® H 21B H SJ

(1)

•

4f'

DE STATU JUD/EORUM ClVlLI

SUB FJΝEM E.XS ILII BABYLONICi,

QUOAD EX CAPP. ES. 40 66 EitUI ΡΟTEST,

OESERV ATJONES,

Μ

QUARUM PARTEAI POSTERIOREM

VENIA AMPI,. FAQULT, PHIEOS. UPSAE.

P. P.

äg. JOHANNES

GEZELIÜS

GUSTAVUS 3ANZON

A sacris domesiicie, Slip. Med. Theol.

Vermelandus.

IN AUDIT. GUSTAV. DIE XII JUNII MDCCCXXXVII.

Η. Ρ. M. S.

l'PSALIi,

EXe.UDEBANT RBGIJE ACADEMIJE TVPOGRAPHI.

(2)

1UKS-RAD1XXAN

HOGVÄJLEOIUXA FIlU

GREFVINNA

2| Φ 2 É Ü

^{V O Ν} ^.

® H 21B H SJ

född FIFEI^

Med djupaste vördnad och

tacksamhet

af

G. JANZOJV.

(3)

ι3

incea fuit appellata), quin etiam Hebronem, vetus illud Patriarcharum domicilium priscorumque regum Judae ^se¬

deln, occupasse y). Quo facto vetus illud, quod inter

bas duas consanguineas gentes intercesserat, odiura, quod-

que ab initio captivitatis, quum Edomitae partes seque- rentur Nebucadnezaris, Judae gaudentes interitu 2), de

novo exarserat, jam ad extremum pervenerat; quare et¬

iam invisae hujus gentis excidium pars fuit eorum, quae

ex vaticiniis Messianis laetissima sperabant Judaei. Liber

quoque noster propheticus singulare adversus Edom con- tinet valicinium, Cap, 60, v. 1—6, quod, propter gravem illum et pulchrum sermonem, in linguam vernaculam

transferre lubet.

F olket.

Y. 1. Hvem dr denne, som kommer från Edom,

Uti blodroda kläder från Bozra?

Denne, i prydlig rustning

klädd,

Som

framgår

stolt of^ver rin

myckna kraft ?

— Jehovah.

ffag

är

det, som cm

frälsning talar,

Som

mäktig är

att hjelpa,

Folket.

V. 2. Hvi är så råd Din mantel,

Dina kläder såsom dens, som

vinprässen

^trampar

?

y) Ezech. 35, 10. 36, 5. 1 Macch, 5,

65.

^_

ζ) Thren. 4, 21. Obad. 10 sqq.

(4)

Jehoγ aTi.

Y. 3, Vindrufvornct hafver jag trampat,

jag allena,

Och ntaffolken var ingen med

mig.

jjag trampade

dem i min vrede,

jfag

fortrampade dem i min forgrymmehe;

Sä att deras· saft stänkte pä mina

kläder,

Och hela min mantel nedsudladejag.

4. Ty

hämndens dag

var

inom mig besluten,

Och aret, att forlos^sa de mina, var kommet.

5. jfag säg mig om, men

der

^var

ingen hjelpare;

jfag förundrade mig, men ingen var som

understödde mig.

Dä hjelpte mig min egen arm;

Och min forgrymmehe, den

understödde mig.

6, Och jag

fSrtrampade folken

i

min vrede,

Och jag

förkrossade

dem i min

forgrymmehe;

Och lät pä jorden

flyta

deras

blod. fl)

a) Opinioner« eornm, qui enm Εic Ilhorn, Doederlei«, Dα¬

ϊhe etc. banc prophetiam rem vere factam respicere putant, falsam praedicare baud dubitainus. De Edoinitis a JNebueadnezare, Judaico;

regno everso, debellatis subactisque nullibi commtmoratur. Qui ad

banc sentenliam probandam cifari solet, locus (Joseph. Anliqu. L.

1ϊ> §■ 7) nihil aliud indicat, quam iELgyplum, Atnwionitas et

Moabitas sub ejus polestalem fuisse redactos; de Ε dom nihil habet.

"Verum Idurnicis, ufpote gente maxime invisa, comprehendit Vates

omnes ommno nationes Hebrreis infensas, de quibus Jehovam poenas

esse expetiiiirum sperabat. — Habel hsec pericopa formam dialogi in¬

ter victorem ex Idumasa redeunlem i e. Jehovam ipsum et populuna Israeliticum.

(5)

ι5

H'e vero de iis inter Judseos

maxinie quaeritur, qui

imperio

subditi

erant

Babylonico, non minus de iis, qui

tribubus adscripti erant

Judce, Benjaminis et Leyi, quam

qui ceteris

decem subjuncti erant,

quae

antea, regno flo-

rente Assyrien, in

exsilium erant deportataej ad quas quo-

que pertinere

Cyri illud edictum, maxime yidetur credi-

bile, quum haud

dubie

et ex

iis multi iuissent, qui, in

terra peregrina, patrum

adlioerentes religioni iis sese con-

jungerent, qui ^ex

duabus Benjaminis et Judae tribubus in

V. ^ι. De ruber, vide quod mullis verbis tractavit ßo

chart

in Ilierozoico, Ρ. I. L. 2, pag. ,12. Ed. Francof.

ad M. 1675.

^—

Bozra maltis locis ut Edomitarum metropolis occurrit.

Sita fuit in

AuraniLide, a terra Moabilarum septentrionem versus, et non

in

re-

gioue, quam ab inilio

babitarunt Edomitse, cujus caput erat Petra.

Ex quo colligi potest, quam

longe sub exsilii ßabylonici iinem es-

sent evagati. — b.l. collo resupino

incedens, victoria superbiens,

al. (5i, i4) de

captivo inclinato, vinculis conslricto usurpatur. —

omfrälsning talcar" i. e. qui

salutem promitto 1. promisi, sc.

per prophetas.

Y. 2. ioreular, in quo calcanlur uvaej cui

subjectum erat

a-

liud, in quod vinum expressum

deiluit; lioc plerumque subterra-

neutn erat, in saxo eifossum. Conf. Es. 5, 2.

V. 3. etiam torcularis genus quoddam,

hi

1. cum Ting-

stadio per "Pindrafror" reddimus,

ad quod verbnm subinleHectum,

quaa sequuntur, Plur.

Sufiixa haud dubie sunt referenda.

— a

radice Arabica = spargere, adspergere, de uvarum

sanguine int^IIi-

ginius, qui eE qui uvas calcabat,

adspergebatur.

—

tex-

tus habet) et inebriavi eos, cum Gesenio,

Lowtb

et

aliis, legi-

mus —T-·^ et confregi eos.

(6)

has regiones subinde fuerant dediicti. Jtidceonim igitur

nomen, ab hoc inde tempoie, pluribus Israelis tribubus fuit commune, ex quibus tarnen Juda et Benjamin civium

numero fuerunt frequentissimae.

Hane, _quam vocabant,

"captivitatm"

non admodum gra-

vem fuisse, jam inde colligi potest, quod tam pauci a Cyro

facta domum redeundi potestate uterentur hoc nomine

eam tantummodo ob causam fuit appellata, quod Judeei

et Israelitae a patria, a templo eultuque, genti proprio, religioso sejuncti detinebantur. Praeterea Judaeos eodem,

quo ceteri imperio Babylonico subditi, modo tractatosfu¬

isse, atque eadein iis, si universos _spectamus, fuissejura,

verisimillimum nobis videtur. Multi inter eos magnas sibi

opes et fundos parasse videntur, ita ut agros suos eultos fertilesque linquere nollent, sterilia et inculta patriae arva de novo subacturi. In hos ipsos divitiis gaudentcs, et

profano quasi affixos solo, populäres Vätes noster pluri¬

bus locis invehitur

r).

b) Ex magnis, quae per vices deportatas fuerant, turbis, _quajque in exsilio ntique fuerant multiplicatfe, quadraginta tantum et duo

inillia hominum reverterunt. Vide Esr. 2, 64.

c) Capp. 48, 2. 55, 6. 5y,9, 5o, ² (conf.Sam. Dav. Luzatto:

"Animadversiones in Jesai® vaticinia3', in Hosenm. "Scliol. V. T. in

Comp, red.", Vol. II. allatas).

(7)

*7

Agricultura

igitur vitao genus fuisse videtur, quo prae.

cipue Judaei, ut antea stante republica, ita exsules fue-t

rint occupati. Pars qusedam mercatuvce quoque varii ge¬

nens operam dedisse videtur et hoc modo ad magnas De¬

nisse pecunias. In hoc enirn ipso libro signa invenimus

httud ambigua vexationum, quibus pecuniosi hi et opulenti

homines pauperiores suae gentis afficiebant, qui iis operam

suam locassent aut, qtium non essent solvendo, credito-

ribus in servitutem cessissentd). Qua pauperiore populi parte haud

dubie utebantur

victores ad moles illas magni- ficas, hortos pensiles etc. exstruendos, quibus Babylonem

ceterasque irnmensi regni urbes ornaruntf); ^quam ad ^rem

inagna illa

opificum, fabrorum

variique generis artificum,.

qui cum ceteris in

exsilium fuerant

ejecti, copia sine du¬

bio haud exiguum attulit adjumentum. Qui juxta erant deportati, milites exercitui

Babylonico

fuerunt immixti;

neque dubiuin est, quin

Judseorum rei

militaris scientiam/)*

quee per Davidem et Salomonem ad magnum

perfectionis

gradum

fuerat

evecta, suum

in commodum verterint Chal-

daei. Sed, ut supra jam indicavimus, exsulibus, si uni-

versos respicias, major, quam vulgo creditur, concessa

fuit

d) 58, 3. 4. 6. Hic per vinctos illos, quos liberari jubet pro-

pheta, homines innui ad paupertatem redactos, qui crediloribus servi

facti essent, quique ex lege Mosaica (Levit. 25, 49^—53) a propin- quis redimi possent, verisimile certe est.

e) Yide Joseph. Antiqu. et Contr. Apion. var. loc.

f) Ut sc. ex 2 Chron. 26, i4. i5. colligi potest, non solum varii generis armorum fabricas liabuisse videntur, sed etiam artem Atecha^·

nicam ad tormenta etc. conficienda, qnibus arces castellaque defen—

derent, adhibnisse.

(8)

Jicentia ejusmodi sibi oligendi viiae ^genus,

quod quisque

ad se ipsum et familiam sustentandarn maxime putaret

idoneurng). Huc accedit, quod

populus

suos, quos vocabant, Stniores retinuitÅ): immo Judicef sibi proprios, ex

ipsa popularium corona

eJectos, habuisse videtur /), qui

jura ejus tuerentur atque

vim Chaldseorum principum et

injurias propulsarent.

Qui

tamen rerurn

civiiium curato-

res officia sua minus religiöse coluisse videntur, et potius

omni studio amplexi esse occasionem, quae in

peregrina

terra, soluta reipublicce ^a Mose constituta

förmå, quasi

sua sponte oblata est, propria sua

commoda

cum

damno

inferiorum augendi. Quam ob rem

Yates

noster ssepe

horum in grege, ipsis commendato,

conservando negligen-

tiam objurgat aliaque castigat

vitia: sordidum lucri

stu¬

dium, iminodicam luxuriam, piorum vexation.es.

Exempli

causa haec afferre lubet;

g·) Vide iilteras Jerein. ad exsules Judseos missas, Cap. 29, h) Ezech. Cap. 14 et 20.

i) Vide historiam Susannes in iragm. Dan., quas quamqnam fabu-

lam redolet, tamen ipsius temporis vultüm refert, verasque ejus si-

stit rationes.

De re Hehrceorum jucliciaria, ante tempora exsilii Babylonici,

parum pro certo sciri potest. Ab anliquissimis temporibus judieix

exercendi auetoritas fuit apud patrem, familias, qui in omnes fami-

lia? socios vitas necisque habebat poLeslatem. Moses primum ipse judicandi exereuit partes; deinde, socero suadenLe, populum in ma¬

jores minoresque descripsit partes, quibns singulis judices constituit,

quoruin al) inferiore superipfem appellare· licituin erat (Exod. 18).

Quod tamen Mosis institutnm, terra Canaan occupata, exolevisse vi-

defur. Tum judicia constituta fuerunt urbana (Deuter. 16, 18J, ubi judices fuerunt urbis cujusque Scniores, assessores vero ex Levilis,

ntpole erudiiis liominibus legisque peritis, sumebanlnr. Josaphat (2 Chron. ig) hasc restituit judicia, quibns supremum quoddarn judi-

cium adjunxit, ex Levitis, sacerdolibus tribuumque prineipibus com¬

positum, qui quidern Hierosoiymis residebant. Quo ex tempore de

liac re nihil luminis ex Scriptura Sacra hanriri potest; magnurn enim

illud Hierosolymitanum Syneclrium, quod ex septuaginta constabat

membris, tempore Christi celeberriinum, quamquam fortasseadexem- plum instituti Josaphat! conditum, posterioritamen asvooriginem

debet.

(9)

»9

Cap, 56, v. 9.

Alla djur på marken,

Kommer att äta,

Ja, alla

djur i skogen!

V. 10. Dess (folkets)

väktare äro

alla

blinda,

De märka intet:

Alla äro de stumma hundar,

Som ej

förmå

att

skälla;

Dromare, /om /igga

Of/2 älska att slumra.

V. 11. Dock äro hundar ne glupska

Och veta ej af

någon mcltthet:

Herdar äro de,

Som ej veta

ätt

vara

uppmärksamme;

Alla lapa de sin egen

väg:

Man säker blott egen vinst,

hvarenda

en.

V. ^12, "Kommer,jag vill

hämta vin:

JKi vilja berusa oss med

obemängd dryck;

Och tillgå skall i morgon,

såsom i dag,

Ja, ännu långt

herrligare." k)

Cap. öy, v. i. Den

rättfärdige går under,

Och ingen

är,

^som

lägger det på hjer

tat;

k) Mot. Y. g. Feräs i. e. bostes popni i

Israelitici

adbortalur Vä¬

tes, ut accedant ad gregein, a enstodibus derelictum, devorandunu

Ad ultimum membium; "jrJllct djur i skogen ^, snppi. 'kommer alt atal" — De Tf2,· poet. Ioco Wt, vide Gesen. "Grammat.

Lebrgeb." pag. 158 et 548.

V. io. De custodibus cum canibus comparalis, qui impetum fe~"

xaruin latrando propulsare negligunt, vide

Buch

ax

ti Hieroz.

Ρ. I.

L. _2, Cap. 56. ^— De nm, Arab. delirare per somnnm, seu morbum, vide ibid.

V. 11. "i —v.l^ ^{viam suam} quisque respiciunl; qnod cibque li-

buit seqiiunlur, res suas tantnm agunt, 11011 pop-uli (Rosoi m). Io-

nuilnr magnatum et superiorum sua augendicommoda cnpiVlitas; quod'

vario facere potuerunt modo, ex.gr.mercaluras operamdandoquas··»!no¬

sas etc. propvie ab extremo ejus. i. e. a summo- usque ad no- vissimnm. nnllo cxcepto. Conf. Genes, i g, 4. 47, 2.

V. 12. Yerba gulas indulgenlium populi primoium..

(10)

De fromma ryckas bort,

Utan att

nfgon

ger akt derpå,

Att for ondskans skull den

rätifäraige

bortryckts,

v» 2. Han hafver ingått i friden^,

Han hvilar lugnt på sitt lager,

Den som redligen vandrat, 4)

Quo et hcEc pertinent, quae proprie judices spectant

iniquos:

Cap. 5y, v. i4.

Ttllbakaträngd

blir ratten Och rättvisan står

fjärran;

Oskulden staplar på

rättegångsplaisen,

Och redligheten kan icke komma fram,

V, i5. sanningen

är sällsynt,

Ö/tå den, /o;« undviker det onda, förföljes.

Detta ser Herren:

Och det bedräjvarhonom, att ingen

rättvisa

mer är,

V. 16. Han ser, oi/ finnesf

Han förundrar sig, att ingen finnes, som

tager den sig an.

Derfore hjelpev honom hans egen arm, Och hans egen

rättfärdighet,

den under¬

stödjer honom.

Et haec fere fuerunt, quse ex loco, quem tractandum elegimus, explorari potuerunt de statu Judaeorum sub fi-

nem exsilii Babylonici civilif de moribus et religione alio

loco disputare in animo est.

/) V. i. Pios illos spectat hornines, qui partim paupertate etin¬

juria premebantur, partim, utpole in terra degentes paganå, religio-

nis causa vexationibus erant obnoxii. Conf. 53, 8. Dan. 3, 6 Qui-

bus inprimis afflictam ^esse inferiorem pauperioremque populi par- tern, maxitne videtur credibile, quum superiores eorum, quorum subjecti erant imperio, gratias aueupandse artera sine dubio callerent.

V. 2. Pia Vatis verba: Felix ille, qui jam ab omnibus tutus est vexationibus-, ossa tranquille quiescant! — An beata post mortem conditio innuatur, boc loco in medio est relinquendum.