D. D. Diflertatio A ca d em ica , DE ‘
V E R A
L E C T I O N E VOCIS
Pfalm. XVÏ. v. io . i I.NlJ J j Q u a m ,Conjent. Amphff. Facult. Philojoph,
In Reg. Acnd. Upfnlienjt)
P R Æ S I D E ,
M ag
C A R O L O
AURIVILLIÖ,
L in g , Or. PROFESS. •R e g . & Ordinär. ' S. R. • S. M.
In Audit. C a ro l.'Maj. D. XXIX Maji An. MDCCLXXIII.
Horis Ante Meridiem Solitis.
P r o G r a d u
Exhibet
M A T T H I A S BACK ELIN,
>" Verb. D iv. Min. VermeLmdns.
C < u i i . r r ,H — 1 —
S:æ R : / e M : t i s M A G N Æ F I D REVERENDISSIMO S. S. Theologiae D O C T O R I ,
B«o D A N I E L I
HERVEGHR,
D iœ ccfeos Carolrtadienfîs
EP IS CO PO,
C o n f i f t o r i i Pr æl i di
; v '. ' T
GraviJJimo
,
G ym nafii Scholarum que
E P H O R O
L
AdcuŸatiQttno
,
M Æ C E N A T l M A X I M O
t
Devot i [pma Mente,
D . D . D .
, t , , , T A N T I N O M I N I S
«Ai / A-u*. v. 1 «M Ci l\ H J a /1. iV! { IV/i J
• „ fe jv 'j " - ^ V
< p I* . h ■■ ■ ;i
! C ultor hum illim us,
§. I.
t purifTime edi & fervari Divini libri que ant, fingulari dudurn accuratione verfati funt
C riticorum principes, in conferendis ævi omnis exemplaribus, quibus Græcus textus N o v i Foederis ad noftra tempora propaga tus legitur. A t Hebræo codici, æqua certe amplitudine & contentione ftud ii, vix nifi recentiori hac ætate noftra tributam o p e ra m , funt haud pauci, qui videntur fibi deprehendifïe. N o n jam excutiendas caufTas fum im us, quibus fieri potu erit, ut ab una parte, quam ab altera, alacrior fe proderet diligentia, quum tamen utrim que haud difpar inftare debuiflet neceflitas & occafio inten- fioris examinis. Minutulæ fcriptioni noflræ, quam B. L. judicio, ingenua verecundia, fubjicimus, fatis fuerit no- tafie, adeo non luftratos ab editoribus Hebraicorum Bi- bliorum fingulis, qua o p o rte b a t, follicitudine, codices Hcbræi textus manuferiptos, ut ne imprefforum quidem antiquiores, prout m erebantur, in cenfum venerint. U- nico iftud exem plo, fed præ ceteris, quod putamus, lu cido, conabimur demonflrare.
Pfalmo fexto decim o, qui totus Chriftum,
to-I
to rem humani generis, pro Palute noflra m ortuum illa- tumque Pepulero, fed & inde mox vindicandum, loqui tu r, verfu decimo, in impreffis, poll: initia Saec. XVlf. quos nobis quidem videre licuit, tantum non om nibus habentur: r w rVK"fr y i ' ü n în n ita ut in Voce T T C n , 1 proxime ante affixum *j, num erum pluralem cogitandum exhibeat, quum tamen pun£ta vocalia n o n congruant nifi formæ numeri Pingularis "JTDPl. A tqui his litteris, fine 1 ante - j, Pcriptam vocem in viginti d u o bus, haud recenti manu exaratis, libris inveniri teftatus Illuftris Job. Dav. Michaelis a ) , pro ifta denique alie* renda leffione, tum aucloritatem Apoflolorum Petri b ) & Pauli r ) , tum verfionum , Græcæ Peptuagintaviralis, Arabicæ, Æthiopicæ, Syræ, Chaldææ , Vulgatae, H ie ro n y m i, & e Judaeis Jalkue Schimoni ac Midrafch T h illim , conPenlionem adjunxit, quin & in exemplari, a R. Ste* phano, typis edito d ) non poPitum ■» ante q obPervavit. Poftea Puperaddidit e ) tres codices manuPer. ErfurtenPes, editionem Stephanicam noajorem /) , Brixienfem an. 1494. duos codices manuPer. BerolinenPes, viginti octo lultra- tos Kennicoto g ), collatum a Lilienthalio R eg io m o n - tanum , & typis editum a Potkenio PPalterium a 1518. in quorum cundlis legitur non q 'T D n in n u m e ro plurali, fed, congruenter ipPis vocalibus, in (ingulari qTDfl*
§. III.
T o t feffium Pociata virtus, tametfi eodem haberi loco Pinguli non debeant, fuffecerit h3ud dubie, ut cre<- damus, ab ipPo primitus Davide Pcriptum fuille, non
fen-/1) Critifches Collegium i y t p . 8- P- 31- O IE 21*7. c) Ac>. X III. 3 f. J ) Fortn. minor, i f 4 4 1 5 4 6 . e ) Oriental. Biblioth. part.
I I . p. 83. f ) An. 1 5 3 9 - 1 ^ 4 4 . g ) Horum numero con tinentur, o- pißam ur, X V II. illi Kennicotiani, d id i cit, loc, C olleg, Crit, Micba&is,.
fenfu m odo finguîaris numeri ' fed & forma ipfius vocis* lirterisque, eam unice formam inferentibus, qT D fl K- nim vero quia reperti etjam nobis anquirentibus Jib ri,in imprefiis, qui legionem eamdem co m m o n flran t, q u o rum que unus alterve, vetufiior, allegatis ab Illuftri Mi chaelis, Potkeniano & Stephanicis, vifium firmandæ ma-" gis magisque Criticæ huic veritati non inutile, i/iorum quoque fidem examinade. In Angiia quidem, Theol. D octor & Profeffor ad Cantabrigienlèm Academiam PvU-therforthus, litteris ad Kennicotum, narratur b)y viginti o m nino diverfa exemplaria impreflà patefecifie, in q u i bus fimiiiter genuina, quam diximus, lectio exftet. At quænam & qualia hæc fint, quoniam refcire nondum licuit , proferre interea j u v e t, quæ præ manibus habe mus j etfi fieri (ane q u eat, ut horum nonnulla vel et jam ennita ditiori illorum contineantur agm ine, quas jam ante vifa Rutherfortho. Neque tamen ulla ex par te huc trahantur, ut fruftu deditui conferendorum co dicum manificriptorum opera arguatur propterea, quod veram jam diu Jeäionem illa fervarint. lift contra eviden- tifiimum, dirimi hujus generis diflenfionem in impres- fis, alia via nulla polle, quam ut exolorentur natales utriusque lectionis, hoc eft, ut conlulantur feripti c o dices, five e quibus impreffi proxime manarint, five <5c a lii, quorum vocari in dubium ætas nequeat, jnngan- turque monimentis, quæ hodie furpcrlunt, vctultioris ævi ceteris.
§. IV.
Primo ponatur loco plklterinm Hebrarum, infertura T o m o VilL operum Hieronymianorum in fol.$ Bafi, 1516. in ædibus Jo. Frobennii i). Præcipue fe curafle
A 3
affe-Æ) Lettres de M. 1* A bbé de - - - au S':r Kennicotr Paris 1771. p. 1 0 3 . i ) Quia bis ira feviptum obvenit in fine T om . IX. non mutandum cenfuim us, tam etli nusquam vidimus alibi nili unieo » politum*
afïeverat, qui præfatus eft, Bruno A morbachius, nt Hebraica qua??i minimum ab Archetypis o f his antiqui (fi* mis dijcederent, quæ fi licuerit interpretari manufcriptos codices, uti certe hiftoria primarum editionum Hebrai corum voluminum non prohibet, erit hujus pfalterii eo foilicitius habenda ratio, quod variantes etjam plures offert, in impreflis aliis, non æque obvias. Nam ut in Pfalmo maneamus noflro, præter "]TDn v io, habetur infuper v. 2. ’mDN forma I. perf. v. 4. DHD cum pa- tach (ub prima, v. 5. nJD cum patach lub 3 & "join fine ' k ) v. 6. p b yj nefcimus, errorene fcribæ, an ty p o ru m , v. 8. 'J W fine 1 p o d 1 & punfto in cornu ry
iiniftro. Scribuntur etjam Divina nomina ubique Uri'
D'lbN, haud obfcuro indicio, Chrillianæ manui non ul tim o accepta referenda, quæ dixit Amorbachius, Arche typa. Ceterum quæ ad editionem in folio expreffa iis dem typis, eodem anno locoque, in 24. pro diit, legen dum quoque repræfentat “JT3 n> tum in ceteris, quod ad plalmum certe nofixum, fimillima majori illi, nifi quod verfu 8- \T W pofl 1 fiium 1 receperit. M em orat hancceetiam W olfiui/), fed ita, u tr fuis contigiiïe oculis non appareat. In titulo pofitum : D^HD 3ÊD & , interjecto infigni Frobenianæ T y p o g rap h iæ , Hebraicum Pialterium. Pag. 2. leguntur: Conradus Pelicanus Rubeaquenfis, or. mi. Heb rasis leaoribus, r c m s nw« n i j o v
du bn? ynini : innbxn njno nxiboni p a n
byn
«bo
* r . p b m r a
rbv o'oy
iifim nnn îewi nnt* n n’ '3
*?3
i m r w i r i n a c y y nn» g&‘3 obD t-Dbiyb V?n01 b n j '2 t p p n |Wb3 D’GKb Nihil ultra ad- ell præfatioms, nec cernitur, divflus W o ifio w )licet, Mun- fterus. In fine demum ubi longo ordine caftiganturinfi-
_________________________________gni-h ) De _________________________________gni-hac <Sj tribus proxime ante memoratis lectionibus conf.
M ich. Ci it. Col. p. 2 6 . & feqq. l ) Bibliotli. Hebr. J o m . II, p, 4 0 1 . ■ & T om . IV, 1 4 2 , » ) L. o
J 7 v
«sb*-g n W es m e n d æ , quas inter haud fane ta ä u m noftrum q - p o n , illi cafligationi inferviifîe dicitur opera Sebaftia- ni ï ancifcani. Claudit libellum Inftitutiuncula in He- braram lingvam , autore Volphango Fabro, n ) Profes- fore Theologiae, incipiens: En amice Le&ör èy%eiç$iovpjal- te n i &c. Unde liquido palet, inftitutiunculàm illam ipfi Pialterio ab editoribus fubjunftam, contra quam autumavit Wolfius o). In editione Bufileenfi Op. Hieron. 1553 <luae Pfalterium Hebraeum quoque repetit, fervatum adhuco<> currit “]TDH.
§. V.
Secundus nobis, Ottaplus Pfalterii Auguftini Jufti« niani, Epifcopi Nebienfis, impreffus Genuæ 1516. a Pe tro Paulo Porro, in folio. Citato is Pfalmo refte er jam dedit *|TDn> quamquam feripto e lib ro, an im preflo, fumferit, non fignificavit. Quia paucis in locis, iftoad huc aevo, typis prodierant Hebræi codices, illique haud dubie omnes ad manuferipta exempla informati ; fi vel horum etjam imprefiorum ad præfcriptum luam editio nem exegide putaretur Juftinianus, haud inficiandum tamen m om entum præfènti caudae attulerit. Nam Fro- benianis quidem temere fe typis permittere adeo non p o tu it, ut ne vidifle q u id e m , fit verifimillimum p ) .
§ VI.
Sequitur Complutenfe o p u s , cujus pars tertia, Pfal- m os Davidicos com plexa, anno du du m 1517. im prefla, n o n tamen fafta publici juris, cum quinque partibus ce teris, n ) Hagfliioii cognom ine fe dixir p. buj. inftitutiunc. 3* 0 ) f c. p') Poftqunm in Bibliotheca Academica Pfalterium Jtiftiniani noftris ocq-
lis videramus, ex eodetn dein a joh. Fr. Hirtio in Orient. & Exeget. Biblioth. Jen. 1772- part, I, p. 3 0 . indicatam pariter vocis leftionem nofhae licuit cognofeere. „
# ) ' 8 r 8
teris", fuie ante annum 1522. E folis codicibus manu« fcriptis editum , vix necelle ut m o n e atu r, tametfi qua les quam que fidi fuerint, nondum fatis liquidum acu tioribus Criticis. Nos in eo fimulac Pffilmura XVI. e-
v o lv im u s , luo loco invenimus. Neque aliter
po-fuit Vatablus, live quo alio nom ine appeliandus editor Bibliorum Hebræo - G ræ c o - L a ti n o r u m , quorum citulus pollicetur omnia diligenter cum editione Complutenfl c o lla ta , annumque 1586. 1599. & 1616. præfere e- xem plaribus, nulla o m nino ex parte alia differentibus. Quia vero rarum usque eo Complutenfe opus, u t , refe- re n te , poll: G o e tz iu m , J. H. Bohno q ) , non nifi duo* deviginti integra exemplaria univerlæ Germaniæ Biblio thecis ferventur, haud m irem u r, nec Jabionskio, nec O - p itio, nec Joh. Heinr. Michaelis vifum collatumque fuille in edendis Bibliis Ebraicis, quæ trium viri illi fumma cura recenluerunt. At non intermifit tamen e o ru m ultimus annotare r ) , in varia legione vocis no - ftrae, præferendam efie fingularis formam n u m e ri, uti & jam ante prætulere Coccejus & Guffetius.
§. VII.
Bombergianum codicem anni 1521. forma q u arta, e Brixienfi 1494. fluxiffè cenfet O p itiu s ^ ), ex opere Felicis Pratenlis, iisdem Bombergianis typis edico Ve« netiis 1 f 1 g- fol. derivatum refert Joh. Heinr. M ichae lis ? ). Utcumque fe illa habuerint, in illo pariter, le gi *JTDn, eo, de quo agimus J o c o , manifeftum eft. Ac fi Woirio crediderimus « ) , poll Opffium, quod fulpicai- m u r , affirmanti, R. Stephanum in fua editione ( quo d ad locum nollrum attinet, ambæ Stephanicæ confpirant ) ad <7) Orat, de fatis ffudii Lingitor. Orient, inter Europatos, 'Jen. 176p . 4 r ) Ad PP X V I. v. 10; s ) Prsèf. ad ed. Bib. Kilon. 1 7 6 0 . ,p. 3. r ) Prnff. ad ed. B i b i . 171:0. p. 4 . u) B i b l i o t h . Hebr. T om . II. p. 3 6 7 .
n d verbum finguJosque fere apices exprefïlfïe Bomber- gianam illam 1521. non nifi unius vim teftis, tres fe cum inferent, quin & fieri ^poterit, ut ex fide five Bri- xienfis, five Venetæ 1518. fingularum denique ratio pe penderit. Inter codices, qui præfto fuere Job. Heinr. Michaelis, pofuit quoque di&um Bombergianum x)> fed an ufus fit ad Pfalmos, aut cur ad locum noftrum n o n notaverit, jam n o n pronum dicere.
§. VIII.
T en em u s p o rr o , forma m inim a, Pfalteriumeditum B af apud Hieron. Frobenium & Nie. Epifcopium an. 1538. quod & fa?pe jam dictum “|TDn retinuit, cetera li c et, qua; peculiaria vidimus in editionibus Bafileenfibus an. 1516. mutata fiftat om nia, in m od um e u m , quem prseferunt vulgaria hodie exemplaria; tum & verfu in- ftiper 9. ' “QD caret 1 & verfu n . rZ \ abun dat, in quo utroque tamen memoratæ duæ Bafileenfes ve- tuftiores cum vulgo editis confentiunt. Ex quibus fe- q u itu r, ut ad illas quidem expreflum ubique credi ne queat. An ergo ad manuferiptos codices? Illuc ducit conjectura facile oriunda ex catalogo, libellum finiente, quarundam Hebraicarum dictionum, quæ varie in Pfal- mis leguntur, quæque, numero licet non fint nifi vigin- ti feptem & in his quaedam ex TfiD & 'H p, exhibent tamen unam alteramve non reperiundam in imprefiis, qui nobis quidem nunc p e rv ii, antiquioribus. Praefatio o m n in o nulla.
§. IX.
Jungatur Pfalterium editum a Paulo Fagiojy), Ifnac 1542. fol. cum commentario R. D. Kimchi, quoniam
B &
& iftud vix opinantibus originarium I T D n fuppedita- v it, non in textu m odo, fed & in Commentario. Quas ad manus fuit editio Vtf niODH R. ’ Aifchechi Am fi:. 1695. 4. valde quidem recens, habet tamen in textu "jTDn forte quia ante ita dederat ipfe Alfchechus. C om m enta rio intrulum “J»TDn.
§. X.
T er H ebræ um codicem edidit SebaftianusMunfterus,' an. videlicet 1 5 34 - - 15 3 5» fol. 1536. 4. & 1546. fol. U l timam datura nobis contulere; neque caruit operæ p re t i o ; rwm & heic obvium *]TDn invenimus. Illam v e ro ad vocem quoque (i reite le patiatur referri, qu od Munfterus, rationem & confilium fuæ editionis explica turus, præmifit, ubi inprimis, ait, noveris bebraica in hoc libro haud ( ecus poRta, quam in Jud.eorum inveniuntur co dicibus /crip ta , ni/i quod ea amputanda cenfuimus, qu& J u daicis inferviunt cerimoniis fuperßitionibus &c. etjam manuferiptis codicibus congruentem , quam tu e m u r, lectionem, credi is poterit reperifle.
§. X h
Eliae Huttero tum integrum Hebræum codicem, e- ditum litteris non - radicalibus cavis, debem us, folio m ajori, Hamburgi 1 5 8 7. tum f e o r lu m , folio m i n o r i , eodem anno, lo coq ue, eodemque diferimine litte r a r u m , impreflum Pfalterium. Utrique lectio 'jTiDn in ferta loco e o , quem verfamus. Exempla non Veneta mo do, Parißenfia, Antvevpicnßa &cc, fed & tnanufcripta m e m orat in præfatione, variasque & diverfas leSliones anim- adverfas obfervatasque fibi profitetur, neque adeo ind i gnus, qui certiori examini fubjiciatur, antequam m o v e am ur damnante ü p itio y ) & pæne exprobrante, q u o d in-y ) Piæf. ad Bibi» Hebr. p. 4.
in terd u m , in locis præfertim difficilioribus, nimium fua arte fifus, plurima ex ingenio fuo* refragante codicum conlenfu, pofusrit, Certe in voce noftra haud quidquam po fu it, quo d optim orum librorum confpirans audori- cas non injunxerat.
§. XII.
Q y o d fi jam expendantur finguli, quos edidifie ■JTDn nobis quidem datum obfervare, erit certiffimum, admitti aliter ad ferendum teftimonium non po-fie, quam quoad fontibus ex propriis, hoc efi, e manufcriptis quisque melioris notæ haulerit. Qui editores non nifi impreffis ante exemplaribus inhæferunt, ita m odo caullae blandiuntur noftræ, ut prætulifle, fiquidem debita cum cura rem egere, ledionem reperiantur, quam meliorem judicarant præeuntes. Sed tamen & illis, quos velimus adm itti, opponetur fo rte, incidifie in Archetypa non co rre d ifiim a, aut quae utramque pariter ledionem c - ftenderint, tum que arbitrio le magis illos dedifie fu o , in feligendo, quam luculentiori alicui praelcriptioni an tiquitatis. Eft, fatemur, dolendum , primos editores non accuratius defignafie prifca volum ina, e quibus expri m ebant fua, neque efficaci fàtis ftuduifle follicitudine, ut & poft venturis eadem illa paterent difcernenda. Enim- v ero fiat hinc, necefle e ft, ut fufpicio non corrediffi- m o ru m codicum , hos aeque premat, qui “pH'Dri primi vulgarunt typis, quique exempla qualia fecuti lin t, & cujus hæc loci nom nisve habeantur, nemo adhuc, quod fc ia m u s, definivit. Neutri igitur parti, hadenus, præ alte ra, valentior quædam favet audoritas. In antiquiftimis au tem m em branis, non nifi unicam, loco quidem n o ftro , fuifie le d io n e m , vel quod idem , a textuali diverfam haud injunclam m argini, valde efi: probabile. In Erfurtenlium
pri-prim o c o d ice , marginalis nota om nino nullas). In ceteris bene m u ltis,q u o s legendum exhibere "]TDn jam obferva tu m Criticis, adeo oiro7toy Maforethicum ' "pfy, u t , quia p o n i nullo videatur potuHTe m o d o , neque politum re- aple credatur. T u m editores, quales vidimus primos Bafileenfes, in i i n ’ & manifefto judaizantes, ulla-ne Ipecie putabuntur, a legioulla-ne textuali aufi difcedere, fi quidem fuis in archetypis reperilTent ab ea, q u a m e - v u lg a r u n t, aliam. Ac fi quis inflans pertinacius, urferit ta m e n , fieri denique per errorem potuifle typographi- c u m , ut ' proxime ante exciderit, aperiat, quæfumus, idem ille, quo m iro & prope incredibili cafu facium fit, ut quale d e d e r a n t, anteriores editiones "JTDn, in po fteriori, ex eadem Typographia, an. 1538, manferit in t a f t u m , quum correcta tamen cetera inveniantur o- m n ia , quæ judicari in illis mendofa potuiflent. Nam in univerfum quidem , quo minus errorem typographicum, ad noftrum q r c n in impreflis ceteris caufiari quispiam poflit, non horum m o d o , quorum tamen omnes haud fane ejusdem funt originis, fed & manufcriptorum codi* e u m , ultro fe offerens conlenfio latis fuperque cavet.
8. x u r .
At m ultum ne referet, utrum q n 'D n feribatur, an
•jTDn? Vimne aliquam, fatis notabilem , unica litterula in partem alterutram advehet, q v u m veram lectionem o m n i dubitationi exemerit duduro vocalium p u n fto ru m auctor, & nem o usquam , five in antiquis, five in recen- tifîim is, fiveinChriftianis, five etjara Judaicis, interpre tibus;, alio fenfu fumierit explicueritve, quam fingu- laris numeri? Ita argutatur Abbas a ) quem citavimus ad §. III. quique v e ro nom ine diclus Ignat;us Adolphus *)!. D, Michaelis.Or. Bibi. p. III. p. 313., a) Loc. cit. p,joy, iog.
du M ay, ex Judæo fa£tus Chriftianus, Kennicoto p er très annos dederat operam in conferendis codicibus, haud d u b ie , P*arilienfibus. Enim vero ponamus ta n tifp e r, v a rietatis nil illatum iri fenfui, aut futuram eam non nifi m in u tio re m , five fingularis numeri form a, fiv ep ln ralis, fcripta jam vox nofira edatur. An inutile p ro p te re a , aut illico remerarium, velle curare, ut nihil fubefie pu tari queat Grammaticæ anomaliæ, quæ quidem ad erit, fimulac confonantibus pun&a vocalia repugnaverint. A d munditiem & genuinum honorem facri textus n o n pertinebit, fimulac idonei tefles pervicerint, verioris fidem fcriptionis admittere? Nihilne oberit cultiflimæ exiftimationi lingvæ , fi confudifTe, in una cadem quc v o ce, characterem pluralis fmgularisque numeri co gerem u r fateri? Sed v e r o , etjam ad lenfùm ipfum recte flabili- e n d u m , gravifiimi erit ponderis, q u o n a m , ex d u o b u s ,
m o d o (criptam olim Davidi vocem arbitrem ur. Si
plurali num ero detur locus, poteritne vacillare in ani m is h o r u m , qui illum amplexarentur, ducta a rg u m e n tatio A poftolorum ad demonfirandam re fu rre ^ io n e m Chrifii e m o rtu is, jam ante in veteri foedere prædi- «fiam ? C on tra robur iila ( u u m , hoc efi invictifiim um , exferet, finnulac v e r a , uti fas e fi, leftioteneatur. T u m falfo prætexitur, fenfu c o , qui pluralis num eri (criptio- n e m com itatur, neminem usquam voluifie interpre tari. N o n in Judaeis m o d o , fed & his, qui Chrifiia- n u m protefii nom en Pfalmum (extum decimum tr a n a r u n t , indicante dudura 111. Michaelis £ ) exftitere, q u i
bus pluralis numerus minime ddplicuir, In Perufch
T h illim Amft. 1653. 4. Jacob de Mcrcado, pctflquaai in fingulari explicuerat, de anima Davidis n o n vifura
B 3
) t 1 v
infernum, fubjunxit:
»nvn Dy JH1' W 2 «^O TTDfi 3^11
w i "|H'Dn loycoi in’?« a n n « c n o n
hd t it DHD nn«D .TnfcO 0 ^ 3 3 . Scriptum I 'T O n p lo w , duobus j„od , quamquam fit fin gularis numeri , comple % tu r et)amfanEios alios, prater eum (D a vi d e m ) ; per *VTOn igitur dicere voluit, et)am ego horum comprehendor numero 8r* <?- ro ficut unus ex illis. V edio H e b ræ o -Germanica Jofelis Vitzenhaufen : Z)// folß nit über antvaren deine bider leuty die verderbung zufehen, tum altera Ifaaci B litz: Z?« virß nit zulajfen das deine f r omen die verderbtenis fehen, in quarum utraque c ) !, fiquidem r e d e fenfum aflequimur barbare (criptarum v o c u m , plurali ille debetur num ero. Quin & levitate, fandioris fludiofo Criticæ m inim e decora, idem ipfe Abbas ille cui adeo vifum fuper- vacaneum ftudium Kennicoti in firmanda e manuferi- ptis codicibus le d io n e , quæ fingularem tuetur fo r m a m , eo denique dilabitur, uc & pluralis v im num eri immi- fceri polle urgeat, tamquam quæ immenfam amplitu dinem fanditatis in Meffia & excellentiam defignet, m o re eo, quo folent nomina d ig nitatu m , aut quæ fignifi- ficabunt fortius, in Ebraifmo Biblico, poni in plurali, tametfi non nifi unica perfona denotetur. His talibus cavillis, & Chriftianæ rei importunis fludibus, quæ alia fortior obvertatur a u d oritas, quam D ivini Vatis, fiqui dem huic erat certum , alio de ullo nec c o g ita re, nec feribere, quam de Salvatore unico humani generis.
Ç. XIV.
Atque ad plenam dem onflrationem nil deefief, fi rejiciendæ, quam oftendim us, iedionis ultima denique origo fe pateretur inveftigari. Illuc faceret codicum, in
pri O Prodiit utraque Amrtel. 1 6 7 9 , fol. d ) L, c. p, 108*
© ) i j ( #
primis manufcriptorum, dein ex impreftis quoque x^e- tuftiftimorum, rotundior numerus, inlpeåio, comparatio, aetas, examinanda Criticis, fperamus, quibus efle adeo li cet felicibus, ut in promtu tam grandes opes habeant. N obis jam non nifi conjeàuræ locus, aut, (1 quis malu erit, fufpicioni. Primus, quem nos quidem vidimus, in impreftis, pofuifle “J'TDn, cum circello maforethico, & refpondente in margine n o ta, eft Jacob Ben Chajim, in Bibliis Ebræo -C haldæo-Rabbinicis, editis Venet. apud B om bergum 1526. folio. Earum, quæ hanc antecellere, nec ulla adhuc editio patuit nobis, nec memorata aliis, o b v e n it, quæ in textu 1 iftud luperfluum exhibeat. Ac fi fidere licuerit Kennicoto*/), ne nunc quidem in manu- feriptis, nifi paucis & valde recentibus, reperitur, tali bus fo rte, quos & ipfe Kennicotus, poft peractum cen- f u m , non inficietur juniores vulgatis initio, typorum ope. Largiamur o p o rte t, potuifte accidere, ut fumle- rit Ben Chajim e codice, quem forte, errore lcribæ, in- tem peftivum 1 invaferat, qualis erroris, circa quiefeibi- les ' & 1, in exaratis calamo m em branis, veftigia co g untur fæpius animadveotere, qui eas pervolvent. T u m vehem enter cupim us, u t, vereri quod & noluit 111. Michaelis e ) , ftudio qaidpiam ac ae induftria nec Ju« dæi olim alii, nec Rabbinus ille ufquam deprehenda tur finxifte. Sed ta m e n , ad liquidum donec rem per duxerint librorum ipforum teftimonia, fit nobis inte g r u m , ambigere. Ante impreftum ullum Hebræum co dicem , folitos jam diu fuiiTe, prareuntibus Apoftolis , Chriftianos, ex Plalmi noftri verlu decimo, refurreftio- n e m , e m ortuis, Mefliæ, contra Judæos evincere,
at-que
d) Diflert. II . Super ratione T ext. Hebr. p. 4 4 9 . vers. Lat. e ) C olleg. Crir. p. 2 1 7 .
qfue adeo potuifïe locum illum videri inimicum Judseo ed itori, fiderrt facit Petrus Scbvartz in lib ro , quem di xit Sterti des Mefcbiab, edito Eflingæ 1477. 4. ubi tra n a tu VI. Cap. VI. cui titulus: das der Mefcbiab folt auf er*
fle en von dem todt yn dem dritten ta g , latinis litteris locüs nofter allegatur Jiunc in m o d u m : lo t i t
ten bazideba lirot febahat.
S. D . Go j A, # # * # # # * * # &
