De indole cogitationis dissertatio quam venia ampl. facult. philos. Upsal. p. p. mag. Andreas Fredericus Beckman stip. Stiegler. et Joh. Franc. Adolph. Sundler stip. Sundler. Vestrogothi. In audit. Gustav. die XXXI Maji. MDCCCXXXVII. H. a. m. s.

DE I N D O L E C O G I T A T I O N I S

D I S S E R T A T I O

M A G .

I N

Q U A M

VENIA A M PI, FACULT. PHILOS. UPSAL.

p. p. ■

A N D R E A S

F R E D E R I C U S RECKMAN

S lip . S lie g le r .

ET

JOII. FRANC. ADOLPH. SUNDLER

Stip. Sundler. Vestrogoihi. A U D I T . G U S T A V . D IE X X X I MAJI MDCCCXXXVII* II. A . M. S.

Ü P S A L 1 A E

K N ( t f D E B A N T R E G I Æ A C A D E M I Æ T Y P O G R A P H I .

H O N U N G E N S TRO T JENA RE H Å R A D S n Ö F D I N G E N HÖG-Ä DLE h e r r

J O H A N

H A G A N D E R

B R U K S - P A T R O N E N k ö g å d l e h b u

F R E D R I K

S U N D L E R

SAMT H Ö G Å D IjA e N K e vf

G.

M A L M S T E D T ,

ä l s k a d e a n f ö r v a n d t e r och ä d l a v ä l g ö r a r e h e lg a s d e n n a v ö rd n a d e n s och ta c k sa m h e te n s g ä rd af rf. R E S P O N D E N S .

D E

_{IN D O L E C O G IT A T IO N IS}

D I S S E R T A T I O

V a n i s , u t p lerisque videtur, et abstrusis cogitationibus

d e fe s s a hum anitas novissimis temporibus miro quodam con­

sensu c o n c retio rem , u t vocant, rationem poscere incepit.

Q u ib u s vocibus si ea subest sententia, u t intra fines suos

h is to ria m excipiat philosophia, jam ex magna parte voti

c o m p o tes facti suinus. Hegelius enim aliique eam totam

philosophiae ädquisiverunt.

_{Q uam quam vero hoc modo}

p h ilo so phiam locupletiorem fecerunt, tamen indolem ejus

m in im e m utarunt. Hegelius maxime his in rebus ita ver­

s a tu r , u t historiam prorsus rationi suae accommodet, ideo-

q ue n o n tam philosophiam historicam, quam historiam

p h ilosophicam effecisse videatur.

Ni.si om nino fallim ur, ad hoc potissimum præcipui

philosophiae recentioris conatus tendunt, ut idealismum il­

lum ab solutum devincant, vel certe superent. Quod qui­

dem ita fieri posse et debere opinantur, si certis argur

m entis fu erit dem onstratum , immanentem illam eau3sam>

quam ra tio n e m , vel p o tiu s

cogitationem esse s ta t u it

ejus*

m odi Idealism us, m inim e

sibi sufficere, sed ip sa m

neces­

sario ad a lia m , eam que tr

a n ssce n d e n te m , p e rg e re .

Q u o d

quam quam m inim e n o stru m

e st d iju d ic a re , u tru m ja m

sa­

tis sit effectum , nec n e ,

liceat ta m e n , ju re t ir o n u

m , in

n o v a r e , si quid cogitaver

im us, afferre.

Si quaerim us, quem sibi

finem pro p o situ m h ab eat

pïriîosdphi», e a m uxfm e v

a le t, u t sy ste a ia efficiet a

b so lu ­

tam .

Sy sterna au tem d ic itu r id ,

quod ita in s e c o n c lu d i­

tu r , u t finem ac m ed iu m i

n principio h ab eat, id' e s t,

nirm -

quam ex se e g re d ia tu r ,

sed e v o lu tio n e sua iri s e

usque

re y o lv a tu r

O m n ia , quascunque v e re

viV unt, eju sm o d i

system a se q u u n tu r.

Q u o d neque a n a tu ra n eq

u e ab h o ­

m ine om nino a b e s t, num q

uam tam en in illa plan e

absol­

v itu r.

Nam p e r om nem naturam

principium vid em u s a

m ed io , m edium a fine dive

lli et quasi in diversa a b ir

e in ­

dividua.

N eq u e in h o m in e , p rim o

c e rte in tu itu , illam

differentiam sublatam in v e

n im u s, quam quam heic id e

n tita s

ita d e sid e ra tu r, u t fin is, v

itas p ro p o situ s, e v a d a t L7b

i p r

i-*) Cftv ffagt Leg. i- Tfci pi 9» N

limbwg 1B12. . . . . ”Da» weae

ntr

Ucbe i si. eigentlich,, ... das# d

as Ganze tin Kreislauf in1 sich

selbst

ist, worin das Erste auch das

Lelzte, und das.Lelzte auch da

s Erste

wird.’' Cfr. ßenj. C. H. Iïoijer

, De Sysfemate Dissertatio,

Cpialhfe

WDCCCXII.

m ura in m entem v en erit et d ifferentia et identitas, ibi ini­

tia philosophiae posita censfcmus, Jam e t realis et idealis

esse p o te st differentia, pro q u a dissimilitudine dissimilis

r e q u ir itu r unitatis restitutio. Q u i realem ponunt differen-

t ia m , ac tu quodam unitatem re stitu i debere cred u n t, qui

id e a le m , idem cogitatione fieri existim ant. Sed hoc m odo

c o g ita tio actio n i o p p o n itu r, realitati idealitas. A t vero

eam q u o q u e oppositionem cogitatio to llit, et sic tandem in

p erfe c ta m scien tiam ab&oivitar, quse quum summ a cogita­

tio n is s it, si in q u am in cid erit oppositionem , huic cogi­

ta tio ip s a InederiV non .potest. S i d a ri possit aliqua m e­

dela,, extrinsecus praebeatur jiecesse est.

H o c ig itu r prim um videntium <est, u t absolutum in­

v en iam u s in itiu m , quia id ad absolutam scientiam efficien­

dam m axim e necessarium <est*). Q uod quidem ita solum-

tnodo c o g ita ri p o te st * u t e t contineat et efficiat omne sy­

lte rn a , q u ia alioquin ad system a p ro rsu s n o n p e rtin e t,

*) " . . . der Anfang der ab so lu te n 'W issenschaft m um «elbet « a abso lu ter eeyn” — Heg.

i.

c. i T h . p. j . >Qux r e r o seq u u ntur; ”er d arf nichts voraussei zen. E r m uss also du rch nichts verm ittelt eeyn, n o ch einen G rund haben”, nön p lan e sibi constare <vide»tur. Si enim absolutum initium om nino n o n w p p o n e re , v el fundari ‘(” noch em en Crimcl haben**) oportet, ne n i h i l u m quidem «uppanere licet. JKeqtia jprprsus indefinitum (” unverm ittelt”) e s t , quod p e r nihilum definiter, ifced de his paulio infra.

neve ipsuin factum sit.

Si enim factum e st,

non est

in itiu m , sed a lte ri p rio ri op p o n itu r.

A tqui sy stem a f a ­

ctum e s t, quia principio efficitur.

E rg o absoluto suo in i­

tio system a oppositum est.

Q uod vero alicui oppoàitum

e st, oppositum n e g a t, negatum v ero in se continet.

Iri

negatione ig itu r sui principia ponit cogitatio.

Sed q uum

hæ c negatio cogitationis s it, p ræ te r cogitationem nullam

h a b e t definitionem — nihilum e s t, quod hoc m odo e x tra

cogitationem positum est.

Jam vero a g itu r de s c ie n tia ,

h. e. de absoluto sy stein ate cogitationis efficiendo, q u p d

idcirco nondum adest.

A b so lu ta v e ro cogitatio omnerri

continet c o g ita tio n e m , quæ ig itu r initio p ro rsu s abest. U b i

v ero cogitatio n o n e s t, ibi nihilum est.

N ihilum ig itu r

h a b e m u s , ex quo em ergat om ne system a.

F u n d a m e n tu m

ig itu r system atis hoc e st; qua tale aütem in system a fe cprifr

tinetur.

Séd et prim um e s t, e rg o , u t Summa est a b s tr a r

„ .. . i /

c tio n is, ita initium cogitationis ad concretionem rellv ete n - :

tis habendum *).

■

" -■■■■■■

- *

'

'

-*) A d h o c p rin cip iu m cogim ur procrssn totins a n te c e d e n ts ph iT lo so p h iæ , quæ a Cartesio usque ad Hegelium n ihil aliiid egisse vSrfl d e tu r, quam u t ad hoc p erv e n ire t p rin cip iu m , quam quam vid e n tu r ,; p ro p e omnes p h ilo s o p h i, q u a d aliquo vacui h o rro re c a p ti, ah h ac >> p erfecta abslractione gradum retulisse. C artesius quidem ii) anioMu:. h abuit de om nibus d ubitare. (Juod si re v e ra fec isse t, nih ilu m 1 ei reliquum fuisset, in quo fu n d ari possent, quæ cunque exsisterent,, 'N çç ta m e n , quod v o lu it, eflecit. De ipsa enim cogitatio n e non d u b ita b at,

C o g ita tio ' i g it u r , quum in cip it, n i h i l est.

Q u am

tam en quum edixim us sen tentiam , jam nihilum re li­

q u im u s.

_{Q u o d fie ret, necesse fu it, quia nulla in e ra t in}

n ih ilo sem et ipsum stabiliendi atq u e confirmandi vis. N e­

g atum igitur in categoriam ™ E s s e abiit ° ).

Q uod q u

i-sed lm ju s exsistentiam , quasi norm am supp o n it, ad quam cetera re­ d ig a n tu r. Sic in dogmatism um relapsa est philosophia. — Hegelius quidem ip se, quam quam rem eo p erd u x it, u t prorsus nullum videa­ tu r es>se ef fugi um, quo nihilum ut principium d ev itet, tamen hoc sibi d issim u lare c o n a tu r, t o Esse principium system atis statuens. Q uod eo m agis m irum v id e tu r, quum ipse e vestigio p o n at, illud esse nihilo p a r ; u n d e patet, , a u t qnandam adm itti in principio differen­ tiam , u t re c te anim advertit S tahl, aut nihilum esse notionem accura^ tius d efin ita m , quam t o Esse. At v ero hoc p er oppositum est defi­

nitum ( — ”er ist durch nichts v e r m i t t e l t ”); nihilum v ero , qua ta le , om n ino n o n est d e f i n i t u m , quare illud p riu s habendum est. Cfr. H egel I. c.

*) S i h a n c n ihili p e r se ipsum in prim a dialectica explicatione denegatio sub qua specie in mento hum ana se offerat, quaerimusj d u b itatio de ipsa dubitatione est. Quem cogitationis processum jam apud P h ilo so phos N o v æ A c a d e m i æ antiquos adum bratum videmus. Hi enim quum negant, ”esse quidquam , quod stire possit” , h an c ipsam negalionem fixam facere v id e n tu r, ju b en tes: Cui tam en fixa? n eg ationi proxim e o p p o n itu r ipsa negation negatio negatur, du­ bitatio fixa dubitationi su b jicitu r, ideoque in positivam reflexionis sen scientiæ form am abit. Cfr. R i x n e r , H andbuch der Geschichte d er P hilosophie. _{Sulzbach 1829. i B. p. 269 seqq. Inde o ritu r sim plex} illa positio vel affirm atio N eo-Platonicorum , ” t o

7

» t o de qua hæc h a b e t P lotinus: xoti u v ovTu)t n i unoi}%io)S 0v i i n u T tt^ t* ovt

»utaii, « v tes yxo ot'rus, kul îyttpytit avres uvrif, Enuead. V. Libr. V. Cap. I. apud R i x n e r

1

. c. 1 Tb. p.

3 8

i.

dem E s s e , ita ’ nihilo op p o situ m , nihil h a

b e t, p e t quod

ab n i h il o . d istin g u atu r.

Q u a re etiam extra s e invicem

p e rm a n ere non possurrt, sed alterum jam in

se, jam in op»

posito est. In quo notionem m axim e abstrac

tam ro£ fieri *)

co n sp icere licet.

Haec vero antecedentia u t m om enta con­

tin e t.

N im irum o p p o s ita , quam quam eadem , sun

t.

S e

invio.em ig itu r definiunt.

S ic io E sse a nihilo d elinitur.

'Sed ntrm.quam n o n eadem s u n t.

Idcirco a «e ip so dfefiai-

* u r

t o

E s s e , id e s t, ipse su i finis est. Quae n o tio

est tou

*') Jn h a n c c a te g o ria m , qualis apud Hegelinm -obvenit, qu alem - q u e eam a d o p ta re h a u d nos p o en iteb it, plurim a an im ad v ertit J. f f. P ich tiu s, G rundziige zum System d e r Philosophie 2:te A bfh. Die O n - te lo g i e. p.

63

seqq. H ei del b. i

836

, qua; quorsum spectent haud b en e aciinua; i d tam en perspicuum est, tantum abesse, u t sententia, qua ratio cin a tio n e s suas co n c lu d it: ”R eines W erd en jecoch, w ie hier, de» JSichls und im fü fih ts, w äre e in sich selbst au ü ö sen d er, n ich tig er G edanke” (pag. % ), n o tionem Ilegejicam refellat, jrt p o tiu s n ihil aliu d dicat« quam q u o d ille con ten d it Encycl. ,<

3

e r philosophischen W issenschaften ,

3

:te Ausgabe.. Heidelb. 1

8.3

o. p. J0 7 ), n otionem tS fieri jproeessu dialectico in contrarium «ui abire m in iu eq u e sib i conStar«. iQuod si c o n c e d itu r, facile largi m u r, iîlu d, qtiari co n c re tu m , fie r i, -guo re s .concretas -mutantur., ,au.t quo .omnes Tes ex sistu n t (”das W e n ­ d e n a lle r D inge’’} , m in im e in h a c abstracta cogit itionis regione cort- « p ic i; attam en in n o s tro , quasi fn suo p rinc ijn o , su o scliem ole con­

tin e tu r- CHioil quidem r e v e ra nllril aliud est, f i a m q u o d Ficbthi* d ic h : ” id eelle IDehergaSien d e r spectri at i re « G edm hentw w aguög” , -aed t o o sa tis e s t, e t pavum in te re st, « tu u n f o æ c»t«g«üas n o m in e a p p e l­

let u r , necne. S ed iu h ac rè p a r um 8Ü« eons ta * •videlnr F k lrtiu * . Ja m etiitn to fi-eri categoriam (A llg em ein k n te g o m ) nooMg

c o n c re ti.

A t v ero ta li m odo se definiens to esse ©pposir-,

tum n ih ilu m e x c lu d it.

Sed hoe in principio idem e s t ac

t o

E s s e , id eo q u e eâdem via dignitatem concreti sibi a d -

q u isiv ît.

N e q u e tam e n haec c o n c re ta , qua ta lia , alteru m

in a lte ru m a b i t , sed se invicem ex c lu d u n t, hoc e s t, ad se

in v ic e m re fe ru n tu r.

I n R elationem ig itu r jiam incidit co­

gitatio .

H a n e fe rm e cred im u s viam esse a tq u e articulationem

co g itationis reflecten tis a d system s scientias ab hiatu a b s­

tr a c tio n s .

Ite ru m ite ru m q u e r e v e r titu r ad im m ediatam

ilfanr id errtitatem , quar deinde ini oppositionem seu a b stra ­

c tam differentiam cadTf.

D enfque aliquid e m e rg it, q u o d 1,

speciem A b so lu ti præ se fe re n s , b re v i h an c sui o p in io -

d e m ip su m re d a r g u it, et relativam p ro d it n a tu ra m .

V e re im m ensi la b o m e sse t, p e r varias form as h a n e

c o g ita tio n is ex p licationem sequi.

Q u in fieri p o ssit, h a u d

du b itam u s.

S e d jam ex pro p o sito facile est in te lle c tu ,

oppositionem illam usque r e c u r r e r e , et d u rio rem f o r e ,

*

quo a d majore*» concretionis plenitatem cogitatio p erv en erit..

N on ig itu r, u t inde aliquem u lteriu s convinci ex istim em us,,

s e d tan tu m m o d o , u t lectori lux in se n te n tia n o stra d iju ­

dicanda a d fe ra tu r, paucis verbis processum hand dialecti»

cum per form as em inentiores ad u m b ra rë ’ lubef.

C og itatio , q u u m p e r om nia m om enta,, in e a r e ­

g io n e, quæ identitatis m axim e p ro p ria h a b e tu r* se e x p

li-c u it, et ad li-com pletam ideæ dignitatem p e rv e n it, jam iîli

n ih ilo , quod solum e x tra eam positum vidim us, o p p o n itu r.

Q u am q u am vero e x tra cogitationem positum e ra t, ta m e n

in principio a cogitatione non d iffereb at, sed vim h a b u it

p rin cip ii co g itatio n is, q u ia in p rincipio hæ c nihil e ra t.

E x quibus e fficitu r, si cogitatio idea facta sit, nihilum

iileam factum esse.

Sed nihilum e x tra cogitationem , erg o

id ea e x tra ideam .

Idea igitur sibi ipsa e x te rio r facta e s t,

se ipsa excludit.

Infinitis vero m om entis idea c o n s ta t,

quorum u n u m q u o d q u e se ipsum excludit *).

Idea ig itu r

id eam infinite e x c lu d it, quod infinitam efficit ex te n sio n em ,

*) His ferm e nobis videm ur re c te significasse processum , quo sibi ip sa o p p o n itu r Idea. De qua re non potuim us fusius loqui, nisi fi_ n e s opelhe tran sg red erem u r et consilium nobis p ro p o situ m d e s e re re­ m us. Si v ero a u t quem offendat illa , sensui com m uni sane difficilli­ m a , sen ten tia, quod cogitatio h a c oppositione N a tu ra ev a d at, a u t si quis uberiorem ejus disquisitionem d esid eret, ad H egelium , p ræ c la- ru m hujus sentenliæ a u c to re m , eum delegamus. (V ide: E ncyclopädie d e r Philosophischen W issenschaften. Heidelb. i

83

o p. 222 seqq. e t W issensch. d. Logik a :r Band p. 3 9 9 ,

4

oo). — P ræ terea p atet, n o s, quum ex diversa quasi d irectione Hominem et N atu ra m definivim us, m inim e habuisse in anim o n e g a re , et in N a tu ra conspici vim in te n­ tio n is, et in homi ne extentionis. Quod quidem in eo ap p aret, quod n a tu ra identidem conatur hum ana fieri, hom o ex p arte naturalis est. Na m , quum hom o quasi centrum sit n atu ræ , h æ c , quum ad hom inem fceiufit, in se te n d it, in suum c e n tru m ; ideo q n e, in oppositum abiens, ad se v e n it, fit particeps intentionis. E c o n tra rio hom o, quum in se te n d it, excludit oppositum , et ipse e x c lu d itu r, ideoque extentioni subjicitur. Ejusm odi fluctuatio huic regioni p ro p ria est; quum vero cogitatione figuntur opposita, sic in te r se d istin g u u n tu r, quem adm o- diun nos su p ra significavimus.

q u am n a t u r æ propriam habemus. Attamen quæ se invi­

cem e x c lu d u n t, ad se invicem referuntur. Idea igitur ad

ideam relata e st, tendit. A d se igitur tendit: sed et in

e s t; ifl se ig itu r ad se ten d it, quod absoluta est inten­

si Q, e t h o m i n i s proprium est, quia per eum cogitatio de-

m um p e rd u c itu r ad plenam atque absolutam individuali­

t e t e n ^

In te n tio ig itu r, antehgc jamjarn n atura, tandem in ho­

m ine n a ta est.

_{Sic tam en ad actu alitat em perducta ex ­}

ten sio n i opponitur.

_{Q uum vero præ ter extensionem in­}

te n tio sit: extentio, quum ex se tendit, in intentionem in­

c id a t, ab eaque excipiatur, necesse est. Hoc modo homo

n a tu r æ Subjectum e st, eam tam en ita amplectitur, ut suam

om nino faciat. Q uod cognitione fit, cujus finis est Sci en-

t i a r q u a vere absolvitur cogitatio, In hac enim jam de-?

le$g ©st

_{subjecti e t objecti, cogniti et cognoscentis}

d iffe re n tia , unde- etiam fit, ut neque dem onstratione, ne-

que construptione opus sit, sed vi Siafa&wç-, quæ genuina

est cogitationis v ita , omnia evolvantur. Ad quem finem

ducat h æ c, ab historia Philosophiae et dialectica principii

e v o lu tio n e 1*) docemur. Q uibus consideratis facile intelli-

gem us, cogitationem sua necessitate ad negationem sui re­

digi.

_{Q uum vero hæc negatio et principium fuerit scien­}

tiae, e t e x tra scientiam posita, principium scientiæ extra

scientiam esse, patet. Principio vero continetur syste-

m a ; absoluta igitur scientia extra scientiam est* Hanc

scientiæ duplicitatem c o n s c i e n t i a m dicim us0*).

* ) Quam feliciter explicavit nuper beatus jam Juvenis E. J. F. K jellander in sua De Notione Principii Commentaiione Dialectica, Upsal. MDCCCXXXIIÏ et MDCCCXXXIV, ad quam lectorem delegamus.

Iterum direm tum est sys

tem a, et sc ie n tia , quæ h

ujus

dignitatem a d q u isiv e ra t,

in oppositionem abiit.

Jam igi­

tu r nova d e sid e ra tu r rec

onciliatio et novum in cip

it sapien­

tiae stu d iu m , quo D eu

m tandem com prehendi

m us.

In

quam cum incesserim us

regionem , nova re b u s

nom ina

im posita in v en ie m u s, e

t res ipsae aliam p ræ

se fe ru n t

speciem.

Sed liæe ad F id e m , Spe

m et A m o re m , non ad

co g itatio n em , q u a ta le m

, p e rtin e n t; quare e a he

ic relin ­

q u im u s, c o n te n ti, si no

bis hoc tantum m odo ali

quatenus

c o n tig e rit significare, q

ua ratio n e ab U n itate

abstracta

Ideae incipiens, in Natur

ae e t H om inis differentia

m d e la ­

p s a , per Scientiam tan

dem ab so lu ta, in Cons

cientiam

denique d issolvatur Cog

itatio.

id en titate absoluta nom en d u cit, co b æ re t Dualismus ille,' qui J. H. F ichtium auctorem nuncupat. Qui om nem v eritatem p o

nit in abso­ l ut a quadam oppositione æ lern i et fin iti, et cogitationem dicit nihit

aliud esse, quam actum q u e n d a m, quo mens jam pridem exsistentia im aginetur. {”A bspiegelung eines E rsten u n d U rsprünglichen,

das in ilun sich offenbart. Ueber G egensatz, W e ndepunkt u n d Zeit heutiger Philosophie von I. H. F ichte; i:s te r k ritisc h er Th. p. XV. H eidelb. i

832

. — ”U rsprünglich schon, indem das ßew nsslseyn sich als Z w eites, Abgestam m les fasst, — in dem ersten Urth eil: ”dies ist end­ lich (exislirt n ich t durch sich)” , — liegt die Beziehung w ie die Ge­ w issheit eines E w i g e n . K einer dieser beiden Be

griffe ist an sich der f i ühe r e , so das d er eine sich aus dem ändern herleiten liesse, so n d ern sie sind ab so lut nur m i t e i n a n d e r . Dies ist die U rdis- junclion o d e r, w en n man w ill, der D ualism us, ü b er welchen sich keine Philosophie erh eb en kann, w eil e r ih r in dem ursprünglichen A u g p u n k t des Bewusstseyns gegeben ist.”

1

. c. p. XVIII.

Neque no n eandem fovet sententiam F. B a a d e r, cujus Theologia speculativa his fere fundam entis su p e rstru c ta videtur.

Scientiam enim de Deo S cientia de Homine nili co n ten d it, quoniam Homo sit i m a g o D e i . Vide: V orlesungen über speculative Dogmatik von F. B aader, E rstes Heft. pag. 49 seqq.