IN JUS NATURJE

IN JUS NATURJE

PROLEGOMENA

q u JE

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPS.

p. p.

Mag. laur. magn. enberg

stip.

leymt.

ET

JOSÜA ZANDER

C

ALM. STIP. REG.

in auditorio gustav, d. ix junii mdcccxii

η, α. m. s»

P. I.

UPS ALI AE

excudebant Stenhammar ^et palmblad

reg. acad. typographi,

in

sacram regiam majestatem

magm fidei viro

dioeceseos calmariensis episcopo ordin is de stella polari membro reverendissimo domino doctori

AGN O STAGNELIO

et

maxime venerando conslstorio calmariensi

sacrüm

voluerunt debuerunt

iiespondentes

IN JUS NATURiE PROLEGOMENA.

7. De materia, in qua vevfatur ^jus natur de.

Llt juris naturae materia, quae sit, perfpiciatur, placet

ante definire, quid iit jus.

Rerum, in _qvarum cognitione verfamur, duplex ^cer-

nitur ordo; unus earum, qnas funt; alter vero earum»

quae esfe debent. Hinc & iegum, five regularum uni- verfalium ex quibus ordo rerum conftituitur, _{genus po-}

nitur duplex: naturae & libertatis. Quod enim eft nec aliter esfe poteft naturam appellamus, inque hac necesfi-

tatem phyficam inesfe dicimus; contra vero uhi quid de-

bere fieri cogitatur, tum Iibertatem rationis ex ideis de- terminandam poftulamus. Itaque cum mundum inter fe

quafi partiantur necesfitas pbyfica & intelligentium liber-

tas, quarumvis omnino Iegum principia vel ad naturae vim vei ad rationis ideas referenda esfe colligitur.

Atqui perfpicuum eft hanc, _quam nobis optavimus,

de jure quaeßionem, ad libertatis provinciam pertinere.

Jus enim intelligimus id, quod, etfi minus fit, esfe tarnen

debeat, _quo ipfo Iibertatem & aliquam libertatis regulam

adesse conftituimus. Quod ii rationis fit proprium liber- tati, qualis esfe debeat, praefcribere, nec regulas, quibus

A _{dir i-}

5

4 =====

dirigatur libertas, nifi ex ideis peti fas fit, nimirum Juris

quoque ideam ex ipfa ratione hauriendam esfe apparet.

Ut vero haee idea a ceteris rationis de iis quae esfe de-

bent praedpientis ideis rite diftinguatur, primum quidem

animad vertendum eil, de jure quaeri ^non posse, nifi in-

dividuorum quaedam communitas agendo inter fe con- currentium exiftafc. Talis vero fi ponitur esfe individuo-

rura ratione utentium, id. eil, hominum communitas, cum

quid alter faciat alterius non posiit non interesfe, jam quasritur : quisnam alteri ad alterum habendus refpeétus?

quaenam vita homini inter homines verfanti agenda, quo-

rum aliquid ^a fe fieri, vel ^non fieri, hoc vel illo modo fieri, referat? hac quaeftione orbem quidem definivimus, qui juris ideam fno, necesfe eil, adilringat ambitu; ne- que tamen ita, ut fatis in anguilnm conclufus videatur.

Etenim qui alteri ab altero debetur refpeilus non idem

continuo jus. Scilicet unns eil refpedus homini ad

hominem propter naturae humanas infirmitatem omnibus

comniunem habendus, fiquidein ad ^ea, quae natura de- fiderat, paranda tuendaque pro fe quisque impotens al¬

terius ope auxilioque indiget: atque haec earitatis & be-

nevolentise ratio eil: cujus prreceptis paret is, qui pro- deil quibus poteil; parere vero ita officii eil, fi quis cum virtute congruere volet: ceterum ut id velfe nemo co- gatur. Alter vero eil homini ad homines propter i ρ fa ⁿⁱ

rationis dignitatem, quae in illis cernitur, habendus re-

fpedus: hac énim cum homo excellat, reverentiam ad-

verfus fe ab aliis adhibendam esfe poftuiat; nec illa,

utrumne adhibeatur, alieni cenfet esfe arbitrii,fed iui; ita ut praecepta, quae hinc fluanfe, obfervare velie quidem jufiitiae fit propter feipfam expetendae, fed & nolentes

externa vi cogere liceat: id quod juris proprium esfe ftatuitur. Itaque jus eil idea externi hominum inter fe

re»

s

refpe&us, qvalein rationis, quae cuivis ineft, dignitas poftulat.

Leges ex hac idea oriundas, quatenus omnibns ra- tione praeditis fola rationis ope innotescunt, naturae jus

dixerunfc, id eft, ufc opinor, naturae Auéloris, a quo & ratio ipfa proficiseitur. Huic vero idearum five ipiius ratio¬

nis Iegislationi legislationem opponnnt ii c di diam pofitivam

fen leges ab humano quodam legislatore fociefcati homi-

num impofitas-, qaarum ad notitiam hiiloria & experien-

tia opus eil. Hitic jus vel naturae ve] pofitivum: & qui-

dem in utroque legum externa necesfitate cogentium

conftitutio: in illo vero quail ipfum exemplar; in hoc ef- figies ad exemplar quodammodo expresfa : in illo princi- pia; in hoc regulse iive normae judicandi e principiis ipfis deducendae; jus naturae idem femper atque immo-

tum; juris pofitivi ^pro diverfa temporum hominnmque

indcle diverfa forma; illud fibi ante oculos conilituere

legislatoris eil; hoc vero fequi judicis in civitate jam

conftitufca.

Evolutione juris ideae fyflematica, jus naturae, ufc fcientia confideratum, abfolvitur. Itaque hujus fcientiae

eil leges juris, ratione fola fundatas, exponere, ita ufc

ad unum quoddam principiiiiö relaiae nexu infcer fe ne- cesfario contineantur: Quumque eae leges ejusmodi fint,

ufc ad illas obfervandas vi cogere liceafc, id vero quod

fcali ex lege poftuietur fuum cujusque jus fit, jus itidem

naturae fcientia jurium hominis naturalium, id eil, ratio¬

ne ipfa deicriptorum, definiri poterit.

11. Os Juris Naturae Principio.

Per juris naturae principium, quod idem, ut ^ex Γα¬

ρ en«.

6

perioribus liquet, omnis pofitivse Jegislatiorne principium,

esfe debet, legem in tel lig i mus iummam & universalem, ad _quam juris omnes leges referri oportet. Illud ^vero principium in ipfa juris idea, ii ve idea mutui hominum

inter le refpeéfcus, qualis propter rationis dignitatem esfe debet, quserendum esfe, fi conceditur, primum hac dig-

nitate explicata, principium ipfum, quäle fit, facile pa- tebit.

Homo quisque, qnod ratione utitur, perfona efi, atque hoc nomine ab individuis rationis expertibus, quse

res

nuncupantur, diilinguendus. Res omnes pretio tan- tum ad ufum aliquem relato gaudent; neque ipfae pro¬

pter fe, fed propter finem aliquem quafi extra ipfas po- fitum, exifiunt: contra vero perfona pretio gaudet abso-

luto; fua ipfius, non aliorum, causfa exiftit; finem fuum

habet in fe. Homo quisque, ut perfona, fibi ipfe eft fi-

nis. Scilicet rationis haec eil, _quas in homine cernitur, dig ni tas. Societatem infens, quaecumque in agendo ex- ftiterit confliftio, hane poftulat ut quisque dignitatem re- vereatur, neque ei quidquam detrahi posse putat nisi ^ar- rogantia non ferenda: quicumqne enim detraxerit, is fibi prae altero excellentiam arrogat; nihil ^vero efi ratione excellentius, _quae nnicuiqne homini finem abfolutum pré- tiumque non tiifi ad.hunc finem referendum comrouni- cat. Itaque ideam allegat quisque fibi & aliis legem in agendo futuram; ejus vero legis fententia hsec efi: uten- dum omni homine ut fine per Je; vel quod negative idem

valet: utendum nullo homine ut

tibi tuisque ßu-

diis infervitura. Efi enim jus ipfum, fi quis fit finis per ie, utique & talem esse habendum; ex illa igitur lege, tamquam fumma & ultima, inter homines, ut personas,

judicari oportet.

Ad

Ad hane vero legem referri posfe ceteras, quas jus

naturae compIecclitur, om nes, cum ad ipfum jus naturae pertineat, nobis quidem fatis erit paucis indicare. Horno, quod rationi convenienter agere poteft

finis eil per ie:

neque vero agere posfet, niil viribus iibi a natura con-

cesiis iua ipfius ex mente confiiiGque uti beeret: hoc

jus omnium primum Iibertas eil: libertas feu virium ufus

rerum ufum defiderat: homo igitur habet jus res iibi fub- jiciendi eas, quae ad ufum vitae pertineant: fruilra vero res iibi ad fuos ufus fubjiceret, fi periculum esfet, ne his rebus ab aliis pr i varetur, quin etiam ipfe vi cogere- tur: aélione enim rerum iic perpetuo turbata, aut certe,

ne turbaretur, metu injeéto, omnino nihil rationi ^conve- nienter fieri posfet, nec rationalitatis fine fubfato, homo per fe finis exiileret. Ut ab hoc metu fecurus ht, &

quae iibi fubjecerit tuta habeat poftulante quovis,alt«rutn

oritur jus hominis ab fo lut um fecuritas. Hinc duae leges

e fuprema juris lege dedu'ftae: Circumfcribe virium tna- rum ufum ita, ut fuis qvisque viribus uti posfit: Da cuique fidem te fic _perpetuo velie circnmfcribi. Ab his

vero ad reliqnas, quae juris naturae Syilema conflituunt,

ratio facile progreditur. Prima jurium omnium adquiii-

torum fundamentum praebet, quatenus id, quod natura

commune eil, libero virium iilu privatum reeidi poteil:

iecunda vero jus ipfum continet civitatem conilituendi, quatenus hanc ad jura omnia tuenda ipfa juris idea po- ilulat. Eaedemque leges ut valeant vi eifici posfe aper- turn eil, quod homine ut fine _per fe uti juberit.

III. De Juris Naturae Ö5 Ethices ad fe invicem refptftu.

1) Ethice omnia oi'ticii praeeepta, ex ipfo fine, qui homini propofitus esse debet, rationalitatis profedta tra-

ditj

δ

dit; atque haec homini cum erga fe ipfum tum erga alioS

fervanda: jus naturae non niii eas leges explicat, quae

ex idea dignitatis perfonarum in communitate exiften-

tium oriuntur. Hinc prsecepta officiorum erga alios: cum

vero leges iiiae non tam quid faciendum, quam quid non faciendum fit, prsecipiant, idque ita ut ad obedientiam

illis praeftandam vi cogere liceat, in officiis erga alios,

quae juris dieuntur, praeeipue habenda funt ea, quse in

Ethice negativa audiunt, id eft, libertatem ipfam feu agendi facultatem reftringentia, ut etiam aliis quidquam,

in quo libere agatur, fuperfit. Id quod ex ipfo princi-

pioj quod posuimus, videre licet. Oportet enim quemque

uti altero ut fine _per fe, id eft, numquam uti altero ut

mera re ideoque fe ipfum circumfcribere, vel non com- mittere, ut alienam tollat libertatem. Haec ipfa uniuscu- jusque alterias causfa circumfcriptio ex dignitate ratio-

nis omnium aequali, indeque omnium erga omnes reve- rentia habenda, univerfalis eft jurium fmis. Sui cuique fi-

nes detenninantur ^non transeundi; nec vero inträ hos

fines quid fieri debeat, fed tantum extra illos nihil fieri

debere conftituitnr.

a). Cum a rationis initiis progrediantur & Ethice &

jus naturae, utriusque etiam disciplina entium ratione praeditorum libertatem fpeftet, prsecepta tarnen Ethices

a

juris prseceptis ita diftinguenda funt, ut illa ^non ni-

fi interna animi obligatione, haec vero poftulatis & legi¬

bus externis convenienter valeant. Ethices eft inter-

nam affecluum cum ratione pugnam componere; juris

vero naturae externam entium rationalium inter fe diri-

mere pugnam. Hinc aliam Ethice, aliam jus naturae aélionum cum lege convenientiam poscit. Ethice enim

hoc ipfum, quod reéte fit, ita approbat, fi eft voluntarium

atque