PET LEGATO

Q. B. V.

dissertatio academica,

DE

ELOQVENTIA

LEGATO

PERNECESSARIA,

QUAM ,

CONSENS- AMPL. FACULT. PHILOSOPH.

IN REGIA ACADEMIA UPSAL.

PR/FSIDE

VIRO

CELEBERR1M0,

MAG. PET RO EKERMAN,

Eloquent. PROFESS. Reg.

et

Ord.

BONORUM

EXAMINI MODESIE COMMITTIT

Alumnus Victorinianus

SVENO LAUR. TRANA,

V,

GOTHUS.

IN AUDIT. CAROL.

M1N0RID. XXVIII. MAJI.

Anni MDCCL1X.

Η. Α. M. S.

υ Ρ S A

L I JE.

a

monsieur

CHARLES HJERTA

Lieutenant Cononel au

Regiment de Cavallerie de Weilgothique & Chevalier de Fordre de FEpee

& d

,

madame

FREDERICE ULRIQUE

ELEONOREdeBRUNJAN

_J\

Ζ a

les

grace bienfaits doni Vous toute particuliere m'ave-z combl!é, depuis le dont Vousm avez favörifé &

moment

que

fat

eu

Γ bonneur de Voas étre

connu

m'oblige de Vous

^con-

jacrer

lefruit de

^mestravaux

Academiques,

comme une mar- que^y

quoique

tres

foible, de

monpr

ofond réfpeSl & de

ma re-

connoijfance; Recevez donc, je Vous fuppliey

ce

petit

ouvra- ge comme ungage

de la proteflation,

que

je Vous enfa is,

regar

dess

avec un

oeilfavör able

cet

bommage rendu å Vos bon-

tes& ä Vos

bienfaits. jfavoue bien,

que cet

ejfai

ne

fuffit

pasa

Vous temoigner Monfieur & Madame Γeflime

que

je

con-

jer

vepour toutce

qui Vous intereffe, ni exprimer lafincerite

de mesfentimens.

jfe

me

croirois le plus beureux des bom¬

mes

yfi Vous daigniez le

proteger

&

m accor

der la

memegra¬

ce, qvauparavant.

Que le Ciel rende Vos jours remplis d*

unefelicité aufji parfaite

quevouspouvez vous memes

les fou-

baiter. Cefont

des

voeux que

je

ne

cejferai de lui adrejjer\

jfdi f bonneur ct

etreavec unpr

ofond refpeB

monsieur

&

madame

Vctre tres bumble tf tres

obeijfant

ferviteur

SVANTE TRÄMA.

VI Ro■^. Maxime Åeverendo _atque

Celeljerrimo

D-.no ^{Doa. C A} R O L O NO RING,

Paft. &

Praspoi. ecclef. Svecan. Lond. Anglorum

Graviffimo.

axime, fac placeam devota

_mente,

Patrone>

.

Weflgothias noftrs ipes columenque,

precor.

Infula cni laudis

potuic nihil addere,

_quamquam Do&rinas

pretium

non leve _parta

tulit;

Pulcra

Noringiadum cumulas qui nomina ftirpi,

Et

majus proavis incipis ipfe

genus;

Da faciles

aditus,

tenui fua vota

cfienti,

Tu

prohibe,

ne nunc irrita forte cadant.

O t utinam _{pro me}

Ioqueretur,

_quem

Tibi mitto, Legatus

^,

curis ferret &

apta

iuis.

IlliusO! iolvat meritas facundia _grates,

Debeo _quas

iummas, Summe Patrone, Tibi.

Fixa, Tibi

memoret, tua funt benefaöa (üb imo

Pe&ore, delebunt

_tempora

_nulla

_fidem.

Expetat 8z noftris veniam

non turbidus aufis

Proque Tua iupplex

^vota

i'alufe

ferat.

Incolumis vivas,

dicat,

^cum

Conjuge Cara,

Difficilis lu&us _neicia vita fluat.

Hoc fi

praeftiterit,

magnus mihi fiet

Apollo, Utque velim, noitro jure difertus

eric.

Maxime

Reverendi

Nominis Tui

enttor hnyiiUinms

SVENO

LAUR.

TRANA.

tands-

Cammer

^evaren Ädel och

Hbgagtad

Hr. JAC. MYRA,

Ρ

af

t

-infpe&oren i Sc

ara Ädel och

Hbgagtad

Hr. AX. TRANA,

Min

HögtaradeKFarbroder.

Handelsmannen i

Upfala Ädel

och Hbpaptad

Hr. J. NORING,

Fabriqueuren 1 Stockholm

Adel och

Hbgagtad

Herr ANDERS DIM ANDER,

Mine

Gunftige Herrar och Gynnare.

Iackiämhet

Nu min

ΐ

hand

vördnad

och penna

ilor

leder;

Alle hvad i mitthjerta bor, Onfkar fig behaga Eder.

Nog ha tankar mycken drift,'

Intetfattas i mitt minnej Men hur vill få ringa ftrifc Tyda rätt Ert hulda finne?

Dock jag lämnar ej min pligt,

Falt jag ej kan fylleft orda

Om en fak af fSdan vigt,

Skall jag föka dock fullborda,

Hvad af mig förväntas ^bör.

Almänhetenhielpe döma

Hur Er gunft mjg lkyldig gör Att för Henne Er beröma.

Eder jag det lof hembär ,

Att Er täckes mig ofta vårda.

Och mig lifa i befvär Då mig tvungit öden hårda.

Att till tjenft för himlens Nåi Jag väl torde nyttigblifva,

År en påfölgd af deråd,

Som Er ömhet velat gifva, Högfte Herren höre bön,

Hvilken Han i bröft fjelftänder.

Han Som ger den Itörfta lön, Han Som llyr med egna händer,

Wedergälle Er allt gode, Late Er en gång få njuta

Glädien i de fafta flått, De* ej tid kan fällhet fluta,

Mine

Gunftige Herrars och Gynnares

öclinjuke ijenare SVEN TRANA.

I. Ν.

§. I-

loquentiam

permagna

pollere

utili-

tatevariisin negotlis,

prsecipue

in

publieis,

hiftoriaomnis sevi cumu-

latiffime teftatur.

Etenim, multas

urbes

ejje conjlitutas, plurima bei¬

larefltntta, firmitfimas

focietates, [anBißtmasque amicitias, opeElo-

quentißy

ejjecomparatas^

erit utique

non diffitenduma\

Principia

atquerationes, ut alii ve- ritatis

propofitae proponendaeve convincantur, femper ad- fint,

oportet;

fed fententiae, animo

conceptas,

debitam

non tuebuntur virtutem atque

perfvadendi vim, nifi

gran·

dioribus verbis, ordine atque

decentia, conveftiantur,

& oratiotota,

fit tamquamfale humanitatls fparfa &condi-

ta.Per

Eloquentiam intellågimus

nos

facultatem

^{ea, quac}

fen-

timus, apte» concinne,

fvaviter, exprimendi; id eft, fcien·»

ter,perite& ornate

dicendi. Arido

enirn,

jejuno, fame fiti-

que, ut ita dicam,

eneélo & fimpliciori

gener! orationis,

non tantamefficacltatem

ineffe,

quantum

fvavi, exquifito, jucundo,

nemo

facile negaverit; hinc

usquequaque prae- ftat

fplendido, & concinniore,

quam

fubruftico, inepto

A atque

# ) 2

( φ

aique contrko

fermone/enfamentis

aperire. Ergoper

fe

patet

fordida, rancidula & putida verba

ex

circuiis

^ceetu-

que

eruditorum eile ejicienda exterminandaque. Quid

^, inquam,

EJoquentla urilius? Illa longe lateque, nullis

fere circumfcribenda

finibus, dominafur. Huru vil

en Hjelte mmuntra

finn följeslagare på

annat

jått, ån igenom tal och exempel? Huru vil

^en

konung,

under

all-

manna möten _, beveka fina

underjåt

^are til

enighet och

ge- menjamtforjvar

på

annat vis,

ån

med

kraftiga (kål, fat"

tade i rörande ord? Huru kunna konfler

upqvickna,

om icke beröm och

frikofiighet vederqvickna firas Idkare ? Omöjeligt år

at

upråkrm Vältalighetens oinfikrånkta

ver¬

kan. Alla tiders Htflorier _vitna,

bv

ad

(katter ligga för- borgade på månnifkans

tunga.

Ät tanka val,

at

tala

fom man

tånker, och

al

göra fom

^man

talar, år

^o de tren¬

ne Huf

vud-hjul,

med

hvilka

ver

Iden

af dejs viJa Regen¬

ter

ßyres. Verba sgnofcis,

ex

mellifluo

ore

leffiniano

fiauila in

opufrulo, ad

S.

R. C. GUSTAVUM,

omnis

Eloqu.

prorrio condo,

Stockholm.

A. 175Ö

impréifo, cid,

enamfi vino vendibiÜ,

quod habet proverbium

^, non o- pus

eft fufpenfa hedera, nefcio,

an hsec fua, tiruli

iniiar, adpofvturus eifet ipfe Tullius revivifcens: efinon

magnus,

verum

aureolus,

tf ad

verbum

edifcenåus,

libellus bj,

Porro,

penfum

continuaturus,

hsec

perquam egregia ad- jungere

haud dubitaverim

:

Vältaligheten hör

aga

fiu

råtta

flyrka,

fom

år

^att

öf

vertyga^,

öf

ver

tala, beveka,

hvilket ej

fiker

med

Jvafjande, kon/liga och

ny

(kapade

^la"

le

fått,

titanmedrenhet i tankar och

behagehgbe

t i

(pråk*

Den Store

Konung GUSTAF

ADOLPH kunde med fin

V

åltålighet

beveka alla

hjertan, hvilket

af hans

afiked's

tal tilStånderne 16jo,

och årfkilliga hans hr

ef

kan dömas

&c\ c). Quid

efl,

teile Cicerone, aut tam admirabile ,

quam ex infinita multitndine hominum exifiere _unum,

qui

id,

quod omuibus

natura

fit datum, vet fdus

⁹

vel

cum

fan-

# )

J

( &

paustst

fne

eye

pofilt ?

^{aut tam} juetmdum9 c

ognitu

ntqne

manu, quam

japientibus

fententiis

gravtbusque

verbis or¬

nata oratio & poitta

?

^{aut tam} potens,

tamquemagnificum,

quam

populi

motus, judkum

religienes, fenatus

gravita-

tem, unius orättone converti? Quid^tamporro regium, r#;«

liberale,

tam

mumficum,

^quam opemferre

Jupplicibusy

ex- citare

aafltffos, rtafalutem,

liberare perkulis, retine-

re bommesin civitate? Quidautem ^tam

neceffßrium,

quam

teuere

femper

arma,

quibus vel

teffus ipfe e/Je

poffts,

vel provo,care integros,

vel

te

ulcijci laceßltus

? Quidej^-

je

potefl

in otio aut magis proprium

humant

tat

is,

quam

fermo facetus, ^λi nuUa in rerudis? Hoc ^uno

pnefiamus

vel

maxime fe ris, quod

colloquitnur

internos,

exprimere

dicendofenfa

pofjumus d).

a) Quintil.

lnflit.

Oratov. TLr. /£ 7/. Cic. Brutusc:

74.

b) Acad.Qvzfl.

ILc._44.

c)Sven/k. Vitterbets

Academ*

Handling,

p. 31· 37, 3$. d) I. deOratorec.β,

§<

ii.

Eloquentia,quam comroendo>eftars,qua _Reges

permo- veri

poiTunt

ad falufem

ReipubHcae confervandam,

addefi-

ftendum a deliberationibus

periculofis, liberfatique

_populi

noxiis»adeonfirmandam pacem,adftabiliendam

legem

civi- bus pcrutilem, ad pietatem, prudentiarn, juftitiameeteras- ς 2 vlrtutes,

Principe dignas, ftudiofe

exercendas. EIo- quentias vim,

efficaciamque,

quis ^non viderit ? Etenim

///# diBis

animos,

peclora mulcet a).

In feenam prodeat

Derooilhenes,

qul diu folus verbo¬

rum fuorum

fulminibus,

Athenieniium

Graecorumque

H- bertatem, contra infidias

Philippi, defenflraverat

b). Hoc

enim repagulo

difcordi®

removentur, bellorum flammas exilingvuntur, concordia & amicitia renovatur,

idque*

quod alias

fidem

omnem

fuperare videtur,peragitur.SicTri- bunus,&

Ablegatusad AuhmOttomannicamExtraordinarb

us,

Baro

de

Gmbufen,tautum _{Eloquentia valuit3ut}

_exercitus

A 2 Tur-

❖ ) 4 (

#

Turcicus,

fub imperlo Tartarorum Chani,

^ex

acie dis-

cederet, pugnamque contra

Regem noftrum, gloriolißi-

mae

memoriae,CAROLUM XiI.adBenderam,A.

171

j.detre*

claretc).

Quid

non

faditaratjillullriffimus ille Heros Comes

que

Magnus Stenbock^(ub vario fortunoe idu? Prsecipue vis

orationis ejus

eft confpicua, A. 170p,dum Svecla, gravis-

fimo helloIm

plicata» copiisindigebat; Comes enirnNofter,

dlcendo, animos civium

adeo commovit,

ut non mo¬

docopiaeviritim

legerentur

5

fed etiam pecuni« in Reipu-

blicseemolumentum,

fua fponte

a

ci vibus, largiflime confer-

rentur. Eftitaque tanti

Oratoris perhonorificum Judicium

in A&is Societatis noftrce literarlaeSvecix :

Imperatorias

virtutes ejus'^aIii

laudabunt» &

grata

venerabitur

ρο- ßeritas:

nobis

nunc

fufficiet meminiße incredibilis,

^qu<e

in

illo_erat,

Eloquentiae,

qu<e

& difertos noßri temporis vicit,

ρ

ler

osqueveterum

Oratorum aquaviu übßupuere cives^eo

plorante, larga

manu

affiictx po/cent ique patriae, ultra

publicum cenfum» fuis jacultatibus tulere opem. MiUtes

perjcepe

in ipfa acie ita allocutus efl, ut, vix finita ora-

tione, in

hoßem

aeres &

commoti irruerent. Sunt ali¬

quot

haruncce oratiomm ejus typis exfcriptx,

qu<z

bodie-

que

ita legenttum animos alejaciunt,

ac

fi ipfe

eas

habe¬

reu Naturalisadeo ei erat fiexanima vis Eloquentiχ d).

Et aufim fere inftare, omnia Eloquentiee

effeda

a nemi-

ne

percenferi poiTe. Per firsgula ire

nec tempus

permif-

tit, nec animus

mihi eft:

at, pro

modulo ingenii,

per-

neeeßariam efte Eloquentiam Legato demonftrare conabor.

Tuum,

B. L.

^,

mihi polliceor favorem

^, rogans,

veliar

defedum in re tarn

ardua, folito

candore,

fupplere.

a) T.JEneid.

Virgil,

υ, ιργ.

b)· Let

tres

Moraler

par

M:r D' Argens p* 149. c).

Doft. Nordberg Hiß. Tom.

II. ρ. 3Ί2.

It. Gjörwells Swånfka Bibliou T* IL

p>/4/. 174*

d)

Ad ^annum r/io. ρ. tig.

Ϊ

"

_$.IIL

❖

) f

( #

5. III.

Se<3 prius, quam

ipfam tra&ationern Eloquentlse

ad-

gredimur,

pauca

de Legato,

ejusque

neceifitate & fun-

«itionibus

praemittenda ducimus. Ardlum iilum,

quo

Respublicse adrtringuntur,

nexum

adtentius

qui

confi-

deraf,

facile deprehendet,

inter

illas

varia intercedere neg¬

otia. Omittam bene multa, ^quse

ubique

obfervan-

da

funt,

humanitatis

officia, fiquldem

nemo nefcic pluri-

roas alias inveniri

caufias,

^qu® propiora init® familiarita-

tis jura

expoftulent. Sicut eadem tellus

^non omnia

ei¬

fert, indigencia earum, quas

noftra fubmlniftrat

patria,

rerum commercia initituere jubetj ut communi partim ufui,

partim cornmoditati confuiatur. Caveat

vero Prin-

ceps, ne a potentiore,

hoftilia vel

tentante

vel

tentatu- ro,

respubiica quid detrlmenti

capiat;

ideoque

opem a- liorum qu&rere

necefium habet,

ufpar

fit in

omni

for¬

tan® ftatu. Interdum etiam inimicltlas, vel

(ufpicio-

nibus, vei aliis de cauilis ortas,

fl fieri poflif,

amice ge- ftitcomponere, ne

bellum,

generi

humano funeitiflimutii,

exardefcat. Haec omnia felicem ut habeant iucceiTum _, deftderia cum aliis communicet

civitatibus,

prout res po-

ftulat,

& ^, ut inter

bonos fieri adfolet, bene

& humani-

ter agat a). Per

literas

vero

h®e, univerfa & fingula, expedire

nequit, cum, ut res

feliciter fuccedant, {aepiC-

fime requiratur, ut, quse aguntur, cito atque occulte

fiant: liter« enim aut perire, aut ad illorum manus de-

venire

poilunt,

qui,

divulgando myitertum

^,

occafiionem

aliis pr®bent,

noftrum refcifcendi propoiitum, noftraque praepediendi confilia. Nec Princeps,

quem

graviilirn®

quseque,in

reélione domeftica,

cur« ac

molefti® detinent,

ad

alios,

quoties opus

eft, advolare, &res fua

manu con- ficere

poteft, &, fi vel

maxime tantum

temporis fuperef-

fet_{, non} continuo

tutiffimum

erit, exteras petere terras,

feque fidei aliorum

committere.

Hiitori®

enim, ea ra-

A ₃ tion«

# ;

β c ❖

flone amiciths raro iniri

potulfTe

^,·

tfmultafes

autem, at-

que odia quam

maxima, perieulaque inde

orta,

abunde

loquuntur

b). Alios funeftiflimos

ut faceam

exicus, ii-

ium nominaile fufficit, quem

habuit colloquium Dacis

Holfatise, cum rege

Daniae, in

quo captus

Dux juraDu-

catus renuntiare cogebatur c).

Vicarios

ergo, quos

Le-

gatos

vocamus,ad alias civifates fnittere,eo magis aüaboraf

Princeps,

quod, fuain & aliorum ialutem, maximis obje-

ilando difcriminibus, fecus faciens, vix temericatisnotam eilugere queat.

Reéte

igitur

Cominseus; imprudvnter fa¬

ttunt Principe/, £qua

Ii

potent

i

a

pr<8diti,meo quidem judi'

rio^quod in

collocutiones ipfi defcendunt ,nifi forte

ea

[int

^&tä¬

te_^ut,praeterjocospf

ludumjuhil jpeffent aliud aruti. Ν

am

poflquam grandiores

evajerunt,

Pf aemulatio aliqua ccepit

inter ipjos* quod fere

fit, noneft conjultum,

ut

ipfi

congre- diantur, ac

longe pr<z(lat,

ut

coniroverfiuis

^,

Pf quidquid

efl negotiorum, curent per

Legatos, vi

ros

bonos

atque

prudentes jomponi^quodmulto

verum

ufucompertum babeod).

a)Cfr. Di

ff.

de

inviolabilitate

Legatorum p.i.

b) Wic- quef. Ί. L

c. r.p. 2,

Pf

4. c)

Doff. Nordberg. Hift*CA-

ROLI XII. Jom· I, p.

d) L. III. Commentar.

§. IV.

Stabilita Legati

neceffitate, ad charadterem fun-

dtionesque ejus

examinandum

nos

accingimust Ted,

ut

omnis infÜtutio*, quse de re aliqua

fufeipitur,

a

defini-

tione debet

profieifei a), placet

ante»

definire, quid

fit Legatus.

Ule

aufem, ut

feribit Wicquefortius £),

efl minifter

publicus,

quem

Princeps ad

^exteram

mittit civitatem, ut, ejus

perfonam

g(3rens, deman-

data peragat, virtute

literarum creditivarum. Legato-

rum varios ordines, ac

diviiiones

filebimus, qux

ad

in-

ftitutum noitrum haud pertinenf.: content! erimus gene- ralern deIis dediiTe notionem. Jnter omnes enim conve«

nit,

quod quisque, fuo licet modo

^,

Principis reprsefen-

tet

$

) 7 (

#

tet

perfonam, vel,

ut Cicero ait, faciem.

Mogfiratus fe-

tum ferat· NeceiTe

eil,

qui publica in fe

fufcepit

neg¬

otia»

dignitatem

regni tueatur_j

falutemque Reipublica?,

& comrnoda, fibi concredita habeat;

denique

non vi aut armis _, fed ingenii viribus, prudentia _atque

eloquio

^, ea promotumeaf. Hinc Legato perarduum

impoiitum

efto-

nus; ut huic, j£tna graviori,

fuftinendo,

^non niii At¬

lantis humeri fufficere videantur.

Singulari

enim _pru- dentia,

prseclariffima eruditione,

admlrando ingenii acu-

mine &

judicio exquiiitiore,

^eum inftru&um eile

debere,

quis

ignorat? Certe,qui

magnitudinem _{rerum,ad quas ad-}

vigilabit,

qui multiplices illas

diffieultates,

quibus involu-

tus fit, confiderat; ^eum ultro concefiurum

exiftimo,

tam iliuftrem

perfonaro^innumeras

&feredivinas _requireredo- tes, quas

percenfere nolo;

ita vero hac de re diiTerit Auétor die freundfchaftliche

Lehrer);

Manmufs fichnicht verwundern, dafs esJoweniq rechte Staats

kluge

{riebt: et werdenζu einem

Staatsklugen eiqenfchaften erfordert,

die

man

feiten vereiniget findet,

ein

lebhafter

und

fcharfer Geiß;

eine_Sachen

gründliche Beurtheilungs -kraft; _einegroße kenninifs

der

y unddie

Kunft> diefelhe

anzuwenden; eine offenher¬

zige mine, und verborgene

ge

danken

^;

einbildungs

^-

kraft

und

kaltfinnigkeit;

in

das herz

der

Menfchenfehen,

undihre_ge»

danken entdecken, ohne

dafs fie

es merken; ihre

eigenliebe

zumnachtheil

imfer

er

eigenen

zu

fchmeicbeln wijfen; zugleich gedultig und

unverrückt

feyn; weiß feyny ohne

es allzeit

%u

fche

inen;

fich nicht

vordas

ausgeben

was ?nan ifly ohne

ßch

vor

das auszugeben

^{was man} nichtifi; die leute^von _ihren wahren vcrtheilen

überzeugen, ohngeachtet

der wilden leU

denfchaften,

die

fie davon entfernen;

ihnen

gedanken

und

begriffe hey bringen,

nach und nach daran

gewöhnen,

denen ßch ihrbis

geift fie denfelben wiederfetzt, folgen

^undy fieals

wenn

fie Urheber

davon waren;

feiner eigenen paffionenfich fo b Zweiflern, das

mau

denen, die dießlisn unterfuchen> kei¬

ne

Φ )

Ε

C &

fc*

gelegenheii gleit, ße

zu

entdecken, derfeHen zu

bedienen,

diefes 2«W

zu

der Staatsklugheit erfoderU Eloquentlae

autem

praefidium requiritClavllleinTraité du

VraiMerire Tom. II.p. 84 ς

faurez

^vous,

inquit,perfvader Γ

bomme

epais Zf défiant,

penetrer

les vües d3

un untres

plus

adroit, £?

Γ

amener

lui

meine

ä vosfins, dhneler flatter les

interétscacb'es du Miniftre_{quon vous mettra en}

tete? AI-

lez

négocier chez les Nations voißnes, foutenez

y

la gloire de

lavotre. Nec folis armis, ut

miles, adverfariorum info«

lentiam

compefcere poteft» aliaipfiincedendum via:

ra- tionibus& argumcntis

validiflimis, ipii pugnandum,

qusc

utprseconceptam

aliorum opinionem infringant, hoc

qua- f, vehiculo indigent.

Homines

enim ita comparati

fünf,

utveritatesevidentiilimas fscpius» nifi

Eloquentiae fale condi-

antur,

odium pariant. Rede igitur Von Anton de Vera &

de Cuniga,

Eloquentiam Legato effe perneceflariam du-

cit> itaenim

ille:

onnepeutpas etre

hon Ambaffadeur ,fans

' cette

charge confifle dans lienfaire, ά moiens,

que

d' avoir beaucoup ddefprit> d3 E*

loquence

& delegance d).

a) Cic. I. Off.

^{c. 2.}

b) JVic

que

fort. Tom. I.

p. $.

c)

P. 79. 80.

d) Le parfait Ambajfadeurp.

¹⁴⁹ 152.

Cfr.

Difp· En. Svanton. Myrin hab.

1740

}fub Ampi. Ρref id. de E- loquentia Juridica /.

^5.

Ut eo Iuculentius

patefcat admiranda illa,

quam

Le¬

gato

Eloquentia adfcrt, utilitas,a propofito

meo

haud alie-

num fore crediderim,

Legaforum officia

percurrere;

varia & bene multa illa

iunt, fed,

me

quidem

judice, ^qu«

tribus abfolvi videntur

partibus, Aut

enim

officiaiunt fim- pliciter\humanitatis,

aut

tranquiUitatem 2f pacemflabilien-

dam,

velreftituendam fpedant,

aut

ad alia utriusque Reipubli-

eacommoda utilitatempertinent. Neutruniautem

horum

mais cela nefepeut pas

f. V.

fine

❖ )

⁹

( &

ilne

Eioquentia

rite

Legatus obierif.

Primum fi coniidc-

remus inomentum,

deprehenfuri

utique

fumus,

totum

Legati

munus eotendere, ut

Principi,

ad quemmifius

eft,

perfvadeat de fincero & non fucato amoris

adfe<ftu,

quo

rnittensPrinceps

in alterius fertur commodum;itidém

fignifi-

cet &conteftetur

gaudiurn,quod

civitas

fua,veIexconfcen'

fione

infolium,

vel exvi&ricibus armis, aliasuttaceam res

circumftantes,

vel ex incremento familise, percepit. Si jejuna ac fterilis heic _ejus fuerit oratio, _nunquam fe vi- debit voti

damnaturo,cumhaud

raroaccidit,ut nullas alteri experiri rationeslicuerit»equibustutoadveritatem,reicon- cludere

poflit.

Inventioneigirur Legato opus

eft,

_{finem qui}

obtinere cupiat, variaque excogitabit perfvadendi, _argu¬

menta,quse ornate,apte atqueconcinne,Iate fufa

diducat,

^ora-

tione fvavi

blandaque

animum Principis demulceat & ad credendum

diiponat,

ita

quidem,

ut

quidquid

argumento per

fe defit ponderis,

inefcantis

Eloquentise

veluti fa- fcino,

compenfet.

In iis etiam, quaa commoditatem tan-

gunt, opus

efte

Eioquentia facile commonftrabitur.

Quis-

quisenim videt, Legatum, qui ejusmoJi _pangat fcedera,

in eo occupatum

efte,

ut fruétum ac

utilitatem,

_quam,

inde utraque

expe&et

civitas, _{proponat. NecefTe} igitur eft,

fiea,

quce poftulaverit, impetrare

difcupit,

e-

jus

apud

quem veriatur. emoiumenta inde

redeuntia, fuis depingat coloribus,orationeque,

variis adornata

Tropis

^at¬

que

Scftematibus,

prout temporis ratio

poftulat,

ut» in

fuicon(enfum,Principem veiit,noIit,rapiat.

Pari modo iniis

quae,ad ineundam

corroborandamque

pacem

pertineant,

Le¬

gatus

Eioquentia

carerenequit. Multseheic difficultates iu-

perandsefeofferunt:

nam non

folum

cumhofte diffidenteel

reseft; fedetiamcum

vaferrimis hominibus,

quiomnia pacis confilia·, ut ex funeftiflimo hello quid

lucrentur, turbant, ipfi agendum. Vulneri

ergo recenti non modo oleum infundendum ₃

fed

etiam

perditiffimas eludat

deliberatio-

£ nes}

#

) ίο

( φ

nes$

principiaque

contra

fentientibus ingerat, fini fuo

con- venientia,

ftexanimas illos Eloquentias lenociniis ad fuam perducat opinionerrij

captos

vinétosque,

quo

tpfi libue-

rit, Herculis inftar Ogmii, teneat.

Hoc modo dul-

ciflima pacis jaciuntur

fundamenta;

tum

concordia

non

folum invalefcet, fed inimicitias in

exilium ejiciuntur profliganturque. Etenim quisque ii iua urgeret poftula*

ta; fi» omiiTa adhortatione, quisque, quas

fentiret, profer-

ret: rlxas _nunquam

habiturce effent finem, nullus bellan-

di futurus modus. At

Eloquentia, exacerbatus belüge-

rantium dernulcetur animus,

milesque,

qui,

figno

prse- iii dato, ingenti

pugnandi cupiditate, fiagrat fremitque

^, ejus ope,

ad faniora confiiia faepe

revocatur.

Et

ne gra¬

tis me ea dixifie exiftimes, exempli loco,

(it iiluftriiii-

mumCardinalis Mazarini fa&um: ille enim intercopias

Gallorum &

Hifpanorum

^,

initrudta jam acie, admirabiii Eloquentia, amicitiam compofuit, laudesque, data illa

dicendi opportunitate,

fibi peperit iempiternas

a).

Nec

hoc folum nomine fefe commendat Eloquentia:

neceffa-

ria etjam

eil, ratione perfonse

^, quam

gerit, Legatus

Principis tuetur

perfonam,Regem,

totamq;

civitatem fuam, repraefentat; verba facit, loco Reipublicse,

^coram

Rege,

ad _quem mittitur;

fublimi igirur

utatur

dicendi

genere, oportet.

In fermone adfit

magna cura

fententiarum, fum-

mus nitor,

cultus verborum, eleélio inventionis, ordo

rerum numerusque oratorius,

excellens commendatio

"

oris ac vocis.

Magnos

magna

decent;

ergo »

qui faciem Mägiftratus fecum fert,

nec

verbis

eum

dedecoret. Quid

énim minus conveniens

dignitati ? Quid

majus

putidum,

quam

Principis caufam a&urus, ftilo fi humili laboret,

atque

fcidendo ?

materias prasterea

dignitas

pompam ora- toriam adamat. Propterea ex ore

Politici, nullum

ver- bum,

nifi, autelegans,

aut grave, exire

debet,

quoties

Reipublicas

negotia, peroptato

gerenda

^,

fufcipit;

quip- pe,

# )

II (

#

pe qua? non

aliter,

quam

optimis fententiis verbisqueje&if-

fime öicenäa erunt b). Legatus

circumfpeéte

ie ad-

n cdum gerat, ut Politicus

Öratorj _prsecipue

_in

_cor>5-

ciendis orationibus,

laudandi,

gratulandi,

confalutandi, precandi, & lugendi officio deftinatis,cum

gravitate,debi-

fam fvavitatem

elegantiamque

verborum commifceat, ^non

intiiltum &

barbarum, fed adhibeat,

^ex politioris lice-

raturas penu depromtum,

frequentetque

di&ionis atque

fer*

mcnis du&um.

a)

Die freundfcbaftlicbe Lebren

p. $6.

b)

Cic. 0-

rator c. 68»

i

vi.

Tantam tribuendo

Eloquentiae

vim ac virtufem,

fas

tarnen eft, ut eam

jufiis

contineamus & ccérceamus ter- fidnis. Nam, ut omne nimium vertitur in Vitium; fic

Eloquentia

debitos transgreffia limites, non modo caret

utilitate, fedetiam Pedantifmi vitio notanda erit.Legatus

jadabundus,per!ongis,

& faftHiofis,orationibus moleftiam auditoribus _{creat; eo} enim

ipfo

in pruritum dicendi in- currit, vanitatemque ejus fatis indicantem. Futili , in-

quam,

perorandi modo odii plus,

quam

benevolentiae,

exci-

tat, pienequealios in ^eam inducitopinionem, animum

ipG

totum ad fallendum effe

compofitum.

Haud

raroeffieit,

ut, ventofe orationis nefcio quo tumore

dicenda confun- dens,

viam iibi

praecidendo,

a

fcopo

quam

longiifime aberret,

argumenraque ejus omnem, ut ita

dicam,

&

fuc-

cum & fangvinem perdant,

hoc eft efficacitatem. Com-

tarn ergo & nervoiam

Legati probamus

^nos

orationem;

fed, fuccin&a fimul fit, oportet a). Caveat

quidem,

ne Solcecifmi _vocesque

barbarse

purltäti

lingvse officiant;

fed fimul _{caveat, ne} nimis anxia cura & male fedula ^ο¬

ρέ™ noceat, genuinum animi

fenfum

disturbet» ^{aut ver-} bofiore fermone

impediat,

quo minus nexus

perfpiciatur

veritatum.

Eloquens

enim

ille

non

eft,

qui,

multitu-

B 2 dine

# >

11

) #

dineargumentorum,

milifat, fed, qui validlflima in aciem proferendo,

^ea apte,

& ordine maxime natural!,

non

fu-

eario nitore,

difponit. Reéte

Äug.

Buchnerus b): Legatum

volo Oratorem, non Grammaticum,

qui mittentis

per- fonam,

ipfa

orationis gravitate tueatur,ac

repraefentet. At

quis

Principem,

aut

Remp.

aut

Civitatem ampliffimam

eo

putabit defeendere,

ut

fuftinere Grammatici partes

fibi

magnificum fore exiftimaverit ? Hifpanicum Oratorem,

inRegis

Galliarum concilio,

^non

quidem Gramrnatice, fed

Diale&ice nimium, orantem Thuanus

hac cenfura

per- /tringit:

literatus Mend&za

me

äitat

am

oratiomm fcbola-

ßico adparatu pronuntiavit, in Jeptem Tr

a

flatus & unicum

CoroUarium

diftinflam

ifc.

prudentiores riju

exceperunt,

•plures tndignati.

; ^s a) IVicquefort part.

fecond

p.

66. b) Commntata

ratio dicendi p. 42j.

fe

^q.

$· VII.

Ex iis, quas

cliiTeruirnus, confhre arbitror

^, nes

veram illam, &

genuinarn,

naturseque

convenientem,

Eloquentiam, ^quae

animos

movet,

auditores adtentos fa¬

cit_,

adfeéius moderatur, breviter:

quae

tyrannidem, fi-

ne violentia ulla, in homines exercet,

Legato

necefla-

riam

judicare. Hane Oratores ad aulas

exteras

aheun-

tes,

vele Patria noftra dulciflima, optime ealiuerunt

j

hac»

permulta eidem

compararunt

commoda. Sit, omnium in-

ilar,beat2e

memoriaeJliuftriflim.Regni Academiaeque Upfat.

Caneellarius,

Äxelius Oxenflierna, qui

tanta

poiluit di¬

cendi facultate, ut nihil

fupra. Bogisl. Philip. Chemni-

tius in Orat. funebri eum ita defcribit: in CanceUarioy

ait t

Eloquentiam, qui defiderat, iUe certe dulcedinem in

melle,

fvavem

in

lufeinia

cantum,

defiderare videtur. Quem-

cunque eum

andient

^emΊ

maximis de rebus disferentem, flexa-

nima

fvadafiia, in adfenfum, in admirationem, in fiuporem

ra-

piebat. Vix aliuni reperire erat, quifelieius

ex

tempore di-

ceretζ

Φ )

'3 (

#

ter(t: ddeopromto

ingenio, lingva,

promto orationis

fluo-

re, ancillabatur.

Quodfiprcemeditatus loqueretur, autfcri- leret,

^en

fic probabantur,

ut

ad

veterum

Or

ator um laudent

adfurgerejudicarentur. Hac illa

nervoja

mafcula Eloquen-

tia,

fvaviloquo quod

am

lepore c-onjunSla, andient

^{tum ve}

lut fafcinabat animos: hac,gratiamfibiparavit apudReges fuos

^,

ämorem ac

adplaufum

apud cives, favörem apudexteros, a-

pud ipfos boftes ancloritatem. Par eft

Noftri elogiumapud Celeb.Locceriium: nullius_unquamore,dicit, Svecia gravius

acdecentius, _quam

hujus ad

extraneos

Reges Respnblicas

efi locuta;

nullo Legato,

quam

hoc,

expeditius£? melius re-*

gni negotia

cum

Ulis cönjecit. Tant

a

ejus

in

rebus aggredien-

dis auSlorit_as, in

explicandis

facundia, in adminiftrandis fides ac

prudentia,

in

peragendis felicitas

erat, utex magno Miniftro magnum

etiam Regem cefiimarepoffes. Hoc Da~

nie(B, Borufficce,

Germanica, Gaüicaltf BelgiccZ Legatione-s

abunde

pradicabunt.

$.

VIII.

Antequam

nnem

DiiTertationi

noflrae imponimus,

veterum nonnullorum teiiimonia in medium vocabimus*

ut vel inde perciphtur, quanti antiquior setas

Eloquentiam

in Legato

fecerit.

Paucatamen,ne

exemplis fatigare

^quem-

quam

videamur, nominale

fat erit.

Pyrrhus,

Epirota-

rum Rex, manu fortis & belli -peritus

fult

_adeo, vix ut ulli Romanorurn fortitudine cederet, nihilo tarnen mi¬

nus ultro fatetur _,

fe

plures urbes, difertiilimi fui Legati,

Cyneae, Eloquentia,

quam armis eepiiTe a) ^. Nec mi»

rucn: eil videjicet Eloquentia illud bumanitatis bonumb)r

illa

elegantiorum

arthim

domina

c), quae parat

fimulque

fuetur amicitias, rabiem hominum & petulantiam

fran-

git·,

adfcifcit

nationes, verbis

compleélitur

provlncias,

qua

nihil

in civitate

noitra

vel ad utilitatem

fruéluofius,

vel ad dignitatem aptius, vel ad civitatis famam

pulcrlust

vel _{ad iotius}

imperii, omniumque

gentium notitiam il-

B ₃ iu-

# )

»4

C #

lußrius

excogitari poifit. Illa

regnat

vel ad aulas regia».

Quid erit elegantius? Quid erit tutius,

quam

illam

ex-

ercere artem? Hoc itidem Rhodii funt expertl, qui, pa-

cem a Romanis diufruftra _petentes,

poitea

impetrarunt, Dam«,

Legati

eorum

elegantiflima oratione d). Quid

multa? cum in _pace pangenda ^, tum in

bello admini-

ftrando coluiiTe

gentiles ipfum Mercuriurn, Eloquentiae ufus,in libera legatione longe maximos, vel

ea re

decla-

raturos,

neminem fugere poteft, unde, tefte Ovidio,

audit

Pacis armorum

fuperis imisque Deorum Arbiter, alato qui pcde carpit it

er e),

Pluraadjüngere

fupervacaneum duco,cum

ex

Iis,

qua» me-

moravimus,ilIico dignofcatur Legatus, cui. incertum, fuerit

jfudiciumne

magis miranåum,

an me

lie

a

Svada /).

Atque

h«c qualia demum

cunque

fint, expe&ationi tu®

B.L.,

fl minus fatisfecerint, fac innoxiis tarnen fa-

veas conatibus.

a) Plutarch. Pyrrbus; Cic. T. Tufcul. Qu&ß.

^c.24.

b) Cic.

I. de Orator.

c.

c) Dialog. de Oratoribus

r. f,

$

fq\ d) Polybii Excerptoe Legationes

c.

2ρ.

//f/.

e)

Cfr.

Difp. Dn. Fröman Suderm. fub Ampi. Przftd.

nuper habit_am, de

Nomine & Omine) Caduceatoris. J) Rupert.

in Flori

Hiß.

Romanampé 323.

SOLI DEO GLORIA,

i

$ » $

$ & &

& KU

Min Herre.

T Tnrn ftor blifver icke min

förnöjelfe, då jag betragtar den heder, iom Min Herre förvårf-

vat

(ig

genom

Des rediga Tankar öfver

et

få

vac¬

kert, fom vigtigt, åmne! Deruti vifes med öfver·

tygande fkål,

att

Vältaligheten år

ett

Sändebuds

våfenteliga _{egen/kap, famt huru} ftor verkan den

famma _gor

på månniikornas fjålar. Far fort,

Min

Herre, på Vitterlekens helgade fallt; den Λ·

ra,

fom beledfagas af Dygden, har redan upfatt värdig belöning för Eder berömmeliga möda.

ADOLPH ULRIC

HIERTA·

Till Herr Auåoren.

■ptt Snilleprof hår kåckt forfvaras

Om Svadas

tjanft hos Riks Legat,

Hur

billighet ikali rått förklaras,

Når talet

iker till Kung och Stat.

En

Orphevs med fin Lute-ftåmma

Sågs djur bevekt till dans och frögd;

Så kan en

zirlig

^tunga

håmma,

A,£t

fållhet rycks ej från fin högd.

Når Cicero

med orden Ijungar,

Behåller Rom

fin gamla rått.

~£n Man fom

talar in for Kungar,

Bor tala fant

och ftort och nått.

Min

Vån Ert Arbet har det vårde,

Att allmånt

val det iyltar på.

Jag önikar Er, att bland de Lårde

Förtjånt belöning njuta få!

L.

FRiGELL.