PET MALI

30

10

D. D.

DISSERTATIO GRADUALIS

DE

SAPIEN TIA DEl

IM

PERMISSIONE MALI

MAN1FESTATA,

QUAM

CONSENSU AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.

IN REG. ACAD, VPSALIENSI

ptj zecinp

DOCT. PET ^RO NICO LA 0

CHRISTIERNIN,

Log. F.t Metaph. Prof. Reg. f.t Ord.

PUBLICO SUBMITTIT EXA MIN I

PETRUS GUSTAVUS ÖSTERMAN*

semn1ss» dreis slldepm. a 8acr1s extraord.

Fierdhundrensis.

IN AUD. GUSTAVIANO MAJ. D. XXVII. MAJI, MDCCLXXIX

HO RIS A. M. SO LITIS.

UPSALI My

Typis JOHAN. EDMAN

dzrect. et reg. acad. typogä.

S:SE M:TIS R-.M

M AGN JE FIDF.l VlRO,

Supremi Dicasterii Regie Consiliario, Equiti Aurato de Stella Polare ^,

GENEROSO _atque NOBIL1SSI.MO

domino,

Dno frideuico

VON POST,

MECENAT! summo,

SACRUM.

§. I.

Dantur in mundo mala.

lurima in tellure, quam homines incolunt, accidere, _quse nobis aliisque fenfum ingra-

tum creancj multas etjam a&iones libere fufcipi vel omitti, _quas confcientia ^com¬

munis improbat et damnat, quotidiana loquitur ex-

perienria. Incidit hic in morbum, ille in aliam

calamitatem; hic paupertate, fame, fiti premitur, ille ealumniis oneratur; vexantur boni, difcruciantur in«

nocentes, faliuntur dmplices et creduli, bene me- renti nolla, aut mala datur merces. Haec et alia

ejusmodi, mala effe & dici, ut neminem fugit, ita

diverfi generis efle ea, quis ^non videt? _{neque e«}

nim eodem prorfus modo nos adficiunt inundatio- nes, terrse niotus, infortunia, damna a feris animan- dbus, _quo proditiones, doli, pa&orum violationes,

& animus ingratus. Illa a cauffis materiaübus Sc

corporibus oriuntur, quatenus taedia et fenfationes injucundas in nobis excitant; haec in a&ionibus Sc inclinationibus liberis unice deprehenduntur, quate¬

nus cum fenfu, _quem habemus, juris & obligatio-

nis pugnant, & ab eo, fiye confcientia morali, ^tam

in nobis, quam in aliis cum tsedio percipiuntur &

improbantur. lila mala phyfica adpellantur; h£c

moraliter mala & _prava dicuntur, _{atque a} libere vo-

A ko«

Sapientia Dei

fentium ^aut agentium culpa originem habent, unde

quoque mala culpse diel folent, oropterca quod ma»

cula quadam adfpergunt & in vituperacionem, hominum, agentes addueunr, ^e. g. furta, latrocinia, adulteria, perjuria* Malum itaque culpae live ^rno»

rale

quod a&ioni liberae inhaeree, eft defe&us con- formitatis cum fenfu juris, legis Sc obligationis, qui

nobis ineft, & non confundi debet ^cum malo phy- fico, quod tanquam poena vei naturaliter inde fe- qukur, vei per arbitrium fuperioris cum actione con-

nexum eft* Si fenfus legis, & obligationis abeflet,

fua quidem fponte a felicitate abducerent, & noxix efient iflae a£liones, _quas Deus lege prohibuit* ^non

tarnen peccata proprie dici, nec alia ^earum poena praeter naturalem nobis intentari poflet, ni(i ejus periculum lege lata Deus denuntiafiet. Noxiae ^er¬

go, ftuitae atque etjam ^turpes, (ine lege effent a£tio-

nes pravas, peccata dici non poffent* Lex Dei non

multipiicavk mala, quibus genus humanuni obnoxi-

um eft, Ted noftras ^a felicitate aberrationes, Deus le¬

ge vetuit, Sc poenam minatus eft, ut, qua; in fe noxia, ftulca Sc turpia erant, fimul peccata ac veci-

ta ducerentur, Sc ob poenam imminentem foilici- tius vitarentur. Moraliter itaque mala efl quaevis

a£tio libera, quae contra fenfum legis & obligatio¬

nis fufeipitur, live id ex libidine, fuperbia, aut ava- ritia fiat, habetque confcientis improbationem &

accufatlonem conjun&am, etjamfi utiiieatem & vo-

luptatem brevem Sc tranfitoriam agenti faepe adfe*

rat» Sunt quidem nonnulli philofophi qui in di-

verfis

in permijffione mali. ³ verks perfe&ionum gradibus, malum quoque abs¬

traften} feu metaphyficum confinxerunt, idque in

deteftu ulterioris perfeftionis confiftere adferuerunt.

Sed in perfeftionum varietate Sc inasqualitate nihil profefto mali continetur, nec ulium nobis adferre

judicamus incommodum, quod nihil aliud fimus

quam homines, ^neque infinito Creatori aut creatu»

ris perfeftioribus fimus pares.

£ n.

Aräua de rnalis ^a Deo pertnißis qutffiio*

Certum ek, nihil in natura abfolute malura ehe, nihil, quod, pr$ter propriam culpam, homines

miferos reddac» Optima quseque res tum dem um nocet, quando ^a nobis vei aüis male adplicatur.

Multa triftia & ingrata nokras virtutes exercent, nosque ad vividiorcm bonorum fruitionem prcEpa-

rant. Ab hominum perverfis inciinationibus Sc _pra- vis nftionibus omnis miferia incipit, & vel ad mala

moralia coercenda _atque impedienda vel bonis ex«

tollendis, mala phyfica adornata funt. Difficillimis

vero quaeftionibus haec merito accenfetur, quomo- do infinita Creatoris fapientia, quce omnibus rebus praeeft, ^quae omnia concingentia moderatur, ^quaeque

Iiberas aftiones _pro Suo arbitrio fleftit vel impedit, poffit permictere tot crimina Sc peccata, quas Ipfius gloriae & hominum felicitati adverfantur. Neque

enim faciie conciliari hxc duo videntur poffe, quod

Deus Sapientiffimus velit femper optimum atque ef- üciat, quod tarnen in opere ejus praeclaro, in mo«

A ^a ribus

4 Sapientia Dei

ribus humanis, plurima & horrenda fsepe invenian-

tur mala & fcelera, tanto, ut videtur, Au£tore &

Moderatore prorfus indigna. SoÜcae & communicer receptae folutiones, quod malum in defie&u & aber- ratione libere volentium confidat, quod Deus iliud

immediate haud voluerit, quod (alva Übertäte im-

pedire nequiverit, ad omnem difficultatem remo-

vendam non fufficere videniur. Uli quoque nodum potius feeant _quam folvunt, qui urgent mundum praefentem

non obftante malo, quo contaminatus cd, optimum effe, _propterea quod ^ens fapientiffi«

mum ac potentiffimum, minus bonum _prae majori eligere nequeat. Sapientem enim providentiam hi magis fupponunt, quam eam ex mundi indole de- monftrnnt. In genere enim clariffimum ed, omnia In mundo phyfica & rnoralia, Dei provida dispofi-

tione regi, & ita fubefife decreto divino, ^ut nihil Deo infcio vel invito fiat. Quidquid bene fit, ad illum, ut bonorum omnium au&orern referendum ed. In Dei ordinatione nullus defefitus moralis,nul- la culpa concipi poted; malorum enim omnium cul¬

pa, penes folas creaturas refidet* Nihil ^tarnen mali

contingit, & a creatura decernente fufcipitur, nifi quatenus Deus certo confilio in iis circumdantiis hoc fieri finit, et non impedire vult. Deus etjam

Sic moderatur malas hominum a&iones, _eorumque

inclinationibus pravis ea rstione utitur, ut per fuam fapientiam, gratiam & mifericordiam, innumera bo-

na inde eliciat, illasque ad varios & optimos fines

faepe per longifiimam cauffarum fecundarum c<m-

nexio-

in permißione malt.

nexionem dirigrat. Totam hanc & mirabilem caus*

farum & effc&uum iubordinatam feriern, ^{per o-}

mnem aeternitacem, finita mentis nofirae perfpicacia

minime rimari & pervidere valet. Maxima pars viarum Div i nar um, nobis in hrc vica oceulca manet,

quia in cafibus fingularibus initium tancum obfer-

vamus, ad finem autem cujuscunque eventus pene-

trare minirne valemus, ideoque lubmifia devotione^

gubernationem ejus myfterii plenain admirari debe-

mus» Omnifcientia requireretur ad integrarri ccnfi-

liorum Dmniorum feriem incrofpiciendam5 nexum«

quc mundi compiicariifimum ubivis obfervandum*

Incelie&um tarnen humanum in mediorum Divino*

rum generaliori concatenacione confideranda

etjam

in bac mortalitate exercere licet & convenit, ut ali¬

quot annullis in fapientiifima operum Divinorum ca-

tena dete&is, Supremo rerum omnium Au£tori de»

bicam demus gloriam, Ejusque providentiam, uc o-

ptimam fuipicere, amare & confidenter colere difca-

wu«.» Haec vero inquifitio ^cum fumma anfmi de-

miffione, noftrrque imbeciliiiatis proftindifiima ag- nitione inftiruenda eft, ^ne fapientiam Summ i Numi-

nis & fancHtatem, in dubium ^vocare audeamus, quoties oculis noilris caliganribus, fefe haud clare confpiciendam objiciar^ Minirne enim eft mirandum,

mentis oculos vaftum intentionum Divinarum pela-

gus a principio ad finem haud perlufirare, nec fyfte®

matis mundi integrum nexum & fibricam penitus perfpicere* A b fit a nobis vana curiofitas. Nam fan-

£la & pia viarum Divinarum diligentior meditatio

A ₃ Iis

r~

Sapicntia Dei

lis praecipue uttiis efl Sc neccffaria, qui Providentia

Divinse gloria n defendunt contra temerarios Sc ftuh

tiffimos ejus irnpugnatores, quorum infana Sc ^per-

verfa judicia refeliere & reprehendere convenit.

Multi vero non ex impietate, Ted ex infirmitate,

de malo morali meditationibus labußtur cum Afa-

pho, (jüoram dubia, obje&iones Sc difficoltates ita

removere 8c dilucidare rtudebimus, ut Dei fan&icas, juftitia Sc fapientia in generis hurnani gubernatione agnofcatur, & ab injuftis fufpicionibus iiberetur,

Hacautem in re adeo difficili, tuum asquum nec non

benignum Candide Le8:or, mihi expeto Judicium.

§• HI-

Teccati abfoluta et violenta impeditio, fini of fapientia Dei aperte repugnaU

Finis Dei primarius, principaiis Sc ultimus in produ£tione creaturarum rntionalium erat, ut Ejus

amore, cultu & obfequio libcro, plenariam Sc ^aeter-

nam beatitudinem, quaererent Sc haberent. Placuit Supremo rerum omni um Au&ori, naturas ratione praeditas ad fui praeparare Sc perducere fruitionem,

ut re£fce Sc laudabilicer volendo Sc agendo ifierenc perfe&as, beatae Sc fan£he, ipfius adprobationis Sc

amoris obje&a Sc ipfius deliciae; ita ut bonitas (imul

Sc fan&itas Dei, ipfi creandi motiva fuppeditaverint.

Libera vero determinatio abfolute requiritur in a-

£lione & inclinatione moralirer bona, Sc in cultu

S immo Numini grato; quoniam libene pietatis ha- bicu, ^congrua evadimus Sc apta gratuitarum remu-

ncra«

in permi(fiont viali, y nerationum & adprobationum Dei objedfca. Omnis^

virtutis laus & seftimatio in eo confiftit, quod bene

& redte agamus, cum id omittere & contrarium

commictere facile poflemus. Nulla in agendo eft cbedientia, ubi ^non poflibilis eft inohedientia* Nul¬

la eft caftitas, ubi ornnis occafio exercendae Iibidi-

nis deeft* Virtutis cultor ideo bene & laudabili-

ter agere cenfetur, quod omittcndo aut aliter agen¬

do, culpam contrahere poteft. Paffiva, & impetuofis-

fima determinatio ad adtiones utilifilmas, excluderet ele&ionem, prudentiarn & virtutis pretiurm Libe¬

ro enim, lubenti-& alacri animo, virtutibus ftuden- dum & vitiis refiftendum eft- Abftinentia a malo>

coacfca & involuntaria, ipfam adtionis moralitatem

toi lic. Quo pronior eft ad maium lapfus, & quo difficilior eft vidfcoria inclinationum &r conftantia a

nirni in benefadtis & in Dei religiofo culcu ac ob- fequio, eo major & excelientior eft virtutis laus*

Ingenita & irrefiftibiliter infufa determinatio ad bo-

nurn, eflet Dei effedtus, ^non ad Ejus gloriam ab

agente rationali procedensj atque per paftivum ad

bene agendum impulfum, omne quod pulcrum,.

nobile & generofum in genuina virtute adparec, plane evanefceret. Hinc malae adtiones, phyfico mo¬

do impediri nequeunt, nift ^cum Übertäte peccandi,

omnis obedientia _erga Deum & omnes virtutes toi- lerentur, omnisque facultas bene & laudabiliter vi-

vendi fimul removeretur. Si princeps in republica

fubditos fuos catenis ügaret, eosque ad bonum hoc

modo violenter traheret & a vitiis retraheret, ^non

taifc*

8 Sapientia Dei

tatitum vitia, Ted etjam virtutes impediret, civesque

ån nudas machinas turpiter commutarec. Pari mo¬

do, ü Dens actione phyCica & violenca, omnes &- ftiones moraliter malas _removeret, nulla remanere

poffet virtus, nulluni fpontaneum Dei obfequium;

smotus creaturarum fierent mechanici, a Deo _pro- dufti, noti a naturis creatis effefti,quod finem crea- tionis plane everteret. Hinc mafi poffibilitas ^cum

boni poffibiiitate inleparabiliter connexa ed, Bruca

animaneia nec bene ^nec male eligere poflunt, ideo-

que nec felicicatis ^nec infelicitatis fiint capacia. Nul¬

la creatura telix evadit, nifi _{quse per} fuam culpani

miCera fieri potuit. Generatim igitur protinus ad-

paret, objeftionem

qua poftulatur violenta malorum impeditio 8c extorta ad bonum determinatio, in ab.

furda definere & lernet ipfam fubvertere. Talis poftu-

lacio nullum alium fibi proponit fcopum, quam ho-

xnines labore omni, ftudio & lufta ad vincendum malum, fuperandasque tencatlones liberare, _atque diligentiam propriis viribus incitatam in bono con-

feftando & cuftodiendo, in fideii 8c ardenti obedi.

enciae & gloriae Divins ftudio, fupervacaneain red-

dere

eamque prorfus tollere.

§. IV.

Deus per miferi&m ^a peccatis pevmijjis redundan¬

tem

non tantuin alios innocentes Jpiritus ^a _peccan-

do efficaciter abstertet, ^tos _{que in} bono of obedientia

eonjirmat, ^verum _etjam peccatores per Divinam gra-

t i am refipifcentes, adplures Zéf exceUentiores vir*

tutes exercendas _commovet ac dirigit, quam in ßatu perfeffa innocentice exercerepotuijjenu

In

in permiffioiie mali. 9

In miferis creaturis, qui promeritas peccatorum poenas a&u luunt, longe vividius percipitur malum, quod ^prava fafda peccatori acceleranc, qoam alio«

quin a creaturis innocentibus fola ratiocinatione in«

telligi 8z praevideri pocuiffet. Ideoque in hac mor«

talitate per aliquot niiiiia ^annorum, vitia & pecca«

ta cum quorumdam peccatorum promerita miferia,

Deus permittit, ut innumeri alii innocentes regni

Dei cives

horum exemplo ^per omnem seternitatem

a peccati tentationibus liberentur a).

Ampla quidem efiec materies bonitatis Divinae celebranda?, fi homines ab omni malo immunes per«

manlifienc, ica ut fine nila ingrata fenfatione vitam tranfigere licuiflet; veremur tarnen, ut idem _pre-

tium benignirati Dei conftituerent, ac illi, qui ^ex- perientiarn boni & mali habenr. Novimus eos, qui

continua profperitace fruuntur, nec umquam adver-

fam fortem Tenferunt, felicitatis fnae _parum efle con«

fcios, & proinde gratiam Dei parcius excollere. Hi fi intelligerent, quid fibi velic effe infelicem, effe miferum, nulium eff: dubium, quin beatitudine fva-

vius permulcerentur, & ad Deum ob bona fua glo-

rificandum fortius incicarentur, Qui erroris & cuh

pae nullam habet experientinm, nuliam cognitionern,

bonitstem Creatoris ^eo nomine non veneratur, quod

a peccaco & miferia ipfe fit immunis. Longe aliter fe res habet, fi quis vel ipfe lapfus eff:, vel alios labi & decipi vidit; priori cafu, ubi per Divinum

B auxili,

a) Cfr. Illuff. lob. Dav. Michaelis Gedanken von

der Sünde §. 8. pag. ag.

ro Sapientia Del

auxilium ^e fua miferia eripitur 8c ad roeliorem fru»

gem rediit, profundiffirno fuae indignitatis fenfu, fe

coram Deo hamiliat, illimitatum Ejus jus in fe _peo

cantem agnofcit, atque ex imo pe&ore clementiam Ejus ineffabilena celebrat, _quas aberrantem eum,

non folum patienter pertulit, fed etjam in redarn

viam reftitutum, ab interitu vindicavit; pofieriori

cafn optimo Nurnini fumnias gråtes laitiflirmis _per«

folvit, quod in tan turn periculum cum aliis baud in- ciderit« Qui refipuerunt peccatores & per gratiam

atque auxilium Dei, beaticudinis funt partici-

pes, fine dubio Servacorem fuum profundiori ftu- milicate colune, ardentiori ^amore profequuntur, 8c majoribus laudibus Ejus gratiam in teternum extoE lunt, quam fi femper innocentes manfifTent. Quo

emm majori quis verfatur in periculo, eo infignius ejus fit beneficium

qui eripit, eoque magis inten-

ditur ^amor fervati _erga benefa&orem futim* In hane

rem quadrant verba Salvatoris dulciffimi, _{qua? oc-}

cafione data a muliere quadam, ad pedes ejus pro»

voluta 8c peccata fua deplorante, Pharifaeo dixit: hoc mirantir duo debitors s erant cuidam credit or i; unus

debebat äenarios quingentos alter quinquaginta. Cum

autem illi non ejjent folvendo, condonavit utrique

Horum igitur ut er eum plus åiliget? ad quasftionem hane cum refpondiflet Pharifasus, fe exiftimare, ^eum plus dilefturum, cui plus erat condonatum, JEfus

fermone ifto ad mulierem adplicato, multa> aity feccata ei remittuntur, igitur multum dilexit. Cui

autem minus remittitur, is minus äiligit b). Eo-

dem

b) Luc. VII.

in per tilißione malt. 11 dem modo Paulus celebrat Divinam 8c excellentifli-

mam mifericordiam fibi prsfticam, quia ^unus fuic

ex maximis & infignibus peccatoribus, utpote per«

fecutor JE(u, Ejusque nominis ac verbi confeßo-

rum im r&a ni filmus c) Curnuiatius hinc patet amo«

rem in Deum, & animi ^coram eo fubmißlonem, longe maxima capere incrernenta, ex nialis fupera-

tis, _{quae tarnen} incremema fruftra exfpe&antur ^, in

continua & nullo fenfu mali interropta felicitatis fe¬

rie. Praeterea preces 8c gratiarum aftiones in cultu

Divino minus forte frequentes 8c ardentes fierent,

fi mala penitus abeßent* ßui cnim fe nulli pericu-

lo elfe obnoxium, nullo acerbiori cafu concuti pos-

fe, -nihilque habere timendum novit, die omnino a- öum ageret, fi pro malls averruncandis S. Numen

adfiduis invocaret precationibus. Et dici certe vix poteft, quanta dulcedine animum demulceat recor- datio auxilii gratuiti, quod Benignißimum Numen

tempore anguftiarum nobis prasßtitit. Hinc ad gra- tiarum a&iones & laudes Deo dicendas vehemen«

tius incitati, gaudemus nobis occafionem obtigiße,

tarn jucundo fungendi officio. Ardor ^etjam pieta«

tis & Zelus _pro Dei gloria fit clarior Sc manifeffior,

inf er rnalos & improbos, quam in focietate pura

piorum, ibique omnia officia erga Deum majori a- lacritate Sc Zelo exercentur, pluresque vincunt dif-

ficultates. Per mala, perfecutiones & adverfitates>

terrefirium rerum vanitas 8c inconfbnda clarius e-

lucefcit, odium 8c deteftatio peccati firmatur Sc au-

B 2 ge tur

c) i. Tim. I; ^15, iS.

13 Sapkntia Dei

getnr, Zelus pro religione excitatar, 8z vario vif*

ttuum generi exercendo, materia quafi amplior fub*

miniftratur. Quomodo fiduciam & patientiam in adverfis, quomodo animum generofum & fua forte

contentum, & qua ratione concemtum idolorum plebis, intrepidus virtutis cultor oßendere poffee,

fi inter probos perfecta uteretur felicitate? Sunt

enim eminentes virtutes, _qus relationen! involvunt

ad mala, _qure patimur & ad aliorum

cum

quibus vivimus injurias 8z vitia, ftne quibus

nuila effet manfvetudo, tolerantia ^aut placabilitas,

nulla in vitiis compefcendis virtutis vi&oria, nec malum bono rependere podemus. Probi etjam, quanti Deum merlto faciant, fdfceptis, propter pie«

tatis, ftudium, odiis, inimicitiis & acerbitatibusho- norifico ad Dei gloriam conftantiae ^& patienriae' ^te-

ftimonio demonßrant. Pietas omnesque relique vir¬

tutes gratiores 8z digniores a Deo 8z hominibus ^se«

ftimantur, _quatenus labor, contentio, ßudium in

earum exercitio libere impenduntur; qnantitas au- tem ftudii 8z laboris eft, uc difficultatum & impe-

dimentorum fuperatum momentan). Videre ergo

licet, mala partim occafionem fuppeditare novis vir- tucibus exercendis, partim fua cum bonis pugna efficere, nt virtutes fiant excellentiores 8z clariores

confpiciantur. Ita quoque San&iffimus Salvator in

parabola zizaniorum docet d), eum effe ^{nexum ma-}

lorum cum bonis in ferie _{rerum, ut} quemadmodum

zizania evelli _nequeant, niii una eradicetur tricicum,

ita quoque mala ^ex ferie rerurn toili ^non poffint, ni-

_____

Ii

d) Math. XIII. ^29, Seqq.

in permiffione Mali,

ü fublatis firnul boni?. Noluit enitn päterfamilias a (ervis evelli zizania, ne fimul ab eis eradicarecur tri- ticiim; proprer radicum tritici 8z zizaniorum urftis«

(imam implicationeni. Quae piecas 8z San£fcicas toties

a cupiditatum impetu illeeebrisque in faac vita fol-

licirata, quanta tandem in aüo fec-ulo futura eft,

omni peceati morbo non fuperatö, Ted funditus fub«

kto. Quam obflinatus illis ad ^non peecandum ^a«

nimus, qui contra nafuram afperre vircuti in hac

vita adfvefa&i, novum in altera vita animi Ingenium induunt, ^tit peccatam iliis afpeniim & ingratum tum viüeacur, _easque illecebras, quibus ^nunc crirnina nos sliiciunt, virtus habeat. Inde noftra: pietati majora

quoque a Deo ftatui praemia pofTanr, qute tantum habet difficukatis, tantoque aufu in adverfum niticur.

Quidni fperemus ipfis angelis fanöriores Dei benefi-

cio fieri tandem pofie, qui adverfa natura pii efie

ac fan£le hic vivere oer gratiam didicerunt.

'§. ^V.

Eon i zf tnali alternatio, tam felicitatew, quam

infelicitatem äuget,

Senfus taedii eft multo rooleftiffimus, naturae--

qne noftrae admodum inimicus; hine fit, ut malo

finiro maxima perfundamur laetitia; nam prseteritse

fenfationes ingratae, memorise inhärentes, valde difcrepant ^a jucundis prsefentibus, & ideo di-

fcrimen faciunt notabilius. Qnod (i magna felicicas ingentem malorum catervam immediace fequatur,

vehecnentius interdum oboritur gaudium, quam uc

corporis vires, tantaj commorioni fufbciant feren«

B ₅ das».

*4 Sapientia Lei

dae. Malam igitur praecedens efficit, tit bonum

fubfequens vividios fentiatur, Senfationes _{grac<e a} ftatu felieitatis feparari ^non poftunt, ^at Ii ^mens nul- las _umquam fenfationes ingratas percepit, vix ullam

earum ideam (ibi poteit formare, nedum _compara-

tionem inter iilas & has fenfationes infticuere, quod

tarnen requiritur, ut animus fenfu obörtas volupta-

tis penetretur. Perpetuus flatus voluptatis hoc ha¬

bet peculiare; quod fenfationes grata? adeo fiant fa- miliares, adeoque confvetse,ut _{parom vel nihil} Plen¬

tern afficiant; mutatione igitur opus efl, ut vi vidi o«

rem faciant imprefiionem. Hinc _patet ratio

cur ad bonum, quo fruimur, minus fimus adrenti, _quam

vel ad parciculam ejus amiflam; ^mm taedium

quod

pars amiffa nobis creat, magis fentimus, quam vo-

luptatem a fruitione refidui oriundam. Si vero par- ticulam illam deperditam reftitui contigerit, majus

inde gaudium percipimus, quam ex maxima _parte

retenta, quia grata? fenfationis cum ingrata _permu- tatio, animum mirum in mod um exhiiarar. Docet hoc Chridus in parabola illa folatii plena de paftore, qui ex centum ovibus una aberrante, poftmodum

vero inventa, magis gavifus eft, quam nonaginta no- vem, quas in periculo ^non fuerant e). Sic _perpe-

tua fanitate prasditus, fortuna fua non adeo deleåa-

tur ac ille, qui ex gravi morbo convaluit; hic ^u- trumque expertus, quid interfit optime novit. De

praefenti noftra conditione ^ex comparatione ejus cum

praeterita judicamus, & fi nihil ^vel jucundius vel

mole-

e) Luc. XV.

in pertnijjione malt. rf moleftius percepimus, aliosque percipere novimus,

partim illa vcl dele£hmur vel contridamur. Is qui

per totam vitam aegrotavic, fanitatis ja&uram non

adeo graviter fert; at qui profpera valetodine olirn

ufus,in morbum incidit, is oprime fentit, quam no¬

bile« donum perdiderit. Viciffitudine boni & mali

fortidime commoventur homines, nemo igitur fatis digne «dimabit fortunam fuam, nid ipfe aliquando

fueric infelix, lalcem aüos infelices cognoverir. Ille

demum cum vividiflimo voluptatis fenfu, beatitudi-

ne Cua fruicur, qui memoriam malorum confervar,

qua? praeteriiffe laetatur. Dens proinde cum mala

bonis, triftia ketis mifceri voluit

id efrecit, ut bo-

nis conceflis eo majori ^cum gaudio frui pofiimus,

acerbitate malorum gudata. Adfrrmat Scriptura Sa^

cra beacos coelices tanto fruicuros gaudio, quanturri

nos percipere nequimusl nullum autem eftdubium,

quin beatitudinis eorum fenfus perficiatur ^a memo¬

ria malorum fuperatorum. Pofl cot eorum pericula, quid dülcius effe poted, quam fentire fe a peccato

liberacos ? pod tot serumnas, rot vexationes exagitatio-

nesque, pod morbos, pod mortem denique, quid exco- gitari poted jucundius, quam aeterna gaudere ab his mo-

leftiis immunitace, ceterna profperitate? Eadem, quam dixi, Scriptura Sacra adleverat, impios ad orcurrr

damnatos exquidtiflimis cruciatibus torqueri, qui, quoniam in miferrimum & proinde longe deterio»

rem, eo, quem hac in vita habuerunc datum, fune

detrufi, ad fidem nihil ed pronius, quam tsedia eo¬

rum multum augeri a recordatione fecund« form-*

nae

Sapientia Dei

nae

qua in hac gavifi funt vita. Ut igitur malörn

bono pra?cedens, felicitatem reddit magis perfe£tam,

ita contraria ratione bonum malo prasmiflbni, mi«

feriae aeerhicatem äuget. Hsec vero promerita ^con-

tumaciurn peccatorum poena, etjam in beatis juftam adprobationem & magnum gaudium

nullamque

commiferationem innocentiae excitare poteft. Quo-

niam autem Deus fideie refipifcentium obfequium prasmio beatitudinis ornat, impiératem contumaciter gratiam repudiantiom infelicicate ponit, claret diver-

iam boni malique in terris fociationem, in remune- rationibus & poenis Divinis vim exferere longe ma-

xirnam, atque adeo fini & glorire Bei optime inierWre.

§- VI.

Gubernatio malorum peccantium ad bonum fineni, magis illuftrat perfefliones Divinas, quam fola

direüio bonorum & creaturarum innocentium.

Hoc certum eft, per ma!i moralis perrniffionem,

Deo occafionem natnm oftendendi multiformes vir-

totes fuas & perfe&iones adoratione digniffimas. In

multitudine ac varietate tam impedimentorum re-

movendorom, quam mediorum diverforum, ad ^u-

num effe&um producendum harmonice confpiran- tium, vividiffime elucet & roanifeftatur fapientia

Sommi rerum GubernatorK Spiritus finiti adeo fublimes & excellentes perfe&ionum Divinarum ^con-

ceptus vix adquirerent, fi omnia & (ingüla in rerum

creatarum mutationibus efTent uniformia, fimplicia,

(ua natura conftancer bona, ^ac fponte harmonica,

quam

in pevmiffioiie malu

quam jam accipere poflunt, quando perpendunt hanc

univerfitatem

ingredi non tantum varia & diflimil- lima, verum etjam contraria, mala & defe&iva

quse tarnen omnia, per Divinam & excellentiflimam;

difpofitionern, ad decus & gloriam S. Numinis miri«

fice confpirare intelligunt. Egregius ea de re locus

exrtac apud dementem Strom, üb- I. qui latine ita

a celeb. Witfio redditurt Maximum hoc Divin# Pro¬

videntia? opus, non finere ut malitia, _{qua ex vo-}

iuntaria defeffione oritur, inutilis maneat. aut nihil nifi noxia fit. Etenim Divina Japientia & virtutis potentia non Jolum eß reffe agere, fed hoc magis, per ea, qua male a quibusdam cogitata funt, ad ho«

num probumque finem coutendere, & utiliter utiiis, qua prava videmur f). Angeli lapfi five diaboli efficiunt, ut ex illoriim tencaminibus, quibus homi-

nes ad nialum feducere _conantur, clarius adpareat,

an ian&itas & virtus ^c i vi um Dei genuina fit, firma

& confians, ^ut poft lu&am tandem ^corona digns judicari queant. Ea fcilicet eil: fapientia naturae Crea- toris,ut gloria fua non excidat, licet improbitas,

ut id fiat, omnibus viribus niti videatur. Quod fi

cnim libere agentes, fponte & de induftriafini Com

dicoris fe contormare neglexerint, id faciant necefia

ei! inviti 8z praeter eorum intentionem, dum in ^ma¬

nu Dei fiunt apta inflrumenta, exempla 8z. obje&a,

quorum aäionibus 6c perpefiionibus, ^a Iii fipiritus ad Majeftatis Divinae majorem & conftanriorem venera,

C tio,

/) vid. Vitfii Oeconomia Foederum Dei Lib. I. Cap.

VIII. §. XXIX. pag. na.

fg Sapieiitia Dei

tionem, atque ad ardentiorem Summi Benefa&orfs

commoventur amorem. Hominibus bonis & maiis ad fuos fines Deus uticur. In iis obfervacur huma¬

na imbeciiiicas & pravitas; led in toto opere, Det

virtus & gloria confpicienda exhibetur. Per unius

Nebucadnezaris idololatriam & Tyrannidem a Deo permiflam, cognitio infinicae Majeftatis, & omnipo-

tentias Encis invifibilis, ad piures populos dilacata

Sc amplificata legitur g\ Interdum Deus peccato-

res peccatis punit, permittendo aliorum injuftitiam

& fraudes, hujus hominis ^peccatum vindicantes, ur per quod, quis peccavit, per idem ipfe puniatur,

quae eft poena talionis, qua fcelera patrata efficaci»

ter in memoriam revocantur, & fenfus iuftitiae in

poenis vividius excitatur. Comumaciffimos quoque peccatores nonnunquam in aerocia crimina ruere finit, ut vulnera animi ac morfus confcientiae non

tantum inträ fe fentiant, fed etjam per peccati ma- culam Sc turpitudinem, aliis fiant abominabiles. Sas»

pe unius improbitatem ad muitorum prorneritam

poenam Deus dirigic. Impius Rex impotenti domi-

natione & luxuria adfligit pravos fubditos, & hi

fua inobedientia, angunt St cruciant fuum Tyran-

num. Parentes impii per malitiam Sc ftultitiam Ii- berorum, poenas luunt, & improbi liberi per pa¬

rentum deli&a & damna ple&untur. Mala enim

quae Di vina fapientia permictit, reftringuntur ad cer-

ta objeäa, ad certos gradus, inträ fuos terminos

& fines, qui tandem faciunt ad illufiracionem Divi-

narum

g) Dan. Ili. cfr. Ad. IV; 27.28. Cap. V:. 4.5.9. 10.11.

in pmnifftom malu

tiarum vircutum. Innumera _{peccata mente conce«}

pta & decreta, fapienter impedit Deus, idque effi-

cit plus mille modis & rnediis. Non tantum mala confilia prohibet, & per inditum confciendse fenfum condemnat, verum etjam pravos homines ejusmo-

di circumftantiis implicat, ut non centefimam par-

tem exfequi valeant eorum peccatorum, quaeinalia

rerum externarum connexione collocati, facile &

libencer perpetrafient. Fraudes, furta, latrocinia*

adulteria, aliasque injurias, fcelerati longe frequen-

tius eomrnitterenc, nifi Deus frenum cupiditatibus ipforum objiceret» Multi in officio continentur ve- reeundia Sc pudore; plurimi fpe & metu, pauper-

tate Sc morbis, odio auc invidia, aliorum prudentia

Sc vigilaneia, a vitiofis arcentur a£Honibus; quia

facultas Sc occafio peccandi deeft. Saepiffime na- fcuntur homines, Alexandri Magni & Catilinae in«

doie praedici, qui nafcendi forte, educatione & con- fvetudine, aratrum jam tranquille fequuntur, qui

tarnen in faventiori fortuna conftituti, orbem ^terra-

rum vaftarent. Harum rerum circumftantium cum

fingulis hominibus varia combinatio 8c difpofitio,

a Dei fapientifiima gubernadone unice pendet» Sas-

pe unius deperditi peccatoris graviffimo fcelere,

horrenda blasphemia Sc nefando crimine admiffo,

multi minus pravi ad horrorem peccatorum Sc pec- cantium excitantur, dum fcelerum ingentem turpi-

tudinem Sc abominabilem indolem in fa£to recenti vehementius perfentifcunt, atque ita ad meliorem frugem rcvocantur, faltem ^a fimiiibus patrandis

C 2 tra-

30 Sapientia Det ^z trabuntur. In eo quoque magna Summi Mod ^era toris elucet fapieritia, quod

licet plerique homines

virtutis ^amore careant, & privati commodi ftudio unice ducantur, tamen plurimae hominum a&iones ad focietatis utilitatem conferant; & rariffime obfer*

ventur fa&a, quas innocentes laedunt, _neque ulla,

quas bonis & infantibus veram pcrniciern adferunr.

Ad hoc actionum publice ufilium fuperpondium

efficiendum, ipfae _quoque perverfe cupiditates con- currunt, quia talis eft vitiorum contrarietas & _op-

pofitio, ut fe mutuo evertant, & una exiftere ne-

queant# Ideo nullus umquam _repercus fuir

omni

ex parte malus, quique nullam ad bonum publi-

cum fymbolam conferret- Cuilibet fua eft ambitio*

avaritia & jucunditatis fenfualis cupidicas, fed mira- bili proportione ita invicem mixta & _temperata de*

prehenduntur, ut unam altera fa!pe corrigat, & a-

gentem in aequilibrio a peccando abscineat. Vana ambitio quotidie ad reipublicae commodum eodeni fere modo impellit ac generofus animus & patriae

amor. Viliflimus _nonnumquam infamias _metus, ft-

dem datam fan&iffime _{fervat. Durities animi ad} juftitiae officia explenda fepe magiftratum ducit, levitas contra & mollis animus, humanitatem &

commiferationem excitat & alit; svaritia mulca _ge- neri humano utiliftima inventa _{in lucem}

prodnxit;

faftus & dominandi copido rnulta integris populis

falutaria inftituit, injurias ab iis avertit, & damni dati reparacionem procurat; atque ad luxum unice

alendum, mulca miliia laborioiorum & proborum

civi-

in permißione tnnlt.

civium fudentantur, Ad _pravas aliorum cupiditates refrenandas, Deus non raro pravorum uticur mini«

fterio, haud alicer ac gladius gladium in vagina ^re«

tinere dicitur. Praeterea _quoque in peccatoribus puniendis, non tantüm averfationem maii & jufti-

tiam vindcativam ad praecavendarn aliarum creatu- rarum inobedientiam demonftrac Deus, verum etjam fapientiarn in malis phyficis cum moralibus eonne-

ftendis, qurbus medicina vitiis hominum paratur,

& obex efficaciflimus iis ponitur, ne in infinicum

gradari, augeri & multiplicari podint. Sic improbi

per vitia Tibi accelerant infamiam, contemtum, inimi«

citias, vindi&am, aes alienum, egedacem, morbos,

carceres & fupplicia, quarum calamitacum tanta in

mundo fetnper eft multitado, qvarira malis homi¬

num moribus coercendis & caftigandis neceffaria ed.

Credtura inobediens, _quse fua culpa legem transgre.

dicur, juri Legislatoris magis fubjicitur, & fub Dei

dominio perfe£Hus conftieukur, quam natura irmö-

cens & culpa carcns, quippe qua contra jus inno-

eentiaé cruciari & jode puniri nequit. Sine cul¬

pa Sz reatu, indeque redundante creatura? mileria, nul- la exerceri podet Dei mifericordia, nulla peccatornm

remiffio, 8z poenae promeritae condonatio, nulla- Ion- ganimitas odendi poflet in peccaroribus diurius cole- randis, variisque bonis te:rporalibus cumuiandis«, Longe major & illudrior ed gratia Dei, quando

declaratur peccatori refipifcenti, quam crearura? in«

nocenti, _qua; Dei favore fefe haud reddidit indi-

gnam. iionkas etjam & beneficia Dei, per gratuitam

C l Übe*

Sapientia Bei

liberationem a malis, in _genere humano multiplicaii*

tur, & pluribus modis peccatoribus miferis, _quam integris & bcatis creaturis declarari poteft. Innume-

ris modis pravorum emendationi Sc faiuti invigilat

bonitas Divina, dum _per omnia profpera & adver«

fa,per cohortationes, caftigationes & aiiorum ^exem- pla, eos a malo ad bonum, ^a vitiis ad virtutem in- citare folet. Deus etjam homines in tellure viven-

tes, per malos & improbos focios, innumeris bonis

& beneficiis ornat» Multi ex ambitione, avaritia

auc luxuria aliis utiiifllmi funt. Plurimi domini com-

moda varia habent ab impiis fervis, & fervi vi&um Sc ami&um accipiunt ab improbis dominis. Sic Ii- beros fuftentant vitiofi genitores], Sc parentes dele«

ftantur liherorum profperitate, etfi omni vitio haud

careanf. Prudentes imperantes, exercitati artifices, fortes milites, diiigentcs operarii & agricolx, innu¬

meris modis ad aiiorum felicitatem concurrunt, _quam«

vis vitio Sc peccato non finc immunes. Ideo etjam multis improbis, piorum caußa parcit Omnipotens

Sc Benigniflimum Numen, ne parentes lugeant li- beros, aut liberi _parentes, conjux conjugem, fervi dominum, aut dominus fervos, _{pauperes patronos}

Sc fic porro. Etiam eximia Dci benificentia fefe exferit, quoties bonos ^contra malevolorum infultus

tuetur, pravorum confilia reprimit, ac profperum fucceflum & felicem adverfitatum exitum in impro- borum focierate piis nominis fui cultoribus largicur.

Hinc fummie Dei perfe&iones admirando modo clarius manifeftantmydum non tantum bona, verum

etjani

in permißione malt.

etjam mala, ad optimum & gloriofutn finem dirigic,

dum non tancum a bonis per reäte fatla, ^verum et-

iam ab irnprobis partim eniendatis & ab inipietate converfts, partim fua culpa milens

veneratföneiri,

cultum 8z gloriam reporcare novit. In pravirtvre e-

nim perfiftentes infeiicitfimae creaturae, Deo _{quo aus}

per omnem seternitatem gloriam reddere _coguntur,

dum omnem miferiam fuse unice culpae tribuendam efte confcientia evigilante neceflario agnofcunt, 8z innu mera Divina beneficia 8z benevolas admonitiones

a fe negie&as 8z praefra&e contemtas,in mcmoriam Tibi revocant h).

§. VII.

Hinc tarnen non conficitur, tnalum worale ejfie «r-

cejfavium, vel Deum ejjemali auftorem, illudque

in fe et abstrafte fpeftatum adprobare.

Mal um

b) Si hisce adjimgimus revelatam falutis oeconomi-

am, & maximorum _operum ac beneficiorum Divinorura feriem in reconciliatione generis humani per redemtoris

öbedienwam perfe£tiffimam manifeftatam, fi gloriam Dei

fummam _& aeternam

beatitudine mediatoris & creden- dum rite perpendimus, fapientiffirna Dei difpofitio 8z gubernatio in remediis peccatorum procurandis clarifTi—

me& abundatiflime elucet. Mulea huc fpe&antia, qu®

jam breviflime ^tantum adtingere potuitmis, cop'cdus per- tractata legi poflunt apud Ierufalem, in Betrachtungen über

die vornebrnfien Wahrheiten der Religion V:ce betr. Doi,.

ÅxelfTon Guds Rad och verk i fin regering öfver Mannt- fko-fiagtet. Zorn und Gnade in Gott von M. Mich. Ne~

IHüs Seite. _25. Einige Betrachtungen über das übel in der

Wdt von G, /. Zollikofer IV:te Predige.

34 Sapientia Bei

Malum morale five peccatum non effet malum',

nifi per fe finibus Divinis repugnaret, ideoque Deo difpliceret; ^{nam a} libere _{agencium propria} culpa pendet, ac poenam juftiftimam miferiamque prome«

ritam fecum a Summo Numine connexam habet.

Si Deus creaturas tales formafTét, easque in tali

ftatu collocaflet, ut neceftario male agerent, fi ^non-

nullos ad malas a&iones impelleret, nulla eflet a-

gentium culpa, nullamque poenam peccantibus ju-

fte infiigere poflet. Nulluni enim eft _peccatum, ubi non eft libera aberratio a lege Sc contra fem

fum nioralem. Libere autem a bono Sc norma bo- nitatis haud receffit, qui eidem conformiter vivere nequif. Prasterea evilefceret admodum liberationis beneficium, fi Deus homines in perniciem praecipi- taflet; tum certe in illis fervandis nullam mifericor- diae ac gratise iaudem adquireret; parum enim illum diligimus, illiusque beneficium parvi facirnus, qui

miferia nos eripit, in quam ipfe nos conjecit. Qni

vero de periculo admonet, qui viam & rationem ^e- jus vitandi monftrat, qui propria culpa in illud ru- entem fervat? faltem iubfidia ad liberationem neees-

faria benigne porrigit, is demum Iaudem bonitatis eximiam _meretur, quamvis plures fua culpa perire videret, qui ab ipfo fervari nollent. Sic Deus _poe¬

nam denuntiando, homines ^a peccatis deterrere ftu- det, rationem dedit & confcietniam, _{quarnm reSto}

iifu ^errores in moralibus caveri pofiunt, media, mo- tiva Sc adjumenta virtutis exercends, fubminiftrst;

nihilocamcn minus, ubi homo libere declinaverit;

cafti*

in ptvmifßone malt. $5

eafHgationibus, minis & promiffis eüm excitat, in

re&am redacit viam, redu&um & libere redeuncem

favore sc gratia comple&itur; immorigeros vero &

contumaciter in malo perfiftentes fevere ple&it;

quibus fa&is, tot tantaqne bonitatis & fapientise edie

fpecimina, nt nihil fupra* Verum quidem efk na-

tu ram mali efTe defe&ivam, Sc abftra&e fpeckatam

fini Dei _repngnare, unde nullum bonum derivari pofle videtur:at licet ex peccato per fe & direkte,

nnlla perfe&io, nullaque Dei gloria oriatur, indirekte

tarnen 8c occafionaliter hoc fit, quatenus malum bo-

no coexiftens efficit, ut bonum illud lucidius adpa-

reat, melius obfervetur, majoremque faciat impres-

fionem, quam fi efTet folum, haud aliter ac album juxta nigrum pofitum, citius in oculos incurrit &

majorem claritatem accipit. Bonum autem clarius

perceptum 8c vividius cognitum, major fequitur ef>

fe&us

8c ideo major etjam perfe&io, adeo ut im- perfe£b'o ex malo orta, per infequentes majores bo¬

nitatis gradus, evanefcat penitus. llle non ftatim

dicendus eil malum adprobare 8c velie, qui illud

ob majus aliquod bonum obtinendum tolerat, fi ^e-

nim bonum illud cum eo haud efTet conjun&um,

malum nunquam toleraret. Ita natura Turnus con- fticuti, ut mala & irnperfe£b'ones a nobis removere

fludeamus; interim fi infigne bonum cum mali ^per-

pefiione fueric conjun&um, malum 8c moleftiam

fubire non recufamus, nt bonum illud confequa-

mur; at ideo malum ipfum non amamos, quin po- tius illud vitare veliemus, fi bonum alia ratione ob-

D tineri

Sapidttia Det

tinert poflet. Nemo aes alienum utpote defe&um adpetit, fed (I optio cui dacur ex duabus Tljereditati-

bus alterutram eligendi, quarum alcera nullo are alie-

no onerata, pretiucn cencum imperialium aequae, al¬

tera mille ducatis cum quadringentorum debico conftat, (ine hafitatione pofteriorem eliget, idque

non ob ^xs alienum, fed ob majorem pecuniae Cum«

mam, quse sere alieno foluto fuperefh Pari racione Deus potius creans mundum malis obnoxrum, in quo

plura & majora, quam mundum cum plena innocencia,

in quo pauciora & minora bona habentur, fapien-

ter egit (ine detrimenco fan&itatis. Multa q nippe

eveniunt fa£fca, per fe minime bona & Deo gracaj Sed ex horum cum aliis factis confociatione, progna-

ta bona hoc efficiunt, ut tota feries fimuJ fpe&an Deo probcturj propterea quod bonorum magnitudo, non fotum inteftinum fen ei iftius maium vincat, verum

etjam illa pcrennis bonorum Summa, _qnx obrinetur,

tolerans quibusdam in hac vita vitiis, fuperat ^eam,

quae vitiis cum vittofis fublatis, relinqueretur* Id ve-

ro adhuc probe obiervandum, quod licet perjuria, bfasr- phemi>, furra, adulteria & rd genus alia flaguia, nihil

minus quam gloriam Dei & perfe&ionem mundi pro fcopo h*beant, tarnen Deus prohibendo, ^com- mmando, tolerando, dirigendo, caftigando, revocan-

do, & tandem pertinacirer refu£hntes puniendo,

rem eo deduxit, ut fan&itas, dementia, fapientia, mifericordia, jiftitia, & potentia Ejus illuftriffimo

modo adpareant, atque ardentiflimum ^amorem &

Veneratiouem creaturarum univerfalem

faltem in al¬

tera

in permifftQue malt.

tera & seterna vita excitent. Atque in hac fapfen-

tiffima Dei difpofitione Intet ratio, cur fsepiflirre in hac quoque vita animadvertarous, s&iones hominum

pravas, longe alias habere confequentiös, quam vel ipfi vel alii ccgitaverint^ Sceleftiflimutn confilium

in eorum interdum utilitatem convertitur, quorum

perniciem intendebatv Filiis Patriarch» Iacobi, fra-

trem fuum fofephum mercatoribus. ^gyptiis ven*

dencibus, nihil minus in mentem venit, quam hane migrationem ipfi fore fortunnt3rr$ qua propter illos poftmodum ira alloquitur: vos mala in me cogita*

batis, Deus vero h»c in bona convertit. Quaecun-

que ad felicem exitum contulerunt caufiau, alterius effettus gratia egerunt, fed ex earum concurfu eventus refultavit, cujus gratia nulla caufia egfr. Multi nefa«

riis fuis machinationibus inimico fuo plus profunt,

quam nocent; cafumniis opprefiurus innocentem,

haud raro in caufia eft, cur integricas ejus in apri-

cum ptoducatur & magis elucelcat. Virfus prefia

in perfecutionibus clarius lucet,quam fi nunquam infefbca fuiffet improborum exagitationibus, ^quae fepe ^{mentem a} vitiis abftrahunt, & ad prüden-

tiam & pieratis fiudium fortiflime exacuunt. Jnfra

mediocritarem profeÖo multi lubftitifient, nifi odia

malevolorum & res adverfae atque angurtae, indu-

ftriam eorum exercuifient, Plerrque melius fe ^ge«

runt in adverfa _quam fecunda fortuna; rebus enim

profpere & ad ^nutum fluentibtis, efferuntur, torpe- fcunt, atque ad vitia quaevis fiunt proclives; tem- poribus vero durioribus modeftiam, circumfpeöioe

D 2 nem,

Sapiefttia Det in malö.

nem, mmfVetudinem, diligentiam & probitatem di-

{cuir, Hinc malam moribas humanis inhajrens

minima par fe Dei confilia promovet, & ad fyfte-

imcis mundani excellentiam quidpiam conferc, (ed

Daus optimas, naevos noftros in hoc vitse curricu-

lo tarn patiencer ferens, tamque fapienter corrigens,

Sc in revelata Tahitis obtinendas oeconomia, mali remedia exquifitiflima parans ante }a£ta mundi fon- damenta, nosque quando labimur, paterni lenitate erigens, per omnern aeternitatem perfe&iffimo gau- dio Sc immutabili obfequio a beatis ornnibus cele-

brabitur. Noflram mentem mala prsefentia abdracle fpe£fcata vehementius percellunt, quam bona confe- qaentia, futura, occulta Sc ^aeeernay Ted omnifcio Nu-

mini, bona Sc mala, media & fines, prsefentia Sc futura, peccata & peccatorum remedia, miferia Sc beatttudo, mors & vita, principium Sc exitus, ^tem-

pus & aeternitas perpetuo obverfantur, ideoque in

toto opere fuo ordinem excellenti'Jimum & pulcri-

tudinem exquifuifllmam, ^{cum aeterno} beneplacito non

poteft non animadvertere. O nnia enim 8c fingala

ica diriguntur, uc ultimo harmonice confpi«

rent ad fummam Dei gubermtoris nun- quam finiendam glorian*

Non effet Vitium vecederc a Deo

nifi ^{naturae^} cujus hoc Vi¬

tium <?/?, potius competeret ejfe cum Deo, Nulluni Dens vcl An*

gelorum vel bominum evearet, quem malum futurum ejje pra*

fciptrmß parit ^er noffet, quihus ^cos bonorum ufibus comvienda-

ret: atque ita ordinem Seculorum quafi puleberrimum Carmen,

ttiam ex quibusdam antbitetis bonestaret. Augustinus,