NICOLAO BONITATE

K 5

D.

SPECIMEN ACADEMICUM

DE

BONITATE DEL

Qu O D

VENIA AM PL. FACULT. PH/LOS. UPS.

PRvESIDE

PETRO NICOLAO

CHRISTIERNIN,

PH1LOS. ET J. V. D. EOG. ET MKTAPH. PROF. REG. ET ORB.

PUBL1C0 EXAMINI SUbMlTTlT

CAROLUS BERGMAN

H-ELSINGUS.

IN AUDI T. GUST. MAJ. D. IV. JUNII A» MDCCLXXXIV.

Horis A. M. Solitis.

Bonus efl omtiibus Jehovah, & in omnin fua opera mifericort♦ Pf. 145:9»

UPSALIAE,

apud, Dirfxt. JOHAN EDMAN, Rbg. Acad. Typogr.

VIR IS

AMPL1SSIMIS et CONSULTISSIMIS;

D:oPETRO SCHISSLER,

OECONOMLE DIRECTORl SPECTATISSIMO;

DoBALTHAS. ESAI/E HOPPENSTEDT,

AD CURIAM UPSALIENSEM MAJOREM SENA-

TORI GRAVISSIMO;

PATR0N1S & FAUT0R1BUS EX0PTAT1SSIMIS

Tenuem ^hane opeUam, argumenti tantum fublimi-

täte commendabilem , Vobis ^> ceu qualerncnnque gra- ti animi tejferam ^> cum calidißimis pro conflanti i?

florentijjima Veßra Veflrorumque omnium felicitate

v otis a c fufpiriis di c are voluit

Amplißimorum

N0M1NVM FESTRORVM

cuftor hwmlTimuf

CAROJLUS B

G M A N»

$. 1.

Agnitio Diviiice bonitatis efl ferfettijjimumfundatneit*

tum religioms.

Erfi ^£tum Deus omnium digniftimiim, noftrarum Ii tarnen de ulla cogitationum re alia, fit certe obje- de

Eo ejusque faftigio reverenter & circumfpe&e judi-

care & loqui debemus. Is enim a fenfibus humanis re*

motiftimus, lucem inacceflam _{occupat, atque} nonnifi ab

effeetibus fuis in ^rerum univerfitate obviis, agnofci &

dijudicari poteft. Omnes fåne idese de rerum omnium

Au£tore ejusque perfe£tionibus, a mundi contemplatione iliiusque partium & mutationum confideratione derivantur,

nec iine relatione ad opera fua Supremum Numen ullo

modo intelligi, manifeftari, aut repraefentari poteft. ^Ne¬

mo profe£to concipir notionem Entis perfe£tiftimi, nifi ab-

ftrahendo ab entibus finiris

eorumque cognitis perfe&io-

nibus: neque de caufla univerfali cogitatio inftitui aliter poteft, quam adfcendendo a multitudine cauftarum Sc effe-

£tuum fingularium; quemadmodum etiam regrediendo in

ferie cauflfarum dependentium, in prima aliqua aeterna Sc independente caufla fubfiftendum efle merito judicamus.

Si itaque in omnibus fere feientiis, primae Sc univerfales ^mu-

tationum cauflas fint nobis occultae, Sc prima rerum prin«

eipia obfeura, ^cum claritas Sc evidentia in effe£tibus Sc confequentiis unice deprehendatur j quid mirum, fi fum-

mam Majeftatem Sc fublimitatem primi Sc independentis

rerum omnium principii Sc conditoris3 penetrare Sc com-

A 2 pre-

* De Bonitate Dei,

prehendere haud valeamus. Quamquam vero divinus iui-

jus domini fplendor longe major & excelfior fit, quam

ut eum ferre praeftri£ta mentis acies, atque direkte con-

fpicere imbecilla mens pollit; nihilo tarnen minus per di-

lio-entiftimum ^naturee fcrutinium, Sc indefeflarn meditatio-

nem

infinitum & incomprehenfibilem ipfi competere per- fe£tionum omnium

quae in unum coire poflunt, comple-

xum, haud obfcure intelligere& adprehendere poftfumus.

Quid enirn ipfi deefTe poteft, qui omnia omnibus dar, ni-

hilque aliunde accipit? Inter omnes vero fummas virru-

tes, nulla magis homines ad Deum allicit, & ar£ius cum

Eo conjungit, quam Ejus boniras Sc beneficentia. Menri

noftrae, quae in bonum naturaliter propender, nihil gra- tius efTe poteft:, quam bom ad nos relati confideratio. Se- pofita Dei bonitate, nihil fupereft, quod nos ad Dei in-

vocationem, ad fpem Sc fiduciam in Eum concipiendam

ad gratum erga Eum animum, vel ad ^amorem Ejus exci-

taret & inflammaret. Frigida tantum fubmifiio & majefta-

tis ejus admiratio, aut metus fummae potenrise, animum occuparet. Hinc apte Seneca: Primus Deorum cultus, De-

os er eder _e, deinde red der e Ulis ma je(intern funtn, re ädere bo-

nitatem, fme _qua nulla majeßas. Epifl. XCF. Plurima in hoc

univerfo nobis fefe offerunt bona, quibus contemplandis

Sc fruendis pro diverfa bonitatis menfura diverfimode ad-

fieimur Sc dele&amur. Magna enim funt opera Creato-

ris, Sc qui ad ipfa adtendit, non exiguam inde fentit vo- luptatem. Vix tarnen quidquam eft, quod animam imme-

diate pafeere, Sc dele&atione intima replere poftit, fub-

lato fenfu amoris Sc bonitatis Divinae, Quo vividius vero Dei amorem perfpieimus Sc agnofeimus, eo fortius ad E-

um amandum, firma fiducia invocandum Sc ad gratias ob

aeeepta beneficia agendas, animus exciratur «St impellitur,

atque in ejusmodiadfe&ibus mens exhilararur, conftansque gaudium pereipit. Quando bonitas cum excelfislimo fum-

mi

De Bonitate Dei. f

m\ Numinis faftigio conjungirur, Dets non tantum ut b-

mni gloria, admiratione & veneratione dignisfimus, ve¬

rum etiam ut fummum animi noftri bonum, fuper omnia

amabile

repraefenratur, in cujus jucundiftimo cultu & mu-

tuo amore, anima feliciftima 8c beatiftima redditur. Deus,

qui nos veritatis ^non minus capaces, quam felicitatis cu- pidos effecit, fefe nobis ipfe manifeftat, fuorumque be-

neficiorum veftigia in operibus fuisquotidie commonftrat»

Nobis ergo infirmitatis «Sc indigentiae noftras confciis , ni¬

hil dulciorem adfert confolationem, quam quod Audtorem

& Moderatorem mundi, non modo potentiifimum, Ted

humanis eriam rebus propitium ^ac benignum venerari 8c

experiri liceat. Major quidem fb excellentior eft lummi

Numinis bonitas

quam ut intelledlu noftro, ardtis limiti-

bus circumfcripto, tota comprehendi queat. Quoniam

tarnen innumera ejus argumenta ubique confpicimus, ean-

dem faepius quidem tradtatam nunquam fatis pertradtan-

dam brevi difterratione explicarius tradere apud animum

oonftituimus. Faveat conaribus noftris benigniirimum Nu-

inen, & mitiorem L. ß. adhibeat cenfuram.

§. ii.

Not 70 b om a c benigni gener atirn.

Bonum dicitur quidquid vel jucundum eft vel utile\

ex quo relativam arque hypotheticam efle hane adpellatio-

nem ciare conftat. Utile autem eft, quod vel ad jucunda adqui-

renda, vel ad mala ac taedia removenda quidquam confert,

Omnium confenfu vere bonum eft, quod ad totius focie-

tatis humanae falutem aliquid efficit, vel pluribus infervit, neminique innocenti nocet. Bonitas alio quidem fenfu re¬

bus 8c mutationibus tribuitur; alio naturis libere agenti- bus, feuperfonis. Res enim omnis quidem per fe bonaefty

feu adutilitatem quandamhominibus, fi redte adhibetur,con-

eiliandam apra;fed tumdemum adln bona dicitur ,ubi rire ad-

A 3 plica

6 De Bonitate Dei.

plicata, ad dele&ationem procurandam vel tcediüm evitaa.

dum quidquain praeftat. Aftioni bonitatem tribuimus,

qmndo ad noftram 6c aliorum felicitatern augendam vel

confervandam aliqua ratione conducic. Natura autem vi-

va ac libera ^non tantum eo nomine bona dicitur, quod perinde ac aliae prodefte poteft: fed ideo prcecipue, quod

fuo quodam actu prodeife cupic, feu ad benefaciendum eft

prona. Hinc bonicas fenfu morali, prout eam jam acci-

pimus ^, conliftit in benevola inclinatione aliis innocentibus

benefaciendi, 6c mala ac miferiam ab iis removendi. Bo¬

nus ergo non ftatim eft, qui fui commodi caulfa, aliis fe-

mel iterumqu.e benefacit, fed qui facile,qui frequenter 6c

conftanter beneficus eft, ideoque ex interna animi pro-

penüone bcne agit, 6c voluptatem percipit ab aliorum in-

nocentium felicitate, 6c taedium ab eorum adliictionibus.

Neque bonitas, malorum 6c improborum conliliis adfti-

pulatur, fed potius eorum conatibus fete opponit, eos impedit oc coercet. Si fur vel larro indigeac alterius au-

xilio ad effringendas fores, in bonitatem nonpeccat, qui

eundem deftituit, quique eum a crimine perpetrando de«

terrere 6c impedire ftudet. Bonis nocet, quisquis peper«

cerit malis. Poena _pravorum 6c fceleftorum publicue fa-

luti infervit, adeoque beneficium eft: ut qui lupum occi-

dit, beneficus eil: erga multo plures ac meliores, nempe o-

ves, Bonitas, quac malitiam coercet, 6c innocentes con

tra injurias tuetur, eft juftitia vel feveriras. Haec fecuri-

tatem bonorum fervat 6c leges ratas facit, ficuti impuni-

tas flagitiorum eas irritas reddit. Jujlus ut (is, non fo/um

non nocebiSy fed etiam nocentes pvobibebis, reffe inquit Se-

neca. Benignitas erga arrogantes acperrinaciter improbos

animos, qu<e ad focietatis incommoda 6c perniciem ver-

git, pro animi levitate ac mollitie potius habetur, quam

laudabili bonitatis nomine digna cenferur. Pure benignus eft, qui nee metu incommodi, nec utilitatis fpe, fed fo-

la

De Bonitate Dez. ₇

Ja interna animi in benefaciendo dele&atione, ad bene-

ficia conferenda inducitur. Talis eft benignitas parentum erga liberos. Puriftime ergo bonus eil:, qui cum bene-

facit, ne quidem tantillam ex fuis beneficiis utilitatem ^ca«

pir, Benignitati contraria funt invidia, crudelitas & laeti-

tia ex innocenrium adfii&ionibus. A bonitate fluunt ^man«

fvetudo, mifeiicordia , dementia Sc generohis animus.

§ III. *

lnnumera proßant Divma bonitatis doczimenta.

Eadem naturae opera, quae exiiftenriam potentiffimi

Sc fapientiftimi Conditoris evincunt, non minus probant,

Eum optimum Sc beneficenrillimum efte. Singula Dei be-

neficia enumerare

infinirum foret. Pauca tantum fpecimi-

nis loco adducemus. In coelo fol eminet, qui lucis omnis

Sc caloris, hoc eft, vaiietaris omnis, pulcritudinis, orna- tus, vitae, nutritionis Sc fecundiratis in naturae regnis eft

cauft'a. Sublato Pole, ^terra noftra nihil horridiusj nullae plantte, nulla animalia, nullus homo in ea viveret. Per

mutationes in fitii ejus, non tantum habemus dierum ^ac nodium vices, quibus hominum labor Sc quies diftingvan-

tur, verum eriam annuas tempeftatum viciftitudines, ad ptantarum Sc fruduum incremenrum Sc maruritatem valde opportunas. Aerem ftngulis momentis attrahimus Sc red-

dirnus

fine _quo nulla corpora organica vivere poffunt.

Per nubes

imbres Sc ventorum mutationes, planris Sc

animahbus optime provifum eft. Terra etiam _per fe fpe&a-

ta, mulriplices profundit uius, in grariam animantium praecipue hominum, ut eorum caufla fic fa&am Sc difpo-

iitam eile dubio careat.Eft profecloterra'fundusinexhauftus,

e quo non planrte modo omnis generis, ut Sc metalla ^ac mine- ralia, ad vitaeiifusapprimeutilia3fed Sc ipfa animantium atque hominum corpora, mira prorfus metamorphofi, educunrur&

confervantur. In omnibus globi terraquei partibus, magnam

frugum

8 De ßonitate Bei.

frag um copiam Sc inultititdinem animalium terra indafi-

nenter pro fett Sc fuftentat, ut hocnincs ubique vivere ^, a-

limenta invenire Sc eandera aetatis meqfuram adtingere

poßint. Hacc terra: fecunditas quotannis renovatur, no-

vasque in ulj.nn noftrum divicias pandit. Et licet orbis ti-

niveifus bonitatis & fapientiae indiciis omnis generis ple-

nißimus fit, haud tarnen feio, ^an ullibi tot ßnt, tam mira,

tamque ftupenda, quam in corporibus animalium, eaque

in primis machina, quam corpus tioftrum dicimus. In for¬

ma ipfa, quantus decor, quanra proporrio, quanta fymme-

tria? In ftatura, quanta dignitas? In fingulis partibus ^ex-

ternis, nempe ienlibus, brachiis, manibus, digitis Sc pe-

dibus, quanta uti'iitas? Nec minora bona habemus in ^con-

formatione partium internarum v. g. cerebrum, cor, pul-

mones, jecur, fplen, inteftina Sc cetera, quae omnia non

noftrum eft evolvere Sc explicare. Id tantum dicimus,

hxc fingula Divina: Sc Sapientißimae bonitati adfcribenda

efte. Quantum beneficium eft loquela, qua levißima aeris

motione, cogitationes noftras invicem communicare pos-

fumus, fine qua nulla humana focietas perßftere poßet?

Quis non miretur, machinam corporis noftri delicatae a-

deo texturae, cibi Sc potus digeftione in ftomacho, nobis

infciis Sc dormientibus, quoticlie refici, novas adquire.re

vires, Sc per tot an nos fuftentari? Sane ipfa nurritio pro

magno Dei beneficio reputanda eft. Quid dicam de fbr-

matione foetus ejusque incremento in utero, de naturali

alimento in maternis uberibus infanti ^parato» de amore prolis atque cura, naturae inftindu parentibus infita, in

quibus omnibus, aliisque bene mukis, Ii Divinam boni-

tatem haud agnofcimus Sc veneramur , ingratißimi omni-

no, aut talpa caeciores furnus. Verbo: omnia quae nos un-

dique cingunt, quae percipimus, quae fentimus, animae no-

ftrae exliftentia,ejusdotes, vires Sc facultares, beneficum an-

nunciant conditorem; irnmp quo demumcunque oculorum

men«

De Bonitate Deu ^* mentisque aciem convertimus, ubique venerabuncM agno-

fcimus bcnevolae majeftatis veftigia Sc effe&a.

§• iv.

Voluntatem fe Ii citat is nofira cupidam, ad beriefet-

ciendum propenfionem, Ueo vonfine ratione tribuimus.

Si in cauffam inquiramus, curDeus Mundum ex ni-

hilo produxerit, non alia verifimilior TeTe offert, quam fi

dicatur, voluiffe ipfum TeTe creaturis rationalibus, ut Tum¬

me amabilem, Sc gloria cultuque liberrimo digniftimum , manifeftare. Nec enim quidquam ipfi deerat, ut effet bea-

riftimus, neque quidquam emolumenti Tuis ex operibus ex- fpe£tare poterat. Quo circa credi par eft, voluiffe illum,

quibus beneTaceret, habere, Sc quibus cum ceteras fuas

perfectiones, tum in primis amorem Sc bonitatem pareff-

ceret, ut in illius amore reeiproeo beati Temper effe poffent.

Et id quidem Gentiiibus haud obTcurum fuir; unde Tcite

Seneca: Quaeris quid fit propoßtum Deol Bonitas. Ita ceite

B lato nit; quae Deo faciendi mundum caufja fuerit ? Bonus

eß, bona jecit; bono nulla cujusque boni invidia eft, Seneca

Epift. LXE. Et profe<fto nulla do£lrina evidentiorem in-

volveret repugnantiam , quam illa, quae Conditorem pro-

poneret liberrimum, qui tarnen haud amaret creaturas, quas

pro Tuo beneplacito ex non exfiftentibus produxit. Neque

dari poteft intelligentia Tumma, quae optimum Temper in-

tuetur, illud ^tarnen deteriori haud praeTerret. Quis mente concipere poteft Ens Tummum Sc independens, a quotan-

quam fönte, & domino, nullius rei indigo ^, omnia bona

fiuunt Sc diTpenTantur, qui tarnen malis Sc imperfe£tioni-

bus dele£larerur, qui odiofis Sc dereftabilibus peffimorum

hominum inclinationibus potius indulgerer, quam virtutis

Sc beneficentiae delicias guftaret. Nemo gratis malus eft,

vel innocentum damno ac laeftonibus laetatur. Nunquam ma¬

le Sc crudeliter quisquam agit, nift ad removendum ma-

ß lum

\0 De Bonitate Dei.

tum; ac taedium, quod fentit vel rimer. Nullus alreri bo-

num in videt, nifi quia id pollidet, quo fe ^carere doiet.

Haec omnia a fenfu imbeciilitatis, defedtus ac taedii ori- ginem. trahunt, ideoque in fummo omnipotenris, bsatilli-

mi & omnifcii fadigio, locum habere nequeunr. Ita ju-

dicare debent omnes, qui fupremam naturae Divinae ex- cellcntiam & eminenriam rite perpendunr. Idem confirma-

tur, fi ad modum

quo orbis ^terrarum difpolitus ed, o»

culos animumque converramus. Quamquam enim res in«

animatae non ii nr ejusmodi objecta, erga qua? bonitaspro- prie exerceri queat j inter illa tarnen plurima fefe offerunt

ad hominum ufum Sc deledlarionem _comparata, Coelum quippc, ac terra , & mare, omnisque creatura, quce vide-

Iii & intelligi poreli, ad humani generis utilitatem mire

adornata & difpofita reperitur. Unde tot eximii fruclus?

unde tam amcena orbis facies? Unde ipfi homines felici-

tatis cupidi & capaces exidunt? unde rebus & aclionibus

ad vitam fudentandam necefiariis voluptas addita ed, ni¬

fi a conditore benevolo ? Quis non videat, ut in nutritio-

ne, confervandi individui, ita in generatione, confervan-

dae Sc propaganda? fpeciei propofitum manifedidimum?

Praeterea, quisquis ferio atque adtente hominum vitam

Sc focietatis datum confiderat, facile perfpicit, tantum in focietatibus ordinem, tantam fvavitatem Sc fecuritatem liaud futuram, in tantis humanorum a d fe diu um Sc vitio-

rum procellis, nid amicum Sc benignidimum hominibus Numen, haec omnia ita moderaretur, ut unus faepe im- probus alterum in officio conrineat, Sc malis graffiantibus

frenum injiciat. Homines omnes etiam ipfi iceledidimi,

beneficentiam in confcientia naturaliter adprobant Sc ma¬

gni aedimant, ^at nocendi animum neceflario detedanrur.

Nemo fine animi repugnanria Sc quadam quafi neceffita-

te innocentes violat, Sc quilibet mavulr, fine alio-

rum damno, fua commoda obtinere. Benevolae Dei difpo-

fitioni

De B072itotc Del. II fitioni tribuendum ed, quocl vitia pleraque poenarn natu*

ralem fectim rrahant. Sic videmus, inremperantiam mor¬

bos creare; iracundiam, invidiam, avaririam «Sc fuperbiam,

iis, quos inficiunt, fupplicia ede: contra virtures vitiis

iis oppofitas, fua libi adnexa praemia habere. Quis etiam

non obfervat, dari in hominibus propenhones naturales

focietati utilidimas, qualis ed propenfio ad mifericordiam

Sc prsebendum miferis auxilium ^, propenlio ad fufcipien-

dam prolem , ejusque fufceptae curam, quae a&iones cum

intima dele«datione (Scanimi adquiefcentia exercentur. Rur-

fus quis ignorat dotes plurimas, inclinationes diverfidimas

hominibus inede, quibus alii quidem ingenio, alii corpore

maxime valent; quibus alii ad fcientias, alii ad varias ar-

tes, alii ad alia focietatis officia, maxime idonei hnt?un-

de per benignam Dei difpolitionem accidit, ut quilibet

fuam honede quterendo utilitatem, aliis fimul inferviat Sc

utilidimus ht. Omnia itaque cornmoda, quae ab aliis homi¬

nibus, praefertim hne eorum benefaciendi dudio, in nos

redundant, ut Dei beneßcia Sc amoris effectus, agnofce-

re Sc venerari convenit. Denique cum tede experientia ^,

in nodris non ht pohtum viribus, ^{ut pro} arbitrio femper

res obvias in nodros ufus convertamus ^, neque omnia quae multa etiam deliberatione molimur, ad optatum perduce-

re podimus exitum; fed faepe tarnen praeter ipem Sc öpi-

nionem bona Sc felicia nobis eveniant: haud fane invitj hanc

admittimus inditutionem, quod ht quardam natura pra^po-

tens Sc benigna, quae feniibus licet nodris non obvia,

commoda tarnen haec nobis tribuat, quibus parandis nos impares toties obfervamus. Si Deus haud edet in edeniia

benevolus, h naturali propenhone ita edet malus ^, ut maxi-

mam hominum partem, non aiio ßne condididet, nih ut

ex aeterna eorum miferia, gloriam quandam cxtorqucret,

«Sc propterea eos in abfoluta «Sc ineludtabili peccandi ne-

ceditate condituidet; certe in operibus ejus ubique confpi-

B 2 cere-

Il De Bonitate Det.

ceremus odii & mali animi indicia. Nonne miferia du»

dum eftet confummata, 8c vix ullus dele£tationi daretur

locus. Jam vero, ut oftenfum eft, nulla in Deo occurrit caufta, cur creaturarum infelicitatem vellet, fed omniain

natura monftrare videntur invariabile benefaciendi ftudium erga omnia animalia, 8c homines cum primis, qui excel-

lentiori fenfu, 8c majoribus animi dotibus funt proediti,

ut ad cultum 8c dile£tionem fui Auctoris perduci queant.

§• X*

De i bonitas eft purißima cf efficacißima.

Si tot ac tanta funt Divina beneficia

quibus quoridie

fruimur

ut fingula rite perfpicere, 8c , qtioties contingunt,

animadvertere haud valeamus; neque de Ejus benefacien-

di animo ulla ratione dubirare poftumus, fatendum uti-

que eft, Deum efle revera bonum 8c humano generi be- nignum. Qui omnia omnibus dat,a nemine quidquam ac-

cipit, is eft puriftime bonus. Talis eft Deus. Hsec Dei be- nig.nitas eft maxime a£tiva & efficax, ur non rantum be-

ne cupiendo, 8c felicitatem, quam quis forte fibi parave¬

rit, cum gaudio adprobando ^, (ed praecipue benefaciendo, fen commoda 8c _grata quaevis fuppeditando, malaque a-

v.ertendo, vel ad bonum exitum dirigendo ^, bonum fefe

nobis exhibeat Summus ^rerum Au£tor 8c moderator. No- ftra bonitas haud raro in faventi cogitatione 8c voro fe-

licitatis aliense fubfiftir; quia nobis non competit ea vis

ac potentia, ^{ut quae} volumus, cun£ta in a£tum perduce-

re femper valeamus. Deus autem optimus omnia efficere

Sc murare valet, 8c prseporentem fuam benignitatem, per-

petuis, nullo remorante a£tibus beneficis manifeftat.

Eft benigniflima hsec, 8c fine ulla intermiffione be-

ncfaciens Dei voluntas, aeque ac cetera ejus adtri-

buta, ipft interna 8c eftentialis, quarenus Divinae na-

turae vere ineft, neque alium fontem, aut rationem

aliam commoventein beneficia ejus agnofcuntj quam

eflen-

De Eon it Ate De i.

eftentiam ejus, per fe ad benefaciendum liberrima propen«

üone proniftimam. Si enim queeftio inftituitur ^, cur Deus>

tantopere res a fe creatas fovear, noftroque in primis ge-

neri adeo libenter ac tam larga manu gratiee fuae divirias

diftribuat: nihil certe aliud refponderi poterir, quam quod

haec omnia faciat, quia Deus eft, feu pater benigniflimus.

Nemo enim putet, ab exrra quafi objici vel oceurrere Deo

volenti obje<ftum, quod boni quidquam mereatur, aur ß-

bi ^a Divina voluntate poftulet decernendum aut conferen«

dum. Id enim, quod in humanis veriffimum eft, quemli-

bet efte donorum fuorum dominum, Sc bona quae legi¬

time poftidet pro fuo arbirrio expendere,id multo magis

de Deo valet, qui nihil ab aliis accepit, nihilque cuiquam

debet.

§. VI.

Divina bonitas eft inexhaufta, Ö tanta, ut a 7Jobts~

plene comprehendi nequeat.

Deus in bonirare fua exercenda, infinita quidem fua ^u«

tirur potentia, Ted ira tarnen, ut non tantum boni fingu-

lis tribuat rebus crearis, quantum prteporens ejus dextra preeftare valet, Ted quantum ipli, liberrime fua bona di-

ftribuenti placet Sc decet. Nemo enim fummam Dei po- tentiam perpendens, facile negabit, pofte Deum alia at-

que etiam plura ^, quam quibus jam gaudemus, nobis lar«

giri bona: fumma enim Sc infinita bonitas non agit ad

extremum virium, feu quod idem eft, quidquid boni ab¬

fohlte poteft efficere. Certe, ne vir quidem liberal i ffi mus:

Sc beneficentiftimus, ad fuas omnes facultates in primum

egenum, in quem ineiderit, effundendas obligatur/ M-

qvum quidem eft miferis fuccurrere; Ted cum judicio Sc prüde tia, ut rota vira coneordet. Parirer Deus. licet in¬

finita bonitate polleat, non ramen fola bor.iras a£bonum ejus rario Sc norma eft, fed agit convenienrer omnibus

fuis perfectionibus, ut in toro ejus opere bonitas- fapien-

B ₃ tiiiima;,

H De Bonitate Det.

tilfima, aequiflima & fan£tiflima confpici Öl elucere pos-

lir. In oi'be ert _magna varietas, & continua rerum

muratio: Tunt varii entium & lubftantiarum ordines, ide-

oque necefle ert alia aliis meliora & praertantiora efle.

Hinc Deus unamquamque creaturam eo loco öl tempore

in ferie rerum lapientirtima coilocar, prour ipli piacer.

Neque creaturarum capacitati adtemperac fe divina beni-

gniras, quafi tantum daret boni,quantum capere illte pos-

fünt. Nam anrequam exiirtanr, nuila capacitas iplis com- petit. Extra Deum decernentem, nihil seternum datur.

Sed facit pater benignirtimus in re fua, quemadmodum

ipli lubetj ^neque fuae gubernationis ulii rationes reddir.

Bonus ert Deus, errt bona fua insequaliter dirtribuat, öl

cun£la ad totius operis fui perfe&ionem fapientilfime di- rigat. Nobis etiam fi fapimus, ad lcetam öl tranquillam

bonorum divinitus concelforum fruitionem fuffieit, quod

novimus paterna fatorum noftrorum ordinem diipenfari

manu.

In aeftimanda magnirudine bonitatis cujuscunque ^, re- fpicere debemus, tum magnitudinem ac multitudinem bo¬

norum

in alios collatorum, tum multitudinem fubje£lo-

rum, in quae beneficia conferuntur. Ut itaque cerrum

öl adtequatum de magnitudine bonitatis divince, quae in

operibus ejus elucet, Judicium ferre poffemus, necefle es-

fet, ut opera illa omnia, eorumque nexus, feries, ante-

celflones öl confecutiones, fplene nobis perfpe&a eflent;

necefle eflet, ur a nobis cognofcererur tota, quanta ert,

rerum univerfiras, non vero exiguus tantum hic , in quo degimus angulus: oporteret, ut cognofcererur quidquid un-

quam fuit, vel unquam erit, non vero res tantum hodier-

nae; oporteret cum maxime nos vitam futuram, ejusque

circumftantias omnes pleniflime compertas habere. JHaec

vero omnia anguftiflimos humanae notitiae terminos lon-

giflime fuperant. Tantam ramen experimur divinam _nita- bo-

De Bonitate Der.

nitatem, nt eam effari & digne praedicare minime va»

leamus, modo non ignoremus, ^quae ad eandem pertinenr.

Quo quis.eÜ: in pervelligandis Sc penfitandis abditis Dei

vns acutior Sc diligenrior, eo majorem animadvertit Dei

bonirarem : videt innumera bona, quae Deo gubernante ipfi & aliis contingtint: videt mala, quae Deus partim ab

eo aliisque avertir, partim ad optimum exitum perducit.

Hominum vero hebetudine Sc negligentia .accidit, ut in¬

numera divina beneficia accipiant, quae haud obfervanr,

& creatis rebus plerumque adfcribant, quae Deo ehern

accepta referenda & grato animo celebranda.

§. VII.

Frnftra quoqne bonitati Del opponuntur mala tam

mor ah a, quam pkyfica, in mundo obvia.

Fatemur ex pravo facultatum ufu & nonufu, in prae- fenti rerum conftitutione plurima oriri peccata , fcelera,

inforrunia, quae prima fronte cum Dei bonitate & homi¬

num felicirate pugnare videnrur. At malum quod oritur

ex peccaro, Sc miferia promerita quorundam entium ^, tan»

tum non eft, refpe&u mundi Sc relpe&u Dei, quanti funt

frucius ex libertatis ufu in malis vitandis

fuftinendis Sc fupe-

randis. Deusenim quandocunque vult,&quomodocunqueipfi liber, malis hurrani generisfua bonitate medei ipoteffatque e tenebris lucem, e malo bonum educere ^, omniaque ad feli-

cisfimum Sc gloriofum exitum dirigere. Si Deus omnia peccata Sc vitia violenter impediret, omnes virtutes Sc o- primas a£liones fimul tollerer,quae locum non habent, ni-

fi agens, libere bonum eligar, Sc rnalum refpuat. Speci-

atim praeltantisfimis Sc diffieillimis hominum virturibus, patientiae, manfvetudini, placabilitati, pietati Sc fiduciae

in Deum confiantislimae deeffet materia; liquidem in me- diis vitae tentationibus, in gravisfimis aerumnis, inter ali-

orum iniquitates, calumnias, fevitias, opprobria, virtutes

illas

j6 De Bonitate Der.

illas elucere, nemo ignorat. Neque Divinis perfe&ioni-

bus exercendis ac manifedandis fuiffet materia. Non po«

tuillet Deus fapientiam Cuam & bonitatem in malorum Sc

mi leror um gubcrnatione ad optimos fines patefacere. Non potuiflfet fe dementem, mifericordem, placabilem ollen-

dere, lentum ad iram ^, Sc multum benignitate: Non po- tuilfet pios mala tolerantes fbvere, conlolari, fpe felici-

tatis Sc liberationis erigere, Sc tandem e miferia cum ineffabili gaudio eripere; Non potuiflet malos patienter

tolerare, beneficiis fuis allicere ^, ut ad bonam frugem ad-

ducantur* II vero pertinacirer renuerint, meritis pcenis

adficere. Haec omnia benignitaris documenta abfuiflent,

remotis omnibus malis. Mala igitur in mundo Tunt pul-

cherrimi Sc optimi Syftematis adjunda, ^qnae per omnipo-

rentiam Divinam neutiquam impediri debuerint. Hae funt umbrae, fi ita loqui liceat, quibusDei pidurae diftingvun-

tur atque exornantur. Haec eft palaeftra, in qua Dei bo-

nitas

hominumque virtutes luculentislimum in modum

fefe explicant. In eo protedo boniras Dei elucct, quod

prava molimina ^, ad bonum exitum Divina providentia de-

ducat, unde effectus mali in comparatione cum raultitu-

dine bonorum paucisfimi funt. In focieratibus humanis,

homines fcelefti Sc manifefte improbi exiguo femper nu-

mero funt, cum maxima pars, focietatis commodis inler-

viat • Sc ipfi maleßci longe faepius &pluribus modis Rei- publicae utiles fuerunt, quam perunum aur alterum male-

ficium nocuerint. Improbi quoque in Dei manu funt in- ftrumenta, quibus in aliis coercendis ^, puniendis, caüigan-

dis Sc exercendis fapientisfime utitur, Sc poft ufum,hanc virgam clementer abjicit, eoque modo ut beneficum li-

beratorem fele manifedat.

Mala phyfica quod adtinet., quaedam funt pcenae pec-

catorum judidimo judicio a Deo irnmidae. Alia funt pa-

ternae cadigationes, quibus boni a malo avertuntur, Sc

de

De Bonitate Dei. ⁿ

de officiis monentur. Alia funt virtutum exercitamenta,

ad eas excitandas, accendendas, illuftrandas comparata.

Alia ad bonorum pretium Sc fvavitatem augendam admis-

fa. Sed in toto Dei ^opere, bona femper malis praedomi-

nantur. Rarisfimi funt rnonftrofi partus, qui ad perfe&o-

rum corporum pulcritudinem melius obfervandam maxi-

me faciunt; inter innumeros fanos pauci funt aegroti,

quorum fanitas quoque morbo longe diuturnior plerum-

que eft: annonae Caritas triplo fane rarior eft, uberiori

faltem mediocri agrorum proventu; neque univerfalis eft,

fed unius regionis copia, alterius inopiam fublevat. In-

fortunia exincendiis, inundationibus, terrae motibus, gran-

dinibus, procellis, naufragiis Sc cet. pauciftimos adfligunt,

fi eorum numerum penfitamus, qui incolumes vivunr. Bel¬

la non ftne hominum culpa oriuntur, tarnen longe plures

pacis fru&us fentiunt, quam hoftium vaftatione violantur.

Nihil itaque in tota rerum univerfitate deprehendimus,

quod firmillimam animi convictionem de fapientiftimo Sc

benigniftimo fatorum noftrorum Moderatore debilitare,

multo minus exftirpare valet,

§. VIII.

Bon?tas Dei, jnßitia ejus fanftitati non eß ad-

verfa.

Sunt, qui bonitatem Dei ita extollunt, ut juftitiae

faltem punienris ideam prorfus excludant, Deumque i-

püftimam efte caritatem ftilo Biblico profitentes, omnem

ab ipfo difplicentiam malorum ac feveritatem removendam

cenfent. Nec defunt, qui ex adverfo, juftitiae Sc fan&ita-

ti adeo inepte patrocinantur, ut per has limirari gratiam

contendant, _utpote quae longe plura rnortalium generi

largitura eftet commoda, fi modo fan&itas & juftitia hoc

permirrerent. Hi vero genuinas juftitiae Sc fan£titatis haud

libi formant notiones, nec rite perpcndunt propenfio-

C nes

Be Bonitate Det.

nes repugnantes , cum infinita Dei perfe£tione nequaquam

pofte conciliari. Nimirum San£tus Dens eft, quatenus borntm folurn amat, ideoque averfatur omne matarn. Aver-

fatio peccati eft amoris puritas, ^qua1 in folum fertur Sc

omne honeftum Sc bonum. Juftitia eil ftudium velpiopo

fitum conftans fuum cuique tribuendi, idque ex amcrebo-

ni publici, Hinc inter bonitarem, juftitiam Sc fanctitatem

ea connexio eft Sc harmonia, ut una absque altera ne

concipi quidem ^, mulro minus exerceri poflit. Nemo certe re£te ac jufte in pcenisac prasmiis diftribuendis aliisque ^ne- goriis verfari poteft, cui non fit bonus quem obrinere

adnitarur

finis propofitus: nec benignitatis laudem re£tor

civitatis _meretur, fi absque cura Sc prudentia, quam finis requirit, beneficia fine ullo difcrimine profundit, neque ullam in bonis defendendis Sc improbis refrenandis collo*

cat operam. Bonitas enim injufta, pariter ^ac juftitia ma¬

ligna manifeftam involvit idearum pugnam. Detis profe-

£to

dum in omnibus fuis actionibus Sc inftitutis exa&is- limam fervat juftitiam, non poteft non in cunftis fuis a-

£tibus juftiflimis, fummarn fimul exferere bonitatem. Sic pcenas, quae peccatores in via perniciofa temere graffan-

tes, objecto quafi repagulo reinorantur, Sc innocentiam

limul propulfatis injuriis vindicant ac tutam reddunt, exi- mia plane bonitatis funt indicia. Eorum quidem refpe£tu, qui a Deo reeedunt, nullisque admonirionibus ad frugem

fe revocari patiuntur, haec mala vere dolenda funt <Sc tri-

ftiflimaq ipforum culpa videlicet, qui fponte in miferiam

ruunt: fed dum Deus pravos Sc maleficos punir, aliis i i s -

que optimis benefacit. Tota urbs illa cceleftis de ruina

Babylonis lastatur. Apoc. XVIII: 20.

§. JX.

Vivida agnitio bonitatis Divince, fruetum adfert ex- imium & f äicifjimum.

Re£te

De Bonitate Del 19 Re&e omnino obfervarunt Scholaflici, bonitatem

Dei _erga creaturas triplici modo fe ^exferere, fcilicet in

genere caußce ejfic lentis, exemplaris & finn Iis. Sic Deus dici-

tnr effie creaturis bornis ^, primo modo, cjuatemis iis omnetn bo-

nitat ^ein quam poffident, efiicienter confevt; altero, quatenus ad

imitationem fuce perfeciionis, t anquam caujjce exemplaris, per- feclionem ipfis communicat; & t er tio denique, //; quantum efi

eovutn finis ultimus, & creaturas intelligentes naturaliter confideratas, tanquam bonum infinitum ad fui amorem defide- riumque alhcit, quatenus fpeciatim efi hominis finis ulti-

,

beatitudo &T1 fummum bonum. Cf. Hebenflreitii Philof.

prima pag\ 1119. Eum in finem bonitatem Divinam agno- fcere fludemus

ut Deum tanquam patrem benigniffimum

ardenti amore compleftamur, ut in tota Ejus gubernatio-

rie Sc fatorum noflrorum difpenfatione adquiefcamus, i- deoqüe illius beneficia gratiffimo animo accipientes iis lae-

ti fruamur, omniaque vere bona tam in fecundis quam adverfis firmiflima fiducia ab eo exfpe£temus, nihilque' a Dei amore Sc obfequio nos removere patiamur. In hac

animi difpolitione fapientiores, meTiores Sc feliciores fem-

per evadimus, noflraque animi tranquilliras, nullis ex- rernis rerum mutationibus rurbari poteft. Cum enim vise

Dei ^nos perfsepe lateant, noflrum efi Illius benignitati

fecuri nos committere Sc fubmittere

atque in obfcuris

Sc perplexis rebus judicium cobibere, usquedum venerir

ille dies, quo ea, quse nunc abfcondita funt, in lucem protrahentur. Ad hanc convitlionem de bonitate Divina

animis ingenerandam ^, quamvis plurimum valeat adten-

ta contemplatio cperum Dei, quse in hac rerum univer-

fitate _cernuntur, Sc nos quotidie adficiunt, longe tarnen illuflrior efi illa amoris Ejus Sc incomparabilis bonitatis gloria, quam fandlior nobis Sc fublimior fuppeditat reve- latio. Hsec enim non tanrum commoda, quibus fruimur,

re&ius seflimare Sc majori tranquillirate percipere nos do-

cet,

20

2-

De Bonitate Dei.

cet, Ted etiam Deum optimum, tot imaginibus fvavifll-

mis, tot indiciis luculentiffimis nobis depingit, utcun£lis,

quae cogitari & nominari ^{unquam poterunt,} rebusjucun-

didimis, florentidimo dicendi genere adfimiletur ^, cun&a

tarnen, quae bona dici merentur, infinite fuperet, 8c o-

mnes, qui in terris nobis obtingunt, benefa£lores amh

cos innumeris plane parafangis pod fe relinquär. Nusquam

certe divini amoris fpeculum luculentius exhibetur, quam

in dupendo redemtionis myderio, 8c fapientidimis, quae

hanc nobis gratiam ac liberationem fingulatim adplicanr,

operationibus atque inditutis. Fadigium vero benigniratis

Dei fummum dulcidimse nobis aperiunt promiliiones,

quae pod exa&am hanc praefentis vitee fcenam, ae-

ternae 8c confummatidimae in ccelis gloriae ac feliciratis fpem nobis prasbent certidimam. In illam vero cceledem

ac beatiflimam

finita hac peregrinatione, translati patri-

am, Divinum profe£to ^amorem melius inrelligemus, per-

fe&iori fenfu degudabimus, 8c pleniori celebrabimus gau- dio,

S. D. G,

Omiies vice Jebova bonitatem (pivant £? clementiam.

Pf! XXV: io.