AGGREN SU

1

DISSERTATIO

D Ε

OECONOMTCO

HISTORIE NATURALIS

U SU

⁵

CUJUS PARTEM PRIMAM

VENIA AMELISS. ORD. PHILOS. UPSAL.

r.uBLICJE DIS 1SITI0N1 SÜBJICIUNT

LAUREN. CHRISTOPH.

Η AGGREN

PHILOSOPHIE MAGISTER

Ε Τ

ANDREAS EGNELL,

ΝΕ R I CI I.

IN AUDIT. ECCLES. D. 10 JUNII I?80i -

UPS ALII,

ai3ud Johan. Edman, direct. et reg. äcad. typogr.

S:AE R:AE; M:TIS

-λ· . \ ·\, "a·1'-, ·- ··T^-. ' \ ' ':* ' " . - '

magναε. fidei vi ro π

dioeceseosi strengnesensis EPISCOPO eminentissimo

synedrii sacri: pRiEsiDi: gravissimo

gymnasii et scholarum ephoro adcuratissimq

reverendissimo

DOCTORI ac

DOMINO,

MAE CE ΝAT

I

SUMMO„

s a c R u m;

viro

ampl1ssimo domino

FRIDERICO VFATZ,

off1cjnarum ferrariarum ^,

*

GRUKBO, SUNDBO ET

LÅXSjCjBO

possessori ac

patrono sollertissimo

FAUT0R1

PROPENSISSIMQ,

page/fas bajcey in pignus animv ^erga hene mer entern gra-

tißhnl omnemque

felicitatem apprecantis

offert

cuiior bmiiJfitnui andreas egneix

KroNO LåNSMANNEN,

Högaktad

herr GUSTAF EGNELL,

Samt

Dygddillλ

mad.

ELISAB. BRUNNMARK,

Mine Hulclafle Foråldrar.

jy"ßV ^eu ß mild Forfyix mig har Föräldrar gett

Så ömma om mitt väl, fä värda bjertats låga;

Hvi har jag ock ej fätt

förmåga,

Förklara all den Aläd, Den mig i Dem betettΡ

lörfvag, att värdigt kunna tyda

Er ömhet och minfälla lott,

Jag ßannar vid.min pligt, att vörda och att lyda

Och altid önfka Eder _gott;

Må Herren Edar lefηad kröna ^. · Med välgång, halfa, ßnnetsfrid!

Men kommefeilt den grymma tid

- Däjag Er bortgångfkulle röna!

Mine Huldafte. Foråldrars

bdigfte Son Anders Egnell,

«φ· «4^ 4* 4^ "4^ ■ty' Ο ^jf -i^c

§. I.

Hominibus

^tore conilitutam

primam inträ

fuiife

Tropicos

federn mulri, variis

a Summo

&

Condi-

qui-

dem non minimi ponderis uii argumentis, conjecere.

Qiuim ibi mitiifimum coelum folisque calor vehementior rigidis aquilonibus nullum concedant locum, ^terra omni

fere omifla cultura, delicias fuas ^maxime exquiiitas ^m-

colis uberrime offerre poteil. Multiplicato dein genere humano, neceifarium fuit, ^terras ad Polares circulos pro-

pius fitas petere & ad regiones maxime a patria dilfitas penetrare, commodis hifce fere omnibus per acerbiora frigöra ccelique inclementiam orbatas. Ne igitur hi no- vi peregrinarum regionum incolse fame & inopia peri-

rent, coa£ti funt terram follicitare alioque, fi fieri pos-

fet, modo vitae _quae eifent fuilentandae parare. Dolen·

dum vero illos hac -in re faepe voti non fuiife compo- tes, natura enim fimpliciiiima eil anfra&uumque impati-

ens. Ejus veiligiis infiilendum, quo vero longius in ceconomia, a via naturae atque ordine recedirur, eo tar- diores neceife eil faciamus progreifus. Hinc patet pru- dentem rei familiaris quaerendae augendaeque rationem,

fundamenti inilar habere Hiiloriam Naturalem /?), quae tradit cognitionem & docet proprietates rerum in na-

A turac

a) Ontnia quibus borna fuflematnr k? pwgvefcit véftitur & ßtperhit, confervntur fc? efflato eft animo, nec non omnia, qua dici queurn vaftium

pompn, fplendor, divitia, delicia fe? ncceßitas, ex hifce (regni's naturs) prj-

ttunn naciafunt originem', (ine Ulis enim homo ejfet aque nudusi ac ille efi

sreatus ntque in mundum editus. Vide DiiTert. de quaeit. Gut Bono ρ, i.

eS06 "Ν ^λ ί cSßb

«Μ3 ) Ζ \ W

tiirae regnis obviarum. Haec igitur fcientia tam eft uti- lis tamque neceflaria, ut illa prorfus deftitutis alimenta, veftimenta, ne dum ea, quae ad vitam pertinent commo- dé agendam deficerent b), ad feptemtriones prsefertim vicinis, qui Tibi omnia, quihus hieme eft _opus, niii

mori maluerinr, teftivo tempore profpiciant. Et quoni-

am Oeconomia _occupata eft in rerum naturalium cultu-

ra, quas Hiftoria Naturalis indicat & defcribir, mirum eft fcientias hafce nobiliilimas ad recentiora ufque tem- pora fere fuifle negle&as, licet ad focietatis florem ma- xime conferant. Noftras igitur hac de ^re cogitationes

Tibi B. L. fiftere non dubitamüs, de Tua mitiori cen-

iura peiTvafiiiimi, dum Oeconomicum Hiftoria Naturalis·

Ißfiim paucis.exponiere conabimur..

§. π:

Historie Naturalis, quod ad regnum animale,

ufus in Oeconomia, multifariam fefe prodit illiusque co-

gnitio multiplici fe commendat utilirate.. Cognita eo-

rum qute Mammalia. audiunt pariter ac vegetabilium in- dole, pabulum, quod cuivis animanti proprium natura*

voluit_, internofcere, _{parare & adhibere} poflumus, ^ex- empli caufta Pecoribus [aginandis Plantas papilionaceas c)y

Faccis Infantibus Gramina, Urticam dioicam, Spergu-

lam arvenfem d), Epilobium anguftifolium, Viciam fati-

vam; Equis: Avenakn fatuam,. Viciam fab. _equ. Medica- ginem farivam; Ovibus e)\ Feftucam Ovinam, Antbo- xanthum odoratum, Trifolium

fativum;

Capris: Aftraga-

lum b) Brovaliii Tankar ofver Hift. Nar. Nytra vid Ungdomens un·

dérvifning, p. 3. c) Kalmii Iter ^Amer. Tom. I. _p· 54· d) Gen"

til Komme Gultivareur T. V. Liv. VIII. Ch. 26.

e) Oves, ceftivo tempore. Abfintbium edentes, qumdo macimwr, ^carnem

torum ajfam, amaritie fummn inquimtam aboniinatnur·,. v. Di fl". de"Genera-;

•tione Calculi, _{p, 27..}

Stb Χ * ( #£

/ J \

lum glycyphyllum,

Spirreatn ulmariam,

cet.

Confideran-

da etiam eft animalium natura, ii cum iiicceil'u ^optato pafcua eligere & aptare

velimus,

^nam

locis hutnidis Sc

depreflis ov'es non

fapientius

^quam

boves collibus

mon- tibusque aridis atque apricis

pafcendos committeret

co»

lonus /). Hujus Zoologire partis gnarum non

prreterit

qurenam cicurum folo

quod habitat uiibusque fuis do-

mefticis maxime fint accommodata. Is quoque non par- vi ducat agrorum

quod dicunt lretamen,

eo

quod pluri-

mi habuerunt loco, ut illud inter fulcra Oeconomire be-

ne inftitutre ponere non dubitarint

g)j Sc

ut

animalium

flerco ra agros non reque

lretificant, fed fuum

qureque

folum fertile reddunt Sc fru&uofum, cicura ea, qure loci

natura pofcit, fibi comparare

debet ruricola illjsque

pa¬

fcua Sc hibernacula, pro diverfa eorum natura,

adiigna-

re. Et quod ad animalia fera

Hiftorire Naturali iua

nec deneganda utiliras, indicat

enim quibus locis domicilia

fua nidosque potiilimum ftruant

Sc lubentiffime

commo-

rentur. Efcam etiam monftrar

gratiffimam,

qua

allici

poilint Sc modum

iniidias, quibus facillime capiantur vel

lhterficiatitur ftruendi. In prim is quoque

neceiiarium eft

cognitu,

quodnam

-tempus

illis venandis Sc capiendis fit

äptiifimum,

A 2 §. III.

/) Boves pafcua airnnt depreßiara, cum ibi pahttlim eorum

gratijjhnum

crefcat. Oves colles apricos eligunt, ut Feftucam (Ovinam), quampracipm

in delictis babent, inveniant. Capra montium praeipitia adfeendunt, utfru-

tices tenellos rodnnt, idque ut en expeditius fint pedibus dotnta funt ad fa.

cile faliendmn. Equi filvas potijfimum occupånt plantas

confumunt folio¬

fas. v. DiflT. de Oecon. Naturae p, 3").

g) En un wot, dans tout pais, dans taut Canton,

hon

ou

mauvais,

ce font toujours les mémes principe:, les mcmes regles & !' applicntion ^en

eft fa-

eile, a tout laboureur qui a le fensvommun. Tout fe reduit a des er ortis

proportionnés au befoin des terres, a des heftiaux proportionales a la quoutktf

des engrnis, & a des prairies proportionnés a la qiiantire des heftiauxt Vuiilt

toute la tnngie de /'Agrkulture. Prairies Artificieiles ^p. 94»

/

β )

4

( II

§· .

!π·

Tantum abéfl: ut cognitionem

Ornithologie

inter le-

viilimas ruricolse curas habe'amus, ut potius illam, ob plurima quae inde derivantur _commoda, montanorum

incoiis in primis neceii'ariam judigemus. Inde qualis Avibus iit indoles, _quae fit idonea & faluberrima efca

& quibus locis maxime finr proficuae ex r©ftro pedibus-

que apparet. Nos edules no'n habemus Accipirres, quip-

pe qui carnem habent duriorem Sc feie _per lanienas at- que ptaedationes deteftandos reddunt. Picarum _paucae, Anferum _vero, Grallarum Pafierumque fpecies plurimae

& Gallinarum omnes grata nobis prsebent fercula. Pi«

carum ordini a Summo Condirore injunclum eil: offici¬

um, ut terram a cadaveribus _purgent fcetidis, quae horum

funt palatis optima, ac proinde olfa&ii inftructae funt hae

aves acutiffimo. Oeconomo magni intereft noviiie, _quae-

liam avium faepius per annum ova pariant & quaenam

plumarum iint ditiffimae ^), easque habeant molliffimas, quibus Anas Molliffima reliquis multo praeceliit. Ex avi¬

bus varia. habemus praefagia attentione digna & ab Oe-

conomis numquam contemnenda; iic Mergi Serratores

e. c. au£lumno venientes, fefe retis inilar fupra aquam

explicant, pifces ad littora _cogentes, pifcatoribus ^indi-

cia prasbent exoptatiffima i). Larus Parafititus Clupe-·

am Harengum advenientem indicat k). Procellaria Pe-

lagica inftante procella naves petit, unde nautae de ve-

lis contrahendis monentur /). Gallus Gallinaceus apud

rufticos horologii vices fuftinet, quum matutino _tempore dormientes expergifci & munia fua adgredi ^{canora voce}

, jube-

h) Obfervavirnus Corvum Gornicem quinque ad fex femuncias plu-

merum habere; Bubo Srrix plumas quoqtie habet admodum molles, mi-

rutn igitur cur venatores non diligentius aves hafce feclentur.

i) A&a Acad. Sc, Holm. 1749. p. 190. k) It. WeilG, _p, 1S3.

/) Fauna Sv. _{p. 59.}

β )

5

( ft

jubeat. Hirundines Barometra nobis pfasbent optimalecce- lo vel maxime fereno, imbrés impendentes praefagiunt m),

§· IV.

Amphibioröm clailis in calidioribus terris fatis nu-

merofa eil & incolis plurima adfert incommoda; in no- itra vero patria paucas tantum obvias deprehendimus fpecies, quod tamquäm infigne Summi

Numinis

donum deputandum eil. Quantum

Amphibia heecce noilrae Oe-

conomice obfint vcl _profint difficile eil di£lu, antequam illorum indoles Hiftoriae Naturalis ope melius fuerit in- dagata. Rana

Edulis palato

magnacum

faspe eil

grata,

de infima plebe hominibus naufeam plerumque parit. Si.

a Natrice difcefferimus, reliquae Colubrorum fpecies,

veneno armatac atrociifimo & praefentiifimo vulnera fae-

pe infiigunt lethalia. Earum, qute nantium

adfignantur

ordini, variae fpecies carnem habent fapidiifimam.

§. v.

Ichthyologia non folum docet, quomodo pifces rite dignofcere queamus,

fed monilrat

eriam varias eorum proprietates, quare illius cognitionem

ftepe

Oeconomo profuturam, adferere non dubitamus.

Neceifarium eft

fciru, quonam tempore fingulac fpecies littora petant ova

pofituraf. Si religio eifet pifces hifee fuis delictis ^occu-

patos capere, perfvafiifimum nobis eft, numerum eorum

mirum in modum au£lum iri, qui quovis anno intem- pefiivo cjusmodi pifeatu magis magisque

minuitur, de

quo cordatiores quique magnopere queruntur.

Pifcium

nofcere indolem pifcatori magni

refert, ii

rem

fuäm

au-

fpicate fa&itare cupiat; nam fruilra

laboraret, qui Mu-

raenam Angvillam, no£lis ac tenebrarum amantem,

clara

A 3 \ luce

?«) It, Weil©.; ρ. 223, It. Oei. ρ* 85·

ο98» Λ £ ( ctüfyi

Cj|g3 / U \

luce capere vellet. Sic Efox Lucius fundum gramirii«

bus algisque coniirum & Gadus Lota argillaceum quas- rit. Quid^{am aqua} lutofa &i ftagnante, alii veto limpida

& fluenre delectantur, _{quod probe} obfervandum fi cum

fuccelTu ilios pifcinis committere vel in alienos lacus propagare_{tivori contendere}velimus. An ulli pifcium abfolute iint Phy-

non audemus, omnium vero in aquis

noilris degentium Efox Lucius maxima in focios utitur

violentia, ac proinde pifcinis non inferri debet. Blen- nius Raninus tempeftates prsefagit, quibus ingruentibus

littora petit

§· VI.

Ut infe&a numero inveniuntur praegrandi, ita δζ,

tam bonis, quam malis nos afficere poiiunt longe plu-

rimis o), unde infectorum cognitio, quoad ipForum ibru- fturam, vitam, transmutationes, ceconomiam, propagatio-

nem cet, jucunditate & utilitate fefe commendat maxima.

Oeconomicum _quem nobis prteftant Apes ufum., prolixe exponere non e re ducimus, quum variis libris fcriptisque antea fatis fit celebratus, certo tarnen adfere-

re audemus, Apum culturam nec ad fuum iperdu&am effe

faftigium, nec perduci poiie, antequam illorum natura δι ceconomia vulgo uberius fuerit nota. Verum eil _quam

quod veriffimum, nihil in ^tota noilra ceconomia tantilloe

curte tantos reddere _{proventusj quare} Γι _apum cultura nobis

η) Fnnna _{Sv. p.} II-J, o) II y α nne infnité d'Jufecies, qni rnngent les animnux; ou qni gåtent les plantes. Dans cer tames annces ta cntripogm eff entiérement defoléepar leur muhitudc,. Engénésal la gv en e qus les in-

fecles_Outrenous font, eft un des grandes tnaux, dont nous ny^ens ix v o as dtfeiidte.

qu' ils detruijent les fruits de nos jardins & de nos cawpagues, ils détériorent nos tneubles dansl' interieur des maifons, nous perfécutent cru- ellement en nos perfonnes. Leur prodigienfe fécondité nous ajfligc; ]sf kur

petirejje_Insectes,fait, qu' ils nous ichappent, V. Encyclopédie Oeconomiqut Til".

) ⁷

( <f

nobis familiarior eilet, ^ea mellis & ceras copia nobis inde

rediret, _qute noftris non tantum fufficeret uiibus, ied etiam

quse ad exteros venum ire

poflet

p),

Phalaena Bombycina ^non minoris osilimanda eft, quippe quas nobis magnum

adferret lucrumt ii modo

Morum, cujus folia lllius larviE nutriendae funt, folo cce-

loque noftro magis

adfv.efacere

liceret,

quod

tarnen in

remotioribus auftrum verfus, Svéciae provinciis obtinere poffe non dubitamus.

Qui ad illam pecuniae fummam,

qu^m quovis ^{anno pro}

ferico rudi

exteris

folvimus, vel

leviilime ^artenderir, non poteft non Tumma rapi admira-

tione, cur haec tam proficua ceconomiae pars non inten-

tiori dudum cura coli a noftratibus _ccepta fuerit. Ne-

ceffitatem iiliiis non eft quod multis prsedicemus, mone-

amus tantum Hiftoriam Naturalem, circa hujus Phalaenae

culturam y), maximam nobis

conciliare liicem,

quum

il-

Jius ^{ex ovo} in larvam reliquasque monfixet mutationes.

Phalaenas haice Bombycinas folas eiie, quae nobis mate-

riam veftimenris conficiendis idoneam fuppeditent, eo minus contendere audemus _quum plura infe&orum fila

Tua

p) Dans le trés petit nomhrc d' Tnfectes qui travaiVent utiletnentpeur

notis, 011 doir pcut étre la preinierc plnee mix abeillcs. Du tnoitis meritent¬

eil^es mitfint, η ce title, l·attention des ^ceconomes, que leur genie & leur po- lice meritoient celles de Naturaliftes, dont elles ont de tout tems piqué la cu-

riofité. En tffet, quoique le mieleut beaucoup perdu de /'eftime ^ou il etoit

dans le tems ou lefucre etoit a peine connn ; il a cependnntencore une valeur;

il η mime des vfapes ponr htquelles lefucre ne pourroit lui étrefubftitué: il

fournit a la medecine un reméde eflimé, a /' ceconomie dorneftique un aliinent

agreable b3 fatn: an ttlprepare une boijfon qui pourroit h divers egards tenir

la place du vin: peut-étre meine pourroit 011 en faire du fucre^ pil devenoit

ejfez comvnin pour cela, Mais (i le miel a perdu, la che a henuenup gagné.

La confcmnintion en eft conftderablevient nugntenté dans tons les pnis policés*

La Medecine, la Chirurgie fa* divers arts en jont ufage b'c, v. Encyc!. Oe*

conomique rit. Abeiu.e.

tfi Illam pro votö expofiram videre licet in libi-o,.cni titulus Encyclé*

jj.edie Oeconomique tit. Vers å soje».

eSGb > © f e§tjj

^S3 ) O V. «2S3

fua tenula ducere ^ac _torquere conftet, quorum debitte obfervationi, qui impeniius & curatius vacaret, de Re- publica noftra oprime föret meri^tus. Ufum, quem in

arte Tin£toria nobis prtebet Coccus, multis defcribere fuperfedemus, paucis tantuni indicemus alias _{gentes quae-}

ftum inde parare maximum, & quoniam in patria no¬

ftra bis mille infe&orum fpecies inveniantur, maxime

videtur probabile ^nec indigenorum omnia, ii penitius

eorum inquireretur indoles, huic ceconomise parti, teque

ac putantur, inertia fore & infru&uofa. Hiftoriae Natu¬

ralis ufum circa commoda, quce ab infe&is habet Oeco- nomiä, breviter his attigiffe iiifficiat- ut illius ufus, quod

ad incommoda illorum attinet, paucis mentionem injici-

endi locus fit r). Mirum eft, animalcula adeo exigua

Si defpe&a voracitate fua, qua vel maxima quadrupedia fuperant, ea nobis adferre^pofte damna, qnae igne ferro-

que faepe .videantur funeftiora s). Pomonam baud ^raro

obfervamus ab infe&is adeo laceratam, ut nec folia nec

fruclus ferat ullos, quod nemini mirum eife poterir, qui meminerit, Pyrum malum duodecim, Pyrum communem

feptendecim & Prunum feptem & viginti fpecies infe-

£torum habere inimicas £). Summa quoque attentione digna eft obfervatio Cel, Prof. FoRSSxåL, qua indicat,

arbores maxirne proceras & a quadrupedum devaftatio-

ne immunes, frutices Se plantas fpinofas, herbas maxi¬

me frequentes ^{nec non} illas, quas Pan Svecicus intailas relinquit, plurimis infe<ftis hofpitium prceoere; unde Po-

litia Naturalevidenter apparet n). Sic Quercus quadra- ginta

r) Accurata lance, _quas in re familiari nobis paritint^moleflins infecta perpendens, ^tamas tam infortes reperio, utfatis mirari eorum negjigémiatn

non poffim, qui infecta viχ ac ne vix quidem admifcre^, dum res ceconomisas tractant. v. Noxa Infeft, _{ρ, γ.}

0 v. Hofp. Inf. FJor. p. 9. Pand„ Infe#. ρ. 14 & 15.

«) Hofpita Infe£h Flora p. 40.

cS?ä ^■ Λ f

w J y \ w

<ginta tres, Ulmus duodecim, Salix qumquäginta tres, Po- pulus duodeviginti, Berula/iindeviginti, Alnus feptende-

cim,' Carduus o£to, Rofa duodecim, Rumex feptem infe-

dtorum fpeciesjibi habent adlignatas x). Sed hasc vegeta- bilia ^non fola illorum funt expofita feviriae; etenim nemi¬

nem fugit, quantas moleftias nobis pariant Cimices, Cu- lices, Acari, Grylli cet, quanta nobis inferant damna

Dermeftides, Blatt«, Curculiones, cibos, veftes, granaria,

mufea aliasque res prasdando. jumen ra & pecora mulro gravius ab infe£tis ^{quam a} feris infeftantur, aves illo¬

rum infultibus flint expofit« &, quod mirum, aquarum incolae pifces infe£torum furorem evitare nequeunt. Quo-

ttis igitur quisque, eft, qui non videat haec aliaque in·

commoda, quae ab infe£tis noftra accipit Oeconomia, tot tantaque efte, ut omnino noftram mereantur attentionem.

Ut malis hifce quantum poilimus occurramus, omni ftu-

dio curaque omni incumbendum, fed quomodo lioc fiat, absque Hiftori« Naturalis ope, nos igno rare ^confite-

mur; hinc vero docemur, ^quo tempore locoqiie Infe&a gignant ^ova, quando ^proveniant larvae iiiasque fubeant metamorphofes. Adminicula etiam funt indaganda, qui-

bus ad illorum perniciem uti queamus, qii« res, quam late pateat, a nemine nili ab Hiftori« Naturalis peritis exfpe&anda eft, heie enim, ii quando alias, experimen-

tis & obfervationibus innumeris _opus eft. Cauflas, cur Oeconomi in hac re tam tardos fecerint progreifus, in ignorantia Hiftori« Naturalis tantum quaerendas exifti-

mamus, quo fa&um eft, ut his damnis, qu« in malorum inelu&abilium numero habuerunt, avertendis ftudere _ope¬

ras pretium non duxerint; Sc quum conitet, longe plu-

ra, quam quae antea nota fuerint, hocce, ^quo vivimus, feculo, in Hiftoria Natural! fuifte dete&a, fperamus fore,

B _ut

#) Pand» Infeft, & Fauna Svec.

II }

10

( II

ut multa, quas in hunc ^usque diem latéanr, brevi forte*

e fuis protrahantur tenebris, poftquam omnes fere Eu¬

ropa? gentes de fummis in hane fcientiam. ejusque eulto-

res meritis quaft certare. cceperunt,.

§; vir.

Ex vermium clafle _pauca, quoad ipforum ufiim Oe-

conomiciim, innotuere. animalcula; Tantum vero abeft,,

ur

reiiq.ua

nobis incomrnodo fint, ut potius utilitatem ex illis- exfpeflemus, modo illorum indolem plenius perfpe-

ftram haberemus. Ut damna, _quae valetudini,. Cerealibus aliisque rebus; noftris inférunr, avertere doceamur, Hi-

ftoria Naturali opus eft, quare fingulis Seientite amato- ribus· hujus rei: examen commendatiifimum. eile debet..

§. VIII..

Qüod ad Vegetabile Natura? regnum attinet, magna Hiftoriae. Naturalis in Oeconomiam proftant merita, quaa pro varierat,ev objéclorum: varia deprehenduntur. Agri-

culturam absque illius _ope; feliciter poiTe faftitari,

ne-1*

minem affirmaturum credimus, qui coniideravic, unum

quodque frumentorum noftrorum.Cerealium diverfa gau- dere indole ideoque proprium, quod nraxime fibi con-

veniat,.pofcere folum... Sic Seeale in terra Arenofa, Tri-

ticum in Argillacea,. Hordeum in Humofa & Ave η am in Sabulofa itetiilime vigere obfervamus. Verum qui-

dem eft, illa in alieno folo interdum coli pofte, variis

tarnen calamitatibus funt obnoxia & illum perfectionis gradum raro attingunt, quem in folo iibi naturaliter

de·

iignato adfequuntur, ubi fuccum nutrientem maxirne

congruum iη ve ηiuηt. Diverfam quoque ciiram quodli-

bet frumentum defideran, fi culturam juftam adhibere

proventusque uberes obtinere velimus;' & ii Hiftoriat

Naturalis amicarn Oeconomiae adferret. _opem., nulluni

"V-Av.-f A ' ^ - eft.

^ TT (

W / L 1 V «M3

eil dubiiim, quin varia gramina nova prasberent

frumen-

ta, Multa quoque damna Hifloria- Naturalis avertcre docct, quoe non tantum in agris,

fed

etiam in granariis

frumenta noflra minuunt; nam parvula Mufca Frit tan-

tam nobis infert noxam, ut fidem longe fuperare vi¬

deatur. Curcuüones, Blattae, cet. cum Muribus voraci- *

täte certantes, magnam hordeoium partem confumunr,

jaiii inreniiori cura, frumentis cönfervandis accommoda-

fa, aptentur granaria.- Prasterea

ii Hiiloria Naturalis

magis popularis eilet,

nullum eil dubium, quin innote-

fcerent remedia, quorum ope morbi, quibus faepe

labo¬

rant frumenta,; feliciter depelli poiientv

§· ix.

Pratorum cultura, prceFertim Artificiofa, quanra qüanta eil, quse tradit Piiiloria

Naturalis nititur princi-

piis, ^quorum cognitionem

fibi adquirac neceife eil colo-

nus prata & paicua

inilitururus;'

nam

qui absque dele£lu

femina collig.eret collcbtasque terrae

committeret ejus votis

feges meifisque non

reiponderet;

quam

ob cauffam,

quum

alias plantse humido, aliae arido.,

aquoio denique alias lee-

tius vigea-nt folo, ea Funt

eligenda femina,

quas conve-

niunt piato hac novando cultura. Sic

loca: inundata &

paludoia confercre debemus Poa

Aquatica, Feiluca Flui-

tante, ,Phalari Arundinacea cer. In terra fubhumida

feri

colique poifunt Alopecurus

Pratenlis, Aira Flexuofa,

Avena Elatior, Medicago Falcata & Sativa cer.

In folo

arido Bromus Teitorum, Ägroilis Arundinacea,

Elymus

Arenarlu^ cer. y). Qiium herbae omnes

pecoribus

asque

nec gratte nec

utiles

lint,

coniitlendus eil Pan Svecicus,

ut innotefcat, quaenam plantee, cuique

animalium, guila-

tu iint jucundiifimae, quaenam

herbae fint deleteriae &

v B 2. vene-

jr) Vid. DiiT. de Gultura Fintorum AYtificiofai.

Ν *λ ( cS!?5

«as» y 1* v «Is5

^venenatse, ut noxias eradicare utiliores vero cultura mul·-

tiplicare pöffimus, Probe praeterea eft obfervandum,

quaenam plantas maximam altitudin^m attingant foliisque

maxime abimdent, ^ne alioquin melioribus vabje£Pis cola-

mus deteriores. Quum alias herbae fint Αη nute, alias Bi-

ennes, Perennes alias, adhibeantur oportet Perennes in primis, ne pratum moleftias taeditimque pariat ex femi«

num quotannis inftituenda colle&iöne Sc fatione crebriori, quod culturam adeo laboris fumtuumque plenam effice-

ret, ut, dum impeniis non refponderent reditus, ab ceco- nomis vel follertiifimis negligeretur. Accidit faepe, ut Phalasnae Graminis larvas _prata penitus deprsedentur;

huic vero malo Hiftorias Naturalis peritus obviam ire poteft, quippe qui obfervaverit Alopecurum Praten fem,

hifce larvis ingratum vetitumque, pabulum pecoribus praebere eximium.

§. χ.

Si arborum cognitio Sc cultura vulgo amplior no-

tiorque eiTet, nihil eft dubii^ quin colles Sc apricas pla-

nities facile feminibus _atque arboribus conferi ornarique poffcnt, quae Sc folis asihim Sc frigoris vim ^non rantum cohiberent Sc temperarent, verum etiam oculos fumma voluptate pafcerent, quum contra colles campique ileri-

les taedio nos affieiant, nam

Turpis fine gratnine campus

Fitfine fremde fruteχ fine crine· caput z),

Quum filvas noftrae quotannis adeo minuantur, ut multis

in locis dudum penitus iint excifae, ^non ita multo poft

neceiTum forte erit, arborum farionem, ultra modiim huc

usque confvetum, _extendere; verum ad hoc negotium

feliciter peragendum requiritur-, ut tempora feminibus legen-

%) Ovid. ^Art. Amat. L. III. V. 2)Q*

«5% "Ν 15 f

Pfö ) l> V «BS3

legendis & folum illis conferendis aptiifima, dignofcan-

tur. Licet haec negotia non ea

fint,

^quae

Botanicurri

omnibus numeris abfolutum pofcant, attamen

in

cceca

de illis ignorantia,

cauflas,

^cur

hac in

re

ulterius pro-

grelii non

fint Oeconomi, quamdam partem minimum,

ineiTe putamus.

Maxima, quae ex vivis fepibus ^capere

licet

commo- da, a multis ^rerum

Oeconomicarum fcriptoribus acleo

funt demonitrata, ut mirari fubeat, cur huic

plantationi

non magis

indulgeant noftrates,

quum ea

difficilior non

fit, quam quae in

qualibet

terra

feliciter inftitui queat,

aft antequam operi manus

aclmoveatur habeamus neceile

efl:

perfpe£ium, quinam fruticum folum vel humidum

ament vel ficcum. Korum fruticum Sc arborum,

qui

huic ufui inferviunt, folo dele&antur

s Aridiori

Humidiori

Corylus

Avellana Cornus Sangvinea

Evonymus Europeetis

Rhamnus Frangula

Acer Campeftre

Betula Alnus

Platanoides Pinus Abies

Lonicera Xylofteum Salix

Viminalis

Caerulea

Periclymenum

Cinerea

Purpurea

Pentandra

Liguikum

Vulgare

Crataegus

Oxyachantha

Berberis Vulgaris

Tilia Europaea

Ulmus Campeilris

Betula Alba Prunus Padus

Hippohäe

Rhamnoides

Syringa Vulgaris

Philadelphus

Coronarius.

Robinia Frutex a).

B ₃ Qui

COM

I *) BiflT. de Fruteto Sveciee»

gv* \ T, ( £8*

Qui arbores Sc plantas exoticas in hortis colere velit, ejus noviiTe refert eärum patriam, Sc ftationes juftas.

Ut pro cujusvis indole ^inftitui poilxr eultura; conftat

enim plurimas in folum alienum translatas atrenuari, marcefcere, penitus emori. Hinc Facile _paret, horto-

rura pariter ^ac arborum eulturam Hiftoria Na¬

tural! ^ut certiiiimo fundamento

fuperftrui debere.

§. XI.