflvtid enrn efl immor- talis, non participatione; mc enim aln
acceptam fert immortalitatew., angelis
vero dr alm ipfe hnmortalitätemlargi-
tus efl. Quocurn plane confentit_4 Theophylaftus (r), qm proprw ,'m- quit, ipfe (DEus) ejfentialiter habet immortalitatem; angett autem, etfi im¬
mor t alesfunt , non t amen natura, fei gratid. Similiter etiam Hieronymus (j] ftatuit, angelos- & bommes non fu/1
natura fed per unam DEJ gratiam ha¬
bere immort alitat em-, Deinde etiam hoc cumprimis evincit DEum (ck lum efTe immortalem
,quod (blus
fit immutahills (^); hasc enim pra?-
eipua imrnortalitatis. DEI ratio &
caufä
('ef)Bial. 3. pag. 14.3. (r) Comm. inb. /.
(j-) lib. 2. contra Pelag. (t) Pf alm, iQZi
lé.fequ. MaUcb.y. 6. Jac, i: /7.
fcaufa eft, quod folus nulli alteratio
ni obnoxius* femper idem fuique^
fimilis manet, atque ut in melius proficere, quia perfe&e bonus eft^
nequitjita nec in deterius unquam ullå ex parte defkere poteft, cumu.
omnis creatura etiam fpiritualis «Sc
beata alicui mutationi fubje&a «Sc
variabilis fit, faltkn qua cogitatio-
num formas alias atque alias, quas fucceffivé ind-uit, pneterquam quod
ii DEG i ta plaeuiflet, quicquid ex nihilo ortum eft, non pofletnon in
nihilum recidere 5c penitus interi-
re. Hinc illud Damafceni (11): ~av xjlTGY 1pS7f}dv kl, fc) fldvov UkIKGV QLTgS*
vfjov scw, omni creatnm mutabile eft *
^7° folum mcreaUm immutabile eft.
Qjod confirmat pluribus locisAu- guftinus, qui, non diceret-, mquit,f(V) Apoflolus: qui folus bähet immortßlita*
tem, nifi quia veraimmortalitas incom-
mutawitas efl, quam muh habere pot- ifl creatura, quia johus Creatork eft.
; Et
(h) Hb, z. c/tp, ß. fr) de Trink* üb, i. < f.
46
Et alibi: (y) immortalitatem D Eus ha- bere dicitur folus, quia efl immutabük folus, in omni enim mutMi creaturd
mnnulla mors efl ififa mutat io, quia fa¬
cti aliquid in eä non ejfey quod erat.
Verum enimvero etiam hac ratio-
ne fat commodus 6c textui corive- üiens evadit horüm verboriirri fen-
fus, fi fimpliciter cum Chryfoftomö ftatuimus, DEumfblum hic immor- talem ciici, quemadmodum ab in- itio hujusepiftola?(2) Rex feculorü
immortalis vocatür j tantum in com-
paratione Dynaftarum, Regum 6c
Dominorum terrehorüm, quorum in proximé antécedentibus fa&ä_>
men tio j qui quantutnvis potentiå
6c majeftate eXcellaht , usque adeo
ut ab hoc ipfo vero DEO DU dican-
tur filii excelß ömnes {et), tameri ad unutti omnes* nemine exceptOj funt hotninesj ideoque mortales [/3],
caduci 6c corrüptibiles [y;. Quibus vel (jr) contra Maxint. Arian. lib. 3. cap. it»
(z) c ap. (et) Pfalm. $2. 6. (ß).fy
YAc. 10$ Iii (>) z. Mac c ab. 7; 164
47 vel propterea, quanticunque fint_»
fautores & patroniveraD religionis,
minimé tamen confiderd debent(<T]
pii & fideles ,nec eos metuere, ubi
poteftate fua abütuntur ad perfe-
quendam & opprimendam Eccleii-
am DEI, fed potius fpem fiduciam-
que omnem in DÉO collocare, qui
cum folus immoitalitatém habeat,
fimiliter fervos fiios etiarh öccifos
& mortüos vlvificat (e), atque tip
mere eum, qui potefl perdere & ani-
mam & corpus in gebenna. (£). Hic
mmirum prsecipuus eftfcopus, ad
quem Apoftolus tota hac admoni-
tione fuå collineafc,
§. VIII,
Oftquani igiturMonarcham hud
ex tam magnificis nominibus <
attributis & operationibus defcri- pferatApoftolus, tandem etiam UBI
invenieiidus fit oftendere conatur*
Quemadmodum enim hujus feculi
Magna-
($•) Pfdhn. i/\6\s-, 4. ( *) 7* Tim, 6\ /3«
(£) Matth. IO/ 28.
48
Magnates-, Reges,Principesque noiv
- * -
Sordida rara
Atque humtles habit are cafas, (yj]
folent, Ted urbes magnificé exftru- öas,& publico privatoque appara-
tu fplendidiflimas, atque arces pof-
fiderevailis, foffis, mcenibus mu- nitiflimas ,& infus exteriusq; auro, argento, aere,ebore, marmore ad ftüpofem usq; corufcantes, ubivel fublimibus eveiti foiiis magnificen- tia?,majeffotisque fuse fplendoreruL»
populo oftentare, vel, qui Medorum reréPerfarumque mos fuit,(£) ut
majeftati major é longinquo con-
ftet reverentia, ne cui regiam in- gredi, Regemque nid peculiari in- dulgentiå confpicere liceat, cavere fveverunt; Sic etiam noftro rwv #-
gwi'uu dxpißsg-izTu ymg-Yj rerum ccele- ftium accuratijjimo cognitori (i ] fedem
& habitaculumDivini Numinis ut- cun-
G) V"irg- Eccl. i' (■&) Efih. 4Herod.
lik. /. c/!p. pp. p]iifiin. lib. /. c. p, § il.
Ifid. Peluf. lib, i, £p, ^6,
Cunque adumbrare volenti, dicitur
hic Reg um Rex <päg oiküv ontgotjnov i
htcem whcbbitans ivaccejjibilem. Quse
verba , cum proprié accipi nequ.e- ant,nifi ab eo, qui velrerurn fpiri-
tualiunr plane ignarus eft, vel cce- lurn terra mifcere geftit,probe ex-
pendendum, quid ftngula hoc loco
per tropurh fignifipent. Ac prima quidera quod attinet ad verbum ha*
hitare, quoniam qui in domo ali-
qua habitat, ibi pro arbitrio vivif*
agit &■ dominatüf * hinc eft quod
TQ Qixsw & qua? huic frequenter re-
fpondent Hebraorum ^
piusculé in facris titeri^ > prafertim
eum de DEQ ufurpantur, idem fe¬
te notent ac potenter regnare, gu- bernare ac imperitare :ut cum DE-
us dicitur habit are m pQpulo Jüoy(x)
id eft, piis adeffe, eos regere, pro- tegere, tueri: item hahitare in cceib
{?.) h.e. regnare & dominari in re-
D gno
(a) Exad. ij: 8. c. 29: 4/, 46 Levit. 26!
iti U: 2. Cor. 6:16. (a yPf.zu. Jpgc.jVS
48
gno coelorutii, ac ridere gentes, té*
gesq; terae confultantes & tumul*
tuantes contra militantem in his terris gregé CHrifth Pariter etiam
vocabulü lux, (Gr.(pä?,Hebr» 11«)
quam vis alias woMfoyitöv fit/qua-*
do tarnen inScripturis DEus ejfe lux>
.(/*) luminumque pater 6c lux in
iüo h&bhar-e (Q , aut ipfe lucem inha-
bitare dieitur^tunc nihil aliud figni- ficatur, quam vel Divina* eftentiae fpiritualitas & fimplicitas, qua o*
mnis matericé, concretionis 6c com-*
poiitionis expers eft, vel omnifci-
entia? claritas, quå nihil oculis ejus
absconditum, vel naturalis fantfti*
tas, qua ab omni erroris 6c peccati
labe purus & immunis* vel denicg
fiimma DEI beatitudo, gloria & ma¬
jeftas , qua non modo in femet ip(b lereniflimus, feliciflimus & glorio-
fiflimus eft> Ted etiam clientibus
fuis gratise fceptrum extendit^»,
6c confilii, folatü, tutelze, falutis
ac
( p ) Pf. z?:t. Mich. y\B. /. Job»/:/.
(y) Jdcob, /: //, ( %) Dan. z: 22,
ac IxtMx lucem prseftat. Cete- iroqiiin ha?cluxDE.I waccejja efl , ufc
me quidéeam adire^nedum compre- hendere, quisquä poflit. Dicir Apo-
flolus quod Dens ihhabitet lucem (d-
ftgomTovytmccejfibile, quod lange plus efl
quam (dy.ctrct?yßlo)/) mcomprehfféilem.
Quod enim mquifttiim, in v eftigatumq;
tomprebendi mn potcß, idejjeincompre'- htnßbile; Quodautem mc inveftigandi qttide nullo pado eperam patitur, & ad quod nemo propiusdecederepotefl? idin- 4ccelfibile eßy ica has voces diftin-
gventeChryfbftomo.(0 J Quemad-
modum n. ad ardenté mundi lampa-
da foietn, cum mediü coeli confcen- derat igneus orbem, propius acce-
dere, ejus xftum ferre, radiorum-
que fulgorem intentis oculis, fixis-
que obtutibus afpicere fine \ltx pe- nculo, aut (altfhi vilus la?fione, ne¬
mo poteft: Ita fplendidiflimum Di-
Vin^ majeftatis iolium, pra? quo o-
mne foliorum terreftriumjubar me¬
ra caligo eft j humana? mentis iii^»
D 2 hac
(o) Homil, 3 v de wcompreberif. JbUl nfitnta*
5°
hac miferiarum valle, &mortalita*
tis domicilio peregrinantis hebetior
acies claré & fine velo videre ne-
quaquam fuftinet. Nimirum cum in
tam parvo circulo (Solis, verba funt La&antii,} (w) qui propterjonginquita-
tern non dmpiius, quam humant capitis
videtur habere menfur am , tantum fit fuigoris, ut eum nwrtaliwn Iwünum a-
cies non queat coniueri; & fi paulijjyer
wt ender is, hebetatos oculos caltgo ac te- nebvif confequantur, quidtände luminis, quid ciaritaiis apud ipjum DEum > penes quem nulia nox efl, ^ arbiiremur ?
IX,
CEteruiti his rariocinaretur, ne quis adeo ut craffé putaret de_*
DEum inhabitare corpoream ali-
quam lucem increatam, fibique co- 2eternä,[/)] vel etiam per lucem heic Intelligi ccelum ftelliferum ,autem- pyreu ,0] ftarimfubjungitApofto-
lus expoßtionem horum verborum, dicens:
(er ) Üb. 6, c. 2. (z) vid- Smiglcc. contras
Mofcorov. tratt. de Bapt. cap. 3pag.4<f
ftq. [jr] Scholafl. & Calvin, paffim»
dicens: o v h$sv éfrsig cjjfåfd itw, Ms
losh SvvctTcci: quem nullus homimrn vi- dit, ne c videre poteft. Hane enirrL»
Majeftatis Divinae invifibilitateni-j, per quam femper hic Rex feculo-
rum invifibilis, (t) gloriofé habitat,
id eft, exiftit, efi:, & permanet in
fe ipfo, modificata hcu inctccejfie ver- ba hoc loco denotant. Ätque de vi-
fione proprié fic 110 mina ta , qua? o- culo fit corporeo, fi cum b, Luthe--
ro & prifcis quibusdam interpret!-
bus hocnoftrum & alia concordan- tia Scripturae difta, (v) tantumac- cipias, manifeftum equldem eft
DEum hoc modo videri non pofte,
cum fit fpiritus (4))? atque non mo¬
do, ut reefté ioquitur Hieronymus, (X) res imérporalk ccrporaltbus oculis
videri non pofftt, fed ne quidem o-
mnia corporea corporeis oculis vi- deantur. Quod fi verb ad vifionem
etiam
(t) T. Tim. /: /7. (v) Éxod. jj: zo. Job.
'
i: /<?. c. 6: é,6. 1. Job. 4:11, (<p)jfoh.4l
14. (yj in Matth, j.
54
etiam mentalem ha?c San&i Spiritus
effata extendas, quod utfiat fvade-
re videtur, cum quod fimiliter ali¬
bi in facris literis (T) nemo DEum
novifte dic-itur, tum quod alias nihil magni & eximii prte creaturis per hane invifibilitatls attributionem de DEQ pra?dicaretur, certé non asqué
evidens eft, quid in prüfend nego- tio fit determinandum, Nimirum
quoniam reliquitnobis omnis
perfetti do.nl largitor, himkwmq; pater
(T) fcintillas aliquot concreatae irna- ginis > quod natura? lumen vocamus,
cujus beneficio pwijibilia ipfius ex
creatione mundi per res fadas intelie-
tta pervidentpiry nempe, $ t erna Ejus potent ta. & divinitas ;(#): Dein-
ceps verö dedit etiam gratis lu-
cernam, qua? praeter alia multa ftu- pendum illud Trinitatis & Incarna- tionis myfterium nobis re vela vit, quin & infuper exempla fuggeific
eorum
£4) Matth-, n.zj. I. Cor. i \ u% («}. fre*
I/ /7. ( «) Rom, 1: 20.
eorum, qui DEum in hac vita facie
ad faciem vidifTe dicuntur, ut funt impriiiiis patriarcha Jacob (&), &
legislator Mofes (c)\ idcircö non-
nullis vifum eft dubium, annons etiam in hac vita mortali claré &
intuitive vifa fit, aut faltlm videri poflit Eßentia Divina ? Sed huic
qua?ftioni alio loco (ä) abundé fatis^
facit Apoftolus, refpondens: Videmus
nunc per Jpeculum in migmate: tunc
autem facie adfaciem. Nunc cognofco
ex parte, tunc autem cogmfcam ficut
& cognitusfum. Ubi pereleganti fi-
militudine rem illuftrat , innuens idem quodammodo efle discrimen
inter qognitionem DEI in hac, &
qua? erit in futurå vita, quod eft
inter vifionem sconT^mrjv ti, dmypta-
Tufy h. e. illam qu<$ fit in freculo migmate, 5c , h. e. qu<e fit
cor am, vel ut Hebrad loqui amant, facie adfaciem. Quemadmodum
nim (b)Genef. 31:30. {e)Bxod-33'ii, (d)i.Carintk*
tj: iv
.
