MORUM BONORUM

D. α

Differcatio Academica*

DE

MORUM BONORUM

SIMIL1TUDINE, PERINSIGNEM

νί Γ/ϋ COMMUNI PRjEBITURA *

USUM,

Atteftante Cicerone Offic. Libr. I.e. 17.

Qvam,

Confenfu AmpliJJl Facult, Ρbilof»

In Reg» Acad. Vpfal.

PR&SIDE,

Celeherrtmo Vivo,

MAG. PETRO

EKERMAN,

Eloquent. PROFESS. Reg. & Ordinär.

Publice ventilandam modeile offert

MATTHIAS BACKELIN,

V» D. Miniß. Fermelandut.

IN AUDITORIO CAROL. MAJORI, D. XXX. Junii,

A. MDCCLXXII.

Ηoris, Ante Meridiem, So/itis.

UPSALI JE,

Apud Joh. Edman, Reg, Acad. Typograph.

Firo Gsnerofo aiqtte Nsbilifimo

DIno CLAUDIO FRIETZCKlj,

DIRECTORI arque Poildlon Officin. Ferrear, perdigno,

Fat ^ro no F a v e η t iffi m o,

Firo Admodum Reverendo atque CJariffima

D:no GUSTAVO KJELLIN ³

PASTORI In Cariikoga & Bjiukjårn Figilantifßmo,

Fautori Optimo.

Firo Spe&atiflimo

D:no JOHANNI VAHLUND,

Officin. Ferrear. PoiTefTori SoUertiffimo,

Ev er get a Summa*

Huic ^{ut & decus accederet opufculo,} & agni-

tionem beneficiorum Veftiorum gratiffimam, men- tisquc vcneracionem piae, ut publice teftaretur,

hafce pagellas Nominibus Veftris iniignitas, Vobis-

que Fautoribas optimis, cum ardentiifima felicitatis

adprecationc, oblatas voluit

Au&or*

I. Ν. J.

§. I.

eus, O. M. ut felicitatis noftra? val¬

de ftddiofus, & amans fimulque perbene iciens ^} hane non poile florere, innumeras per vicis·

fitudines temporis, iartam teåam-

que confiitere, nifi hominum al-

ter åkeri ita fit familiaris, uc il- lius commoda lubenter provehat,

illius fecunda gaudeat fortuna, in eoque ie magnopere obleået, & omnes in univerfum pie focialiterque, in-

ter ie vivant. Ideo ad hoc boni, quantum, quantum eil, rite obtinendum, vel ut ita in communem fe ge-

rerent homunciones falutem, reddidit, illud Numen lo-

quor benigniifimum, eos fibi invicem maxime obitri-

aos, & alios aliis abfolute neceffarios. Ab uno,eodem-

que pulvere terrae, voluic omnes Creator produftos,

eadem eilentia inftruåos naturaque aequales, Deinde

Λ 3, fin-

• ) 4 ί

fingulos, in lucem editos, morrales requali ample&itur a·

more, in eodem habet pretio, mirum in modum ^cumutat beneficiis, de cun&is exquificifilmam fovec curarn, eos~

que ad eandem deftinavit vi tarn aternam, Huc a c«

cedit

quod humaoam conditionem , ita voluerit com«

paratam lupremus idem ille mundi Gubernator ^, uc fi- nis, creatione intentus, gloria ipfius, & humani gene- ris Talus, vel fervari

vel adaugeri nequeat, nifi nos ftu-

dio fimili, &, jun«5lis viribus, ad han ^c geminam nobis propoiitam enicamur metam. Hifce rationibus et.fi pofi-

tis, ad unum nos, ad concordiam, mutiium auxilium &

vitam focialem arftius obligantibus, erebra tarnen moni-

ti experientia, iatis fuperque novimus, odium, difieniio·

nes, lites, invidiam & cfuaevi-s mala graviora, bom in es;

intec proh! dolor enafci Sc ita in comraunem irrepere perniciem ^, ut homo homini evaierit, Sc diu manierit,

hoitis atque lupus rapacifirmus. Huic autem Reipubli-

cx pefti ad medendum, & mutuis eommodis coniulen»

dum

unicuique, ^pro virili, conferre debitum incum-

bit maximum; ergo fingula focietafis membra exa&e

iua obfervent officia, uno anirno, _unaque contentione

communi ftudeant falutr fuisque ^pacate fruantur juribus*

Telum vero acerrimum, ad ha*c efficienda credimus es- fe morum ilmiiitudinem bonorum, de qua mihi ^, fpe-

cimen qualecunque Academicum edituro, paueis difie«

rere lubet» Q ocirca mea,. interefi L. B; perofficioie

rogare, velis, in hocce opuiculo perluilrando ^, mitiori ut»

virgula cenforia»

§. TIL

Per bonos mores non intelligimns externa m quan-«

dam corporis eleganriam, in gravitate vel hilaritate fron- tis, in facetiis lermenis, in ornatu veftium, in exquifi-

ta membrorum; dire&ione _, ahisque- in geftibus,·, confi-

ftei»

# ) 5 ( ·

Hentern. Hase fi graviorem ίη motfum non affeclata ^>

fimt* quideru non pofthabenda ^, ied potius aeeipienda, commendandaque, »5c id eo magis, quo «qua humant»

tas & decorum homines inter alias, totum fuum amit-

terent pretium, & mores fenfim invaluerint agreftiores tetrioresque, gente perpolita longe indigniores. Noflrum itaque eft probe η oft ros inflituere gefhis, 3c a&iones

externas, item debitorn habere rationem temporis, quo vivimusi hominum quibuscum verfamur, loci, in quo moramur, ut horum ufibus, moribusque, qua bonis 3c

honeflis nos apprirae & convenienter geramus; in.ca-

fu autem oppofito, fumus aliis ofFendiculo, 3c iisdem

anfam pr«bemus nos contemtui habendi. Ejusmodi mo¬

res, quorum mentionem heic injeeimus, quam vis nul¬

lius frugis, mollisque animi hominibus omni ex parte

vir«, ut opinantur beand«, fufficiant: nobis tarnen eil addendum, quod nec iis iuperfedere, nec his folis corl·-

tentos eile deceat.

Bonorum morum vocabulo neque indiieirrrus fimu-

lacra 3c fpecies pietatis, quas propter hypoerit«, 3c fi- mulatores, moribus ornatos eile exiftimari gefliunt. Hl quidem vitiis nonnullis abitinent deterioribus, vitae ci¬

vil! iludent honeil«,- facris f«pe interfunt extern is, 3c larga quoque, egenis interdum vi?« tuend« neceiTaria

fuppeditant,manu; Sed quandoquidem h«c omnia, im-

pio durnque manente corde, eo faciunt refpeilu, ut ex«

iilimationem iui excitent, fuaque comrnoda adaugeanr,,

fota eorum corrupta^ reperitur vita. Aliud _pras ie fe-

runt, & aliud mente volvunt, os neitar promit, cor aconita vomit, quibus palöm profunt, iisdem clanculum obfunt. Unde dilucide patefck, _quod foia pietatis fpecie,,

3c fuperinduclo vekiti teftorio, _utrnmque apud iilos faci-

ant paginam; iidem e?iam fer« &. monftra erunt Rei- public« longe crudeliilima.

^ £ j£ ΙΙΠ

# ) 6 ( $

§. HF.

Nomine sutem morum bonorum propenfiones &

indmationes voluntatis coroprehenias inteiligimus, ita

per gratiam & vere bonorum (iudium connrmatas, ut

hominibus inde, confvetudo quacdam gignatur, cupidi-

tatibus malis aiTi lue repugnandi, & amore virtutis haud

fucatac bona qua?vis aggrediendi, & patrandi in Dei gloriam ^, & proprium feüciiatem. Et hominibus, hiice

moribus ornatis, fimilitudo quseo'am ined, eadem iunt

indole

eodemque vitas elegantis ardore, imo inter fe

maxime funt fimiies, ^non quidem in eis, ^qua; nd cu«

jusvis munera St flatus pertinent, alii enim prajcipiunt

& regoant, alii obediimt, alii tributa expofcunt, alii pendunt, alii dominantur, alii ferviunt, alii copia abün-

dant _rerutn, alii vitam penuria trahunt maxima, alii fe perbene habent, alii serumnis afficiuntur plurimis. In

eo tarnen hi funt fimiies, quatenus fiemper gloriam Dei, & cujusvis hominis falutem, cmoibus in cogita·

tis, diclis, & faclis pro fine habeant. Interim inficias

eat nemo, diverfas interdum foveri cogitutiones fen- tentiasque rtrum quarumcunque gerendarum ^, rationum

&: fubfidiorum qusrendocum, quibus faluti publicce con- fultum fuerir. Quippe quod, non cuilibet arridet, una eademque procedtre via, quamvis ad unam eandemque

metam. Proverbium heic ilabit: quot capita, tot fen-

fus. Ceterum ut moribus imbuti bonis, eadem digno-

fcuntur pietads nota, qua ita communis flagrant falutis cupiditate, ^ut hujus adipifcend« gratia, ^omnem cupiant

movere lapidem. Hos morum bonorum cultores atten-

tione ulteriori fequendo, eorum comperimus fimilitudi-

nem fane exoptatifümam in officiis Deo, & hominibus

invicem praeftandis. Eisdem praefidiis ad meliora reda£li,

eisdem jrationibus convi&i hilares confentiunt, in Deo

amando, ut fumnao bono, ad Deum venerandum, ut

ex«

) 7 ( B

excellentiilmum & maximum 3 ad eundem timendum

ut potenciftimum & juftiffimum ⁵ & ad eidem foFs con-

fidendum,ut fumme rniiericordl, & btnignifOnao. Si- quidem omnes reqiiali tcnentur arrsore Sz ftudio fui,pro

virili, Deo implendi deblii, nulll, omillis Divinis prsr- ceptis, proterve, varia in deilßa ^rUunt, exempla mala

incifamentaque malis velifi.candi & bona pofthabendi

praebentes; ied potius nedurn cogitationem quandarn

aequo fuftinent animo ^, cujus De ^um confcium eile no·

iint. Et ^ur eis flitis conftat, gloriarn Dei, iummis lau-

dibus eile extollendam, & hoc a nullis, Angelis exce·

ptis» fieri poffe, nifi ab hominibus, urpote foiis racione

pra^ditis, & propter quos, omnia, Altem plurima, iunt

creara, eis maxime eil cordi fuas aédiones liberas ad Le¬

gis Divina? amufiim componendi, facultatesque Deo pie

immoiandi. His _porro qui ita unanimiter, fua erga Deum

obfervant officia, non poteft non in deliciis eile, horni-

nes quoscumque vere amandi, & e!sdem quocunque,, confiiio, ope, facultatibusque fuccurrendi, modo. Ut

manus manum lavat, & ^ut aha corporis membra aliis>

ierviunt,ita fe etiam lemper gerunt noftri, rooribus bo-

nis imbuti, cor ferunt pium, cui purus ineft ardor uni- cuique benefaciendi. Amore reåi, bonique ducti a dex-

tra & finiftra incedunt immoti, hujus juris natura? me»

mores regula?: quod tibi non vis fieri ³ alteri ne feceris«.

§· iv.

Quem prseflantemj ha?c morum fimflitudo bono¬

rum, generi humano attulerit uium, ex haåenus dietts

nemini non exploratum exiftimo, atcamen de eodero ac- ouratius in fequentibus agere noftri erit officii. Socie-

tatem noftram humanam, pacificam, qnietam felicemque

eile, & manfuram, vitseque coniérvanda? neceflariis iuF-

iuitam, omnium eile in votis tuto ftatuimus, Et ad

can»

* ) 8 C ·

eandem, quatenus his in terris fit optanda, adipiicendara

& retinenaam, facilion tutiorique', non forfaneatür, via,

quam morum fimilitudine bonorum, noitro non, poilu-

mus non probare calculo. In eorum haud inviti tranfimus

caftra, qui commercium lingvarum, eadem aucupia, ^ean¬

dem patriam & coromunes res familiäres, hane inrem,mul-

tum conferre putant; tamen,experientia tefte, noftro con- tendimus jure, hifce quamvis pradentibus, moribus au-

tem bonis in exilium eje&is, maxima in divortia, lites,

& diflenfiones, dirupturos efie homines. Nihil impedit, quominus ctiam eorum adftipulemur fententiae, qui no-

ftram vitam _per beneficia, hominibus mutuo praeftita &

accepta, reddi pofie pergratam perquejucundam & tran- quillam autumant.

Eadem, nifi majori, rstione, eis accedimus ^, qui

noitrce communis & iocialis vvx quietum uium, legi¬

bus civilibus, & cum eis conjun&is motivis, praimiis,

& poenis, acceptum referunt; fed quod ad illa, bene¬

ficia puta, ipe&at, fcimus multos ea ingrato accipere, &

frui animo, quod ad hxc leges, prarmia & poenas cre- deres, actinet, ea pedibus conculcari novimus, homi¬

nibus moribus bonis deflitutis, vitiis ^autem vexatis ma- ximis. Conjun$ionera autem & fidem homines inter,

quae muneribus & ber.eficiis impetrari nequeunt, boni

facile conciliant mores: horum enim eultores, quaftu

& lucro rerum, in gratiam & amicitiara cum quibuscun-

que non ducuntur, fed pretio quodam perionarum bo-

na: frugis, non teftimant & amant pofieiTores rerum

propter res, quas poilident, potius autem pluris faciunt

Vel minimas

propter earundem datorem. Hi ut dulciffimis animi motibus, naturae fux inculcatum pieta-

tis & probitatis fludiura fentiunt, idem etjara in aliis fe-

duio quarunt, & accepto magoopere gaudent, imo quam-

yis in peregrinis & hoftibus. Inde cum illis ar£lius ^cu-

ϋ 5 § ( #

piunf conjungt, trifta kefaqué inter fe cum iisdem fincé-

re parfituri ac divifuri. Et cum uterque borum ^, ita in

unum conjundorura, eundem in fe fovent fanditatis i-

gnem, quid tum pneclarum fitfqu® opera? qui frudus?

quae Felicitas? Hoc eft ilie genuinus fons amic^ confo-

ciationis hominum, unde firma ferunt concordia? vincu- la, quibus, in comraunem falutem, totam fuam, ita

volunt cindam eohortem, ut nec impetus hoftiles, nec illa rerum humanarum domina Fortuna quid juris ^, in

eani habeant. Hü non rerum fragilium, fed virtutis Sc

niorum bonorum nituntur Fundamente

quapropfer ίϊ mutatis, fradis, vel, fi mavis, perditis rebus mundanis,

virtus Sc boni mores, omni manferint in caiu, & ftatu

iidem. Ο felicitatis deftinas longe flabiliores! Moribus

autem bords foras eliminaiis quid valeant leges, prae*

mia, Sc pcens? fiocci penduntur. Legibus opcimis jufte latis, Sc rite iuos ad ufus applicatis P cognntur vel invi- tl, pravi homines, in Corona populi mete pcenas, vi-

tiis abfirmere tetrioribus, Sc adkmes, faltem fpecie bonas

oilentare, Sed qualibet occafione, mala occulendi, da¬

ta, vel qojsfita, pervarie in Hagieia delirant foediffima.·.

quippe in ipfius Bei perfosram fine metu Sc pudore, plunmis ut peccant rnodis, ita etiam iuos iemper lace-

rant äquales, bonisque eos pri vant, dies nodesque, fuos

alienis rivulis irrigare volentes hortos.

■Morum autem bonorum antiflites non tam obliga¬

tions legis, Sc metu posn^ juilum faciunt & redum,

qiiam pomis amore Del Sc virtutis, ipium peccatum es- fe poenam, &: virtutem fibi ipfam eile mercedern, fibi jufte perfvadent, rnaximam. Hinc pleno fiuit alveo, quod harc rnorum fimilkudo bonorum, magnurn In vi-

ta communi praeft.iter.it ufum; nemo conteratui habetur,

fed in pretio, fupenor, "inferiorque ducitur debito, non is fülus hoaore afxicitur _{magno, quem} Fortuna, forte

Ö £%»

φ ) ro ( φ

carcior, in honoris culmen tulerit, quod alteri,illo longe digniori, debuerit. Eis conftat, quod non locus & munera

ornent homines, Ted hi illa. Quis heic laudatur in ani-

mo per affli&iones? in corpore per vulnera Sc caidem ?

in bonis per furtum» fraudem, rapinamque? in fäma per

detraftiones & calumnias ? fane nemo,lites enim, odia, &

contentiones foras faceffere jubentur. O felicern mor- talium ilat um: amkitia cum Deo, & hominibus in dies accrefcit, concordia viget, pax floretflorebit quam diu-

tiflime.

§. V.

Hanc moriitn iimilitudinem bonorum, etiam anlam eile iubminiilraturam peropportunam, opibus & robore

accrefcendi afHuendique, omnes perbene ^norunt, qui

reite iapiunt. Primuni probi homines, non vitiis dedi-

torum more, bona fortunasque fuas & aliorum foede turpiterque, ad excefllim usque, devorant, genio non

indulgent malo, Bacchanalia non vivunt, Veneri & gulae

non litant, ied omni abufui modeile repugnant, res quas- que ad aptos ufus applicant, honeflxque parfimoniae e- nixe deferviunt

Deinde, quid ^opus eil Reipubltcaer prudenter inili-

tutaj, &. bonis referes civibus,multis faciendis iumtibus?

Quot forisr quot judicibusi' quot vigiliis a mis & prar- fidiis indigeret ad pertinacia & prava fuae focietatis mem- bra cocrcendai dum talia non reperiuntur, fed omnia

funt modeila δζ proba, Quibus argumentts & pnemiis

ad diligentiam & bonas artes heic elicerentur cives?tum

non vocati, cito pede, ad easdem hilares tendunt. Ubi

virtus δζ boni mores inter omnes regnant, uni eeque eil voluptas, & voluntas, bona fortiter fe^tandi & mala flre*

nue averiandi, ac a'rerr. Et hic inflin&us aoimi,exter- Iiis motivis vel maximis longe eil praeferendusr cujus du-

&u homines, nullo non tempore, veCto innocentias tra·

mite pergere conantur, * Et

# ) ^ir ( #

Et denique miilto habiliores in choro virtutum red.

duntur homines, ad fua opera peragenda quam in ler-

na malorum» Pravi inter ie ditfentiunt, & quod ^unus tedificavit, deftruit alier. Probi autem uno utpote ani-

mo, unaque vi fua, h.e. honefta aggrediuntur ^opera. Per-

dki permulta temporis mom enta vin-i», artibus fceieftis, ineptiisque mifere conterunt, q-uat bord, in Dei gloriam,&

propriam ialutem aflldue isöpendunt. Vitiis immerfi etiam

ab affe&ibus, furentcque aoimoruirj impetu faspius abripi-

untur, ut piura vi imaginationis faciant & ienfuum,quam genuina ope intelledtus praducends, & judicii diicernentis;

itaque per nebulam vtderir, facris profana, (ummaque i-

mis mifcent, ptrmultaque faciendo^ quorum poftea ^eos

iero η i rr» i um pcenicebit. Pii, ^e contrario, fobrie cogitant,

caute agunc, feiicitérque ad finem opfatum adfpirabunt.

Et quod ultimum eil, etiam hiice pvx ceteris accidit,

ut Deus O. M. peculiari rnodo ^eos fua grada, & benedi-

äione fuflentet & ornet, uberrima«*

§. VL

Tandem a re non aliermm, id eft modum, quo per- celebrata if!a morum fimilitudo acquiri poiTit, ut paucis explicemus>s fas eft. Nos connata laborare corrupdone noxia, tam eft certum, quam quod certiiTimum,. in qua conftituti virtuti & bonis tnoribus operam dare, nec vo-

lumus, nec poiTumus, Sc cujus, Γι cidemdndulgemus, vis, robur, & efficacitas quotidie in faitigium fantum accre-

verinf, ut illius manferimus fervi infeliciffimn Et ut

ambce animte facultates fuperiores, hoc inreétas funt pe- ftifero malo, utrique etiam? ^earum3 jaminde ab incunabu- lis, _per genuinam, roedendum eft, educationem, dum, cor- dis duritia frangifur, dum tenebne intelleftus denfiores difcutiu-ntur» Notis per. naturam quidem ineft ardor no- ftram appetend! felieitatem, fed via ad eandem _vera, ho-

mini natural! eft eritque ignota. Voluntas appedt,& inteb

B 2 le-

Φ ) 12 ( φ'

le&us lenebris obduftus, alia eidem nefcit fuppedltare ob- je&a, quam res fragiles & caducas. inde oritur iile exjdalis

amor ini ipfius, & mundi, ad hancduplicern ftrcnue ^con-

tendens metam,donec intelleftus praeftantiorem iubmini-

ftrare valeat. Imprimis heic deferviat, adiifque ^matura &

apfa educatio, qua intelleåus eit excolendus, (ptKuvrla

aroor mundi funt exflirpandi, amor Dei & aliorum enixe

inftillandtis. Et hoc fiat non tantum verbo Divi.no s fed

etiam Dootrina Morali,&prxceptis Philofophicis'ialuberri-

mis. Tenera pravaque mens, minus efl capax veritatum

coeleftium, in eisdem, ut fenfualia appetens, non fideliter ridet, nec ferio oble&atur, ergo iuae pravitatis eil con vin·

cenda,rationibus,ab hominum proclivitate ad peccandum,

a fceleribus femper patratis, a miferia noilra per magna ^s

petitis. Et ut eadem certa fiat de Dei majeflate & proprie-

tatibus excellentiflimis, indeque veneratione & amore Dei

imbuatur, ad illius divina opera & beneficia, ^tota in re-

rum natura fparia pie confideranda, erit utique ableganda.

Dcinde ad hoinmes, bonis moribus, imbuendos quod sttinet, eon- verfatio cum probis & honeflis quaciatur fedulo, quod uos infautes r- Jios facere yidemus, imprimis fama & bonore fiorentes, id nobis eriam

efle imitandum exiftimamus. Inde convincinmr, quid interftt·, eorum per- frui confvetudine amiciffima, quorum veftigia turi ie qua mur, δζ quorum monitis, exemplisque, ad bona quasvis incitemur.

Hifce denique acceder vis Spiritus San£h', per media Tahitis o·

perans, fi vita noftra erit probe, moresque boni, elegantifllmi, alias o-

mni noilra cum indufhia, de reöo virtutis tramite, tota abenamus

die. Nunc falfe judicat intelleftus de bcno vel malo, nunc inreliefius

& voluptas fenfualis, fibi invicem contrariura ferunt judicium , de rebus quibusvie, nunc uterque eorum amice ad ^unum confpirat bonum qnar-

rendum, fed facultas idem coniequendi de eil« Concurrentibus nutetn exquifita educa6<one, bona conveifatione & vi Spiritus Ssnfli granola,

enafcuntur vita elegans, mores compobtiffimi, quibus noflram commu-

netn vitam degere poflimns beatam, & quam certe exceptura erit illa vi¬

ta tcterna, oinnis mutationis nefcia, bnc fragil i longs

felicior, quippe, Τελειότηϊ ημών h ^XqctW i&K

S. D. G.

* & # &