D D .
INDEX ANIMI, CALAMUS,
PRÆSERTIM IN PÖÉSI,
Expofitus
D IS S E R T A T IO N E G R A D U A L I
Quam
Adfent. AmplijJ. Facult. Pbilofopb* In Regtti A c ad. Upfalienßt
Præfide
M
ag
C A R 0 L 0
AURIV1LLI0,
Pocfeos ProfefH Reg. & Ord. S. R. S. M.
Publica Disquifxtioni ßibjicit
JO H A N N E S PETRUS R E N ST R Ö M ,
Jemthindus.
In Audit. Carol. Maj. D ie XI. Junii, A nni MDCCLXX.
H oris ante meridiem f o l i t i i,
U p f a 1 i ae, T y p i s Ed m a n n i a n i s.
Peäus eft, quod difertos facit.
i . N.
§• i .
tfi Philosophis nondum contigit, ut proximas caufîàs m odumque e x plicent rite ac dem onfhent con junctionis , qua fuo corpori huma na mens fociatur, ramen intima unius cujusque experientia mani- feftum e ft, pro variis commotio nibus & operationibus mentis, va rie affectum ^corpus,, indicia, plus minusve fida, eorum quae intus aguntur, exhibere. Sunt horum alia, quæ corporis mechanism o d e b entur, quarque Phyfica adeo necelTitate exfiftunt $ alia , in quibus arbitrio patientis licet non numquam animi reliCtum ramen tantum po* teflatis e f t , ut nunc intermittere omnino, nunc bonam rm lam v e in parten* conferre pofht. Quem enim fu g t , o r a t i o n e ficubi exprimere animi fenfa aggredia m u r , t a m e tfi plus fæpe hngua* imperet fervens turba, quam fed atior poft factus animus probaverit , fuper- efle huic nihilom inus facultatem eam , quæ moderetur,
& quales d em um cumque intra lim ite s , quidquid ore fe proferendum obtulerit, compefcat? Neque m inus, fcriptiont quoties communicanda cum aliis arbitramur, quae apud animum v e rfa m u s, noftræ iplorum liberta tis confcientia edocem ur, tu m integrum fuifle, nifi ex terna forte vis quaedam coegerit, ut five feriberemus, five n o n , antequam occeperimus,*tum pro habitu con cipientis & veluti dicantis ingenii feribi fingula, qua: calamo committuntur. Utriusque autem m inirterio, tum linguæ, tum calam i, necerte e f t , ut patefiant, nunc audientibus, nunc legentibus, quæ molitus fit au- d o r animus, nifi qu em aut amentem usque eo fingere libuerit, aut artutum , ut de indurtria proferat alia, alia cogitet ipfè fecum ac difeupiat.
§. II.
Sed tamen & hoc pofito cafu, oportebit feriptio- ne fignificari fenfus, ideas, judicia, quæ mente infor m averit fe rip to r, five fimpheiter , five etiam fallendi rtudio. Nam ut primum intelligitur ab aliis, & cum verbis ab eo adhibitis easdem hi rerum notiones j u n g u n t , quas ut jungerent, ipfe voluit, non ignorabitur dein quidquid feripeo proxime repraefentandum conrti- tuerit. Patet vis illa feriptionis adeo late, ut fi m o d o linguæ cognitum idioma fuerit, quo quispiam feribat , & perfpicuo, quantum fatis, ftilo utatur, legentium ob- fcura efie nemini queant pondera & argumenta rerum, quæ feripto alter irnmifcrit, tjuo dem um cumque m o tus confilio ad feribendum de reliquo accefierit, aut menfura qua dem um cumque ingenii, feientiæ, artis, facundiae videatur valuirte. Enimvero vix evitabitur jux ta , quin præter ea, quæ ad rem pronofitam declaran dam unice faciunt, quæquc fieri pofiic, ut fe rip to r, fi fallere voluerit, pro veris ipfe, aut fibi probaiis n o n
agno-■«S0b N r / ” c§?a «as3 ; 5 ( <åg>
agnolcat, vel diflimulanti & invito excidant haud raro talia* quibus fe prodat lubinde animique proprium cha racterem recludat. Certe nudam ultra fufpicandi levi tatem , hac tali indagine, tum prælcrtim licebit pro vehi, q u u m plura exilent conferenda fecum; invicem ejusdem fcripta hom inis, variis de rebus, diverlaque in vitante occafione exarata. Q uum enim calamo fugge- ret ubique decernens anim us, flexus & colores omnes, qui orationi indantur, m iru m erit, fi quis adeo fe con- fianter lutjducere fibi poflit in Icribendo, ut nihil us quam fraxeric fcriptio indolis & cognationis, qua e f fect ricem vim animi referat & una fecum cognolcen* .dam aliis exprorpat. . a. . ___
§. m . ,
;Atque tum profa, tum carmine,liquidem fcribi & poflit & jam diu foleat, futurutnque proinde c o m m u ne fuerit utrique fcrjbendi generi, ut in auctoribus, quæ dominetur, animi confuetudinem non celari linat ; erit proclive quaerere* an præ altero quidpiam & quantum fit alteri tribuendum opportunæ magis & certioris, hac ex parte, fidei. Quocirca nobis faltem , qui Poëfeos,præ fbluta oratione, plurcs virtutes alias videm ur nob.s anim a d v ertere, etiam hanc non denegetur prædicare, qua pectoris iplius in Icribente ftimulos & aula indicari pu tamus efficacius, quam fieri vulgo in prola obferva- tur. Difcriminis illius hæ potiflimum caullse occurrunt. P r i m a , quod nudæ fæpe veritatis quieta enarratio fuf- ficiat in p ro la , multaque non m em orentur in illa ali ter, quam ut fciant lectores, a falfo verum difeernere; qu orlum pertinent om nia, quæ Philofbphiæ, flri^tio- ri fenfu diitæ , T h e o re tic s ambitu clauduntur, quæque aut non capit Poëfis, aut fl velit fibi tribuere, talibus m ox vellit in v olucris, quæ partem in alterutram fle xilem
xilem conatum animi pertentent. In his autem tamet- fi judicantem facultatem haud disparia utrobique m u nia exercent, tamen profaico vix locus erit aeque fpa- tiofus, ac Poctæ , exltruendæ fcenac ejusmodi, in qua potiffimum operofior induftria animi confpiciatur. Al tera, quod io partibus humanae v i t * , quas utroque ju vat dicendi genere pertractari, fortiores tamen m ulto & crebriores affectus, qui carmen a profa diftinguent, Poeticus debeat calamus concitare. At erunt hi langui d i , inertes, im m o nulli , nili im butum fe iisdem Poe ta ipfe lenierit, mfi ingenii, apud e u m , e fundo vela ti ip fo , domeftico privoqoe , leffores intelligant pro- venide. Eximium, fuo libi ju re, Poetae nomen hic de m u m vindicabit, qui carmine ipfo perfuaferit, non tam alienis e d e , quam fuis vifa oculis, quæ m overit fpe- «ffacula, lui iplius effe animi com m otiones, non em en titas aliunde fimulatasve, quarum cupiat, ut qui lege rin t, blandiente veritate capiantur. Verum arte ubique jubente fua fi agatur, qui Poéticæ laude eloquenti* du- duerit eminere1, ut apud fe nata exidimari libenter v e lit, quaecumque carmine attulerit, cur non reapfe etiam fe n d d e e u m ida & elle om nino talem animo credamus, qualis ut fit, optaverit ipfe citius in carmine, quam ede finxerit ? Cauda tertia, quod obleffandi officio & ftudio in primis feratur, qui Poeticum calamum in manus fumferit. Podulat hoc artis pariter origo ultima & pe culiaris dignitas. Excellere in illa qui pulcrum ducunt, fumm a nituntur ope, ut nihil usquam immifeeatur fcri- b endo carmini, quo non permoveri aveant, quos o b lectandos fufceperint. Continua cautione prudentis non m inus, quam divitis, ingenii avertunt & profligant quid quid placiturum haud lacis legentibus , nedum illatu ru m fufpicentur fadidium. Sed vero nihil offendet in feriptione ulla magis, q u a m li fucatus, perfonatus, non
$ )
7
(
fuus, deprehendatur au clor, five naturalis defernifle ex-» em plar veritatis, five a fe ipfo arguatur diflentire, fuo- v e ingenio peregrinam obduxifîe fpeciem. Qua oble- fta b it, quæfo amoenitate, qui fuis ipfius haud actus fenfibus, machinas nihilominus effinxerit, quibus ro boris nihil infit, nifi quod fallum & inane ipie dudum ex iflim at, qui intulerat ? Itaque aut neglexifle confi teatur, qui carmina ediderit, gerendæ rei fiias certifli« m urn prasfidium , (uoque fè propofito excidifiè, fiqui- dem oblectamento uti noluerit pracipuo maximeque efficaci; aut im agine, quam fpeclandam carmine fta- tu er.t, ut metiantur fpeclantes in illo animum, patia tur. Apparebit hoc, opinamur,clarius', fi quartam da turi cauffam hunc in modum ponamus calculos. E- ffo argumentum carminis tale, quod five non prober, five ad fe magnopere pertinere non putet fcripturus. Fac dein, a le tamen hunc impetrare, ut ferri non re çu f e t , quorfum argumenti ratio invitaverit, hancque proinde acumine & ubertate, quam Ars ipfa in univer- iu m praecipit, conetur aemulari. Aderitne tum puena inter illa, a quibus refugit in fcribente animus, & ea, quæ argumenti tamen propna indoles & hinc oriturus affectus poflulaverit? Q uam ne tum difficile, prohibe re non interrupta foliicitudine > ne prasvaleat & tralu- c e a t , in re d o re calami, au doritas, quas dilfimulari quidem & reprimi firpe poterit, vix umquam in fervi-' tutem cogi e a m , ut impofitum jugum idemtidem non excutiat? Accidetne, ut in re ingenua, honefta, pulcra, (ibi non conflet calamus, quem animi levitas aut ne quitia jam ante v itiaverit; in re minutula, inform i,
haud pudica, fi forte attingenda foret, veri & decori ftudioius, eorum omnino expingat nihil, quas polli cerentur fibi ludentis fervi flultitias? Atque exeo qui d e m iflud quamquam non fit genere, cujus in con- . :
tra-S fe 'S ) St ö. V C ^%>
trariam partem exempla om nino nulla queant inveni r i , e ru n t harc tam en, quod fperamus, non rara minus, quam fie gnavitêr optandum c av e n du m qu e, ne reaplè usquatn exiiftant.
§ IV.
C æ terum , quod jam ante tetigimus , duplici ra tione fpeëtari characler a n im i; in quolibet poterit (eri- bentium. Aut meræ facultates m en tis, per fc innoxiar, indole differentes & cultu, quem a dm iferint, m ulti p lic i, in cenlum veniant; aut inclinationes conlideren- tur voluntatis, quoad in feriptione e m ic u erin t,' nunc inregeæ, nunc corruptæ. Ingenii characterem & erudi- tionis alterum v o c a n t, morum, »Iterum. Illius ubique veridim a nec inficianda indicia præbere calam um , quis um quam non perfpexerit? Obfcura Icriptio, hiulca, a- fperà, verbis pariter & rerum notionibus ctgre fequen- tibus, tardumne prodet ingenium nullaquc idonea ex ercitatione fubactum? Vividum c o n tra , fecundum, e- legans parata reflabitur in ufum facundia, quaeres nul lius non generis, cognitu etiam maxime arduas, aggredia tur audentius, & exponat planius ac facilius. T e r la , concinna, fuis æqua argumentis c arm in a, quæ dulcia lentiuntur non ineptis judicibus, q u * m ox h o ru m fein animos infinuant, quæ decenti agmine venuftiflim arum im aginum , tum rerum congruunt iplafum formis, tum confilio Poëtæ, & h o ru m , quibus fcripferit, loco arque o r d i n i , totidemne habeantur documenta & fpirantia tamquam fimulacra feicio ris, limatioris, p ro b a tio ris, qua Poeta gaudeat, intelligently? Sin jejuna legeris,& liberali caffa ienfu, & propofiti m o du m argumenti non attingentia, five importunus tumor in caufla fuerit, li v e moleftum frigus, live inopia quæhbet alia, auribus pariter atque animo ingrata; cogerisne, hæc qui ded
e-r i t , fecum ut maluiflet habitae-re, quam pe-rodie-re foe-ras, percupere ? Quis florentis olim Græcjæ & Latii Poetas fi contulerit cum his, quos fequioris barbaries aevi tu lit verfificatores, non admiretur in illis opes cultiflimae eruditionis, quarum vix umbram in his repererit. Nec prætexere excufàtionem licebit, qua defuilfe feceffum, aut idoneam m o r a m , aut adjumenta neceflària dican tur alia. V erendum e n i m , ne f l e c t i fe patiantur ifta, in partem e a m , q u x non ingenii m odo curtam arguat fupellecffem , fed Sc diligentia: & probitatis defectum ejusmodi, qui ipforum denique characterem m orum in fecerit. Nam & hunc , ab altero quem tantisper dis crevimus, recludi calamo minime dubitandum ; quam quam hujus index æque is fidelis femper, atque alte rius, baud quaquam deprehendatur.
i V .
Præterit n e m i n e m , quam velint libenter feriben- tium plcrique, ut ingenio non m o d o putentur praecel lere, fed & probi infuper & honeftatis cenfeantur ami- cifTimi. Neque carmina qui meditantur v u lg o , illius am orem laudis, haud fane im rnodeftum, folent exuere. Im m o fpeciem freqi-ienter præ fe f e r u n t , qua veram animi propenfionem & fententiam, fi huic m e tu e rin t, föllicite recondant. Facit hæc fæ penum ero, ut futu rum fit difficillimum, i n dijud^andis calami indiciis, non aberrare; quem adm odum foret etiam tem erarium & iniquum , ex feriptione quavis, ex minutiori q u o vis Poematio, mox arripere, quæ moralem auctorum charaäerem judicarentur conficere. Eodem loco, hac certe in cauffa, mininae habeantur feripta, q uorum cre damus colori, fingula. Erunt præ ceteris idonea mul- tique ponderis, quæ quis privatim fcripferif, fua fpon- tc, ad am icos, & caufla, in univerfum , urgente nulla,
® ) i o
c m
cor Videri volurfFet alius, quam qui reapfe fuerit. Epi- ftola evolvatur Ciceronis ad Lucccjum , quae eft XII, Lib. V, ad fam iliares, nec manebit d u b iu m , quin glo riae cupiditate nimia Vir apud fuos fummus laborave rit. Impetus jam m ulto ingenuus magis & fmcerus agebat calam um , quam qui m overat in fcriptionibus aliis, ut Patriae unice caritas & fandioru m ja£taretur re ligio officiorum. T im id u m eum dem & demiflum ani m o offendunt litterae plures aliae, quia non aderant tum rationes , quibus duélus grandem illam prae fe ferret fortitudinem & conflandam , quam fæpe gloriatum no vim us alibi, A fe prope diverfus O v id iu s , ubi T o mis exful Rom am mittit carmina. Diffitetur in h is , aut laborat purgando obtegere , pofiulante hanc fpe- ciem praefenti difcrimine, eadem illa, quae profrcffus ul t r o & libere fuerat v e rfib u s , exfilium qui meruerant ipfo o p e re , aut debebant meruiflè. In Horatianis Ö - dis, ucpote ad amicos, maximam partem, fcriptis, qui fimulantem non tuliffent, quot fe offerunt ubique m a - nifeffa teffimonia folutioris & futuri penitus incuriofae mollitiei,quae verum in eo eharafferem animi demon- ftrant, vix futurum aeque confpieuum, fi amifTis O dis, non nifi cetera illius hodie fupereflènt carmina. NeG aevo noftro celebris vellet forte Auctor H e n r ia d is , ut illo e Poemate conjectaremus, qualis an im o vixerit. Ventura plus fident fecula libellis, q u o ru m uberem te getem otium jam diu dedit Poetae & libi u ni relictus Ipiritus.
i vr.
Inerit q uo qu e haud parum m om enti ipfis, quae po- ciffimum delegerit quispiam & frequ en tarit, expenden dis argumentis feriptionum , ubi calamo in d ic e , m o ru m in auwtore character fit eliciendus. Q ui amaffe
pe-periuntur feria, humanitati utilia, magnis & ßptentt« bus digna animis, aut certe nullius temerata contagio ne turpitudinis, viros p r o b o s , fas e f t, & veri re&i- que cupidos arb itre m u r, d u m aliunde non oftendatus contrarium. Etfi enim m etu en d u m etiam tum fuerit, ne proclivis nimium fallat indulgentia, hunc talem feramus tamen errorem potius, qu am ut intempeflivœ adverfus infontem accufationis convincerem ur. In H o m erico utroq ue carm ine, in Virgiiianis fingulis, in Tragicis Sophoclis & Euripidis, generatim quidem fpedatis, quja præclara legimus haud pauca, innoxia plurima, cetera mitioris capacia ccnfurse, non defraudemus, ingentis du* d um nominis fcriptores , verecundias & moderationis & bonæ frugis laude e a , q u am te m p o r u m , quibus vi x e re , ferat, miferanda quidem labes, (ed nec propter- ea tamen in homine uno alteroque, præ ceteris,exa gitanda acerbius. At fi data o p era, deprehenditur qui fcripferit, rifus unice jocosque, perniciof* fecundos culpæ, comminifci, aut humanat honori focietatis ad- ver(a probra cumulare,, aut aperta denique licentia dis- folutionem docere m o ru m & effrenem p ro terv itatem ; fupremæ & æternæ, qua devincim ur o m n e s, legi hanc debemus reverentiam, ut fuifle in tam procaci icripto* re anirnum judicemus o m n in o talem, qualem voluiflè videri non puduit. Incaftum', Ovidius Trift. II. 35? & cum illo, qui intercedunt fimiliter, ceteri: . . ., ,
Non liber indicium anim i, fe d bone lia voluptas' Plurima mulcetidis auribus apta j er ens.
Q u arenim , ut no oil i HI m e dicamus, animi calamique im potentia, vel potius d id e n fio , fcFibere non modo, fed & palam in fcribendo teftari, placuifle e a y quæ tamen qui fcripfere impFobanda in aliis, neque fibi adeo ab ul* lo imputanda, velint. Ae fi* vetufto orbi qui (iiperfti* tes exftant, magiftros vanitatis pudendæque libidinis,
tam gra vi animadverfione honeftas ipfa coercet; quarrmne acriorem- mereri çenfeantur b o n o ru m omnium ind'^tma- tiortem, fi qui nondum ceflant trifiia premere v e l l i c a , tot licet deterrere nunc debeant exempla perditte duduiirrt & infeUciflirOce atjdaciæ, to: licet avocent & p r o h i beant, multo quam olim lucidioris, hortamenta veritattiis,
§. VII,
Sed & in m odo iplo tractationis, in referendomum c tfuu m texta ferie , in ftiii ipfius habitu, & infperffis heic atque illic feutentiis, non deerunt exam inan tibu s, quae aucforisjanimum, five p ro b a n d u m , five darnnam - d u m , doceant. Ubi univerfitas quædam virtutum <& deliciarum, per omnes locos, una continuatione & mri- ra felicitate cernitur, partibusque io fingulis puriflirma viget divinarum humanarumque rerum æftim atio, fibi m ox in communionem pro bu m ieftorem pertrahems, aequabili quoque virtutis porfiefilöne beatum agnofea« m u s , qui talibus calamum confecravit,& divinum h o - nefti fenfum, qui m entem optimis fortifiTjmisquç c o g i tationibus imbuit atque perficit, Contra in a r g u m e n t o , vel fandi ffimo, li remittere difciplinam obfervatutr, qui quantavis arte ad virilis fapientiac dignitatem acuis- fç calamum vifus initio fuerat, & infidas le g a n d o i l lecebras, nunc muliebrem in mollitudinem, nunc in a r rogantem fiduciam fui dilabi, aut nævo quo d e m u m cum que alio, fervandam veritati & innocentiae fidem frangere; propterea iftud accidifie non fit d u b iu m ,q u o d conftanter & arqualiter conformata probitati mens n o n d u m fit^ nec fapiçntiæ adminiculis, propriajque pietatis regulis, tamquam falubribus alimentis nutriatur* Qui Satyricis Comicisve falibus condiunt poemata,', haud fane vituperando ducuntur infiituto, fi quidem e m e n dationem h u m ano ru m , in c o m m u n i v ita , m o ru m fpe-clanf.
rtant. At famae im m eren tium fi parant infidias, fi vitia fic rident, ut horum larvis, etiam fimplicis, nec fucatae, virtutis obruant decora , fi perfidis lenociniis infolen- tiæ blandiuntur hom inum , quos, nefeio cujus, opinio præftantiæ, cenfuræ fubtrahit; vix um quam m etuant, qu o d evenifle fertur T e r e n t i o , ne Lælio aliquo autSci- p io n e , aut viro q uo piam a lio , gravi nec inepto ridi culae cerdbre levitatis, ufi adjutore credantur. In Phar- falia L u c a n u m , non tam vindicem , contuemur, patriæ libertatis, civilium bellorum h orrorem deteflari, quam naturæ ipfius ultra leges niti, tam enorm i fa fh i, ut vi- flricem fateri coaëlus caufiam Diis, victam gloriaretur fuo placuifle C ato n i; eodem tum ore animi ftilique & pertinacia, quam o ilendifTe moribus teftatur Hilioria. Fucum facit Lucretius, luperftitionis ofor fcilicct & d e bellator carmine, qu o hanc opugnaturus religionem ar- det o m nem e v e r te r e ,, hom inum que ex animis penitus exftirpare, periimilis Poëtæ alteri , qui Naturalis Reli gionis dum orbi c an et excellentiam, fui illuc rapitur animi intemperantia, ut elle prope nullam videatur
argutari. ^
Enim v e r o patet haud dubie, perfpicacia opus es* fè & candore <& <equitate & cautione fingulari, ne v a gatus extra oleais, qui judicandum libi lum lerit, aut ve ritati aut (criptoribus, quos fui nobilitavit ingenii cala- m ique celebritas, faciat ulla'ex parte injuriam. N on hu manioris m odo litteratura fit peritilfimus, led & Plÿcho- logiae expertus usque e o , ut fluxas anim orum vices & conflimus & tamquam incendia difeernere ubique fciat ab e o , quod perpetuum fingulis ac proprium cenleri debeat.. Si vinum laudat alicubi H om erus, divitias Pin darus, fi amoribus le paflim perm ittunt, qui feribunt yerfibus, aut ad hos alludunt, n on illico vinofum
i-§. virr.
ft'um, fôrdide a v arum alterum, aut perditæ ceteros oap» tronos lafciviæ pronuntiemus. Poterunt ejusmodi fuifle caufTa* eorum cuilibet, quæ amoenioris mo d o & béné fice fuaferint naturae pignora com m endare, quasque fe- qui etiam his licuerit, qui nihil usquam fand io ru m ul tra præfcriptum le£um velint anim o complecti. T u m fi quis ferio abnuar, nec pro luis agnofcat, inamo ac- cufet ultro & publice c o nd em n et, quar im m aturo olim fidens ingenio, protulerit haud proba latis decorave; f o ret durum & ab humanitate a lienu m , non credere, aut rigidiori nihilominus fententia inflare; nifi forte aut fe- nex jam nunc, juvenilia repetierit ite ru m,, aut æquelu- ferit inverecunde, ac JufifTe dolemus M enagium ,. q u um eo d em libro, quo folemni fo rm u la,Cbrifliana, dixit, Corn- j)U77zisne, Italicis quippe verfibus ex pretia , fupremum a-
pud Numen deprecatur culpam , verfus nihilominus e- a id e r it, haud feveriores illis, q u o ru m du d u m queflus noxam fuerat. Im m o & fequetur poflrem o , ut per- fæpe non liceat illius, quam egimus, cauflæ ju d i c i ,ul# tra probabilem magis m inusve c o n je d ura m provehi. N eque igitur alio loco, e o ru m habentur nobis pleraque*
quæ breviflimis attulim us, q u o ru m q u e adeo fin- gula, qua decet m o d eflia, B. L. e x a m ini
& judicio fubjicimus*. £ D . G.
