ANDREA ACH

L

77

ff. 3-

DISSERTATIO GRADMALIS, De

SYLLOGISMO

PR ACH CO MOR ALI?

QUAM)

Cum

confenju Ampliffa Fac. Philo/*

in Reg,

Academia Upfaltenfi

PRüSIDE

PIRO GELE B ER RIM01

Mag. ANDREA

Eth. & Polit. PROFESS. Reg. Sc Ord«

DECANO h. t.

Spedabili,

Puhlice bonorum examinifubmittit

Stipendiarius Regius,

JOHANNES J. Ν ETZEL,

DALEKARLUS.

In Audir. Guftav. Maj. ad d. 31 Maji»

Armt MDCCXL.

Horts, ante meridiem, folitte.

LIPSAILH imprefla.

\

Ad Clarifflmüm

Virum Juvenem

johannem netzel,

Bibliothecae Regiae Upfaleniis ^a manu>

qvum > pro obtincudis fummis inFhiloiophiä

Honoribus»

De

SyllogifmoPrafiico

Morali,

eruditameiieret duTertanoncm,

uidfcelerispurtit5 quidpr'odat eonfcitti

ore _,

PeBore qujdque gerat j fandere ndrint juvat ?

Hie_, velut ipfe alter , tacite fua crimi»

na datnnat Tortor 13 ipfe fui, fe fugit (3 fequi-

tur,

Confcia fed rcBi mensy illum ncctare la·

Bit.

Ipß Pilaris fröns eft 9 laetaque v erba

fluunt,

Heic Tua docla manus , NETZEL, de- feribit utrumquej

Bumque Bonum pingit, prodit imago

Tua,

Té Charites ornant > Tua tempora cinget Apollo ;

Ontnipotensque Tibi mitia fata dabit.

Α. NORRHLIUS.

ι Ν.

f.

§. L

!Ene omnino rno*

neuvirilluftris,Sam.

Pufeniorfiusin_prae- claro operedeϊ. N.

& G. L. I. C.^2. §. i„

incliramdudumple-

rosque erudirorum tenuifte opinionem, difciplinis mora- libus fuam -deeiTe ccrtitudinem , qua

gaudeant ceterac fcientige;

falfam

de- nique hane animi perfvafionem, in- credibile quantum nocuifle nobilifti-

mis viraeque humanae tnaxime neces-

fariis difciplinis. Eoque faélum^ ut

fufpenfo fere brachio dodii partetn il-

lam PhilofophiaE, quae a moribus tra- xit _nomen, excoluerintj veluti qu«

lubrico nixa

Fundamente^

certis de-

A ^ men-

4

monftrationibus baud quidquam con- tineretur. Νoftrijam non eft inftitu- ti, nec patitur imperata brevitas, de origine hujus mali, liec de certitudi-

ne & apodixi ^, Morali Pfiilofophiar,

aeque ac reliquis fcientiis vindicanda ^, plura memorarc. Miramur magis no- ftri aevi Philofophum quendam ^cetera pracclarum , dum fapientiam ftuderet

ratiocinativam a praejudiciis Ariftote-

licis & Carteiianis purgare, ita novis

fuis mediationibus & hypothefibusin-

duliifte , utfit inficiatus uiumLogices, adeoque Syllogifmum, ad res morales

Sc politicas i adplicari pofte. Tametii

vero diftinfta fyllogifmi explicatio, in difciplina peculiari ⁵ quam Logicam artificialem^, theoreticam itemque docen-

tem adpellamus , propriam fuam ha·»

beatfedem; fateamur, tarnen neces- fe eft, fyllogifmi ufum latlffimum iibi

campum depofcere, in pluribus fcien¬

tiis^acdifciplinis,tam theoreticis,quam praélicis, in omni denique vitas & ne¬

gotiorum civilium tradlatione. Qua«

re nemo n'ifi, invita plane veritate,

contenderit, dodlrinam ét fyJlogifmo,

in fcholas duotaxat, non item vitae,

ufum addifci, §. II.

De veritate autem hujus adfertio-

nis dübitanti^> ncc illico perfpictenti,

num in Philofophia Pradica fyllogi- fmi,artis& formae benefkio confedi,

locum obtineant, res, opinor, eva- det manifefta, dum nobis largiatur»

in largiri omnino debet, ^adionem

humanam _pro principio habere» ex?- mias illas facultates _{nobis prae} mutis brutisque animantibus conceffas, in- telledum & voluntatem ,· ille licuti

res objedas non tantum ut in fpeculo contemplatur > earumque bonitatem

aut malitiam fimpliciter cognofcitj Ted quod apprehendit & animadvertit ,

ad effedum ufumque deducendum ju- dicat, ^momenta circumftantiarum u-

trinque fefe offerendum rationis lan-

ce ponderat, comparatione majoris

aut minoris praeftantiae & bonitatis fa- da, de adminiculis ad finem maxime conducentibus cogitat & confultat ^,

qticero,num quid intelledus ita in hoc negotio verfatus,ratiocinatur? ideft,

unum exaltero colligit,atque ex duo-

bus judidis, notionem communem

Jiabentibus, tertiana elicit, Illud au-

A ₃ tem2

6

tem, cum citra argumentationem in-

ftitui haud poterit, omnis vero argu- mentatio naturam fyllogifmi induit ^,

vi formae regularumque generalium

&

fpeciaÜum

^veram

conclufionem in-

ferentis, relinquitur, ut materia pra¬

ctica Syltogifmum intra fua pomoeria

admittat» Syllogifmus autem

talis etfia

ut in materia theoretica, legibus mo- dorutn

fingulorum

eorumque

formis,

V. c. barbara, celarent, cxfare, came- fbres* aliisque anxie &

fcrupuloie

non

tenetur, nec ubique forma:

Ordinariat

habetur ratio$ fuo tarnen modo vim argumeßtandi continet, m ex antece*

dentibus, vel formaliter vel virtualiter pofitis bona eliciatur confeqiiemia ,

five heit: fit Enthymema, iive Condi-

tionalis, five Sorites. Imrrto fcripta perluftres

Philofophanrium

& Orato«

rum varia, in quibus vera ineft argu-

rnentandi,confirmandi, réfutandi,con- vincendi vis & eftieacia, licet conclu¬

fionem praemiifis antevertentem, ma¬

jorem propofitionem minor»

pollpofi-

tam videas haud raro. In Moralibus adeo haec cogitationum noftrarum

fe¬

ries& judicatio i dici

fvevitSylhgif™»*

7

prafticusy feu fyllogtfmus vcl ratiocintum

definittvum?cfUoy definicnte Celeb. Wol- fio, ex notione Aftionis, cujus patranda ocrafid aut oblata fuit ^aut offertur, ^ope principii generalis, quocL bonttat^em aut tnalitiam ißiusmodi attionis determinat,

elicitur Judicium de bonitate & malitiaa*

elionts in cafufingulari, b ni.

In fyllogifmo perfe&o & catego- rico occurront prxmiiTa? dua?,r.propo-

fitiortesj Tnajory in qua collpcaturter- minus major , Γ pra?dica!um majoris

extenfionis & latitudinis, quam fub- je<ftum conclpfionis; affumtum deinde

Γ. propoiltio minori Sc conclufio feu illa fyllogifmi propoiltio, qua? ex combi»

natione tcrminorum, in prarmiilis fyl- logiimi diverforum formatur, &, in

qua ope medii termini, praedicatumde fubjedo affirmatur vel negatur.

In morum doftrina adignibusq;

humanis, Lex Divina naturalis f. jusna¬

tura_y primo loco, majorem conftituit, idque pracceptivum aut prohibitivumj quodfive di&amen re&ae rationis,five legem Pivinamcordibus omnium ho-

minum infcriptam ^, live regulam

&

A ₄ pro*

8

pjgppoiitienem'ftafura.nos obligantem, dixerimus, res eodem redit. Hocau- tem Jus in cafu obiiquo νόμο in.dpel- j

lant Sacra? Lirera?,Epift. ad Rom.C.2.

v.14. if. ciXfösutv,, ^{C· 1. v. ig.}

Tis Θεχ φανεξον ^{εν ,} ( ε&νεσιν) ν. ιρ.

Ακαίωμα τη esy, ν. ra rc/ta*

C.2. v. iy. h. ^e· Legem operofam &

pra$icam

^, hominum mentibus infi- tam, ut non folum facienda _cogno- fcants fed cognita etiam facianr. lin¬

de commode Cicero, Efi hac, inquit,

non fcripta^, fed ^matalex, quam non di- dicimus, accepimus, legimus} verum ex natura ipfa, i.c. exipfa 3 natura: ratio-

nalis a Deo accepta?, neceffitate,con- I ftitutione atque diffamine3 arripuimus^

haußmus^, exprefimus; adquam non do»

Bij fedfafti, non inftituti, {ed imbutifu-

wus. Et alio loco Legem naturalem

vocat, rationem fummam infitam in na*

tura, qu<ejubet ea3 qua facienda funt%

probiket contraria„

Proxitnum locum occupant leges

Divinac facris Spiritus San&i oraculis

reyelata?;

item leges hominum arbi»

triopra?fcriptae prioribus non contra¬

ria. Et hsECquidem jura aåum intel-

leftus

9 ledus

pracHci

v^l judicantis conilitu-

Ont, fcrmantquc rcgulas ac prsccepta

cuique inferiori obfervanda³ qua:

Ob¬

ligationen! parendi injungunt. Velut:

Deum eile colendum, Neminem eiie Isedendum, Ternperanter eiTe viven- dum,alia. Contemtorem Numinis, Homicidam, Gulofum, graviffime pec-

eare. Dumqtie hunc adum συντήξηστ*

vocant Gr&ci, quaii confervanonem

& obfervationem quandam ^{eorum ,}

qua? iplis animi tabulis in fcripta iunt>

qua: funt fumma illa difcrimina hone-

ili & turpis, jufti & in}ufti,aotitiam principiorum pradicorum innuunt.

Reda _namqtie ratio, non eft ipfa ^na¬

tura: lex, Ted potius praeco quidam δζ

index illius, ^aut medium, quo rede

adhibito , lex ipfa ejusque vis Sc fen-

tentia cognofcitur- Huc pro!nde,tan-

quam ad forum legitimum, Judaeos,

iimulationis vitio infam'es, delegat Servator, graviter percontatusj Cur

& _{per vos} ipfos nen dtfcernitis³ qued ju·

βum eft\ Luc, 11: f?.

Minorem propofitionem format heic confcientia f. facultas ratsocinativa &

habitus intelledus pradici^? quo mem

A 5· homi-

ΙΟ

hominis _per chTcurfum rationis, quod

in fe refplendet» lumen adphcat ad

aftus morales in cafu particulari, iive jam prart ritos, five futuros, Adpella-

tur ανηί^ης. ^haec afTumtio, _qua qqis

fcientiam juris faåo, cujusipfe fibi eft

Confcius_, adcommodat, hunc in mo-

dum; Tu hoc flagitium commiOßi; &

contra : Tu nihil iftiusmodi defignafK

Conclußonem aiTurntioni promte fub- jungtt idem confcientiae dt&amen, ad

hane rationem_j ergo graviflime pec- cafti : ergo pcens es obnoxius; ergo

tranquillo fis animo, aut bene tibi ^e-

ric. Hinc igitur adparet> quam prce- clarevel accufando vel excufando con-

fpiret confcientia cum Lege Divtna vel humana, ejusque cum capicibus ^gene*

ralioribus ipfum fadum confcrat dex- terrime. Egregium frne eft illud Me-

nandri_j

ΐξο$οίς

αποσιν tj

ruvsiåqcrtg

&εοζ.

lllaadeo, _ranquam Dei in mence no·

ftra tribunal,^unum eundemque fui fa-

cb &indicem& teftem& judicem con- ftituit. Necverendum, ne parafyilo- gifmum heifc formet confcientia , ut«

pote cujus eaeft vis in utramque par- tem,ut neque tiraeant, quinihil com·

miie*

11

miferint; & poenarr. femperante ^ocu-

los verfari putent,qui

peccarint. Exem-

plum

fyllogifnni pradici in Juda prodi-

tore patet :

Propof. maj. fangvinem

ία-

nocentem prodens»

atrocifiime

peccat.

Propof. min.

Ego prodidi fangvinem

innocentem. Ergo. Ediverfo, Philip¬

pus,

Medicus Alexandri M.

venenum regi

praeparaiTe infimulatus, vidir fe li¬

cet a fcelere, non ramen a fceleris fu- fpicione remotum ene*

perleda epifto-

la Parmenionis, Deprehendit quidem parricidii crimen

fibi objedum edej

at

vero confcius fibi eratfuas innocentiar, omnique eapropter

culpa

vacuus; er¬

go, infpedanre rege, in

tedimonium j

pratclarar

confcientiar plus indignatio-

nis, quam pavoris

oftendit, literis

^an¬

te ledumAlexandri projedis. Eoque

declaravit, fcilicet, quoniam fecundum judicium mtelledus

redum

^certumque

1 egidet , fibi

alio tefte & judice, nifi

incegra confcientia, quar fe excufaret

Sc abfolveret,non opus

eiTe.

Quod au-

tem diximus ^, animum in fyllogifmo

noftro ^non errare, de fynterefi intel-

I

ledum volumus

,

Sc de habjtu primo¬

rum

principiorum pradicorum. Duos

enim

ι

12

enim vidimus concurrec e adus intelle- cius in conicientia. Alter,quia etjam praccedit opus faciendum, non tantum eil cognofcitivus, Tedetjam motivus, l

Bit qui moveat & determinet animum ad aliquid ampledendum aut omitten- dum. In quo negotio confcientia con-

t

jungitur cum lumine rationis feu habi-

tu innato , diciturque ideo σ-υντηξηο-ΐζ.

Alter aélus eft judicium de opere, bo-

num ne fit an fecus, _eoque fit adplica-

tio legis ad ipfum fadum; quo in cafu confcientia,^ut facultas & adusrationis

pradic3c,interdumaberroris culpanon eil immunis, idquc ex falfa relatione inter notionem regulse & adionisjcu- | jus erroris originem praebet fpeciofo quaedam & _apparens convenientia aut diffenfus. Eoque peccatur vel ^per fal- laciam peticionisprincipii, vel per il- Jegitimam confequentiam^exvero licet ?

principio dedudam,

§. iv.

Porro,Judiciumintelledus pradi-

ci cum non tantum fit rei pmeritae9

remque fadam fequatur3 fed etjam an¬

tecedens Sc rei futura?? paucis de

hoc

mentis ftatii Sc modo judrcandi vario

ags- y

If

agemus. Occurruntutrobiqueeacdem?

propofitione^, Legem obiigantem,νυν τ^ξψην &

συνίί$ησιν

continentes, notio*

Ι ^nes totidem. In Moralibus Lex Divi¬

naNat.aucPoikiva,cujus notitiamcon- feientia fuppon it? propoiitionem occu- pat5a&iofufcipienda facit aflumtionem.

Complexioj profert Judicium de aftio-

nis bonitate vel malitia morali 8c obli-

gatione ad aliquidin dato cafu agenduni

vel omittendum. ^v. _g. Di&kat Synte-

refis _; Quod tibi non vis fieri, åkeri

non efie faciendum; aiiumit confcien- tia, me non velie,ut fimulationum in- ^·

volucris tedius, me defraudet Titiuss

(

indeque

conc!udit,mea?k aliumquem- piam ^peccare, 0 per aiTimilatam fami-

liaritatem, alium defraudemus. Judi¬

cium hoc fyllogifmi etiam deliberativi

fortitur nomen,quod dere ad eiiedum

ϊ dediicendadeliberamus, &anobismet- ipfis rationem coniiliumque repetimus.

Dicitur & Syllogifmus explkatorim dia- iedboj philoibphise recentioris, ut per

quem judicfütn difcurfivum , quod ra-

fjbcihandn

elicitur, explicabile evadat»

ι Ita deliberat rle&or Trojanus a Poly*

damante admonkus, referente viro

*4

quodam

Celeb.,

ne in

bellum Gracess

inferendum proficifceretur, num hoc

facfto , aliquid laude dignum ederet.

Judicium hoc difcurfivumerat perhunc

j

fyüogifmum explicabile ;

Acftio haec,

quam fufcipio, eft patriae

defeniio;

at- qui defendere patriam eft honeftum quiddam & laude dignifiimum. E. hoc

inftitutum, haec acftio^me laude dignum

efficiet. Hic vero fyllogifmus ^tanta lae·

ti^tia animum Juvenis adiperiit, tanta

ahcritate incendit, utvel mille peri-

j

culadefpiciens, mori ^pro ialute patriae

decerneret,& vati ex avium volatu tri¬

fte omen obnuncianti refponderet a- nirnofe$ iive dextrorfum five finiftror·' Ϊ Tum volarint aVes , nosprofcBo magni

Jovisparsam mconfilio.

§. V.

in hac autem re occupatis fortafte

nobis objiciasj agentem iftiusmodi ra-

'

tiocirvii fibi minime confciumefle, &

idcirco talia heic fingi ac defendi,qu#

a feniione& experientia abludant. Nos

vero cum Celeb.Wolfio refpondemus, primum in cafibus particularibus

iyllo-

gifmum catholicum generalem

abire

in fpecialem cafus dati4 ubi fpecialius

deter»

determinatur, quid fibi vclit efle tale.

Ratiocinetur (itnilem in modum homo ad rem attentus : A<ftio hxc lucrum

parit, atftto lucrum pariens eft bona,

E. a<ftio haec bona eft. Quia vero ra¬

tio boni nomine lucri eontinetur,nec termino boni opus eft in fyllogifmo al- larojfed ejus potius concluiio eft, quod

acftio hasc lucrum pariat. Ut ii ita for¬

metur fyllogifmus; Atftio haec ampfam fpondet mercedem- Actio amplam

mercedemfpondens lucroiaeft. E- a- cho haee lucrofa eft. Deinde, ut fum- matim dicamus, non acrius nos urge- mus,ut femper hane ratiocinandi viam ingrediatur agens, verum duntaxat, ft quis ftatum mentis diftmfte explicare voiuerit, eontendimus, eas ibi inve-

niri perceptiones, qua: fingulis fyllo- gifmi propofitionibus refpondeant,five

notiones illae diftintfta: fuerint , five eonfufac, five prorfus obfcurac. Dum igttur de!iberamus> veritatem reinon-

durn eognitae ex idea veritatis cognitie colhgimus. Jam principia veritatum

theoreticarum & pratfticarum neceftä-

ria & immutabilia menti noÄrae infevit

fapientia Divina,corumqueferiemcon- ftantera

éantem prorfus 8c perpetuam eile vo*

luit , licet res obje<ifce Sc ^{earum cir-} cumftantiic fint contingentes&varient

prope in infinitum. In novis ergo ve- ritatibus indagandis, _parum proficies,

niΠ ciuélu ides notioris & fuischara&e- ribus vefhta?. Veritas illa nova jarn in- venia,nihil aliud eft,quam confcquen-

na veritatis antecedentis Scante atnimo conceptar. Confequentiam vero citra argumentationem, ideoque fyllogis·

rnum quomodo elicies? etjamii talis argumentandi forma, leges, quasvul-

go ponunt Logici^ prcfle non iequa-

tur. In praxi locus iibertati concedi-

tur, nec ubique vacar longiorumfyl- logifmorum adparatuuti. Adfint cer-

te, necefieeft, Enthymemata eviden-

tiora _, Condicionales, &Sorites, ut

fupra diximus.

§. VI.

Enthymemate logico in pra&icis

Sc vita communi nihil eft familiarius,

in quo adeft fere alterutra praemifla-

rum & conclufio. Confequentia en-

thvmematisope fyllogifmi perfedli tum

dcrnum oftendi defiderat, cum ellipfis

eft minoris. Exempla ubique funt

ob-

Yra. Ift tönfequentiis

a&ionum inve-

niendis & examinandis ufus fyllogifmt praftici maxime cernitur$

qui

non a·

I hus eft> nifi certa & demonitraciva de

mediis ad finem pertinentibus infpe*

£h'o. Commodiftime heic adhibcri pofle

fyllogifmum conditionalem Sc

foriten,cenfeE B.Epifc.Rydelius» HaC

in parteplura

licet obfervanda fefeof-

ferapt, qu« ad do&rißam moralem fpecfbant5 eminent tament

duo

potis-

fimurrw i) Finis, & ^an, qui videtur*

fit eligendus. i)

Quomodo media

re-

&e exanimata, fint eligenda. Diciau-

tem & haberi finis poteft problema quoddam

morale, ad quod folvendum,

media fint invenienda. idea finisfem·

per oculis

obverfetur,

ut

phari inftar,

prxluceat hoc iter

ingredientibus. In jurisprudentia naturali male &infeli*,

eiter res agitur, nifi fines a&ionum

noftrarum finibus Dei per omnia re-

fpondeant.jusautemNaturae rationi

re*

åt fefe haben ti fines Dei exponit, id-

que

confideratione attributoriim Divi-»

norurn,

fapientiac potifiimunq, boni-

tatis & juftitiae, noftracque natur»

5g

conditio»«» Hic difcuflb tengvid«

B mend«

i8

mentis fopore ^, Deus ρoft gloriam

Nominis Sui fan&iffimi, generis hu-

mani felicitatem _pro fine

habuiffe

in«

telligitur. Finisautem

ille

ut

obtinc-

retur, regulam, ^qua

obfervata,

con¬

ditio hominum fieret rrelior, pracfcri- piit. Oritur ibi

ab

una parte, jus

Tu*

perioris a fubjedis certa officia poftu- landi, ab altera, obligatio, qua tene-

mur nos noftrasque acftiones ad Mo¬

narch« noftri ac Domini voluntatem

lege manifeftatam componendi. Hoc

fine propoiito occurrunt objefta tria,

Deus, nosmet ipfi, alii. AdefTe de-

bent media, ut cauflac, quae futurum

effedlum feu finem producant. Caus-

farum _genera conftituunt hacc tria:

ergo Deus

eft

colendus, ergo tempe-

rantcr vivendum, ergo nemo l«den-

dus. Poae vcro, loco finis propoiiti,

tria illa vulgi idola, honoret, opes,vo- luptAttt ^, & parafyllogifmum pra&i-

cum atque fophifma comitti videas,

Deo inimicum & tibi peftiferum. In- de, cum ad veritatem non nifi unica fit via _, diverticula innumera, quid minam, quod de felicitate & fine ul¬

timo veterumdiferepantes inter

fe

ο·

pinio-

*9

piniones,

plus

quam

ducentas

addo-

cat Auguftinüs, ncc earum paucas in Itbr. de finibus Cicero* In quibusquot fenjitas transverfas > tot falladas Sc

fpurios numeres fyliogifmosjut adeo

pro corpore umbram⁵ nubem pro Ju-

noneprenfarint, pro fine vero & ge~

nuino faifum & fuppofititium arripu-

erint miferi mortales.

Quapropter,

etfi maturae hominum actati illudines- fe fatemur,ut quid naturae fit confen·

taneum, quid non> quid pium, ho- neftum,juftum^>decorum judicari pos¬

fit5 permagni tarnen intereftj idque

magnum felicitatis futurat ^arcanum

rede ftatuitur, fi teneri etiam animi hac in arte fyUogißha tempeftive fefe

exerceant: nec fine reprehenfione di- mittantur liberi» quoties aliquid di-

cere, aut facere, aut velle

intelligun-

rar, cujus fignificare finem nequeant*

§. ViL

Ufum

fyllogifmi

pra&ici in ^con*

fequentiis

atfionum, obfervandum

cum primis,

confideraturi,

_quidquid

nos aut alii _egerimus, animadverrimus agi proptqr finem⁵ quem fempercoti«

JHtwit idca boni intelle&ui reprrfen*

8 a tatas

2Θ

täta: ni velis cumHobbefiö & Spinoza ftatuere, voluntatem eligere rem, non

quia bonum quid in ea intelleftus de- prehendat, fed quia eJigat, illameiTe

bonam* Nos jam ^non loquimur de

bono fpurio & apparcnti, verum de

vero & folido. Hoc, ficut vel fpecie honeftatis, vel commodi, vel decori

animo ofFertur, eacque partes bonie-

jusdem non funt necefiitatis$ ita finis

decori fubjkitur fini utilitatis, hic ho¬

neftatis. Decorum rivulus eft honefti

&gradus illius fecundarius: idque ejje,

ait Tullius , quod, cenfentaneum fit b»,

minum excellenti*. Variat autem pro ratione gentium, aetatis, fexus, ordi-

nis ac Fortunat. Atque hic finis, ut

rdiquorum minimus, ita utilitati fub- jicitur ^, ut non ibi denique fubiiftat

citra refpeétum honeftatis fuique fon-

tis&ojiginis. Ad finemdecori obtinen-

dum eonfert egregie, ii quis beneficio judicii intuitivi,nativasfuaspropeniio-

nes exploret, & iis, non vitioiis, con- grue acfttones fuas inftituat: iimul ta¬

rnen adtendatad aJiorum ingenia,fen- fus, judicia & pailiones, quas domi¬

nantes- adpellemus, eoque, non repu- gnante

honeiiate,

gcftus, affeétus,dk

<fta,

21

da, fadaque conformet, ut adproba-

tionem iibi conciliec» irrifionem con¬

tra & faftidium fui evicet commode.

Hoc principium qui nihil aut parum perpenderit, haud mirum

eft,

turpi-

ter & parum feliciter fefe darej eo-·

que magis, quod vulgo graviorem ^,

nefcio quomodo, repreheniionis no-

tam fubit, qui contra decorum pec- cet,quam qui contra

honefturr.

Huc

etiam pertinet Semiotica moralis, & ca pars hujus

Philoiophiae»

quae

trasat,

quemadmodum ex certis (ignis & in-

diciis dignofcantur, hominum ^mores,

& adiones inde pendentes. Confr.

Celeb. Wolf. Phil. Prad. Univ. p. ii.

Cap. IV.

§. VIII.

Finem alterum ingreditur Utile, idque vel publicum vel privatum, per fe idoneutn ad naturaliter confervan- dam& augendam noftram felicitatem.

Sicut vero decorum immediate , ita

utile mediate mentem & corpus adfi-

cit. Hujus generis funt honores> di-

vitiac, alia. Hoc bonum qvum volun-

tates ac ftudia mortalium movere fo- ieatquam maximej eo majori cautio*

B ₃ ne

22

ne hic utendum, ne motivo ifto ab·

utamur, neque infigni nofiro damno fallaciamcommittamuspradicam. Ni¬

hil omni 3cvo famiiiarius utilitatem jjuri ^> in praxi, adacquare, omniaque

«tilitate fimplieiter acftimare. Eaque

ratio eft _cur, injuitia & iniquitatead-

eoinvalefcente, unus commodum fu«

um quaerat cum detrimento alterius»

nulla Legis Naturalis reverentia^ _qua Lex quamvis _per fe fufficeret ad ani-

mos hominum continendos, tarnen

ex confequentia inj-uihe adionis rite expenfa, fätis roboris adquirir, Utile haud _{dubie pro}fine habet avaru&$dum

per fas & nefas _opes eorradit, rnenti- tur, decipit, _pauperes opprimit,cal-

lide furatur, féxcentis utitur ftrophis

ad ^res augendas ^, at fraude deteda, in vincula conjicitur capitisque dam-

natur. Hane eonfeqvutionem videre potuit ac debuit ^homo _pravus; quod Ii fecerit>viam multo diverfam ingre-

deretur,aliaque

ditefcendi adminicula ufurparet. Honefti _ergo & utilitatis Üoet facilis fit & expedita diftindio,

ßexu tarnen interiori ita cohaerent,

«t nihil fit utile* quod nan item ho-

neftum

2%

neftum , copiofius id

commonftrance

Tullio Offic. Lib. III. Cumque utile iignificatu

ftridifiimo virtutis fit

^mer-

ces & pratmium,

fequitur,

ut

felix &

beatus cenferi debeat nemo, nifi qui

fimul honette vivat. Et ab omni

cul¬

pa erroris &

fophifmatis multo perni-

ciofiflimi immunis erit quilibet, fi ^a-

diones ante cum regula Legis Natu¬

ralis componat, quam

utilitati cedat

fervtatque. Qui etiam

eifeda

appa-

rentis utilitatis, cum iibi,tum focieta-

ti hominum noxia probe difpexeric^,

non committet, ut adagendum com-

moveatur, quod juftitiae &

aequitati,

aut verisadverfetur commodis. Unde

taiia formatjudicia ^: utile privatum

&

ceconomicum poftponatur

publico &

politico. Proprium

commodum

non

eft quaerendum cum

incommodo alte-

rius. Sola utilitas nonett ratiofuffi-

ciens juris &aequitatis.

Quod deniqj

in Logicis valet didum de

omni,&di·

dumdenulloj idhoc in

fyllogifmo

va-

leat: quidquidconvenit

honeftati* illud

utile & decorum$ & contra· *

§. IX.

De finebpni

primario

i

if

e»

hext·

B4

ßo

24

ßo & virtute nihil attinet plura dicere#

cum ille ex fine Dei intento iit abfo»

lutae neceffitatis. Illud duntaxat ob- fervemus, quidquid eft hominum,in-

ftar civium uni Regi acDomino fubje-

dorum fefe habere; quos prout bene egerint, autfecus, prxrnia vel poenac

manent neceflario. Noluit Deus, u£

homo viveret exlex fuoque arbitratu:

ergoLegem eidem praeicripficNatura¬

lem, _eumque obligavit ^{, ut} ad hanc legis normam, tanquam charaderem voluntatis fandifiimze & juftiiiimje, a- étiones fuas dirigeret. Qui vero agit

honefta , five _quaccunque obhgationi

& juri conveniunt,vi ^nexus naturalis praemia benigna vitaeque felicitatem,

exadione honefta, _tanquam frudum

ex fua arbore, nafcentem, adipifcitur·

Ε diverfo, qui agit ea, ad quae ©mit-·

tenda, LegeNaturali tenetur , eadem

neceilitare infelkitatem experttur,

Adeo^

quac ex

adionibus

hominum moralibus, neceftario confeqvuntur,

pro praemis ^autpoenisDivinis redeha-

bentur. Omne fert pundum in adio-

nibus fufcipiendis, naturalis hujusne-

tus cotaiideratioj qu» fi tota vitacon- tinua-

tinuafretur, ihfignibus &animi" ^ cor¬

poris emölumentis no» locupletaret *

afScerct. Scilicet, _{qua? ex} eflentia &

natura rerum materialiumconfeqvun-

tur, funt fines illi, quos au&or natu¬

ra? ac legis intendit ^$ eiTehtiac autem

& natura funt media, quibus firtes i-

ftos produci voluit. Felicitatem nemo

non facile iibi expetendamarbitratur;

fedparum difcernuntplurimi veram&

perfonacamfelicitatem.Per praecipitan-

tiam quandam & negligentiatn, illud quodpernecefifariam&imediatam^con- fequentiam fequitur, pcilkne confun?

dunt, cum eo, quodperaccidensta- le eft, Immo temeritati fua? & caccis affe&ibus obedire, _quam reélae ratio-

i is moderaniini fe iubjicere malunt

baud pauci, Quodiiquis» quanturri periculi, quantum incommodi, velex

una vitiofa actione immineret, .debite profpiceret, unicuique temporufnre- rumque momento, cogitationi, cle-

dioni manum injiceret,principiisque

caute obftaret, ^nec unquam nimium

fibi erederet aut indulgeret. Ut enim unda undam trudit, ita una legis vio-

B _s latio

latio alteranV comitem habet plerum·

que; nemoderepente turpitfimus

fuit,

ut ait ille. Ex aftione tali femel aut

facpius kerata, oritur tanquam altera

natura, confuetudo. Haec per mino*

ra adrnajoravitia & pravitates propel-

lit agentem. Iftiusmodi habitus^> ut facile contrahkur_j ita ad eum,ubiirr valuerit, deponendum ^, Hercuieac ^re- quiruntur vires. Hifce confonaexDi-

vinarum literarum facrario, per mo»

dum fyllogifmi coacervativi, depro-

tnit Divus JacobusEpift. C,I.v. 14.15*

Ita practerquam quod multiplicia da-

mna in fenfus incurrentia, pariantvi¬

tia _, etiam ex juftitia Divina» ^unum- quodque vitium naturale ^a femetipfo

pcenas repctit naturales.

Quibus hoc eft familiäre,utrebus

aliorum opimis marcefcant,

optabile

föret, viderent iftam vitiofae a&ionis confequentiam ^{: a} tyranno» quem

in

iinu geftat homo mifer, animi turba-

tur tranquillicas5 quoties aliorum

Fe¬

licitas oculis animoque occurrit, to- ties propria vifcerajtodit & excruciat

hoc malum: ut exfangvis ac

pallidus

contabefcat in dies invidusj immo ad

27

odia, & ubi ufus venerir,ad damηa a-

Iiis inferenda prolabitur. Annoncon-

fultius foret, de capite hujus angvis cempeftive elidendo cogitare? Ut re-

liqua omittamus,homo profundagu- ise deditus finemeligitDeo fuacquena¬

tura inimicum,negieda confideratio-

fie hujus (£χ»λν&εί*ς: vinum immodi-

ce hauftum iitim provocat potiw lar- giorisj potus largior vim ingenii &

judicii

labefafeat,

fapientiam expellit.

Animus ita afte&us pecuniis & opibus

temere profufis inopiam & egeftatern

redimit: ex aeftuante fangvine, exfu*

lante judicio, ad libidines, ad jurgia,

vulnera & céedes abripitur. Vifcerum cruditat s conträhuntur,membra ^cor¬

poris enervantur & corrumpuntur $ morbi innumerabiles accelerantur ₅

mors denique pergulam tranßens,iri- temperantiae mancipium perimitj per-» *

petua ignominif Iabes nomini inuri-

tur. Quod non videt, ^noc viderecu¬

rat lurco, videt^autem fapiem,ex vi-

tiorum naturaJi cum poems nexu, va- ria morborum genera iuxuriae & vo-

luptatis efle iupplicia;fuos cuiquemo¬

res plerumque fingere fortunam, nec qqemquam malum feliccm efle.Nem- PC

2g

pe vfrium & felicitas fibi plane repu- gnant, ^nec in eodem fubj-edo locum

inveniunt unquam. Quare tamdiu

j

homo felix cft _, quamdiu aDianes f fuas ad Legis Naturalis amufiim di·

rigit. Ut primum vero eas con·

traria ratione inftituit ^, felicita-

.tem amittit & amittit penitus. Qua-

re verfabitur» aitVirCeleb. omnis ^co-

gitatio _motusque inconiiliis capienriis

de rebus honeftis & pertinentibus ad

bene beateque vivendum. Nec tanctrm quod hodie aut eras conducat, quin

multo magis, quid adtotius vitae

feli-

ciratem conferat, coniiderandum,qua- lisque effedus per naturalem pracmio- ^:

rum pcenarumqueconfequentiam inde

manare poifit.

* X\

Circa finem boni futuri _{duo paus*}

, ftmura affedus verfari folent, ß>es &

»f/w.PrioraffVdusqvum

^gratum quid-

dam futurum nobis polliceatur, nu.·

trit etiam in hac imperft dione,ni ^ca-

veamus, fecuritatem. Securitas pra:-

cipue,in rebus ad optatum fluentibus,

nutrix infolentiae eflfe amat. Parit in*

folentianimiam fui fiduciam

aiiorumcß

contemtum.Deindevivitur cum homi-

nibus,

29

nibus, quorum qiiotcapita,tot

fenfus,

atque ad deteriora inclinationesj quo-

] rüm quidem unicuiquenatura tenerri-

I murn fui amorem ingeneravit,verum,

quod dolemus , honefti fspe juftique

cancellos franiilientem. Fortuna pra:«

terea, opinione celerius, alterum ex*

to! 1it, alterum deprimit $ quem hodie fovit, ^eras deprimere adoritur ; quem modo alto iupercilio defpexeras, hunc

i brevi in id honoris & potentiae fafti- gium videasevedum, utmultum ei vel

naturaliter vel moraliter in te liceat«

Immoleoaliquando minimarum avium

j pabulum fuit, nec quidquam ^tam fir- I murn , cui non fit periculum etiam

ab

invalido. Huic autem malo _opponen- dus eft prudens metus, qui dida adio«·

nesq; noftras guberner, ut malumpro- babihter futurum evitemus & ^cavea-

rmis,ne pro impofiftbili habeamus,quod

tarnen poftibile evadit; ^{neu ex} praefen-

tirerum facie neceiTario futurafemper metiamur,fed omnes poiTibiIirates fol-

licäte provideamus. Confequentiam igitur adionum hae ratiocinatione col- ligimus ; hunc in modum ii loquaraut agam, verendum eft, ne infelicitatem f habeam^a tergojinfelicitaseft omni ^ra-

tione

30

tionecvitanda.E.hunc in mödöm neq§

loquendum neque agendum efl:

mihi.

Aiexandrum adoleföentem nullius momenti duxie Darius Codomannus, fui prorfus immemor.MiiTanon modo prins fuperba, contumeliofa atq; im-

perioiifÉma

legationc,feregem regum,

ac confangvineum Deorum ⁵ Aiexan¬

drum vero famulum fuum appellans5

fed etiam fatrapis faisid negotii

dede-

rat,ut infanientem iftum Philippiado·

iefcentulum verberibus puerilibusgra- viter cacfum _> indutumque poft vefte

purpurea,

Cibi vindum

traderetit.

&c.

efr.fuppl Q. Curt.Lib 2. c.IX Sp3s ni·

mia fuique fiducia

infelicem

regem &

adverfus mah fua fecurum in hane in»

duxit fallaciam , hane ei expreiTit vo·

cem. At felicem! fi didorum fado·

rumque confeqvutionem (imili argu·

mentatione examinaret ₅ Alexander

Macedo excelfac indolis manifeftiifima

profert indicia. Aviturn patritutnquc

in regnum Perfarum fervat odium*

Gloriae eftcupidiflimus ideoqj ad coti- tumelias vindicandas promttflimus·Re¬

bus bellicis deledatur. ConjundisMa-

cedoniaeGrarciaeque viribus bellum ad¬

verfusnos comparat, Ssepe

deftinata

v falu-

falubriter omni ratione potentiorfor·

tuna difcuflit. Una vi&oria alterius efi:

inilrumentum.Etjam exigua manusin-

I gentesopes

proftravit, & integra

re¬

gna fubvertit. Quod Π Diis ita vifum erit, ut hoc imperium, quod jam diu i^etit, magno motuconcutiant admo- fieantque nos fragilitatis

humana·

E·

Alexandri adolefcentia contemnenda

noneil.Quodqvumnegligeret Darias,

hacc etjam haud leviiftma eft cauiTa^,

cur id temporis Europae fuccumberet

Aiia. Quare priuscogitandum decon-

fequentiis

cafibusque etjam dabilibus,

quam conandum;neimprudentiae gra- viflimas dare poenas cogamur, aut u-

furpemus vocem, quam, apudPIutar-

chum omnium turpiilimam imperato-

ris efife pronunciat Iphicrates, & fa- piente indignam cenfet Tullius: non futaram. Eventus enim quemque fus ftultitiac coarguit, & ftultus malo fuo difcit. Quanto mélius illud principum

omnium exemplar ^> ASneas : Nonntla laborum,

- * Nova mi facies, irjopinave furghy

Omni*pr*ecepitar^ammo meeuanteperegi.

Quas confequentias a&ionis propriae cernimus, pares quoque in

aliis

colli«

gimus«