r
D I S S E R T A T I O
A R I S T O T E L I C A M S U M M I B O N I N O T I O N E M
E X P O N E N S .Q U A M
VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL. I P . P. m a g .
F R E D R I C U S G E O R G I U S A F Z E L I U S
ST IP . REG. C A R O L I J O D A M N I S E T C A R O L U S A N D R E A S K Ü L L B E R G V E STR O G OTHUS.-IN AUDIT. GUSTAV. DIE XI DECEMBRIS MDCCCXXXVn. H . A . »I. S .
P. V.
U P S A L I A E ,
MAG.
ADMODUM REVERENDO
■NICOLAO KULLBERG
TERRIHpRII W IL SK . PRAEPOSITO
FALCOPIAE PASTORI
MAG.
ADMODUM REVERENDO
CAROLO TENGBORG
ECCLESIAE DABO PASTORI PRAEPOSITO
De H u l d a s t e F ö r ä l d r a r
h e 1 g a d t
)
af
57
A. P r im u m ig itu r , q u o d in hac notionis summi boni c o n c r e t a e definitione sesp offert, est illu d , quod summum b o n u m , s e u ei' d a ip o v i u , sit a n i m i a c t i o s e c u n d u m v i r t u t e m
e j u s p e r f e c t a m ( y v y t j s è véyyeiu x u z ’ ùçszr^v TtXeiav). In h o c
iheoreiicam a practica disjunctam , (quod est absurdum,) nihilominus a bealitudine humana secluserit, haec habeas: to d ) ift t)tC bcfîünbtge S5cjicf)Ung te l' (Blücf* f c l i g f e i f a u f fcaå n p x r r e i v unt> t e n »roXiT<*öt ßlos l)iulÜHglicfjer 9 5 eiu e îê f ü r i m j c r e ÎCnfïcIjt, w elch e n u r t i c f c ^ r o a n f e n t e 5 D a r f t c l I u n g b e ô 2 f ri* f t O t e l e S ( ! ) nicfyt ü b e r a fl fcjtf;äöt. [G esch. d. Philos. 3:r T h. p . 319
-J Rktevus igitur ßtot B tu g tin y.lv et ßlov a.no'Kxvanxot oblitus videtur, et memori um suam vacillantem , non incertam, ut ei videtur, Aristotelis diçlionem increpare debuerat. Warn haec tria vitae genera, de quibus singulis antea dialectica via di sputatum e st, nunc quasi in unum vitae genus (/3iov) inter se colliguntur. Habes igi tur n otionem , (etsi nondum explicatam, sed angustis definitionis limitibus coarctatam,) sum m i boni concretam, quam ex ipso adjto naturae humanae depromsit Aristote les. N unc vero , si ad momentum respexeris A b s t r a c t u m , procul dubio satis tibi constabit, quo jure tunc diceremus, complexionem earum de summo bono sen tentiarum, quae ibi enumerabantur, esse notionem summi boni abstractam, et iq eå veram ejus et concretam notionem inesse. N am , singulis his sententiis diale ctica vià ante examinatis, et ex eâ angustia, qua laborabant, eductis, nunc demum ex processu hoc dialectico notio summi boni concreta emersit. At hujus notionis cöncretae non nisi adumbrationem etinmnunc accepisti: diligenliori autem ejus ex plicatione factà, omuia erunt clariora. Aristoteles enim ipse, ne in hac solà de— fiuilione subsisteret quispiam, cautum voluit his verbis, quae definitionem proxime sequuntur: \\igiytygx(f>Bit) /uiv ovv t o otyxBo* Tat/T?; ' èt7 yoeg Taws vnorvtiwaxi 9tgwTQV y t ï B voTtgcv cliuÿfü(ptiv. Nicom . 1. c. 1 7 . S i in hac autem pleniore notionis descriptione exponenda ita versaremur, ut, quemadmodum exorsi sum us, Aristotelem vel in minimis com itaremur, longum foret, quoniam a x t n r n v n tgi a v r ijs (sc. ivj'xt/u.ovi'us'), cv /uevo» i k t o v cvfA.rttgua/uLXTcs, x u l t£ wv 0 \o y o s , u W x XX! i x Twv htyojufvwv sttgl w j t 7,s , et praeterea disputatio haec totam per m eat ethicen. Quam ob caussam opportunissimum videtur, corpus definitionis in sua momenta diducere, et suo quodque loco illustrare. Sic enim id consequimur, ut e* res ipsa magis elucescat, et nos crimen putidae diligentiae efiiigiamus. Erat autem definitio sum m i boni, si eam justà utens licentia expresseris, haec: A n im i a c tio s e c u n d u m v i r t u t e m e j u s p e r f e c t a m , q u a e p e r v it a m p e r fe c ta m est p e r p e t u a t a . Qnae quidem definitio duobns praecipue continetur m omentis, quo rum utrumque suam desiderat explicationem.
a u te m tria in e s s e v id e n t u r : u n u m , b e a titu d in e m ad a n i m u m (tpuri>0 Pert i n e r e : a lt e r u m , b e a t it u d in e m n o n e*Se s i tam in so la p o te n t ia (bSvvanei) , se d in ipsâ anim i a c t i o n e
( è v e ç y e i a ) : tertium d e n i q u e , h a n c anim i a c t i o n e m , ia q u a b e a t it u d o p o sita e s t , e a m e s s e , q u a e e x v i r t u t e a n i m i p e r f e c t a (xar* àçsrrjv i s X e i u v ) p roficiscatur.
‘ " *
B ea t it u d in e m a d a n i m u m p e r t i n e r e , v e l in a n im i b o n i s , q u a e potissim a s u n t , e s s e s it a m , e x iis , quae de b e a - t it u d in e su p r a d isp u t a t a s u n t , fa c ile in t e llig it u r 3). — At v e r o b o n o r u m , q u ae in a n im o i n s u n t (xâîv èt> t p v y y ) , alia h ab itu s* s e u p o t e n t i a e (flgeig t j d w u p e i g ) , a lia ac tion e s et a g ita tio n e s
(èvéçyeicti m i x tr ijo e iç ) su n t. P o n a m u s a u t e m , q uibus p r o f e c t o a d s e n t i s , o p u s ip su m o m n is h a b i t u s e sse f i n é m '(t&o? i m a x o v t o è'ç yçv ): e t , q u o p r a e st a n tio r habitus si t , e o praestantiua e s s e o p u s (xijg ße XxLovoç tÇetoç ß t X n o v xb eyj-ov): e a n d em q u e o - p e r u m a d s e i n v ic e m e sse r a t i o n e m , ac h a b it u u m , a q n ib u s p r o f e c t a s u n t (w? a î èTgttç xrçbç d l X ^ X a g , o v x w m i xU è'çya x ù d u o xovxcüv n ç o g àXXr\Xu). E x h o c ig it u r est i n t e lli g e n d u m , o - p u s h a b i t u , cujus est o p u s , e sse pra esta n tiu s ( ß i X n o v xb l ’o y o v rxjg é'Çecog') : finis e n i m , qua f in is , praestantissim urn est et e x t r e m u m , ad q u o d ce te r a o m n ia r e f e r u n t u r (xb y u ç xéXog , «ç*-
o x o v œg t é X o g , m i xb e o y a x o v, o v e v e m xaXXa ntxrxa). Jam v e r o o p u s e s t d u p le x (xb s'çyov Xéyexcu ôiycog): alio rum n im ir u m o - p u s a solâ usurâ e s t d i v e r s u m , e t aliud p r a e t e r hanc (twi>
3) Quad quidem et consensu philos«(pliorum, et probatione evidenti fimia-r turus dicit Aristolelss: N ivt/uv/uivuv Sq m ciyxJwv r f u ^ ? , xx i rZv , im. ràs Xtyopivwv, rZv Si» mipi f a x S * *“ * c».**** xtc ntçù J /v x *)11 x v f w r x r x \ i .
yo/utv mxi fxxXtarx x y x b x . T«f Si rtçx$H{ mou rù f Ittfy tU * r x t f a x ' * * *
( r à ) n t f i bvx*>v ( Z y x S x ) riStfAiv' wort m x X Z f ocv Xfyoïro k x t x y t retvr», Sô£*v n u X x i à v ovuxv mut o/ ut Xo yw /xi itiv u n i twv (fiXoaoŒouv-nuv O a 3t Z j
i i mai o n ' ncxÇrts roi* X iyw rxt mai ivipynou» ro TfÂor. Ovtw< y/tp rZ t
mtçt d>vx*iy yo tr u i» nui tu rZv imros. Nicom. 1, 8 , §. 2 ^ 3. Cfr.
, S 9
f i h k'ttaov ri t b i y y n v jtn ç a i y v ^ot]<tiv' , a lio r u m v er o opuV e st Jiaer ipsa u s u r a , s u a< tio (twr <5’ r) Sçyàv)» Q u o c i r c a
i n le liig j t u r , quorum opus in u s iir à , s e u a c t io n e est s i t u m , e o r u m u s u r a m , seu at tio n e m ip so h a b i t u , q u â t a l i , n e c e » - «ario e sse praestanliorern (ù>v eçyov y xq^o iç, ttjv xÇVa iv ß & Tl0V
t i r a i Ttjç f%eojç\ N a r n q u e o p u s , qua t a l e , h a b it u , ut su p ra d ix in iu s , e s t praestantius. A tq u i a n im i o p u s est t o tÿiv not-
eZv: q u o d quidern in ipsà anim i u s u r a , s i v e a c t io n e est situm ( 1 0 0 d t xQ*ia i S t y ç r iy o ç o iç ) . E x quo efficitur* a c tio n e m a n i m i ipso h a b i t u , qua t a l i , (i. e. p o t e n t ia ), e sse p r a e s ta n tio r e m . Q u ib u s s i c d e te rm in a tis u lter iu s c o n s t a t , v ir t u t e m o m n in ö di ci p r a e sta n tiss im u m ejus h a b i t u m , s i v e o p tim a m d isp osi t i o n e m , c u i c u n q u e u su ra aliqua o p u s v e est ßekxioxr] d tû & o - oiÇ> ij txüoxcxiv o tro * t a x i z tç )fçijôiff içy o » '). • C ui q u id e m c o n s e q u e n s e s t , u t a n im i virtus sit p r a e sta n tissim u s anim i h a b i t u s , s i q u id e m op u s, q u o d d a m a n im o e s t (w o re x u l tftvxrjf .
"Eoxt y u ç x i eçyov u v x r ç ) . Jam v e r o v irtu tis o p u s a liud n o n e s t > ac eju s o p u s , c u ju s optirna d isp o sit io e a e s t (*ô ïçyo v z o i n ç â y fiu x o ç n u l rîjç ctçcTÎjç): e tsi u tr u m q u e in t e r s e differant (piU* o vy woavxojg). N a m v ir t u s o p e r i p e c u lia r is e i affert i n c r e m e n t u m , e t a u g e t ejus p e r f e c t i o n e m . Q u a p r o p t e r , si ad anim um r e s p i c i a m u s , q u o n ia m v ir tu tis o p u s aliud n o n e s t , a c ipsius a n i m i , virtutis o p u s e s t xo ev Çyv n o i t ï v : id e s t , v ita m e fficere b e a t a m (tu a r in e i xo eçyov u vd yxtj t v x u l za ù xo $lvu t zrjç y v y n g , n u l xîjç àçExîjç eçyov u v fit] Ç<oij o n o v à a ia ). U t
au te m a n i m i , ita v irtutis q u o q u e o p u s in ipsâ a c t io n e e s t s it u m : e t id c ir c o virtutis a c tio ip so h a b i t u , quâ t a l i , e st p r a e sta n tio r . A t q u i p raestantissim i h a b itu s a ctio q u o q u e praestantissim a e s t (Ttjç fieX tiaxtjç iÇetuç q ßtXxiax?] è r t ç y e ia ) ’.
v i r t u s a u te m p r a e st a n tissim u s e st anim i h a b itu s ( r Z’ àçer x]
ß e lx lo x t] eÇiç): ig i t u r ea anim i a c t i o , q u a e e x v i r t u t e p r o f i c i s c i t u r , e s t p r a e s t a n t is s im a , e t in h a c a c t io n e b e a t it u d o p o s ita e s t (q l x zîjç ùçsxîjç èveçyeia tj (1. â) zrjç tp v y tjç , u çio xo v
-4 o
n e m , n o n in solå p o t e n t i â , s ed in ipsâ a c t i o n e à n i m i , e t q u id e m in e u , q u a e e x v ir t u t e p r o f ic isc it u r , e s se sitam (fiv XQ*la£l/ xlVi “ v u*! è v è g y s ia xéXog r\ t v d u i p o v i a ) 4 ) .
J a m v e r o , q u o n ia m b e a t it u d o posita e st in ea a n i m i a c t i o n e , q u a e e x v ir t u t e p r o f ic is c it u r , d e ipsa a n i m i v i r - t j u t e v id e n d u m est. N a m anim i v i r t u s , u t su p r a d i x i m u s , e s t h a b it u s , cujus o p u s in ipsà a c t io n e versatur. B e a t it u d o a u t e m , u t p o t e sita in h a c ipsà vir tu tis a c t i o n e , est op u s virtutis. P r o i n d e , si anim i v i r t u t e m , q u a e s it, e t qualis s i t , a n t e c o g n o v e r i s , bea titu d in e m ip sa m fa ciliu s d iju d ic a b is: s i
q u id e m o p e r u m ad se in v ic e m e a d e m est r a t io , ac h a b i t u u m , a q u ib u s p r o fe c t a s u n t 5). Q u a n d o q u id e m a u te m virtus e st h a b itu s a n im i, d e a n i « m o , u t p o t e v ir tu tis s e d e , prim u m d ic e n d u m e s t (rvçÛj io v [xtv o v y Xexvéov v n t Q t î j ç l v jj e yy ii ’s r a i ) . A n im u s ig it u r h u n f a -n u s , d e q u o u -n o -n u -n c q u a e r it u r , i-n fe r io r e s a m b a s a -n im a s , s i v e a n im a e p o t e n t ia s , ( i o Oqsutixov d i c o , et to A î p & r i z u i û v , ) s u o c o m p l e x u ita c o n t i n e t , ut ea a n im a e p o t e n t i a , q u ae h o m in i est p eculia ris, (et iu Jtarojjnxov appellatur,) illas sibi s u b
-4) V ide Eiidem . IT, 1 , pp.. l i o - m ; Cfr. Magn. Moral. T, 3 : T o dV T i k os s<rrîv oi>x xrcXovy« ctWoc S t r r o v ’ ivi f*iv y x g i c r i 10 r t X o s , x v r t j t) i v i g y t i x XXt y x f i a n y oli» r y s 0J/tws ’ x x l ferri y i » x ^ a ii u i f t n u r e p x ~ y s 7£iu>s' r ( \ o s d« y Xgyatfm - - - '£2t/ x g x x x î y x o t j r l s x x i ?£ii i r n v , C t i ß t X r t o v x x i x ï ç i r u ir t p o v y r ~s *H y x ç x f *>a 1 f x * ‘ * y t i a , T f X j f ' y d' ? i i s , r y s x S ^ f f l u f Ib. 1 , 4, p- 1 0 . Q r i df î v i p y t i x I t n v - y i'S'oi x v r i s x x i ï v r iv S tv * Er y x p rois ■ v n v o i s, oi^v n r n x x ^ i v i n d * ß i o v , rov r o i o v n v où nxv'J ß q o X i u i S x X i y n v iv ^ x î / x o v x u v x i . T o u e v y x o ( y * a u t u v s u& X 11' xX Xx r l ( y v u v r y x x r x tx s x g i r x s > o v x v n x ( >
-. d T < ' i l
X n 0 y y x x r x r y v t v i p y t t x v
-3) ' E m i i t r r i v y i v ïu iju o v i* f a x * * h i ç y u x r i s x x r x o - r y v n X t i x v y xtç ii ù o t r î f s t x iffx tirv io v * rux<* y * ? o'ùruts xv f i i X r i c v x x i t t t ç î s y s t v ù x i f i i -t i x s S -t u p y j x i . x -t r , N içom . 1, »3, $. 1.
s tr u a t , ta m q u a m m a t e r ia m ( v hjr, to v n o x sîtx ev o v). E x quo
e s t in l e l l i g e n t l u n i , d u o e s se anim i h u m a n i e le m e n t a (tar* ô’
i] rpvyr] — cjç c p a n 'e v — d g ô v o [iéçr] d iy Q ^ n é t tj) : u n u m i r r a
t i o n a l e ( a X o y o v ) , r a t i o n a l e (Xôyov t y o v ) a lte r u m ; q u o r u m
q u id e m ea e s t r a t io , ut n eu tru m a b esse p o s s it , n e qu e h o c illu d d e s t r u e r e , se d sibi su b s t r u e r e d e b e a t . Irra tion ale a u t e m an im i e le m e n t u m ( i o u X o y o r ) , quod an im is i lli s , v e g e t a
bili e t s e n s u a l i , c o n t i n e t u r , fons e s t , e x q u o o m n es a nim i p e r tu r b a tio n e s (nâ&ij) et a p p e titio n e s ( e n i & v f i i u r ) p r o f l u u n t , et in h o c r o v g non nisi poten tia (âvrupet) inest. E x q u o effici t u r , e l e m e n t u m h o c ir r a tio n a le , qua t a l e , e x p e r s q u i d e m e s s e r a tio n is (Xbyov): p a r tic e p s v e r o r atio nis et fieri posse* e t v e r e e s s e , d u m m o d o e l e m e n t o ra tio n a li su b jiciatu r. R a tio n a le a u t e m a nim i e le m e n t u m (zb Abyov eyor), s iv e anim a r a tio n a lis (4} diurot]TixT] t i d e s t , in qu o d e m u m r o v g a c tu ( i v z ç y d u ) a d s i t , et m u n u s ejus est d u p le x : e x altera n im ir u iu
p a r t e cu m e l e m e n t o irrationali c o h a e r e t , e t p e r tu r ba t io n e s ejus a p p e t it i o n e s q u e sibi o b t e m p e r a n te s t e n e t : e x altera v e r o p a r te a c o m m e r c io c u m e le m e n to irratio n a li prorsu s v a c a t , e t in s e ipsum ( t v å a vtw) con clu d itu r . Illa ig it u r a g ita t io , qua m e n s ( r o v g ) a p p e titio n e s ir r a tio n a le s ra tion i
(oq&co Xoyo>) o b e d ie n t e s efp c er e s t u d e t , e s t a c t i v a , s iv e p r a c tica ejus fu n c t io : e t , quia r o v g, du m lio c su o m u n e r e f u n g i t u r , in iis v e r s a t u r , q u o ru m principia v a g a sunt e t m u t a b ilia (t« z o r u v x a twv o v z a t v , oiv a i è v d t x o r z a i aXXcog ty e i v ) ,
e t de his r a tio c in a tu r (XoyiÇtxut) et c o n s u lta t , h a n c m e n t is f u n c t io n e m r a t i o c i n a t i o n e m — z b A o y i o x i x o v— a p p e lla r e
licet. H a e c v t r o a g ita t io , qua utitur m e n s , dum in s e ipsa c o n c l u d i t u r , est c o n t e m p la t iv a , sive t h e o r e t ic a e ju s functio]: e t , quonia m rocç, dum in s e ip s e , siv e in p u r â , u t ita d i c a m , c o g ita tio n e v e r s a t u r , ea c o n te m p la t u r , q u o r u m p r i n cipia im m u ta b ilia sunt et fixa (r« h ü e y p piera aXXeaç t 'y e iv ) , a tq u e ni t i t ur, ut ad v er a m scientia m p e r v e n i a t , h a nc m e n tis fu n c t io n e m s c i s c i t a t i o n e m •— z b ' E n i o i r i p o i x o v — d i
-c e r e p o ssu m u s. S e d isth a ec d e a n im o h u m a n o ari pr.ipor i it m n n o str u m sutficere v id en tu r 6).
1 ' E x h à c «igitur differentia, q u a e in anim o i n e s t , v i r -t U -t i s q u o q u e d is-tinc-tio nasci-tur ( d i n ^ e r a o d s nu i ij ù ç i i r x«rù
%t]v âia<po()àv Tttvrrjr). N a m u tr u m q u e a n im i e l e m e n t u m , (tum i r r a t i o n a l e , tum r a t io n a le ,) suam hab et o p tim a m d isp o sitio n e m (ttjv ß s X v ia ir ] v dioc&eoiv), siv e p ro p ria m v ir tu te m . O p t i m a nim iru m ele m e n ti irrationalis d is p o sitio , seu habitus
6 ) V ide Nicom. I , i3, 1 — 1 9 . A( y i T x i i i m g l x v t v s (sc. i / t ' x v * ) t t x î iv ro is i £ u r i p i x o7s Xoyois xgKovvrws i y i u ' x x i x g v r r i o v x v r o l s ’ oiov t o aJv u X o y o 1 u v r v s u t u t , r o i i X i y o v i ' % 0 v . T « v r « i i n o n g o v i i u p i o r x c , n u d o c m g r u Tov ou.xu ro s y o o i x , x u l n x v t o (iigitTrov, rj tu ) X o y i p i v o i _ f f v l v u ^ u p i o r u n i ( p v x o v « , x x b x m g iv rr/ ntgtÇitgilep t o xvgrov x x l n xo~Xov> o v iiv i i x Q i g t t ngoo t o nagev. [I. 1. $ . 9 , 1 0 ] Ib. V I , 1 , §. 5 , 6 : ’ tl g o r i g o v /xiv ovy i X i ^ S t ) ivo tlvxc /ufgtj rt/s ( p v x i j f , t o , t ï Xoyov i ' ^ o t x x l rô u X o y o v ‘ vvv i i n i pl f o v Xoyov i%ovros to v x v t o v tgonov i i x i g i r i o v ’ x x l o n ox iidd u) i v o toc X o y o v i ' x o v t o c , îi< /x i v , lp Sicopovytv roc t o i x v t u tu # o»raiv, ùv « î x g % x l i^t) r v i i x o v T x t xXXios i ' x n v * 1» i é y i , u r ù ivii%ô/utvu, * « « - - - - A i y i r S u i i ro v ru v ro y i v , i n t a r ti y o v i x ô t ' t o i i , X o y i - t t r m ô v ' n o y ù g ß o v X tv to S x i x x l X oylÇ ioSuc r x v r o v ' o v b tls i i ß o v’k t v i r u i t t t g l T uv y t) iiifX O /A tw v u X X u s i'x ttv * w a r t ro XeyiOTixov t a n t 7v r i / x i f is t o v Xoyov i'xovTos. Cfr. lb . V I , a ; ubi distincte eloquitur, qua re theoretica m entis functio a practicâ differat, dicendo: - - rj x io S t/o is o v ir u ix s x g x *1 n g u - ( o u s * itjX ov i i t u r u d v g lx uYoBt/atv /xiv f% n v » n g x £ iu s i i y t / x o tv u v n t' f d r t i ' y o m g iv ituvolcf xxrocf^xois x x l xno(pxoi<. t o u t iv eg t £ n ilw £ is x x i <P*tyi’ u n r i n n i t i ti t/5cx)1, ocgirij 7£>s n g o x ig iriK t/, n i i n g o a lg ta is og§£.s ß o v X i v n x t) * i t i i i ù r u Z r u ro v r i Xoyov x X y S tj t i t u t t x x l r t/t o p tftv cpS t/v, o tn ig î ngoxlgocris ern o vixlx • x x l r ù u v r x r o t f*iv (p x v x i, r i t i i in ô x ttv * a vT ti /x iv ovv t/ i i x t o t x x x l i u X t/S n u n g u x r e x r / . T i / s i i à i w p y r i x i / s i i a v o f u s , n u l fxi/ n p x x r tx î/s 9 /u tjii n o tr in x tjs , t o i Z x x l x x x w s r o t X t f - 3 i l i a r i n u i ^ i Z i o s • t o v t o y ù g i o n n u vro s iiu v o m ix o v i'pyov* t o v
0 0 g u n r t X o v n u i i c u v o y r c x o v v u X i S i t u o / x o X o y w s i ' x o v o u t v 0-
f l l . i r * 0 g 5 v » [l* 1* J . a -3.] Quamquam transscriptio haec niminin super- ragatnr, e t , iniqua opellae angustia moderationem jubente, lectorem , ut nos ad inceptum redeam us, delegare liceat ad Magn. Moral. I , 5, 3 4; Eudem . I I , 1 , y , ~ j 13 j et im prim is ad id volu m en , quo ipsa n i g l f a XV* disputatio con tine Mur.
in r o c o n s is t it , u t a p p e t it io n e s ejus r a tion i o b te m p e r e n t; , qua q u id e m in r e c n m v e t u d o ( e d o s ) e t m o s (%do ç) m a x im e d o m i n a t u r , u n d e h a n c vir tu tem m o r a l e m (u q e ttiv r j & i x j v )
a p p e lla r e liceat. N a m q u e t o A o y ia x iv .L v nilhl aliud efficit, p r a e te r q u am q u o d h a e c a p p e t it i o n u m m o d e r a t io e x o r ia t u r ; quae e x o r t a d e in c e p s c o n s u e t u d i n e e t m o r e ad eo c o r r o b o r a r i d e b e t , d o n e c firma sta b ilisq u e e v a d a t. P r in c ip iu m v e r o vir tu tis m oralis m in im e est l ô y o ç , sed n u d o s : r atio e n im p e r tu r b a tio n ib u s a p p e tit io n ib u s q u e m o d u m (to ft&aov) p r a e s c r ib it, e t id c ir c o n u d o s prius e s t et pr in c ip iu m . Q u a r e h a n c v i r t u t e m e l e m e n t o irra tion ali e s s e p ro priam jure djxeris. Jam v e r o , q u o n ia m virtus m oralis n u d t j et n y û l - t is p r a e c ip u e s p e c t a t , in quibus valet n im iu m (untQpoXri) et parum (eXXuxptg) 9
ipsa fieoorijÿ qu a ed am esse v id e tu r . Q u o c ir c a plena ejus d e finitio e st h a e c ; noouiQsxivr} èv fitoL x^xi oiiau xy t tq o s ^ju«ç,
utyioiitrri Xôyot 7). — H a b i t u s a u te m e le m e n ti ra tio n a lis o p t i
-7) Vide Niconi I , i3, §. 2 0 ; I I , 1 - I 6 , $. i5. Cfr. Magn. Moral. I , 5- 9 ; Eutlem. II, 3- 5. D e hac virtute morali plura disserere hujus loci non est, quum ad id , quod intendim us, adumbratio ejus universalis sufficiat. Quod si quis species ejus varias, quae sin t, et quales sin t, cognoscere v elit, eas una cum vitiis appositis velut in tabula propositas Eudem . I I , 3, et com pendiose designatas N i coni. II, 7 , tandemque plenissime descriptas N icom . I I I , 6 , usque ad finem Libr. V :tl, inveuiet. — Cfr. H eg el, Vorles. üb. d . Gesch. d. Philos. 1. c. p. S y S — 5 9 7 5 in quo loco Hegelius totam de virtute m orali disputationem paucis subtiliter coipprehendit, et ju iffo r n r t ■ 'Aristolelicae prorsus valde adsentitur. Neque id m i ru m , quum vera sit indoles viitutis m oralis, ut ea in q u a n t i t a t e versetur, ut Ilegelius ipse alio loco dicit: frie î u g f n b e n b a ê 0 ittIicfje in bcr 2fn z tnenbunq a u f b a s fÖ c fo n b e r c , unb nadj b iff e s fu b jefriv en 0 e i t e ein U ubex ftim m teS f in b , fo t r itt für il>rc 93e fiiin m u n g bag û u a n t i t a t i ü e be f i \ 0 2 e ( ) r u n b S B e n i g c r ein ; tfirc S S etr fld jfu n g f üfirr bafjer b ie g eg en ü b er* ffeb en b en M ä n g e l ober îu f îc r t y c t b e i , trie bei 2 f r i f 1 0 t e l e è , ber bi e b t i fon b ere î i t g e n b b ab er feinent r id q ig e n 0 i n n e nndj n ié b ie 'D fitte junfcfyen ein em 3 u t* ie I unb ein em 3u » > e n t g Ite ftim m te . Gm ndliuien d . Fbilos. d. Hechts, jj. l5o . J a c o b i n s autein non nisi illam i'iiv i r ç o u t f r t x r i v respexisse videtur, quum diceret: 'îu g e n b iiî ber e ig e n r b itm lid je , ben ’SOîenfefjen 0I5 foldjcn ûuôjerdjucnfre 3 llf f i » f f / moburefy er (ici; ju »Çlanblungcn beô SÛSofjIs
m n s In e o co n sistit, u t v ovg in s e ip s e s i t , e t in studiis sci-, e n t ia e co g ita tio n isq u e o p tim e v ersetu r. H a e c ig it u r d ispo sitio p o tissim u m a co g ita n d o m e d it a n d o q u e su u m d u c i t e t initium e t i n c r e m e n t u m : quare eam v i r t u t e m i n t e l l e c t u a l e m («oet^v diaroTjTix/jv) m erito n u n c u p a v e r is. Q u a e quidem v irtu s i n t e l l e c t u a l i s , ü t p o t e t o u ’E n n j T r ^ o r i x o ù p r o p r i a , est ipsa s a p ie n t ia (troqpta), q u a e scientia (im o ir /fi? ]) ac c o g it a t io n e (rw) c o n t i n e t u r , e t non s o lu m in c o g n it io n e e o r u m , q u a e e x p rincipiis c o n c lu d u n t u r , v e r u m e tiam in ipsis principiis v e r sa tu r. — Q u o c ir c a p e r sp ic u u m e s t , v ir t u t e m anim i h u m a n i p r o duplicitate e â , q u a e in anim o ipso i n e r a t , esse d u p li c e m : a lteram m o r a le m , in t e lle c t u a le m a lte ra m . A t q u i , u t e l e m e n t u m anim i ratio n a le irrationali e s t p r a e sta n t iu s, ita e tia m virtus intellectualis m o r a li p e r fe c t io r e t sibi ipsa m a gis e s t linis (x e ls io r eQ a ) 8).
ro o G en é, fccr © c r c c ljtig fc it unt> t e r <55rofrmittf> n n f l e t r i e & e n f l i & l t , oljn« irg cn b f i ne n n tc r e 2f b f id ) t , n ié t i e 33 e f r i e f c i g u n g f c i e f e é î r i e b e ô * W ojdem ar, i: r T h . p. g i . Z w eite Ausgabe. ( 1 7 g 6 ).
8 ) V ide N icom . Libr. VTrtnm. *'Egtu> <h;, oit tj J / v x v r £ x u r x -Ç,uvxi ?; xno( f)uyuif n h r t t o v u ç i S u q v * t u v t u JW trr/, r i % v t i , i n t e r u l f , ÇÿO- vtltrts, cofptot, vovf.; [l. c. 3, $ . î.J Quae quidem quinque ita d isp on it, nt ar tem (W^vrçs') et prudentiam ((Pçotnatv) r £ A oyror/xw , scientiam { i n t p r v , u t n ' ) , co gitationem (voit") et 6apienliaru 7o(f>lx*') rut Eni<TTti,uovixu> tributas velit. Ars i-
gilur et prudeutia ia iis versantur, -quae vaga sunt et mutabilia (ree ivHi^o/miyc* icWco) î ' x t i v ) , et In eo a se invicem differunt, nt illa t o iroi*7>, haec ro n g u T - Ttiv spectet. Nam tow i t J t x o y é i O V u W w s * X t,y > i'a ri t i h u i i t oi t] t ov t r f x X T o v ' f r i f o v £ i e r i itoiijffis x u i it ^ u £ i s ’ u g t i h u i tj y t t u " Ko y o v i' i • s t r p u x T t x t ) t r t f i v S e n r y t y i T u \ o y o v it o h j t i x il s t ' i t u s ’ hki ov£ê n i -ç i i x t r * * v * «XX^Xaiv* ovTt y x o ij itgx£is n o i y a i t ' o v t i t) woltijis it çx ^ ls i a r i y ,
. . . . ‘H y i v oZv r i x v V " i ,s TIS / u t r x Xoyov u k y S o v s i t o i t ] T i x £ i e n v - a - - - a\gt xyctyxy rt'iv (f) p t v il a. i v sçtv tivtti y i T V “Aoyo v uXt/St) irtçi t u uy-S ç û n i v u u y u b ù n ç x x T i x t j v , - àvo7v S o»toiv y t tfo iv r î js <bvx>l* t u v
\o y o v i x ^ T i o y , â x T tç o v uy titl a p i T j J , row £ o £ u g t i x o v ( X o y io T ix cw) • % r t y ù p S o i » n td 'i t0 iy £ tx ô ix t v o v êcXXaiî %Xllv *<rT‘ * XM* (PçoviltJis. [1. c. 4 , § .