ATIS VINCI

De

1 INCREMENTIS REGN!

-b?

Et

pr#;cipuis

PRO VINCI ARUM

Ε ATIS

Exercitium Academicum,

Quod

Cknfenfk Ven. Ordinis Philoß

% Inckto Upfulenßum Athtnao,

Sub Moderamine

VIR! Admod. Rever. Amplijßmiq;

MAG. OLAVI CELSII,

Grase. Lit.Prof. Ordinarii,

Pro Honoribus, ut dkitur, Magiflerii

Public

Exancini modefte fubmittit

&:je. R:je. M:tis Stipendiar'ms

abraham w ahl man,

Geilricius«,

Addiem ifl

Junii A.

in Aud G.Mai

horis fblitis,

VPSALIS, _freie

·. -

AfAhffljr*

Sa. Mt is. R<e.

FIDELISSIMO VIRO,

GENERALI LOCUM TENENTI,

UT

ET

Norlandiarum occidekftaliu^q

Jemtijeqs/e ac Herdaliarum '

Cum

Lapmarchits Adjacentibus

GUBERN ATORI,

ILLUSTR ISS:& GENEROSISSIMO

BARONI ac DOMINO, '

Domino

ALEXANDRÖI

STROMBERG,

M^CENATI OPTIMO.

Niei equtdem officii mmemor plane e/Ί^

fernem Tijorum, Illustrissime

Gene·

S£. R£. Mis.

MAGNiE FIDEI VIRO,

™. CONSILIAR.IO CANCELLARJ/E

£ .

ET

Γ *

SECRETARIO STATUS,

10 ILWSTRI et GENER0SISSIΜ O

DÖ MINO,

O O L A O

HERMELIN,

CAMENARUM

PATRONO MAGNO.

.·t /

tf'i-N minorem aptid Te, Illustres &

:

GENEROSISSIMEDOMINLV^»^^*

auda«

Generösissime Domine Baro,

in

paternctm domum meritorum venerationem, quam pio fubpefiorejam

din tacitus ärcumgeflo,publice nunc te-

ftatamfac erem. Sunt ,fateor, tanta ef·

fufiljnni Favör is TU 1, Per-Illustris

JDomine Baro, in mepignora, ut Ulis digni quidquam redboftimenti a me

proficijci minime pojft: fpero 'tarnen h<ec

ut ut TUIS me-

ritts quam longißme inferior a, non minus

intention

dant is aftimaturum

T#, Per-Illustris & Generqsis-

sime Dömine

quam olim feciffåpÄr'

iaxerxen Longtmanum Hißorne pro- dunt; etui cum videret quenddm ex Jer-

vis fubmijfam fuam vener ationem ofien- fur um, limpidam adfe a quam ambabus

manibus portantem, jujfit purpuratos,

ut

pelvi exciperent. Meum

erit nunquam non Supremum Humen

pro TEy Per-Illustri Tua Fa-

milia

ardenti/fimis folicitare fujpiriis,

ut projpera v ob is concedat,

Africa quot

icgetes

Tmolia terra raccmos;

Quot Sicyon baccas;

parit Hybla favos·

De cetero gratuhr Norlandiis tam pi-

Utrty

audacietque notam me haut incurfurumy

quam apud maximum Archimedem ille quondam Marcelli miles, qui ,pr#dx in- hians, clrculos ejus, quos tanta attentio-

neér fedulitate defcriberet, ut Syracufis

degens, ne quidem expugnatas a Mar-

cello fentket Syracufas, turbavit, faciUi-

TWtf

qui de cr eder e; cum TE,publicis gra¬

vi ffimts q; öccupatiombus diflraäumpra-

6lis hisce & incondkisPatri<elTiflori£ ta¬

bells iuterpellare au fira: veru enim vero

fummus ide Tuus, Illustris & Ge- ngg-osissime Domine ,favör in lite¬

räran cultores

quem omnes publicis prWconik celebrant, & ego inträ cali- dijjkium pefiork mel finum diu coM, jperare jubet mcliora. Hoc autem me grav tus

imo gravijfime ur it

quod

opella h£C mea

quam in confpeäum

Tuum

Illustris & Generosisi-

sime

Domine

produco, nihil minus fit quam limata & defiecata, qualem abfolutam TU AM eruditionem, _argu- mentique äignitatem merito poflulan

non

equidem ignoro. Sed impertire

qu<eJo, Illustris & Generosissime

Nomine

ei paullutum TUl jplendoris,

um, juftum & benivolutn Gueerna-

torem, cujus valv£ non minus, quam

fuere Trtbunorum olim Plebis apud 'Ro¬

manos _,

opprefforum Jolicitantium

aditui femperJunt bipatentes; it a ut me*

rito verbis utar Xenophontis levisfime

mutat is-, T οπά?χων dyofooqdXh $,\cc- (psgst πΰί]ξος dyaSS. Deniquetam be- nignum Patronum contigijfe mihi,

impenfislme gande o, permanfurus

Dum

ipfe mei, dum fpiri-

tus hos reget artus,

imo; fidaretur

- - - -

nigra fenfujs; in urna,

IixusTRissiMt ac Generosissimi BARONIS & GUBERNATORIS

devotiiumtis

cnltor

MR. WAHLMAN.

ut ,βα cum nequeat, TUA corufcet lu-

ce.

Merit

TU A, Illustris & Ge-

nerosissime Domine

_ceu olim Ti- manthes piäor ^Agamemnonk caput obvolvit, quod, dolork ejus acerbita-

tem

fili<e Iphigenie morte fe verk co- loribus deptngere poße defperaret, /7-

lentii ßppario involvo. Dicam autem brev it

Poétarum jummo;

- _- -

convéxa polus dum fydera pafcet,

Semper honos ^nomenqueTUUM, laudesq; manebüt!

Illustris ac Generosissimi

DOMINI

humillimus clien*

ABR; WAHLMAN.

Cluver. in Introd. ad Gcogiv

Lib. III. cap. XXL

STJedia ^rie _mtiqmsßmum continua certaque _{in orbe ter-} fe¬

rarum regnum, quod femper Sm-

ones fvve Sueones incoluere.

Bert. Gomm. Rer. Germ* tib.

Π. _cap. 16. dc Svecis:

NZJlla

_gens, bodie _{qu& c} eß inter _{er tior a} Cbrißu- _babeat

altioraque fu& antiquitatis

docfamenta.

1. Ν. J.

Cap. I. Proemiale.

§.l. Agit de Fortitiidine

j - GothorumSvionumve.

f. II« Tradit rationem in-

ftitutinoftri.

j, Iii. Dielt Svetiam ixi

vaiia olira

Regna mi-

nora fuifle diviiam, qua;

pofte'a in

§. IV· Regnum Svecisr,

Monarchicum.

V.

Regnum Sveciae iiac-

reditarium,

deinde

tandem

£tum.

f. VI· Exhibet titulüm Rc*·

gum

Svecorum»

1.

I quae unquam

gens propter forti-

tudinem fuam no-

meruitjexqui-

fitiffimis & nun-

quam intermorituris praeconiis ce- lebrandum _; hoc equidem Gothi

noftri adeo

funt defraudandi,

ut porius digniffimi. Sint Scripto-

res

in aliorum populorum lauaes,

quantum quantum velint,effuii,eos-t

que ad fidera extollant; dicat Floruö

A

I £ i

Helvetios be^coßßmosfd); &Taci·

tus Germanos _{virus ad armanatos} (b\

gentemque kello Utam (c): tantum ad- firmct JuflinusGaUici nominis terro·

rem, & armorum invid

felicitatetn)

ut Reges Orient is neque majeftatem fimm

tutam

neque amijjam recuperare fe poße fme Gaäica virtute arbitrati fue·

rint (ß) audiant Romani Martins pupillus, vldor gentium de orbis posfefe- for (Y), & Gra?ci denique, ut aiio-

rum

horumeg alia atcg alia taceamus

encomia

viribus t£r digmtate or bit

t

irrar

principes, Regum gentium-

que Jemper vidores, orbisque ^terrarwn

vihdices (/) ^; tantum tarnen abeft',

ut Gothor

gioriam obfufeent,

ut ei iplendidius jubar addant. Aliis

enim natales dederunt; alios forti- tuditie quam plurimispoft fe para-

fangis reliquerunt ; äliisdubiani-»

reddidere palmam: nulfis verofue-

runt fecundi. Tot, abiit invidia, tantaque iunt Gothorum egregia^»

facinora, ut vel de illis, quod Flo-

rus

rus

de Romanis, vere dicamus;

qui res eorum legunt, ^nonumus populi, Jed generis humant fatfa difcant {g);

vel quod idem de Horatio, Mucio

& Cloelia; nifi in annalibusforent,

hodie fabuU viderentur (h). Quis quaefo crederet Gothos non modo

parentes eiTe Danorum & Norve- giorum, _«osque fsepiflime fub ju-

gum mifiiTe; verum etiam dome-

fticum fuum dominium ^tam late di-

latafle, ut ab Oriente Tanais, ab oo

cidente Albis iilud termina verint(/)?

Quis crederet eos, velat ^ver factum

&·

(£) emiiTos, non tantum perPoloniam, Germaniam, Galli-

am, Hungariam, Bohemiam, Grac- ciam, _{totamque pene, ut} verbo di¬

camus, Europam vi&ricia ^ac tri- umphantia fua arma circumtuliife;

feddivifos, in Italia O-Gothos, ^ac W-Gothos in Hifpania ilcrentiffi-

ma condidiiTe Regna, & feliciten.,

usque tenuiife, dum luxuria & dc- Hciis quafi inebriati, variisque vi-

A

) tiis

4

tiis obruti ab avita virtute degene·

raverint. Et quis denique crederet

eos, ne Europa contentos, Afias et- iam infeita

intuliiTe, tantum- que effeciiTe, ut ad ^eorum famam-.

totus quail orbis contremuerit? No- bis qui fidem nolit habere, evolvat Jornandem, P.Diaeonum, Proco- pium, Krantzium, J. MagnumL., Hug. Grotium, orationemque, präs¬

ter alios, N. Ravalli Archi-Epifc.

Up£, in Confilio Baiilienfi A. 1491, de praseminentia iuiRegis, Er. fci- licetPomerani, habitam (/), Pras-

clare igitur non minus _{quam vere} Cel. Loccenius, propria pr opemodum

Sv

efl ^armorum bellique pruden-

tia, quippe qua jam mde ab initio, cum

primum orbis venijjent in notitiam, ad

hunc diem celebres clarique extite-

runt

(ni) ^; & Nob. Pufendorphius, ut

Svetica verfio habet; tt)CU <Stt)dnffn ύφ ©6ί&ί|ϊα nationen f)ar ifrån ur*

tttinncé iifcer aitib (jaft namn οφ

Jjefcer af rit ftri^manliflii jäffy fom

fttt

1

fttt ftim intet f!onat/ οφ tnxttbUn

tMl temat f&vbraga (»). Et ne,

quod indigenorum eopias iå aciem producamus, vitio nobis vertatur,

exteros etiam å partibus noftris pu- gnare oftendemus. Revera,inquit Aiphonfus de Carth,, nullius gentis ftrenuitas ita Regnis & Imperiis je ob- jecit,ficut Gothorum (o); &OtfcoFri- iing. Regnum Gothorum maximum ^ac

potentijßmum, &quod Jolo nomine gen¬

tes terrebat, orbemque terrarum con- cutiebat (/>). Hifce addere noftro

j fufficit inftituto Saxonem (q), qui

inducit duos Danos familiäres de

1

Gothis fermones fociantes

Biar-

chonemque in hxc prorumpen-

tem verba, å MeiTenio in Sveticum

idiocma Verla;

Sin fyafmer jag mrit i farnp οφ fitibr Wim aiörig f>afa jag mafan/ &c.

<%ri) (Iag. jag fåt/ för ett jag flår/

3ag marje mig bdft jag finner t

ga ©öt&erna frngg/ öe luffa tvåt lugg/

<0å vågan om brd&öerna rinner (rj.

I Qua? ^cum jänta fit Gothici nominis

ce-

6

celebritaSj _tantaque gloria, admi-

ratio neminem fubeat nobiliflimos quosque Italos ab Ulis per avos &

atavos vel _genus ducere, vel duccre allaborare (/) dicique Hifpanos hi- dalgos i.e, hijos dal Godos, filios Go- thorum malle (t). Quin &Caro·

lum.

V. Idip, ^non modo fibi ßisfy;

Hijpanis honori habuiße ä Gothis ori-

ginem ducere teftatur G.Hornius (u)\

verum

etiam, utLevinusLemnius,

eum

ferio diditaße folitum, ab Ulis totius Europa nohlttatem exortam eßc (x).

Et ha?c procul dubio cauia etiam-.

fuit, quod eo impudentia? prodire quidam veriti non (int,ut,quicquid

reclamaverint

cordatiores

liarisque emun&ioris, Scandiae ta¬

rnen veramac

genuinam Gothorum patriam iälutari inviderint, _eam$

liiis, velPölonise, velCaiTubi«, vel

Daniar tribuere fategerint.

{4) UI.ro. (byiV.64. (V) IV. 16 (d) XXV. 2.

(e) FLUI.].III.9 III.iz. (/) JuJl. VIII.4.

ig) Praf. 2. (h)I.

(i ) J. Mag.IL ig.

XVII. _14. (k) Juß. XXIV. 4. XXV. 2.

Vide

(1) Vide J.M. XVI. z%. (m) Μ cm. S. fi

(«) H.S.p.904. (o) De JR. Hijp.VI. (ρ) IV.

jr. (q) LiZ, videj. Μ. II. zr. (r) Adfin.

Chr. rhyt. m. ( f) L/tnfii Conf. ρ m. irfi.

{t) Sp. ded. Zejl. defcr. S (u) O. Imp. p, m.

jr4. (x) Bp. ded. de Occ. n.

5· II. Quinta veterum Gothorum., fortitudo, _quantaque rerum gefta-

rum

magnitudo fuerit,per tranfen-

nam

quaii §, praecedenti oculis

Tuis, B. L., fubjecimus : fed cum illis virtutem Gothicam intermor- tuam

fepultam non fuifTe, hxc

noftra opella ftri&iilime dicet: ubi

de incrementis Svedbe, provinciis-

que, quas Reges noilri iuas fece-

runt; deque ^navata opera, in illis

ariter

reliquis Regni fui parfci-

us

ab hoftium invaiionibus vindi- candis, agemus. Vere profe&o ^per

duo ha?c ftxperiora fecula in Serenii1

fimis noflris Monarchis GUSTA¬

VO I. ERIGO XIV. JOH.III. GAR.

IX. GUSTAVO MAGNO,CHRI¬

STINA, CAROLO GUSTAVO

&

8

& CAR.GLO XI. Gothic* h.e. he- roica fortitudo enituit, enitetque in

hodierno noftro Heroé Auguftifli-

mo

CAROLO XII; qui, ut aliquan-

do Rex Joh. III. Stephano Bathori R.Pol., Livoniarn poftulauti, ^re- fpondit, dicere poteft; fe ißius na·

tionis Regem ejje, ^m<e Italiam Jübjecerit, Romamque devaßaverit: eundemqus animum, eosdem jpiritus, qui majoribus ejus, inejje fiwpopulo: qui hadenus ni¬

hil vel Polonis vel Mojchis concejferit.

De virtute Svionum ii quis vel Hi- fpanos, vel Gallos, vel Italos, vel Bohemos, vel Cofaocos, vel Tataros, vel Polonos, vel Rufios, vel Ger-

manos

velDanos qusereret, non fa-

ciles crediderimus quemquam illo^

rum

eile, quiplenis, quod dicitur,

huccis

Tacito

exclamaret;

robora parentum Itberos referre; eos- que eile Tibi

nont

ergo

fed fortipeBore not es.

Quod ii ifti fui officii eilent imme- moresj Dania _tarnen, Livonia ,Li^

tua~

t

y

tuania & Polonia per hoc fexenni-

um

fuis cladibus loquutse funt, ho«

diernoque die Saxonia loquitur, &

finguice loquentur.

$.111. In plurima olim minora regna Sveciam, ceu Dania ad R. Gormi Veteris, Norvegiaque ad R. Har.

Pulcricomi tempora (a)

& Afia_>

quondam (b), partitam fuiiTe, ^uno

ore

loquuntur Hiftorici noftri; in

numero

autem edendo amice non

conipirant. E. Upfalenfis (c) Vi»e-

numerat; videlicet i,Fié/ÄRe-

gnum, cum adjun&is fibi regioni-

dus

lav. Car. Lapp, Ny l O-Bot. 8c

Alandia 8cc.

Helßngia cum Ge- flricia, Ang. N- Bot, Medelpadiaque ; 3. Svecits R., quod continuit in fe III.

Folklandias, Wesm. Suder. ac Ner. <5cc.

4. loco collocat Gothorum in 0-Go¬

tha 8c JV-Gothia, Verendia, Oelandia

& Smalandia. _5. Wermehndia, cui

paruere O-& W-Daliae. MeiTenius

vero(d) dicit Sveciam in XI. Regna

divifam fuiiTe, Sve-di#fcilicet,

ΙΟ

Finl, Heiß Ang. Wer ml Sud. Biarmiee, Finmarkide, Jemtiae & Scrikfinnide: imo

in fuo Chronico ha*c etiam fubdivi-

dit, nominando Regulos Upl. Wesm.

Όalt _ee, Ner., O- Gothide, IV- GothL·

S-Gothids, Medelp. Botnu, Alandide,

^ Oelandide. Viciffitudines

omnes ac

mutationes horum Re- gnorum defcribere

noilarum ^vi-

rium

eil: ied confulantur Rud- beckius (e) & Loccenius (f) Poly- hi&Qres noflri» HancRegni in tot partes diviiionem å morte Agnari

Di vi tis ccepifle auctor nobis eil

Snorro his verbis; ©tbefl (poil hu«

jus obitum) bltf lanbet (lift tt>eb atrf/ faa ^at fcwet ftdf |m part/ fem hau arfbebe/ οφ biefbe faa matteje

ixonger i ianbet 2)οφ toare Upfa*

(e ibmttng ofber bennem afie (g)·

Diadema autem Regium capeiTens Ingialdus, feculo fcilicet IX., _asger-

rime tulit totRegibus Sveciam pa- rituram, &, ut regnandi libidinem

ac

impotentiam exp!eret,totamque

II

ad unius nutum redigieret, ad artes

confugit fubdolas.Con vocatos quip-

pe adfolitum hsereditarium epulum VI.Regulos, quinomina-

tim fuere Regina parens, R. Fier-

dundia?

duobus filiis, R. Ne- rieia? & R. Ottundria?

opipare ac- ceptos, ac fiore Liberi Patris largi-

us afperfos faeviilimis Vulcani fau-

cibus commifit, eorumqué Regna, pariter ac Regem Sudermannia?,fibi fubjecit. Hic feriis iftis quamquam

non interfuit;eum tarnen Ingialdus pari modo, poftquam cum illo ,Re-

geque uno piratico & R. O-Gotho-

rum

ejusque filio manus conferu-

erat, viéfcasque manus illis dare_»

coa&us fuerat, de medio fuftulit.

Ex omnibus autem Regibus (ΧΠ.

hunc Ingialdum vifca ^olo

privaiTe, ex aliis refert Snorro (h) ) fuperftites fuere Rex O-G.Haquinus ejusque fiiius, qui etiam cum illo,

quoad vixit, bellum gefTerunt^.

Quamvis Eepius Svecorum & Go-

12

thorum regna, etiam ante hunc In-

gialdum, patrem Regis Olai, fub Unguino, Ingoneque in unum-,

coaluerint; iterum tamen diftra&a odium foverunt Vatinianum

ftri- _j

&isque mucronibus fe invicem pe- tierunt; ita ut de illis oppido quis

dicere poffit, quodFIorus de P.Ro¬

mano

; invidens fortum principi gen¬

tium populo, ipfum illum in exitium

fuum armavit: cum majus effet impe¬

rium

quam ut ullis externis viribus exflingut poßet (i). Ar&iori vero vin-

culo fub Olao (Sf&tföiUttK} (k), circa

initium feculi XI., ar&immaque iub

Car.VII, poft Α. 1160, conjunéti

funt hi populi. Nam cum iterum difTentirent S veci & Gothi in eligen-

do Rege, contendentes illi alium ex fuis

hique alium ex fuis eligen-

dum, lege fancivit Carolus invio- landa Reges in pofterum alterna- tim, fcilicet ex Svecorum Ericiana familia Gothorumque Svercheria- 1 na, in folium confcenfuros

_qua?

etiam

etiam obtinuit. Et ab hoc Car.VII.

tempore mutua fuit unio, & ad-

huc eft.

(a) ^ng. ©· HJ· Nob. Pernijrftiélb. ^&

Snor

rop. 40. (h)Gen.i4.Num.^i. Jof.

/2.

J*d, I. (c) H. S. 1.1, (d) Spec.S. II.

(C; At. T. I. p. 2oS. &c. (f J Ant. S.U. i.

Cg) p. 2J. g h) Vit a Ing. (i) IV. 2.

(k) Sp.S. Mef 7. p. 22.

§.IV. Quamquam, ut di&um eft,

Svecia piurimos interdum habuit Reges, qni appellati funt gi)lti&

Ätutgar ^/ dpdtaOé bongar/ ©må*

Songar 6c ©fritte^ongar; imo prak¬

ter hos etiam alii fuerunt, quibus

nulla terra? portio fuit, fed pirati-

cam

éxercuerunt, unde di&i

dungar & Äuttgat; tarnen^

Reg.Upfalenfes inter hos, ceu phos- phorus inter minores ftellas, emi-

nuerunt.Solitique fueruntReguli illi his, nomine

Songat h. e. univerfi populi Re gum

8c

£tttuolt>&j?0ttgat i. t. Jiimmum impe¬

rium temntlum, inilgnitis, obedit n-

'

tiam

tiam pra?ftare & tributa mittere.».

Quin & Reges Danke 5c Norvegiae Upfalenfes R. fufpexiiTe & venera-

tos fuifTe, omni exceptione majus

documentum habemus in Leg, W- Gothicis,ubi hsec habentur verba;

©ana boltwr åt ffiptcr i ₃ iotar / δ

ett loter Upfala Rottinget/ annan δ

©ana / trtfcte lotet δ 5Rorep / tä l)är ftemma t()eta toox/ Οδ ^6lt ©a<

na ft t befcel Upfala Äoningé/ οφ Sftotet St t iftdD batlé (k). Confer

cum

his, qua? Nob, 0rnf)telm ^luci

dedit publica ex veteri membra-

na

(1). Monarchicos itaque femper

fuiile Reg.Upf. feu Svecia? non iine

ratione aafertum

plurimi (m),

quamquam poceftas eorum aliquan-

00

temperata fuit.

(k) ^t. de R. (i) H. £cc. p. 605. (ni) T. /. Jt.

p. 2j0.2eJ.&c. IVex. defc. S.V. I. Snar,

p. zj. £.000. §>Sh

J.V.QuodMonarchicum non modo

fed etiam Hxreditarium ab antiquifli-

mis retro temporibus fuerit Svecia?

Re-

Regnum,indubios nos facit fides an-

nalium (n), qui filium parenti de¬

in

ortuo femper fuccefliiTe memo- rant. Cerimonias, quibus hxc ^fuc-

ceffio pera&a eft, Snorro (o) vetus- que Chronicon åMefTenio eaitü(p),

in apricum dederunt. Temporis

aiitem progreflione Hasreditarium Regnum in EledivuM migravit, le-

gibusque Prov. inferta funt h^c verba; nu dr til Äommgärtftt @n>e*

tiic iionunqer tndfijanbe/ οφ ej άφ

ittanPf (q ) : cujus mütationis exa^-

ftum definire tempus nequimus.

E. Upfaleniis (r) contendit quidem Ingonem Philirneri filium fuiiTe pri-

mum, qui per ele&ionem apudUp-

fala habenas Regni acceperit; fed

quam infirmo hasc aiTertio nitatur talo

neminem, curatioribus ali- quanto oculis ^rem peripicierttem, fugere _{poteiE Ingo ernmhic raul-}

to efl antiquior Ingialdo ^/

quem prifco more & ritibusRegnü fufcepiiFeSnorro & Chronic o cit.af-

··*

fir-

16

firman t Inter tempora autem Irt- gialdi & O. ©f6t'ÄcnUilg$ / qui cir¬

ca

inkium fec. XI. vixit, eleéfio-

nem

introdudlam eiTe

certius

bis perfuademus,quo apertjus §. 88·

& 89. ÄOitg. ©ag. dicant filium R,

Olai Jacobum in comkiisUlleråke- reniibus ele&um fuiiTe. Regemn

ven>

eligendum nominare prasGo-

this jus Sveeis competivit (idquen pra^primis ex lege & ordinationen

R» O. ©£6t#Äommgé (f) ) usque ad R. C

VII.

cujus de lege di-

$um §. III. Jus Svedis fuiiTe diximus ( quemadmodum etiam Lex Upl

ceu

arbitra reliquarum in rebus per-

plexis eiTet (t) ) Regem conftituen- di, quod vel evincunt hasc verbat

in jt©ag·; ttjetfjar gementigen $

martt/ at tfyet fomUpfwear J^offcitt*

$ar f)afma fm emeiian ftafcfaft/ tf)cr efter Råfiber (jela lanbet gått· 3ntet be^ofoe indra 56rfdfcer ttggia fåt> af

2B'©i&ti)erne om ianbfetté ftprelfe.

Eledi itaqut. fucre Reges ⁵ hac tn.

tdr

η ι· χ

ratione, ut,fi filiusRegis, fräter ^auΡ conjmguineus vir tut es, tanto faftigio dignas, habuerit, ^non h<ereditatis ffed

eleäionis jure ceteris omnibus antelatus

fuerit, quemadmodum nosdocet-»

0. Magnus (u). Obtinuit autem*.

Eleåio Regum ad A. 1540, quando

in follemnibus comitiis Oerebroén- fibus Regni Ordines

recordantes ingentia Gustavi L merita in _pa- triam, _quae etiam hodie ^nos omnes,

quibus ^amor & profperitas dulcif»

fima? patriae in deliciis funt, eo ma- I gis veneramur; quo alacrior DEI

beneficio fuerit in excutiendo ju-

gum Danorum, fnb _quo vel etiam-

num nobislu&andumforet, niii be- nignitas Divina hunc Achillem mi~

fiffet; Hujus, dicimus, merita ^re¬

cordantes poft maturam confulta-

tionem Ulum Pofterosque ejus Sere-

niiTimos,Reges Haereditarios,quoad

üneam mafculam, declaraverunt^»«

I _{Quod illorum unamine decretum_.}

faepius, utA. 1544 Aroüae, A. 1560

B

Hol*

18

Holmiai ,1604 Nore. pofl exdufum Sigismundum &c. confirmatunL».

Annoautem 1627 inComitiisHol- meniibus Ordines Regni, gratifica- turiRegi G.Magno, cui nulla ^ma- fculaproleserat, ob ejus plus quam Herculeos bellis Danico, Ruflico &

Polonico exantlatos labores

in fe-

xum

femininum filiamque ejusSer.

Christinam Regni jus hasredita-

rium detulerunt.

(n) Snorro & Chron. ryth. m. dfc.(ο) p.z6>

-

(p) XF. Conf.Scb. Up. ιγ. Lecc. A II. i.

(q) t.de R.j. (r) p.po. ( f)Locc. tn vitΛ

tjut er η. Ruß. (t) §. 6ΐ,

(11) Η. G. Sept. de El. R. Confer ι0α$.

8p. Ovnt). H. E. III. 16 II.

§.VI. Vocabulum,quod jam in ufu

eft, Regis feu ÄOtUUtgS ab ipfis ci vita-

tisincunabulis ^non obtinuit, fed tan-

tum å tempore Dygneri, qui pri¬

mus

hoc epitheton ufurpavit (x).

Ante hunc compellati iiint ©rottet

feu ©rottnat h. ^e. Domim ex inter-

pretatione Snorronis, toric# eorum

focias SrottttUtgar. Ex nomine au- *9

tem Frigga? feu Freja?, R. Niordii filia?,eminentiores _qu^qua? femina?

di&a? _funt grejet:/ hodie getter/ item- que Jättegrejer / quibus dom us fuity

ut

eodem

ποξόϊφ obferva-

mus (y). Per longum deinde tem- pus. Reges Upjalenfes fe fe nomina-

runt. Regis autem Svecorum titulum aiTumfit Rex O. ©£6t*Äonuttg / lege

lata

Reges Gothorum in poite-

rum

dicerentur (z): cujus fa&i ra¬

tionern Bazius(tf) hane reddit; quod

ι

pftquam pars S- Gothic concejjerit Regi Dant£, confiituerit R.S. confenju or dt-

mm

Regni Je R, tantum Svecorum

minäre, fupprimendo paulatim titulum

R. Gothorum, ne R. Dani<e äprovinciis

S-Gothia fibi relidis, fe Gothorum R.

intitularet. Quod tarnen dum fieri _po- flea viderent, audirentque deleta ejje Regna O-Goth. inItalia, & W-Goth. in

\ _tus Htjpania, public arunt Sveci hoc in legi- fak, ej {tnfcé ®6tfja nmnn i tU»

tom lanfcom faft ftäntxmoe/ utbait

B«. i ©tpefl»

20

i Bwaxite 8c c. (b). Ca r* VII. no- minavit fe R. Svecorum & Gothorum>

ut patet ex literis Alex. P. ad illum, quasNob.Ötnfjtclttt ex membr.Eccl.

Lincop. edidit(c), monumentoque

1

alio ab eodem allato [d). Quo titu- lo etiam fequentes Reges Cauu-

cus

(e) Sc c. uii, quamquam non per- petuo: nam plura autographa Ca-

nuti R., ab eiodem luci data, ^te-

ftantur

fe R. Svecorum tantum

appellavifie (/), quemadmoduuu

etiam Svercherum II. (g). Huic

deinde tifculo

ceffi t R. Vandalorum) SveticeQBdtttWé; idqueprocul du-

bio (ut taceamusE.Pomeranum 8c Chr.Bavarum, quorumille etiam-.

fe R. Vendorum, hic Sclavorum, Sve-

tico idiomate^Bdnfceté S. Q>) dixe-

runt) faåum å R, Gustavo I»

Johan ν i III. prakter Regis S. G. V.c#

titulum adtributus etiam t it. M. Du¬

cti FinlandU) CarelU, Ingria & Wo- feepetin in Rujßa, inque Livonia EfionU

Ducist A. 15 8 3

ut patet ex Bazio (i).

meäsbé

21

R.CAR.IX.ufus eft tit.jRegis Svec. Got.

Vand. Finn. Car. Lapporum feptentrio-

nalium, Cajanorum, Efiorum in Livo-

flå*

Filius autem R. Gust.

Magnus abftinuit toto ifto ticulo, 8c praefertim tit. R. Lapporum, cum Rex Daniae judicarit hane ju- ftam, _praeter alias, cauiäm cruen- tum Svecis bellum inferendi, quod

fe nominaret R. Lapporum; & Re¬

gem S. G. V. q;

M. Ducem FinL Du-

cemque EfionU & Wesmanriuz ie ap-

pella vit, quod edi&um ejus primum

de III. diebus prec. fol. A. 1612 da¬

tum monfl:rat(/é). Poft pacem au¬

tem

RaiTo pa&am receptus eft

tit. Regis S. G. V q;> M.Principis FinL

Ducis Efi. <& Carelidd

Domini In- grw érc. Cui acceflere poftea no- mina provinciarum reliquarum, å tempore quo Svedicae faaae funt»,

Ultima autem verba in titulo, vide- licet Comes Falatinus ad Rhenum in Ba- Oaria; Dux Julice, ClivU & Monti*

um&c. debentur RegiCAROLo X., qui

'

- '·

; x;

J

22

qui natales ad DucatumBipontinum,

hoc titulo infignitum, referebat_,,

quemque hodie Rex nofter Augu-

κίίΓ pofiidet, ut Cap. III. paucis di-

cetur. De iniignibus R. Sveciae ul-

tro etiam heic _ageremus; fed, ^cum inftitutum conantes reclamet, con-

iulantur Cel. Loccenius Ant. Sveo- g. Lib. III. G. IX. &B.Schefferus.

(*) Sn.p. 14. (y)p. 10. (ζ) Mejf. Sp.S. p.zz.

(a) Η% Ecc. p. 42% (b) L. Pr. t. de R. i.

(r) H. Ecc. p.496. (d) ib.p. jy8. (e) ib*

P.J64. Confer tit. L. O-G. (f) Η. E.

1-889-5*5- S7S- (g) ib.p.sli. (å) Vide confir. Leg. R. Chrifi. etiam Svetice

(i) Η. E. p. 4p4. ( k) Baz. Η. E. p. 799,

Cap. 11.

De Provinciis, _quse Orientale

Sveciae latus cingunt.

5.1.

SPatiofiffimum ^{tes campum Fmlandia hunc ingredien- primum} _ex-

excipit Etymon vocis, quod, ufc omniumfere vetuftifiimarum, me- ris nititur conje&uris, nihil mora-

mur.

De gentis antiquitate nec di-

cemus, cum adinftitutum noftrum

minus fpe&et; eaque praeterea ne¬

minem facile fugiat, qui Hiftorias

vel primoribus labris aeguilaverit.

Nec commemorabimus, quodFin-

landia prima fuiiTe putetur Gotho-

rum, ex Afia venientium

fedes,

ex

qua deinde vel ratibus ve&i, vel iimiofum

Balticum circum-

grefli, in Scandiam pervenerin|L·,.

Primus omnium, cui tarn feliciter expeditionem inhas orientales tér-

ras

fufcipere contigerit, ut ipii fuis-

que pofteris jugis obedientia prce-

iiita _{iit, fuit} Rex Ericus IX, qui

alias San&us, & Paulino X. audit.

Hic enim, vellicante aurem,ex juf-

fu Alexandri _III. P. R., Epifcopo Upf.Henrico continuis & iargiilimis

£ternorum pnemiorura promifiio-

nibus _{; ut} & Fennis Svecos _{per cre-}

bra

. 1 '

bra latrocinia läceife ntibus, ^contra-

xit exercitum, in Finniam movit,

& vi&oriarn, _quam vis non incruen-

tatn, reporta vi t anno ,ut 0. Magno placet, 1155, Öernhielmio 1157, &

Bäzio ₁₁₅₀ vel ^51. Itineris comi-

tem S. Henricum Tibi ailbciavit_,, qui exfomni ac pervigili fua follici-

tudirie

fterilem Chrifti vinde- miam fecit, donec å Lallo, quodam Fenno, vitali aura privaretur. Te-

lam ab Erico Rege inceptam per-

texuerunt fucceflores, dominiique

fui fimbrias in his oris latius latius-

qué extenderunt. Suafu ejusdem 1 Pontificis R. per epiftölam, quam j

ex

Vaftovio Nob. Oernhielmius ad- ducit, Fennos jugum quarientes,

in ördinem redegic Dux ille clarus

Gutormus Α, 1164, aufpieiis R. Ca-

roli

Vli; & in religione Chriftiana

erudivit Stephanüs Archi-Ep. Up-

falienils: quo tempore'ad Renda- _j

mechi, in prasfe&ura, ut exiftimat

OernhieLj Viburgenfi, priiiiaEpi-

fcoporum Finl. fedes

Aboam A:o.

XXVI. feculi XIII. permiflu Gre- gorii IX. P. R. translata, eft confti-

tuta. Tavaftios, infeftiilimos Chri-

ftiana? religionis Svecorumque ho- ftes, dsbeliandos curavit RexEm-

cus

Baibus, per adfinem iuum Bir¬

gerum Jerl O »Got. å Bielbo, & ad

Chrift. religionem compellendos impulfu Archi- Epifcopi Upf. Cum-

que Birgerus oppido fciret, quod

non minor eilet virtus provinciam

retinere quam facere

Tavaftias»

Burgum condidit, quo incolas ^con- tineret, ne licentia? fibuläm laxa-

rent. Hifce fa&is plura procul du¬

bio addidit, ni äudita Regis Erici

morte, quaein A. 1250 incidit, ipe potiundi Regni iter domum matu- rafTet.

§. II. Carelios Torchillus Änuffött/

ille laude digniffimus Regni admi-

niftrator in minorennitaté Birgeri, graviflimis ^eorum injuriis läcefli-

tus, fubegit, &petEp. Aroiienfem

Pe-

26

Petrum ad Chr. religionem perdu-

xit: ibique Wiburgum ad fraenan-

dam domiram provinciam fcondi- dit,quod tempore RegisGusxAvi M.

Epifcopatu inclaruit. FeJiciter de-^

inde Sveci

Ruifis faspius con-

greiH flint, _eoscß repreilerunt De

ceüero nihil mémoratu adeo dignum

in terris his geftum legitur ^ante A.

19385 regnante R. Magno

Hic, ^cum RuiTorum perfidiam diu-

tius tolerare

poffet, bellum pa- ravit, & tam feliciter acftrcnue et-

iam geiiit,sut Noteburgum illis ade-

merit: imo majora iacinora edere potuit, ii (quod Adherbalem de_>

Hannibale dixilTe fert Florus (a) ) quemaämodum fciret vincere, fic uti

vicioria fciffet. Pax tandem inte tu

Regem de Georgium D. Novogar-

dias fa&a eil, _qua hic partem Care-

lias fibi pepigit: limites enim in Sy-

fterbeckdc proximis verfus boreara

locis ponendi eiTent. Sed fatetuiu Laurentius Petri (b) eam limitum-*

con-

conftitutionem _{ad A. 1559} effe$ui 27 datam

fuiiTe; aeftate autem fu-

tura periiciendam. Tempore Ste-

nonis Sturii ienioris

gravifiimis ie invicemSvedi

Rufii multarunt.,

cladibus,inquod etiam inciditRuf- forum illä ftrages ad Wiburgum..

per fortiflimos Canuti Poffii miiites.

SubSvantoneSturio _{A. 1510} fbedus

LX. Annorum Holmiae percuilum eft, quod etiam Gusta.vus I. A:o

1523 & 1526 confirmavit. Mor-

tuo Czaro Wafilivizio Ivanovizio novam pacem per Annos LX. fecit Guftavus

filio Ivane Wafilivi¬

zio A. 1537, hac conditione, ut ex mari per Syfterbeck adCajnehofli-

mites collocarentur. Sed _{A:o 1554}

glifcens diu diflidiorum fcintilla-»

in

erupit, cum Rufii non-.

modo prastenfiones facerent in ea, quce Sveci _per A. CC. tenuerant; fed

etiam Fennos mifere torquerent fuis populationibus. Invicem autem non

unis velitationibus diverberatis a-'

28

mneftia & pax annorum LX. fa&a

eft A. 1557. Hane etiam filius Gu-

stavi _,

Rex Ericus XIV. A. 1562 confirmavit; fed tandem aegerrime,

& nonnifi aiTenfiorle pertinaciiftmce poftulationisCzari de transmittenda iibiuxoreJohanni$(Ducis tumFin- landiée, poftea Regis ) Catharina-j Jagellonica, obtinuit. At, clavum Regni pottquam Job. III. A. 1569 fufeeperat, belli incendium inale-*

obrutum furrexit. In

Rufiis fub Johannis aufpiciis defcen-

derunt praeprimis ftrenuiifimi he-

roés Pontus de la Gardie, ( ex no- bil i loco Gallia? oriundus, & A:o 1565 å Svecis Wardbergam Danis eripientibus captus") ac filius Comes

iacobus

fortiter egerunt, ut de la Gardie , Ruibs qui rem-» Kex- holmiam, Narvarn, Ivanogorodam, Jamam, Coporiam praeter alia op-

pida & tnunimenta eripuerint, &

ad pacem fub Sigismundo R. com-

pulerint; in qua, A: 1595 Teufina?

con-

29

conclufa, omni praefienlione in Li-

voniam abftinuerunt.

(a) II. 6. §. ip. (b) in Chron. M. S. & vit A

Magni.

§. III. Regnante R. Carolo IX.

pax Teuiinea non modo ftabilita

fuic W iburgi A. 1609, fed etiam cer- tis conditionibus firmior fa&a inter

Carolum & Czärum BaCZuski.Inci- dit hujus Czari regimen in _tempora

Pfeudo-Demetriorum, quorum uno

fuccifo, inilar hydr# Lernen, bin!

alii furgebant, & Polonorum, Ru£

fiam inefcantium,opibus ac auxiliis fuifragabantur. Hifce, ut & non-

nullis Ruilis, qui partes eorum fe- quebantur, ^cum Czarus impar eilet, fuppetias petiit åR.Svecorum. Α

Carolo repulfam adeo non tulit, ut lubentiflime potius ei annueritj tum quod Zuskius amplum fatis praemi-

um, videlicet Kexholmiam cum«,

adjacente terra aeternum pofliden-

dam,promitteret; tumut Carolus

maium» quod dicitur, in herb a ex-

ftin-

5°

ftingueret, ne, ii latius ferperet, 5c fe

ruina involveret. Mifit igitur Ca-

rolus

R.Comitem Jac.delaGardie

cum

aliquot Μ. militum, qui tam ftrenue Czari caufam egit, utetiam

illum ipfum, Mofcovhe inclufum, liberaverit, _totamque procul dubio

Rufliam å tyrannide & libidine Po- lonorum vindicaverit, ni defertum

militum perfidia ad patriae limites veiligia relegere coegiflet. Hasc

Svecorum fumma beneficia fummis

injuriis compenfarunt Ruffi: _quip-

pe non modo ex pa&orum tenore Kexholmiam

tradiderunt; fed

etiam hoftilitates in

runt. Jacobus igitur, quod ex pa- θ:ο fponte reddere nollent Ruffi, ar¬

mis extorquere in animum induxit.

Necfortuna eumfefellit. Namlva-

nogorod, Noteburgum, Coporiam ipfamque Novogardiam (de qua-»

πολυ$ξύλλ·η\ον; qitis ^contra DEum &

magnain Novogardiam ) å C.M. Ru {fo¬

rum

defenfam,virtus V.M.Svecorü

ce-

cepit. Qujn & magna? part'* RuiTo-

rum

perfuaiit, ut, miilis A. 1612

legaris Holmiam, enixiffime _pete-

rent, ut Carolas Philippi, Car.IX.

filius

quem antea elegerant Tibi Czarum, _{quantocrus iter in} Ruiliam

maturarec. Qua? tarnen occailo

comb inan di hos diffidentes vicinos evanuit:

propter varias occu-

pationes ferrum candens, ut patrio

dici folet pro verbio, cudi ^non pofiet.

Anno tandem 1617 die 13 Febr.

fub R. Gustavo Adolpho pax eon- cluia fuitStolbova?, &aRuffis ^con- firmata

fequenti in templo

Holmenfi maximo, folito crucis

fculo

qua praeter XX. M, rublo-

rum

Kexholmia & Ingria Regi noftro

accefferunt. Atque iic,quemadmo-

dum ad finem capitis diceturr

Ad dominum rediity quod fult Ante fuum.

§. IV. Progredimur jam ad Livo- tjiawy quam Martium _{campum ve-}

re

dixerimus:

tot rapidif-

fimis bellorum incendiis _{vexata_»;}

tot

tot funeftiifimis & internecinis da-

mnis affii&a; tantisqi cum malis, ut g verbo dicamus fa?pimme,&jam per f plures annos,collu<fiata fuerit,ut fin- \

gula prasfentiffimä terra? vaftitatem r intentatura vifa fint. Et

comoda, fi

qua? DEus T. O. M. Li vonia: concef- t fit, plane fileamus,haud veremur ad- ij

firmare

tam fertilem & abun- η

dantem eile, ut paucis inEuropa_» r

regionibus fit fecunda. Circumfufi I

fuerunt incola? hujus provincia? fpif- c fis fatis gentilismi tenebris ad fecu- I ri

lum usque XII. Ad Imperii vero 11 clavum fedente FridericoiLnobarbo Γι

mercatores quidam Bremenfes, ma- a<

ri ad inclitum quondam Gothlan- la

dorum emporiumWisby tendentes, ^q'

fzevitia tempeftatum abrepti, ad lit- qi

tus Livonicum appulerunt. Hoc oj periculo exemti in majus, videlicet fc

gentiiium crudeliifimas manus, fe cu incurfuros credebant; fed eis DEus ¹ pa ita favit, ut non modo vitam, qua? ut

in acie novacula? fita fucrat ₎ fed ce

etiam

etiam privilegia In Livoniam navi-

gandi, quotiescunque vellent, con-

fequuti fuerinc. Occaiione ultro in- vitante frequentes German! maxi-

mo fuo

lucro ufi funt, folique

,

fertilitate ac deliciis ille&i» ad aftu- tiam contra Livonos, nihil ^tale ex-

fpe£atites,fefe converterunt. Muni-

-

mentum enimYxkullam exftruxe-

j

runt, magisqj ^ac magis radices in

i Livonia _egerunt, ita ut, quantum-

1

cunque Livoni fa?pius allaborave-

•

rint in iis expellenais; femper ta-

o

] men fuccumbentes eonqueri neces-

o

fum habuerint, fe lupos inträ ovile

-

admifilTe. InGermanosigiturfabu-

-

lam adprime derivare pofTumus,

quam Juftinus (c) fatur regulum-.

-

quendam de Maililia, in ipiö ortu

>c

opprimenda, pronuntiaiTe; canem^

»t

fcilicet, _aliquando partu gravidam lo-

fe cum ä pafiore precario petiijje, in quo

is

par eret: quo obtento, iterat o petiijfe,

ae ut

fibi educare eodem in loco catulos li- d

et: ad poflremum adukk catulis, ful-

η C tam

/ - -V, *■

34

tam äomefticopräßdio ^proprietatem lo-

ci Jibi vindicajje. Nec aliter Germa- ni, qui primum inquilini, mox do-

mini in Livonia fa&i funt, fub qui-

bus veteres incolce tam duram fer- vitutem perpeili, ^ut nihil fupra_>.

Saevitia Germanorum vel hinc in-

telligi poteft, quod Livoni cum-,

mortuorum fuorum exuviispotum, cibum, fecurim & nonnihil pecunia?

monimentis intulerint,&talem nas- niam pronuntiaverint; tranfi o ml·

fer! ab hoc verum flatu in meliorem

munilum, ubi tibi ^non Germani am-

plius, fed tu Ulis imperabis, habes ^arma,

cibum & viaticum, ut ex Laficio te·

ftatur Äcictjen (d).

(c) l. XLIV\ 4. (d) in d. L. p. 4J»

§.V. Numero Germanorum auåo

Menhardum Monachum fecum in_>

Livoniam A.i ₁₈₀ adtulerunt,quem Archi-Epif. Bremeniis conftituitE- pifcopum Liv., & P.R, Alexan. III.

confirmavit. Tertius Epifcopus

fuit Albertus Buxhoefden. Hic A<

1200,

55

i2oo,utquidamputant, Rigam ab

anteceflore Bertholdo fundatam,

FedmoxåLivonis deftru&am,re£e~

dificavit &

cinxit, au&orque

fuic famigerato illi ordini Enfifero-

rum

in Livonia, _quem Ρ. R. Inno-

centiusIIL confirmavic,&profym-

bolo duos gladios rubros, Candida?

vefti ad crueis formam intextos, dedit. Primum Magiftrum fuiiTe-#

Vinnonem å Rorback feruntHifto-

rici, qui fedem Ordinis Vendam.,

conftituit. SucceiTorVolquinus,cum

videret fe 5c pofteros impares futu-

ros tot tantisque hoftium, fe undicjj

cingentium, molitionibus, coniilio cumEpifcopo collato petiit abHer-

manno de Salza

Magiftro Ordinis

Teutonici inPruiiia, HCrucigero-

rum & S.Mariae deHofpitali Hiero- Folymitano, ^ut Fuo Ordini incorpo-

raret Eniiferos. Res ad Pontificem delata eft adprobataque, poftquam»

Magiiler Fc redditurum Regi Dania?

Revaliam, Harriam, W irl an diam

C2 &

η

Sc Alentakiam promiferat, quas ei (quemadmodum Svecis Lealam,

iub dudhi ^Sc aufpiciis Johannis,

Svercheri filii, A. 1220 acquiiitam)

Ordo eripuiiTet. Has provincias te-

nuerunt per iongum fatis terripus usque ad Wäldemarum Iii. Sufce- pturo autem huic iter ad fepulcrum Chrifti,cum deeilent pecunia*,quan-

tas iter poftularet, vendidit easOr- dinisMagiitroXIX., vel,ut aliima- lunt, XVIII. Μ. marcis Colonienfis

ponderis, cum urbibus Revalia,

Narva Sc Wefenberga. Jus illud, quod Ordo Teutonicus in Enfiferos fibipepererit, redemit ilrenuus ille

Waltherus å Plettenberg, quierat XLL, Magifter,fadusque eft R.Im- perii Princeps.

§. VI. Quamdiu Epifcopi, qui ^po-

ftea Archi-Epiicopi fädi, concordiä

Sc amicitia

Magiftris foverint,

omnes

fuos hoftes fuma

ftrenui-

tate repulerunt: orta vero difcordia

-

dum

ßult't

Pa~

i Ρα(Ιού

dl

exercent, lupui inträt ovile.

,

Poftquam enim Ruilbrum Czarus

,

Iwanus WazilovizII. Regna Cafan

) & Aftracan expugnaiTet, impetu-

-

ofiflimum fuum furorem debac-

s

chandique impetum inLivoniam,

-

quam du dum fpe devoraverat, con-

a

vertit; tantaque ufus eft ßevitia &

immaniüate,utNeronem, Phalari-

·-

dem <5c crudeliiHmos quoscjj ^tyran-

i-

nt)s fuperans, vifa fit ipfa Nemefis

is

per eum omnem fuam rabiem in-#

ϊ, I Livonos evomuiife, omniacj tor- 1, _ι mentorum genera, quas excogitari

)S

Unquam poflint, in fcenam produ-

le xiiTe. Pacem quidem Livoni pri-

at taum emendicare, mox miilis _pre-

i-

tioiiilimis donis & ingenti pecunia-

rum

vi ab expedifione ^eum averte-

>

re conabantur: fed laterem lavabant iä Compofitis controverfiis cum Gu-

Lt, stavo L R.S. irrumpit A*i558 in_#

ί- ι Livoniam, ubiomniaex votoflue-

ia bant: fed ut faepe negat vefpera_»,

quod pollicebatur aurora y ita tam

mira

mira fequuta eftrerum cataftropbe!

ut inhians prada?, ipfe aliis factas

fit pneda, quod fupra oftenfurn eft,

&

fequentibus patebit. ConfiHa quidem habént Livoni de armis

RuiTo opponendis, ^verum dum Ro-

ttity ut dici aftolet, äeliberatur, perlt Saguntus. Mittunt pra:terea ad Cxfa*

rem

Car. V., Gustavüm item I.

KS.

Ghrift.ni. R.D. & Sigismundu Aug.R.P.de füppetiis follicitatunkü

verb illisvel bellis» vel aliis occupa- tionibus effent diftra<fti, fupererat

Urta falus vittis nullatn fpbare falutetn· j

Tandem duriflimo neceifrfeatis telo urgente Livonos, in partet feindun·

tur.

Joh. å Mceninghauien Ep. Oe·

felienfis & Piltenfis vendidit R. Da¬

lli# Frid, II. XX,M. thal. uncialium A. ₁₅₅₉ fuum Epifcopatum, quem

Rex conceflit fratri fuo Magno. A.

1561 ipfe Ordinis Magifter ultimus

Gothardus Ketler

R. Polono¬

rum

egit, ut ipfe tanquam feudum Regni übi fuisque pofteris retineret

Cur-

Curlandiam &Semigalliam, Regic|

cecferet reliquam Livoniam, å Ruf-

fo liberandam poflidendamcg. Re-

valia

terris Wirria & Har- ria; poftquam fepius å Magiftro Or- dinis auxilium contra RuiTos, ex- tremam perniciem illi minitantes, petierat, eique confiliorum fuorum

rationem exhibuerat, tuteke R. E-

rici

XIV. Svecorum eodem A. fe- fe commifit.

§. VII. Alea iic ja&a, oblata qui-

dem eft Sveda? opportuna iatis oe-

<

cafio Livoniam fibi poftliminio v in- dicandi; tanta tarnen pericula fa?- pius fubire coa&a fuit, ut illis _pene fuccubuerit. Hinc quippe Danus,

illinc RuiTus, iftinc Polonus, omnes

ftrenui 8c potentes proci hujus dui-

ciiEmae fponfe, urgebant. Tandem

vero

Svecus iingulari DEI Provi¬

dentia, manlbus cum iingulis con-

fertis, eam reliquis fere totam ex- toriit. InterR.ERicuM&Frideri-

cum II. R.Dania? ^mox bellum

tum,

4o

tum, cujus caufam Danus etiam Li- ]

voniae tribuit: in transa&ione

| Stetinenii A. ₁₅₇₀ regnanfce in Sve- i ciaJoh.III. reconciliatio fa&a. Ruf- t fus ftatim peil eveéhim Johannem \ in Regium folium ad arma contra \ Sve

feftinavit, tam propter Li- \ voniam, quam quod Ericus

fera ι

quidem fea juftimma pcenitentia a- (

AuSjCzaro uxorem Johannis, cujus, ; 1

cum

Johanne nondum defponfacse, {

repulfam tulerat, non tradidi(Tet. ^a Tepida'admodum ^erant bellqrum a initia in Livonia fub Johanne, ita ut, c ni Regi tam fideies fuiiTent miniilri, t

Revalienfesque datam fidem tariu c fan&e coluifFent, vel lenocmiis Da- fi

norum _,

Ru Horum & Pölonorum I inefcati, Veifame, peile,infeiliiß- Ii

-

misque eorum armis attriti, totam r Sveci provinciam amifiiTent. Sed 11

quamvis, ut inquit Silius (e)$ x

-

flet

ull

diu

Alibin inquAM S

Fortuha

titubante fides ; γ

Sc pr^tereaLivonis hoc beho nobilis ^t

Po-

-

,

41

Polonus ita éxproba verit; ed Ijdt-

ten bie2iefidnbif0eni?0fleute idngft if)re (utger an benben bdnben berfwjk

ren/n>o (te nun btnfubrotnetier f'φ&

ren (biten/ mitften (te (ϊφ auf ben rittfen legen/ bte fttfie tn bte fyöbe ftretfen/unb mit ben jefjen baé jura-

mentietftett (f); hoc tarnen in lau-

des Revalienfium perpetnas inti- mandum> quod nihil minus quam

perfidi fuerint. Intimiorem autem amicitiam pofiquam R. Joh. cuitl*

adfine fuo R.P. Stephano Bathori contraxifTet,quam coluerat cum al¬

tera adfine Sigism. Augufto R. Ρ.,

omni nifa egerunt, utLivoniaRufi·

fum expellerent. Confiliis etiam DEus aadidit iucceiTum. Nam å fua parte Sveci tam fortiter dimica-

runt, utipfe Rex confoederatus li-

tnis oculis fortunam eorum adfpe-

xerit, plenisque buccisfaiTus fuerit;

Svecos cepijle apros, dum ipfi piagas &

retia cuftodivißet (g): imo pacern A.

*582 cum RuiTo

Svecis exclufis,

fccit, ί1 _{in qua} totam Livoniam Cza-

rus

Uli renuntiavit totumque fuum jusinillam. Seriam etiam cum Ruf-

•

fls pacem eo magis Rex Joh.deiide- ravit, _quo religionis ( Papiftica? ici- licet, in Sveciam referenda) ^cura

ei majus _{negotium facefleret domi:}

fed fub Sigismundo tandem filioejus

fancitaeft A. ₁₅₉₅ d. ¹⁸ Maji Teufi-

nse, vel, ut alii malunt, Narva?, ac confirmata å Zufchio A. 1609 Wi- burgi: cujus tenoreSveci eum Li-

vonia excluferunt Nar vacp, & Kex-

holmiam illi reftituerunt. Nihil ita-, que poft tot tantasqj machinationes

RuiTo reliquum fuft, quam quod fe ipfum aranei inftar, mufcis retia^

tendentis, eviiceraviiTet. I

(c) B.P.II'i' {/) Ex CbriftUno ^(φ /·

$26. d. Z,. (g) Locc·

§. VIII. Sed nondum Livonia fuitu»

pacata. Nam ut nihil de fortibus R. Erici armis contra Polönos; nec de angue fub amicithe herba laten¬

te, quando adfines R. Joh. III. Sve¬

ciam,

43 dam, Poloniamque Sigism. Augu-

ftus

Steph.Bathori adminiftarent;

item

de molitionibus Polono-

rum in coronatione Sigismund! di-

eamus, eruperunt hoftilia eo acri-

us, & ceu rapidifli ^mum incendium,

diu fub favilla oecukatum & taeita incrementa capiens, poftquam Or-

dines Svecia? Sigismundum Regno jufte orbaverant, & Carolo IX. pa^

truoillud tradiderant. CaufamSve-

corum Rex Carolus viriliter egit, propitiaque ufus eft fortuna, pras- terquam quod A. 1605 adRigamin

Kirckholma ^vitam

vi&oria

procul dubio amiiiflet, vel vivus in noftium manibus venifTet, niii Hen- ricus Wrede, nobilis Livonus, ipfe

Polonorum infequentium prada

futurus, pernicém equum eifubmi-

niftrafTet. Poft obitum parentis

A. 16 ii R. Gustavcjs Adolphus

redegit Polonos fere ad inritas; Ri- garnA. 1621 cepit, Livoniam

ma- gnam(j partem fecit fuam:

ta-

44

tarnen Poloni, _quos in medio vi&o-

riarum curfii & Carolus & Gusta-

vus

R. fa?pe de ^pace follicicaverant

per fuos, tam pertinaciter & mor- dicus bellum continuarunt, ut iii- percilio, quod dicitifr, Manliano

omnes

a?quas conditiones reipue-

rint. iEgerrime tandem Α. 1629

€X

interpoiitione Legatorum R.

Gallia?, R. Magna? Brit., Ordinum

Feeder, in Belgio & Ele&oris Brand.

( qui Gustavum

nec falfo, dignum

iibertatis Germanica? vindicatorem

putabant) VL ^annorum inducia?

pa&se funt. Quo tempore R.Sveco-

rum

praeter ea, qu# in Livonia oc- cupaverat, Memelam etiam, Pilla- viam,Elbingam &Braunsbergam in Pruffia retineret. Exa&is his VI.

Annisy videlicet _{A. 1635,} XXVI.

iterum

inducia? fa&ae, re-

gnäte R.Christina, Stumisdorphii*

quarum vigore Sveci reddicierunt-*

Polonia? Prufliam. Anno autem

1655 coa&us eftRex Carolus Gut

sta-

45

STAvus expeditionem facere in Po«

loniam

ubi ufus eil tam propitia fortuna, utRege faélo extorri, ar¬

ma

fua ultro citroque circumferret

vi&ricia

Polonosque adigeret ad

fidelitatis juramentum Tibi pr^ftan-

dum. Colledlis copiis rediit quidem

Rex Joh. Cafimirus, tarnen ßepius,

& inprimis in praelio illo triduano

ad Warfoviam, in _quo tarn acriter

eertatum, ut vix no&urna? tenebras frameas å crudeli cxde revocare po- tuerint, viélus improfpere egit. Vi¬

res

autem fuas maximas

Ga-

rolus

R. contra Danos, eum å ^ter-

go invadentes, convertiiTet, felicior fa&us eil. A. 1660 compoiitum eil

cruentum hoc bellum in pacificatio-

ne

Ölivenfi ad Dantifcum hac ratio- ne, ut poil R. Caiimiri deceiTurriL·

nullus Rex Polonorum uteretur ti- tulo Re|is Svecice,nec unquam pras>

tenderent aliquid in Sveciam, Eilo^·

niam, Oeiiliam Livoniamque, tam

trans-quam eis Dunanam,quam ^per

tem«

/

4*

tempiis induciarum Svec! tenue- <

rant. Not. vero hic eft, quod ^nec i

tota Livonia eis Dunana fit juris i Svedici, videlicet ea pars in qua-» j Duneburgum; nec tota träns Du- j

nana

Polonorum:

ab illa parte r

munimentumSvecorumjacet,quod c diciturÄObrott ©^aué. Specialiora t petantur ex §. 3,4,5 &c. inftrumen- 1

ti pacis. Pra?terea retineret uterqj, 1

tam Rek Svecise quam Polonrae, ti- t

tulum Livonia? fub nomine Ducatus. I De hujus praterirorumcji annorum t

cum

Polonis a&ionibus, nihil jani t

dicimus. f

5. IX, Ne fub magnanimo illo \

RegeCAROLO Gustavo quidquam

hoftiiitatis, vel ut re&ius dicamus c materiei virtutis Svedica? exercen- J

da?, deeiTet, fcedus etiamRuiTorum c Czarus rupit, feque per Careliam, >

Ingriam & Livoniam diffufdit, & *

Riga tormentis diverberavTt: åqua (

tarnen mafcule repulfus eftåSvecis. i

Anno 1661 reconciliatio fa&a eft i

Car-

Cardienfis, _{quae omnla ad} priftinum

revocavit ftatum. _Anno 1699 in- ftauravit REX nofter Sereniffimus pacem cumRuflo: fed quam fände jusjurandum & fidem hic fervave- rit, loquutus eft ille poft plurimos

occultifiimos conatus perfidias foe-

tus, _{quem anno} fequenti _peperit;

loquufce Carelia, Ingria & Livonia,

hodiernusque dies, velnobis tacen-

tibus,loquitur. Speramus RuiTum Punicce fidei fraudisque documen- tum, fuum dominum Ferientis, Fore,

bonamque ^{caufam, ut} _{ccepit, trium-}

phaturarn.

§. X. Ad dominum rediit, quod fuit ante

fuum, diximus in fuperioribus ^: quod

paucis explicabimus, & quamanti- quum fit S vecorum jus in has pro- vincias oftendemus. UtBericonis, Gapti,Amali, Hetebroti, Roderici, Geterici,Philimeri,ArmanariciRe-

gum in has regiones imperia taeea- mus, Inguarum nominamus, qui

fecu-

48

feculo V. has terras iiib Svecörum

poteftatem redegit. Seculo IX. idem fecit Rex Olaus II., utpluribus mox dieetur. Seculo X. tenuitR. Ericus Vi&orioius praerer alias _provincias Ymlandiam, Eflhoniam, Curlandiam,

Boruffiam & Livoniam: quas tamen-»

pofterioribus temporibus iterunu abalienata? funt. Circa A. C.

Johannem quidem habemus,Sver-

cheri filium, in Livoniam feciiTe

expeditionem,Lealamque fubegifTe;

fed

Germani S vecis eripu-

erunt. Qui fcire deiiderat quo jure

JEricüs XIV. fucceflbresq} ejus Li¬

voniam iniiiam clientelam fufcepe-

rint (folticitati fcilicefc etiam literis Imperatorum R. Caroli V., Ferdi-

nandi & Maximiliani) qua^rat ipfum

Rofcium in libro, qui infcriptus eil;

Verit

ä caiumnw vindicata, A. 1700 edito. De veteriSvecorum jure in

has provincias praeter annales ^no-

llros habemusaliosnobisομοψηφάς.

Adeamus Hift« R. Norvegicorum,

49 in quibusfilia 0.<Si6t*StftUtttg/bel¬

lum diiFuadens, quod parens in O-

laumCrafTum R.Norv.paravit, ita loquitiirf om jag (Mie något tdba/

ft toiße jag faft bäßec at tu fufmat:

öfterrife unbet tig/ bmißet tbe for*

tige @n>ea honungar ägt ^aftpa/

οφ nu f6r en fort tijb feban ©tpr*

btom tbin fränbe labe unber jtg (i).

Quin & apud Snarronem Legifen, iotgnb eundem Regem iic alloqui-

turmin faberfaber mintié ®ucf gmunbjbn ßongt i Upfai/ oc fagbe/

at banijtn wlmaefé tio btog biuettf

aar t lebing ttlanbre ianbe/ oc tnanb

unber jtg Jiplanb/ Sarelelanb/ <£(!#

lanb/ ocb ^urlanb/ met anbce 2a\u be/ faafom ftore fdfier οφ bpggnin*

gar enbnu tußne/ fom banb ber gtore lob (2). Gonferatur §. 75. in Hift. R. Norv.quae adprime ad no- ftrum inftitutum facit, eique ma¬

ximum additrobur. Prseterea

ftrat

Michavio Gel. Rudbecfcius

univerfum ^tcrr<e traüim, qui prifcis

D Sar»

5°

Sarmatia Aßa Schytica appellatus fuerat

Gothici imperii poßejßonisque fuißhy donec ä Tat aro fubjiceretur(3),

Irao oftendit prasfatus au&or 1. c.

Varegos ,quosRufli agnofcuntRe- gni fui conditores, Svecos fuiiTe:

cum

quo G.Hornius & Fellerus,prak¬

ter alios, (4) conferantur. De Regno Holmgardico nihil jam dicimus

quoa Svecorum Reges in incimo hujus maris recefTu condiderint_,, Regulosque ibi fiduciarios fui fan- guinis conftituerint, ad arcendas

hoflium in

Balticum orasque S vedas incurfiones. De hoc Regno,

nihil dicimus, ^cum Au&or egregii operis, anno 1700 Stockholmiae ^e-

diti, cui titulus; Difiujfio crimtnattO'

mm_y

quibus ufus Mefcor um Czarusy

cum

hello Svecis £rc. iüato pratextum

quareretyåz eo exa&iflime egerit.Vi-

deiis etiam praeclarum patriae lu¬

men

nobiliiT. _/ qui non-.

Iblum hiftoriam iftorum Regum (5);

fed & genealogiam exhibuit (6).

r (0$·

5x (l) §.fo. {ι) p.m. 2it> fj) T. III.p. ig?·

(4 j Ar?. Ar p. m. zpfatf Orb. Imp.ρ.^+ζ*

Fell,

Ått bunc lo

(?) Η. Ecc. ρ,

·' //vv

ig?. (6) ρ. Η7.

{.XI. Ad Curlandiam quod adtinet

& Oefiliam, fuerunt ilheiisdem fere

fatis fubje&a? usque ad fec. XVL,

quo tempore, ut antea di<flum,ha?c

ad Danos pervenit, illa maniit fub

Gothardo Ketlero. De Curlandta,

qua? å traniitu Regis noftri Augu-

ftiflimi in Poloniam A. ₃₇₀₁ pene immota iuit inSvecorum manibus»

paucis figillåtim dicemus. Hane perantiquam Svedia? provinciarn-.

FuiiTe fupra oftenfum eft: & _quam-

vis ejus, ^ut & adjacentium, incobe Sveeorum poteftati fefe fubduce-

re

fa?pius tentaverint, illis tarnen-, minus fuceeilit ad fec. circiter X.

Sic enimlrefra&arios ad obedienti-

am

redegit feculo IX. Rex Sveci»

Olaus II.

& cum illis ita pepigit,

ut nobis

Rimberto in vita Ans-

garii (g.) au&ores funt Nob. i>Ut*

Da tjuim