g
DOCTRINAE ARISTOTELICAE
DE IMPUTATIONE ACTIONUM
.
EXPOSITIO.
Q U A M
VENIA AMPL. FACELT. PIIILOS. EPS.
p. p.M
ag
. F R E D E IC . G E O R G . A F Z E L I U S ,
P IIIL O S . PR A C T IC A E DOCENS E T E D V A R D U S B E N J . R H E N . S T I P . P O S S IE T II. UOSLAGO-UPEANDI.IN AU D IT. G U ST A T . DIK X A PR IL . MDCCCXLI.
D . A. M . S.
P. I.
UPSALI AE,
K O N U N G E N S T R O T JE N A R E , MAJOREN IIÖGVÄLBORNE FRIHERREN
I I JE K It D A W I E L P F E I F . F
S A H T IIÖGVÄLBORNA FR U FRIHERRINNANå
W
C H A R L O T T E P F E I F F
f ö d d v o nPAYKULL
Med d jup vördnad o
KONTRAKTSPROSTEN ocu KYRKOHERDEN
HÖGÄREVÖRDIGE ocu UÖGLÄRDE
H
e h rO L O F N O R D II A M M A R
SAM T
HÖGÄDLA FRU PROSTINNAN
S O F I A U L R I K A N O R D H A M M A R
f ö d d E R I I Ï S O Ne n H u l d a s t e M o d e r
med sonlig vördnad, kärlek oeh tacksandict
egnadt
af
?I e l f c r é é (ft }u e h r e n , fetrte 9 ? o tf)tt'en t> tg fett, t a S ( d ein © l;et> in b ie fe r h e ilig e n Ä e ttc t e r S e m it * j u n g e n b e ä © e t f t c ê i f t , a b e r and) n it r ein $ l t e b . © i e @ e g e n »v a r t ift b a é £>ö(hfie. He g e l. P R O O E M I U M .
'W eius narratio e s t , jam usque ab antiquissimis du fla
tem porib us,
eaque et veterum et recentioruin firmata
auctoritate, praeclarissima Aristotelis opera, quae ipse
suà manu scripserat, per longam annorum seriem latuisse
in terra a b scondita, donec Apellicon q u id a m , T eo oriun
d u s , eadem tineà et
uligiue exesa fortuito inveniret et
in lucem produceret.
Etiamsi autem narratio haec , quam
apud Strabonem invenimus, qui com m em orat, Neleum
quendam opera illa a T h eo p h ra sto, doctore s u o , accepta
suis p o s t e r is ,
iämratis «v5fto?ro.r, tradidisse, qui quidem
ea x«T «
ytjs i'upvi^ctv lv Siûçvyi
t ivi, accuratiori censurae
subjecta non satis sibi constare videatur *): figurate
ta-*) V i d e e n im A d o l f S t a h r , A i u s t o t e i . i a oder
L eben,
S c h r i f t e n u n d S c h ü l e r d e s A r i s t o t e l e s, (Halle i 8 3 o - 3 2 ) ; opu s e le g a n ti s s i n u tm , ubi lianc reni di li ge n tis si m e pertractatam invenies. A perte profitetur a u c t o r , ineunte hac d is qu isit io ne , se hanc narratiunculam obscu ra m prorsus funditus e v er s u r u m , dicen d o : ” S i e b ê iw ge kë tl nicht b l o s s , den F r e u n d und Leser des Stagiriten über die ältesten Sc hi c ks al e seiuer W e rk e au fzu klä rcu ,
I l
men et summo quidem jure contendere posse nobis viilc- m u r , veram et genuinam Aristotelis philosophiann per saecula multa in h ypogeo oblivionis fuisse conditaim, ct eam ex pulvere scholastico tincaque philosophica ciorrup- tam nostris demum temporibus suum reslauratorem,, alte rum eumque hujus rei callidiorem T yrannio nem , acce pisse. H e g e i i u m d i c o , virum tum intima ingeniii con sanguinitate Aristoteli conjunctum , tum diligentiissiina scriptorum Aristotelicornm evolutione doctum et iiutclli- gentem philosophiae Aristotelicae existimatorem. Constat en im , H e g e l iu m , quamvis dira necessitate coacluim, ut ipse j o c o s e dixisse fertur, subtilissimas Aristoleliss s e n tentias e x editione scriptorum Baseliensi lectu dillTicilli- m a , nulla adjutum versione la tin a, odorari et eiru er e, primum fu isse, qui philosophiae Aristotelicae juslaim re stituerit d ig nita te m , et i d o n e i s , ut nobis vid etur, ratio nibus patefecerit fallaciam hallucinationum, quae de ea in ore et serm one fere omnium erant. Nam si pcirlege- ris expositionem philosophiae Aristotelicae suhtilisssiraam veris sim amque, quam perscripsit Ilegelius in sua
philo-so ndern auch eine ebenso
uralte hergebrachte
alsabge
schm ackte
Ansicht übe r die Schicksale dieser "Werke auis al len sie jet zt noc h he rber gen den liltcrarischen W e r k e n , u n d S o m i t airs den Köpfen aller Geb ildet en zu vertreiben ; so d a s s , wars w o h ljetzt no ch m a n c h e r
m it ernsthaften Gesichte
dav on sschreibtu n d l i e s t ,
nicht ohne L a c h e n zu erregen vorgebraclnt w er
den könne.
Dass diese Bliitter, bei aller ihrer Ma ng eil baftig— k e it, dies Ziel erreichen k ö n n e n , bin ich au massend ge n u g m i r ei nzu bilden, da ihnen die Sache selbst zu Hülfe k o n i i i n t ; ob sie es aber erreichen w e r d e n , möch te ich trotz d e m , Wvas m a n von d er siegenden Kraft d er W a h r h e i t zu reden p h l e g t , bbezwei- feln.” Q u o d q u i d e m , m e ju d ic e , ei p ro sp er e, q uoad fierii p o tu it in narra lioue tam vetusta et inveterata e x s tir p a n d a , successsit ï et delegamus lectorem ad 1. I. 2:r Tli. p. 9 et seqq.I l l
sophiae universae historia, ex ca philosophum, non miiio-
1*0111 a u ctorem , quam interpretem, agnosces.
N cque tamen ii su m u s, qui omnem hujus restaura
tionis laudem Hcgclio uni trihuamus.
Auctorem autem
ejus f u i s s e , laus est Ilegelii : et deeehat mehcrcule prin
cipem philosophorum reeentiorum principem veterum phi
losophorum summis laudihus illustrare, et philosophiam
ejus prorsus oblitteratam in memoriam revocare.
Inter
omnes a u tc u i, qui opus hocce praeclarum, ah H cgelio
in ce p t u m , persecuti sunt, eminet et facile princeps est
F r a n c i s o n s B i e s e u s , qui strenue et studiose univer
sam Aristotelis philosopiam e x scriptis auctoris exp on e
re et illustrare sibi proposuit.
Quamquam in tanto e t
tam difficili instituto vix fieri potuit, ut omnibus omnia
p r o b a ret, tamen et gravissimo desiderio et rei difficillimae
e g r e g i e et subtiliter satisfecit *).
N eq u c vero hoc ita
in t erpreteris, tamquam nos aliorum, qui m onographias,
ut ita d ic a m , scripserint et singulas disciplinas retracta-
r i n t , magna in philosophiam Arisfotelicam merita vel
ignoraremus vel minoris aestimaremus. E contrario, ut
nostra fert sententia, hae monographiae, quibus singulae
disciplinae vel earum praecipua capita singulatim trac
tantur, stratam optime patefaciunt viam ad
diligentio-*) Celeberrimus nim iru m F r. B i e s e u s , nri nC pae dagogi i Rugiensis professor, m o n um eulum suae gloriae aeré perennius ■condidit opere illo, abhinc lustrum incepto, non d u m tamen ----p ro d o lo r ! — ad exitum ----p e r d u c to , quod inscribitur : D i e Ph i l os o p h i e d e s Ar i s t o t e l e s, in ihre m iuneren Z u sam m enhänge, au s
dessen Schriften entwickelt von F r a n z B i e s e . E rs te r Ba nd . ( Lo g ik u n d Metaphysik.) Berlin 1 8 3 5 . — Restant igilur adliuc
o m u i a , quae E t h i c e u et universam philosophiam practicam
spect an t: et hic primus tomus no n nisi L o g i c a m et M e t a p h y s i c s ni Aristotelis continet.
rem universae philosophiae Arisfolelione pertractationem.
P le riq u e autem , qui hoc gen ere scribendi usi fuerunt,
non tam philosophi , quam philologi vice functi sunt :
et idcirco e o s , quamvis is minime s u m , qui , philologi-
eis studiis n e g le c t is, ex solis philosophiae lationib us Ari
stotelem illustrandum p u te m , heic jure omitto *).
*) Non possumus quili ia hu nc locum transscribamus haec praeclara B i e s e i ver ba : ’ Durch di e Methode seiner ( flegehi ) Philosophie haÇ (lie Spekulation die intensive Kraft g e w o n n e n , dass sie ver mittelst des Princips d e r
f r e i e n
E n t w i c k e l u n g eben so sehr die Einhe it der Idee in den unt erschiedenenSystem en zu r Ans chauun g b r i n g t , als die individuelle Bestimmtheit in denselben mit aller Schürfe hervorheb t. W a h r e n d n u n von p h i l o s o p l i i s t i h èh Seite de r r e c h t e Staiidpiinkt gew o n n en w a r , u m tiefer in das innere Verstäudniss des Aristoteles einzudriugen , w u r d e n auch von p h i l o l o g i s c h e r Seite sclialzeuswärte Beitrage f ü r die Kritik Aiisloteliscliër Schriftwer ke geliefert.” 1. I. p . X LV. Pos tq uam igilur studium philosophiae Ai islotelicae , p e r s a e cula paene in te rmis su m , ferventi cura iterum agitari co ep tu m est j litterae Aristotelicae decennio p ro x im e praeterlapso lain ingenti inc re m en to auctae fueru nt, ut si l va, j aène im m en sa m d i x e r i m , l i b ro r u m exstiterit, qu orum titulos et auctores percensere longum fo ret. N am non solum in G e r m a n i a , sed etiam in Gallia et Britannia studium hocce litteiarum Aiislolclicarum florescet e coepit et fructus haud coutemueudos tulit. Ge rm ani a u t e m, ut in aliis scientiis et disciplinis, quae ad uiili'al em vitae rec tâ vià trans ferri non possunt, sed ad ipsam humanitatem spe c ta n t, ita etiam in ho c genere litterarum celet is praestiterunt. Sic Aristotelis opera , quae e x s ta n t, omnia ex nova et dittgeniissima co dicum recensione
Ac a d e m i a Re g j a Bo r u s s i cA , auctore S c. h 1 e i e r m a c h e r o , edere
cu rav it, et negotium hoc , ut gravissimum ita difficillimum, sibi d e m a n d a tu m B e k k e r u s el B r a n d i s e u s strenua assiduitate, no n nisi uno volumine ad hu c i n e d i t o , ad fiuein pe rd ux er unt, (l ia n c ediiiouem eleganiissimam nos secuti sumus a d desiguandos lo c o s, quos ex Aiistolele citavimus in hac opella nostra.) Pi'ae- teiea autem inter e os , qui singuli singulas disciplinas cur av er iu t,
T
Jam ve r o , his Je praesenti philosophiae Aristotclicac studio in universum adumbratis, ad cani cjuä partem, cui stikest doctrina illa de imputatione actionum, in qua ex p o n en d a liaee opella nostra versatur, nos convertimus. Eth icen dico. Hegelius autem ip s e , quantumvis praecla ra ei Aristotelem adituri debeamus consilia, in iis, quae E thic en sp ectant, justo brevior est, et ea ne primis qui dem lineis designavit. De hac igitur philosophiae Ari- s l o le lic a e parte omnium optime est meritus C a r o l us L. M i c E i e l e t u s , qui paene unicus, Zellio praeeunte, in E th ice pertractanda et illustranda versatus est. Studio enim e j u s , fatigari nescio, debemus non solum accura tam Ethicorum Nicomachcorum editionem, sed etiam Com mentarium in hunc librum, quod non minus philosophum, quam philologum dcccat. Ilunc autem librum nobis scri- bcntilius comitem fuisse viae nostrae peritissimum grato anim o profitemur. Praeterea autem, ut omittam opus culum is tu d, quod inscribitur: ”Die Ethik des Aristote les ili ihrem Verhältnisse zum Systeme der Moral ut-pote minoris momenti e t , paene dixerim , in transitu cor rasum , hic idem Micheletus edidit opus illud : ”Das Sy stem der philosophischen M oral,” quod quidem ut in re- centissima philosophiae moralis explicatione egregium o btinet lo c u m , ita etiam studio Ethices Aristotclicac erit
facile princeps est F r . A d . T r e n (1 e 1 e u b u r g i u s , q u i, ut alia e j u s , o p e r a lieic om ittam , El e m e n t a Lo g i c e s Ai u s t o t e l i c a b in
u su m scholarum edulit (Berol. i 8 3 6 ) , et Ar i s t o t e l i s d e An i m a
l i b r o* t r e s (lenae i 8 3 3 ) ad int er pretum Graecorum auctoritatem et
co d icu m fidcin recognovit commentariisque illustravit, quae ad Aristo- telicain loquendi consvetudiueii) illustrandam maximi sunt momenti. Se d mianum de tabula! Neque. euim tironem decet veteranos per- c e n s e i«, neque plena om nium > quae ad liane rem pertinent, r e - ceusio îustiluto nostro convenit*
Vf
fructuosissimum. Nam in huc opere conscribendo exem plum praebere voluit a u c t o r ,’ ut ipse d i c i t , quo confir metur veritas i l l a , praecipua
System atis
mom en ta et praecipuaH istoriae
systemata inter se re spondere : et idcirco cum systemale ipso historiam philosophiae moralis intime co n ju n x it, adeo ut singula systematis mom enta non solum in abslraclione e a , qua intra ipsum sysle m a ne cessario prodeant, sed etiam in pleniore co n cretio n e, qua iutra historiam, utpote principium systematis cujus- d a m, conspiciantur, diligentissime explicet. E x quo autem fit, ut pluribus locis in mentionem A ris tote lis in c i d a t , et Ethicen ejus ubicumque respiciat : praecipua igi tur Ethices Arislotelicae capita in hocce systemate philo sophiae moralis co m prehensa, vel potius dispersa in venimus *).*) D e qua re Mich ele lus, h a u d minus Arisloletica q u a m H e - geliana philosophia i m b u t u s , ipse nu p er ri m e di xi t haec bene : ” A r i s t o t e l e s u n d H e g e l können w ir a l s o , w ie h e i vielen ■Wissenschaften, so bei d er Psychologie,
je n e n
f ü r denU r h e
b e r
,diesen
f ü r denV o l l e n d e r
i h re r wissenschaftlichenG r u n d l e g u n g ansehen.” (
Philosophie d. subjektiven Gei
stes,
p . IV. Berl. i 8 4 o . ) Q u o igitur verius d ic tu m h o c nobis v i d e t u r , eo magis ab o m in a m u r sc om ma istud n u p e r ri m e a R o - s e n k r a n z i o n o n tam j o c o s e , q u am scurriliter d ic tu m :I n
-terpretirt H eg e l in Aristoteles z u r ü c k
/ ” Q u o q u id e m dicterio u t univ er su m ho d ier n u m philosophiae Arislotelicae s tu d iu m ali qu a n to asperius et inscite perstringere nobis v i d e t u r , ita p r a e c i p u e , n i fa llim u r, hu nc ip su m Micheletum p e tit, de cujus S ystem ale philosophiae m oral is m en tione m faciens haec v e r b a , m e r u m spi rantia o d i u m , nu p er ri m e e m isit: ” De r so oft an das Hegel’sche Sy ste m gemachten F o r d e r u n g , das Ge bi et d erh l o r a l i t ä é
Weiler cultivirt z u s e h e n , ist schon 1 8 2 8 du rch M i c h e l e t , was
vie le
,ivenn m an ihre lied en v e r n im m t
,g a r nicht zu
w issen sch ein e n
,in ziemlichen U m fa n g g e n u g g e t/ia n
.”Quamquam igitur nos non ii sum us, qui Michelefi
merita in Ethicen Åristotelicam maxima minoris aestime
mus v e l deteramus, non possumus tamen non confiteri,
eum lo nge ab ess e, ut omnibus desideriis satisfecerit. Nam ,
ne dicam de plena et accurata universae Ethices Aristote-
licae e x p o s itio n e , quam a Bicseo quo diutius ex specta
t a m , eo cupidius acceptam speramus, multa adhuc re
stant diligentius tractanda.
Omnium aulem maxime ne
cessarium nobis videtur, praecipua Ethices Aristotelicae
capita singulatim tractari, ct plenam eorum accuratamque
expositionem , ex ipso penetrali philosophiae Aristotelicae
elegantissim o desumtain, praeberi.
Singulis enim sic
recognitis recognitio Ethices universae facilis erit et e x
pedita.
Qua quidem in re nos et antea periclitati su
m u s , et nunc hanc nostram d o c t r i n a e A r i s t o t e l i c a e
d e i m p u t a t i o n e a c t i o n u m e x p o s i t i o n e m
qua-p . X X - X X 1 , Berl. l 8 4 o . ) Constat tamen hocce Micheleli S j s l e - m a philosophiae moralis, elsi non unicum, optim um certe esse e o r u m , quae hac iu re aetas nostra protulit. (De qua re vide sis receusionem hujus op er is, quam G a b l e r u s scripsit: ”
Jahr
bücher f ü r wissensohaftl. K r itik
, ” i 8 3 i , J u n i , N:o 1 1 6.) — Praeterea au tem lautum a b e s t, ut interpretatio illa philosophiae Aristotelicae ex altiore philosophiae Hegeliauae specula sil retrorsa , q u o d quidem Roseukrauzius verbis supra citatis innuere voluisse v i d e t u r , u t no n tam Aristoteles H e g e liu m , quam Hegelius A ri sto te le m illustret et amplificet. U t igitur iu sua philosophia m e n tis n u p er ri m e edita, ita maxim e iu hocce Systemate philosophiae mor al is Micheletus Aristotelem ubique respicit, et ita stu dium philo so phia e Aristotelicae optime adjuvit et incitavit. Nos sane pro be coufilem ur, Michelelum nobis saepe in hac opella nostra conscri be n d a dubiis et auxiis haerentibus auctorem fuisse id o n eu m , 1 1 0- bisque consilia dedisse, quae graue accepta haec opella nostra p luribus locis testatur.lemcuinque mi fi tuae, B, L,, censurae m o d e s t i a , qua pap
e s t , subjicimus *).
*) Nos trum erat co ns ilium , nunc continuatio nem opellae q o - strae : ” D i s s e r t a t i o A r i s t o t e l i c a m S u m m i B o n i N o t i o n e m e x p o - ? n e n s ” (Upsaliae 1 8 3 7 ) , pr ae ber e, quae q ui de m o m n e s , quae 1 e s ta n t, disquisitiones ethicas con tine re t, et in altero E thice s A r i -
stolelicae capite exponendo versaretur. Praecipua eni m ejus capita
d u o s u n t : alterum est notio S u m m i B o n i : alterum a u t e m n o tio V i r t u t i s . Sed et iniqua latine scribendi necessitas et a n g u
stia te m poris praefiniti hocce opus gratissimum perficere vetuit.
A rct ior ibu s igitur limitibus hoc opus nostrum circumscribere coacti non nisi gravissimam ejus pa rtem nobis tr ac ta nda m suscepimus. D ic o Aristotelicam de I m p u t a t i o n e A c t i o n u m d o c t r i n a m , qua e eo m ag is bac accuratiore recognitione digna nobis v i d e b a t u r , quo m in u s plerique historiam universae philosophiae scribentes d e hac
re d e b ita m et justam curam adhibuerunt. Hanc a ut em hujus
doct rina e egregiam dignitatem Ilegelius ipse tes ta tur, et u t ex judi cio tam praeclari viri huic opellae nostrae gratia q u a e d a m a c c e d a t , audiam us eum hac de re loquenlem : ” Das
B e ste
bis a u f die neusten Z e i te n , was w ir über Psychologie h a b e n , ist d a s , was w ir von Aristoteles haben; — ebenso d a s , was er ü b e r den W i l l e n , die F r e i h e i t , über weitere B e stim m ung en d e r I m p u t a t i o n , I n t e n t i o n , 11, s. f. gedacht hat. M a u m u s s sich n u r die Mühe g e b e n , es kennen zu l e r n e n , u n d es iu un se re W ei se der Sp ra c h e , des Vo rst ell ens , des De nkens zu ü b e r setzen w a s f r e i l i c h s c h w e r i s t . ”(G eschichte d. P h i
losophie.
2:r T h. p. 5 g 3 ) . — Qu am q u am igitur nostr am h a c i n re o p e ra m suo auxilio suaqtie industria m a g u o p e r e sublevavit MicheleUis, salis tamen superque mulla et difficilia n obi s fueruntrelicta. Michelelus enim non nisi praecipua hujus do ctrinae c a
p ita singula separatiin tractavit, et nusquam reliqua d u o , p i a e t c r E th i c a Nicoinachea , scripta, quae disputationes Aiistotelis ethicas c o n t i n e n t , respexit. Nobis autem fuit p ro p o s i t u m , u t to ta m h an c d o c t r i n a m, 1 continuo tenore p r o g re d ie n te m , ex ipsis Aristotelis sc ri p tis, om nia huc perlinentia nndhpie anxie et cuiiose c o u - q u iie u le s, diligenter et fideliier exponeiemus. L o ca i g itu r, quae
I W c in universum prae Iuli, ut ct hodiernum statum litter aru m A rislo lelica ru m , quoad per angustiam loei et »uslituitiim nostrum licuerit, in conspectu poneremus, ne- que mtcrila e o r u m , qui ante nos in hac eadem re ela- horavierinl, minoris nesliniarc vel prorsus ignorare vide r e m u r , propius accedim us ad id cap u t, in quo haec opella nostra versatur.
Q u e m a d m o d u m igitur Aristoteles in aliis disciplinis au c to r et magister generis humani non solum fuit, verum
dicu u tiur, parallela, u t alter alterum illustraret, ex diversis e th i cis Ariistolelis scriptis ubique cougessimus, et quod iu alio scripto deesse videb atur, id ex alio scripto destiinsiinus et supplevimus. Q u o c ir c a uos hac in r e ita versati su m u s , ut auctoiitalem et
fidem fere aequam tribus ethicis Aristotelis scriptis tribuerem us,
imprinpis autem Et h i c a Ni c o m a c h eA sequere mu r. Plemini en im n o n , qpii cu m Ethicis Nicomacheis Et h i c a Ev d e m e a et Ma g n a
Mo r a l eA c o m p a r a v e r i t, facile apparebit, haec tria elbica scripta
inter sie re ipsa s e m p e r co ncinere, verbis autem nonnum quam
disorepiare. Nos igitur hac de re prorsus adsentiinur Micheleto,
d i c e n t i : G en u in um est u n u m quodque horum o p eru m , sed ipsis sima Ar istotelis verba is procul dubio maxime servavit, qui N i- c h o m ach ea edid it: q u a m q u a m et reliqui Aristotelis verba saepe aut p l e r u m q u e servasse videntur} nam praeterquam quod tres libri Nicornaicheorum (V -V IS) in Evdemeis (1V-VI) recurrunt loti, qui saltem sint genu ini o p o r t e t , potuit ipse Aristoteles in diversis p r a e l e c tionib us hoc illudve magis aut minus explicare cl paullo secus
p ro po m ere. Ad quid exile igitur revocetur quaestio, q u odnam
sit geniuinum Aristotelis de Moribus o pus, vides.” V id e ejus
Co/nnnentar. ad E th , N ocom achea
, p. 2. De cetero c o n feras e j u s d e m :D ie E th ik
d .A risto teles
, p . 1-6, u b i C i c e r o n i s(D e F inibus Bon. et M a l.,
V: 5 . ) , S c h l e i e r m a - c l i e r i(G rund/, einer K ritik
d.bish. Sittenlehre,
p . 1 5 4 - 5 , ) et G a r v i i (inP ra efa t.
ad su a mE th . N icom ach. inCerpreta-
tio n en n
, p. 1 2-13 . ) placita recenset auctor et s u m m a m eorum eoncliudit} et imprimis A d . S t a h r ,A risto telia
, ititer T h . p . 1 0 8 - 1 i 5 .cliamnuiic multifarie esse p o tes t, ita etiam doclr inn ejus
de imputatione actionum praecipua c a p it a , de quibus re-
ccntiorcs juris criminalis periti diversimode disputave
runt multique errores viguerunt, jam ab eo v e r e con
cepta et recte difinita atque simpliciter ex plicata continet.
E o autem majore laude dignus est A rist o te le s , quo mi
nus alii philosophi, ante vel post eu m , huic doctrinae
operam aliquam navarunt.
Nara inter omnes p h il o s o p h o s ,
quod sc iam , inde ab antiquissimis tem poribus usque ad
Hegelium nostrum Aristoteles paene unicus e s t , qui hanc
rem aliquanto plenius et accuratius tractaverit.
Ilaec
autem , quam Aristoteli dehemus , hujus rei tractatio , ut
supra dix im us, idque Hcgelii auctoritate co m p ro b a v im u s,
non modo non exoleta est et aeternae oblivioni tr adenda,
sed ctiamnunc gravissimis speculationis desideriis satis
facit.
Quo igitur magis tractatio haec exp o sitio n e accu
rata digna nobis visa est *).
A t fortasse d ix e r is, hanc materiem ad systema phi
losophiae moralis non pertinere, et eam ju r e a philoso
p h is , his duobus e x c e p ti s , Aristotelem dico et Hegelium,
fuisse silentio praetermissam atque jurisperitis relicta m ,
de qua ii in contrarias partes disputarent.
Micheletus
autem omnem hac de re dubitationem tolle re et locum
doctrinae de imputatione actionum suum intra fines sy-
stemalis philosophiae moralis optime vindicare nobis
vi-*) Qu oni am nobis in hac expositione n os tr a con scrib en da , ne fines opellae nostrae transgredi v id e re m u r, no n licuit definitiones et placita r e ce utioru m juris per itorum cu m Aristotelicis co mparare ct castigare, delegamus lecto rem ad Michel elu in, in cujus Sysle-* mate philosophiae moralis historicam ha ruin n o tio n u m explicatio
ne m inde ab antiquissimis tempo ribus re pe tita m et usque ad
d e!ur *),
Kos
it»i (ui’, hujus nuclo iilale co n ten ti, et ne
lines Bmjus opellae transgrediamur, videamus id unum,
quem lo cum haccce de imputatione actionum disputatio
intra Eth icen Aristetelicam obtineat.
Hoc enim ct
in-*) De qua re vide iis ejus:
System d. philos. M orale
p. 17 — 1 8, et ipsam p r a e f a t i o n e m p. IV , ex qu o loco haec Ira n ssc in b im u s: ” Man sollte d oc h d e n k e n , dass die Lehre von d e r
j u r i d u s c h e n Im p u ta ti o n ganz ausgeschlossen bleiben müsste. D a jedoch e i u l e u c h l e l , dass in einer Moral von einer
moralischen
Zurechmung' zu spreche n ist, diese aber m it d e r
juridischen
do ch e:in ge m ei nsam es P rin z ip h a t , so fragt sich n u r , w elc her P la tz diesem P rin z ip e auzuweisen sei. Denn iu einem philoso phisch systematischen V or trä ge ist es u n m ö g l i c h , die A n w e n d u n g eines P r i n z ip s , ( und die juridische lind moralische Im putati on s in d A n w e n d u n g e n des allgemeinen Prinzip s der Z u re c h n u n g ), von dev Dairstellung des Prinzip s selbst zu t r e n n e n , indem die A rt u n d W eise d e r A n w e n d u n g ja aus der Nat ur dieses Prinzipes flies- sen mrass. N u n h a t die Impntationslehre a b e r , wie im Verlaufe des Brochs gezeigt w i r d , ihre W u r z e l lediglich in der Mor al, als d e r Emtfaltung d er subjektiven Freihet. E rs t hier findet also auch die rec ht lich e Z u re c h n u n g ihre philosophische Stelle und letzliche B e g rü n d u n g .” Q u o c u m conferas ej us dem : D i e
E th ik des A r i
sto tele s,
p. 7 3-7 4, ex quo loco non possumus quin haec pa uca traussco-ibamus: ” Diese subjektive F re ih e it, w o m i t der Geist des M e ns ch en nu n von innen heraus die O bjekt e b e s t im m t , d. h. die H a n d l u n g , ist d a h e r das P r i n z i p o d er vielmehr der A n f a n g d e r M o r a l . D o c h bet rachtet diese die Ha ndlu ng en der M e n schen n i c h t , insofern dieselben in grossen V er bindu ngen als V ö l k e r uiod Staa ten h a n d e l n , sonde rn d e r Menschen als dieser E i n zelnen. Di e T h e o r i e d e r H a n d l u n g e n , die Betrachtung i h r e rE o n n
u n d ihresM 'ese n s
, noch gan z abgesehen d a v o n ,w as d e r
I n h a lt
s e y , muss also als d e r n o t h w e u d i g e . A n f a n g s p u n k t d e r M o r a l zugleich d i e e r s t e B e s t i m m u n g i h r e s P r i n z i p e s seyn.” — Doctr ina igitur de I m p u t a t i o n e a c t i o n u m est prima pars systematis phiiosophiae in or al is, sen primus, vel infimus in explicatione libertatis subjectivae gradus.Rtifulio opellae nostrae j u b e t , neque idem a r
jpraesenlj
prorsus alienum videtur.
Aristoteles igitur indolem e l naturam v i r t u t i s in
dagaturus in lianc disputationem necessario i nci di t , qnae
quidem particula quaedam est universae de virtute dis
quisitionis.
Quae quum ita si nt , oportet sane ad i d ,
quod intendimus, summa liujus disquisitionis de virtute
universa breviter percurrere *),
* ) XJt consp ect um quendnm universae E thices A r is lo le lic aç p r ae b e a m u s , liaec pauca pra em one mu s. Aristoteles igitur in it iu m disquisitionum ethicarum ab eo capite d u c i t , u t definiat, qu id sit S u m i n u m B o n u m : quae q u id e m S u m m i Boni definitio ini tiu m est et finis ethicarum d is q u is it io n u m , et totam p er me at E th ic e n. N a m q u e S u m m u m Bou uin ita definit Aristoteles, ut s i t : f
k x t ’ x p i r y v iv ß/u> riK ilu ', ( E t h . Nic om. I : G: p. l o g 8 , A , 1 5 - 18. Cfr. dissertationem nostram de A r i s t o t e l i c à S u m m i B o n i n o t i o n e , p. 1 1 - 3 6 ) . A d hanc au t em S u m m i Bo ni definitionem plenius exp lic and am et illust ran dam di sq ui si tio ne m de V i r t u t e hom ini s propria ing reditur: quae q u id e m est alterum caput Ethices A ri stotelica e, sed tamen priori s u b j e c tum et int im o nexu conjunctum. ( E t h . N ic o m . I : 1 3 : p. 1 1 0 2>
A , 5 : s m t J' iiTTiv t) t v (S'ct i /u o v lot t Tts x * » 1
t/. p i r ;; v r e X t l u v , n t p 1 oe p t t n s I n i a y i n t r t o v ' t x % a y u p o o T a i S X v ß f X r i o v x u i ir t p t T V S t v f i u i / u o v i x s 3 tj w p ! -
c x i / x f v . ) — Ja m vero Virtus est d u p le x : altera M o r a l i s ,
altera aute m I n t e l l e c t u a l i s ; et de utraque singulalim d i s p u tat. T o ta aulein de virtute Mot ali disquisitio duab us absolvitur partibijs : qu ar u m prior disputationem de virtute Morali lii u n i
v e r s u m ( n o n t i ), posterior de s i n g u l i s ( ^ i p ' s x x a r t j s ' ) vi rtu ti bus Moralibus continet. Disquisitio illa universalis de virtute M o rali incipit ab E t h . N i c o m . I I : l , et coiiiiuuatur usque ad 111: 8 : p . i l i 4 , B , 2 6 : « 0 1v V / x i v o v v n t p i t u o/ x p n u i v t / p t i T u i i j / x t v k, r . X . ; haec autem singularum virtutum Moralium d e
scriptio incipit a b E t h . N i c o m . I l l : y : p. 1 i i 5 , A , 4 : x v x -
V i r t u s , ut a notione eius tnaximo universali or-dinmiui', est
o ptim a di positio,
velha b itu s,
velpotentia
iv iïx moti n u n ’ y.. r . X . , et continuatur usque ad V: t 5: p. l i 38, B , 13 : i t f ç i fuifv r.iiv i;xx>oov.y< **1 t io v c t W w v r ou v y 3 i -
y. a) v «t p « t a> y S ‘ujp/VJtu rov r^ o nov to o tc v . line vero de vir- liite M o r a l i d is q u isit io ne finita, de virtute Intellectuali disputat ArisloUeles E t h . N i c o m . V I: 1, usque ad cap. i j . p. i i 3 , B , i ■& : T t t t f v ovj fiJTiv r (p o o i y a ‘ < xui y tro w toe, x x l n t g i tt/'-c« tK'AVfg c r v y % x v t t o v o x , x x l ort « X X çv r y s t p v y y t juoçioVi u o t r y s t u r i g x , rVofjTut, T a n d e m igitur indole et ua - tura uilri us qn e, t u m virtutis Moralis, tum Intellectualis, cognita et p e is p e ic la , de m u tu a earum ra tio ne , disputationem Irene de Vir tute aid e x it u m p e rdu ctu ru s, disserit. (Eï h. N icom. VI; i 5 ) . — ■ Jam vtero in d o le V i r t u t i s diligeulissime perquisita, ad definitio- nein S u m m i B ■> u i sen B e a t i t u d i n i s plenius illustrandam revertittur Ar ist ote les ( E t h . Nicom. X : 6: p. 117 6, A , 3 o : i î o y u f v u t v iïi TU!V TTtOt r o s X Ç t T X S Tl x x l Ip t X / o t s x x l y i 3 V Ui < , X 0 I Tt 0 v 7T ê ç i t v 3 c t i p , O v i x S T V Tt <a i i t X
5
i 7 v * u v « X X ß 0 t, a 1 o ,i t X n ç 3 f t g >1 u i v X a v t TOjUturi x v t î y nXo/ of - Cfr. dis sertationem nostram supra citatam p. 4 5 , not.)
U t ig it u r in V ir tu t e, ita etiaiir in S u m m o Bono sen ipsa B ea t i-tudine duplicitas qu aed am inesse videtur. Beatitudo en im est
a n i m a a c t i o s e c u n d u m v i r t u t e m e j u s p e t f e c l a m : et ea B ea - litu do polior e s t , quae irr actione praeslantioris A irtutis est sila. Virtus autem anim i pra estantissima est virtus I n t e l l e c t u a l i s , e t quidlem S a p i e n t i a ; et idcirco s u r n m a hom inis et a b s o l u
-t i s s u n a Bea li lu do a g i t a t i o n e m e n t i s et p e r s p i c i e n t i a v e r i continetur, i. e. iu ipsa c o g i t a n d i e x e r c i t a t i o n e est sila. (Et h. N ic om . X : 7: p 1 1 7 7, A , 1 1: tt i ’ i e r , v y Ivix tfMovlx x x t ' x u i r y v i d o y n x , evXoyov x x t x 7 y v x o u
-> . r/ V ~ , f >
r t a r t y v u v r y à XV t t y t 0 v x p t f f r o v. x , t, X; y t o v t o v
( sc. t o o r o v ) î v t p y » t u x x r x t y v 0 i x t i x v u. § t r y v i t y
uv y tt X t [ x t 'j i x i pxov ! « . Cfr. dissertationem nostram p.
4 6 - 4 g ) . A b hac vero Bealitudiue
secunda
est e a , quae in actio ne virttulis M o r a l i s est sila, et a c t i o n i b u s h o n e s t i s con tinetur.. (E t i i . Nicom. X : 8 : p. 1 1 7 8, A , y : i e v r i p o o s tf*om nino omnis r e i, cujus est usus aliquis vel o p u s , i. e,
b o n i t a s seu h a b i l i t a s ctijuslibct re i, quae iu eo po
sita e s t , ut haec r e s , qualis esse d e b e a t, talis quoque
s i t , et idcirco öd munus suum rite praestandum optime
aceommodata.
Unaquaeque igitur res suam habet p r o
priam habilitatem seu optimam dis positio nem, quae qui
dem ejus est virtus.
Sic oculi virtus in eo est posita,
ut acies ejus a natura sit vigens et acuta: et similiter
in reliquis *).
J i i l g y t i o t t ti v 5 p u it t X u. /* y.. r . X. Cfr. dissertationem no st ra m p. 5 0 - 5 a) . Quocirca s tun ma hom inis ct absolutissima Be alitudo iu m e n t i s a g i t a t i o n e se cun dum virtutem ejus p r o p r i a m , quae est S a p i e u t i a , vè rsa lür: secunda autelil ad di gn itate m Bealitudinis ea e s t, qtiae ex virttite M o r a l i pro fe c ta , a c t i o n i b u s h o n e s t i s cont inetu r: quar um q u id e m illa paene
d i v i n a, haec nutem mere h u m a n a est. T a n d e m vero ad Bea- ti tu di ne m desideratur f e l i c i t a s i n r e b u s e x t e r n i s utpole c o n d i t i o , sine qua vita exsistere beata no n possit. ( E t h . N icom . X : g : p. i l 7 8 , B , 3 3 1 l 1 tj a 1 1 dV x x i r n s è h t 0 s e v y y. * -
ç i at s *' v t i . h. r . X. Cfr. dissertationem nostram
p . 5 4 ) . — Habes igilut descriptionem Ethices Arislotelicae br e v iter deliueatam : sed tamen veram esse et accuratam adseverare a ude m us. Q u o d si hunc nostrum Ethico rum N i co tna ch eo rum con sp e ct u m comparaveris cu m e o , quem praebuit pleni ssim um M i - cheleius in suo
Commentario
a dE th . N icom .
P . X V - L I L , facile appar ebi t, Michelelum in ipsa divisione Ethices f u n d a m e n tali errasse, eumqu e libidini suae vituperabili ubique m o m e n ta diducendi et dividendi plus justo indulgen tem Aristoteli schematis m u m max im e form al em et extrinsecus im p o rt a tu m obtrusisse.*) Defluilio haec virtutis, qua notio ejus m a x im e co m m u n is c o m p r e h e n d itu r, in Et ii. Nicom. nu sq u a m o c c u rrit , ubi A r i s t o t e l e s , a disputatione de S u m m o hominis B o n o ad ha nc de V i r t u t e disquisitionem continua oratione p r o g r e d i e n s , a virtute h o m i u i s propria statiin orditur. Qu on ia m a u te m t u m iu Et h. Evdem. , tu m in Magn. Mo r a l. , q u o r u m oratio utpote magis d is
-N u n c autem non nisi de h o m i t t e , qua tali, quae ritur: e t proinde solam h o m i n i s v i r t u t e m heic respi cere et exquirere oportet* Hominis autem virtus est du ple x : a n i m i vel c o r p o r i s . Atqui de
propria
hominis virtute disputaturi solama n im i
virtutem spectare solent. Quocirca v ir t u s , de cujus indole et natura nobis nunc est q u a erendum , ea e s t , quae, utpote hominis propria, suam i n animo habet sedem. Quae quidem virtus ho minis p r o p r i a , si eam in universum definitam v e lis , esta n im i h u m a n i optim a dispositio, seu habitus ejus a d mu*-
/i u s
s u u m rite p raestandum optime accommodatus
*).soluta liber io rem et penitiorem notionis explicationem admittit, d e finitio liae c Virtutis in universum repetitur, haud dubitavimus ex p o si tionem no stram ah hac notione Virtutis maxime Universali, t a m q u a m a ca pite, ordiri; praesertim quum Arislotelicae philo so ph andi m eth o do optime conspiret, ex notione tam tenui et empirica quasi ratione extrinsecus adsuinla initium explicationis
cepisse. Ja m v e r o , quod ad hanc ipsam Virtutis definitionem,
qu à t a l e m , allinet, ( E t u . Evdem. I I : i : p. 1 a 1 8, 11, 3 7: Tocîjrot öb; 0'j t w s v n o x i tv ij « x a i m p ! <x p 1 r } /s , ori t o r i v yj ß t X r i ar t tj J' < t l J t a « s y ‘ f 1) J ' v v c t M i s S t x e r u v , o<juiv
i t f r i t u x g y t j i s y i p y o t ’ x. r . X. M agn. M o r a l. 1:4: p i l 8 5 , A , 3 7 : w( y i v ov» x n \ w s l i n t v , earriv rj x g t t y f ' £ t s y
ß t \ r lar t y x . t . X . j , p rim o obtuitu facile animadvertis, A r i
stotelem hoc loco ita usum fuisse notiouibus : H i x S i a i s , i 'i j i t et i ï v v t x . y , i s , ut jure quodam autumare posses, eum nullam in
te r hascie notiones statuisse differentiam. Est tamen differentia
h a r u m motionum haud e xigua, de qua paullo infra suo loco erit d i c e n d u m : et hanc inconstantiam sive A ristoteli, sive alii hujus operis editori eo libentius rem ittimus, quo verisimilius videtnr, e a n d em esse prorsus temerariam vel casu oblatam. Na m non nisi h o c u n ic o loco inconstantia haec occurrit: aliis autem locis, iis— qu e perp.Iuriruis , Virtus dicitur esse i ' i t r .
*) E t h . N ico m . I : 13 : p. 1 1 0 2 , A , i3: i t t g t x g t r y s i / Ti CTHt nr i ov ocy d ’g u it l v y s è t j \ o v o r i ‘ x x i y x g r x y x S o v x y
-Quamquam igitur lia o c definitio virtutis hiitnanaö
vera quidein e s t , sed lamen eatlem nu» csl satis «evidens
et accurata.
Ut aulem virtus liouiinis propria
a cura
tius definiri poss it, animum humanum intueri ct co gno
scere oportet.
At vero hujus loci non e s t , totam de
animo doctrinam pertractare: et cognitionem ejus ad in
stitutum nostrum accommodare oportet.
Ad id autem *
quod nunc in tendim us, uti liceat distinctione illa paene
v u l g a r i , secundum quam duo secernuntur a n im i humani
el em en ta: alterum I r r a t i o n a l e ( r î ÜXo/ ov' ) , R a t i o
n a l e (to Xcyov t x ov) alterum *).
3 p tu *r
ivov
rovy.iv xoci
t j j veviïxiyovictv ct nbgwi rt vvi n
ti'v oè "kiyofA.iv uvü giunivyv ov r»v to v cr tu u « r o s uXXx rt/v
r îj < 4* v X V 1 ' y'xi Tr'>l tv 4oi‘y.ovi Av oi 4/vx>is ivigyetuv
Xi-*) Mack. Moral. I: 4 : p. i l 8 5 , À, 5 8 : xXX' touit ov%
y o a t v .
Ç/ot ,u t v , i t s
4v o f o i g y i ï i y p n u i v i j , t î s r e X o y o> v i '% o v
n u i c c X o y o v .— Eth. Evdem. II: l : p. 11 1 g , B , 2 6
: y i r x t x v t u vregl 4>VX*1S Sew ptjrio v’ t] y x g u çe rti (£1'X*is, ov y . x r xEx Lac igilur iliflfcrenlia, quae in animo inest,
v ir
tutis
q u o q u e tlislinclio nascitur. Nam ulntnique aniiniS o X o Ÿ ‘ c y. o i o v X o'y i a y. o v «XX* o g î * r w i y.ui n u 3 >/ - /U a r ouvm v v oc y x yj u g ot t « h * X ,* tv TCC ■**- E t h . N ic o m . J : i3: p . 1 1 0 2 , A , 2 3: SiwgVTtov S i xst< rw noKi- n r . l ÿ r . i g i S v v y t / f , d t U i p t j r f o v S i T 0 'J
7
w V y t i g l V , n u i i ( L ’ «■/OJ
6
V
t X U V U S f ~ c X t l j/77
g0
* f T U 1 3 ~ < I > I Ç V T O V / U t V t i T O ' / K g t n titXuov l ^ x v . o i ß . Z v i çycvSeoT i got î uf h t ! 7wv wg.aiiuivtov. X i
-ÿ i r u i Si' K t ç î u\jTi]S * u ! tv t ' j 7 ( f f ü t t p t X o 7 s X i - y o ï t
tx ç x o v i t u c iy tu , x a t x f f ’o’i’éov u v r c ïf * c / > v t o juiy u ^ o y o v
u v r q t l i a i , t o Si X o y o v î % c Vv t . À. — Quainquaili trausscrip tio haec nimium supervagatur , ci, iniqua opellae angustia m o d e r a tio n e m ju beu tc, leclurem od Aiiatoulem ipsum delegate
licent. A d r em ipsnm aulein illustrandam haec pauca admonere
volum us. Aniii.its igiiiir lm in a n u s, i!c cjito uuo ulme quaeritur, inferiores a m b a s an im as, sive animae potentias, ( i j (~)ptv7iKov
dico et r o A it S u t ih o - .') * suo complexu ita continet, ut ca ani m a e p o t e n t i a , quae ho m ini est peculiatis, (et to /\-cao<l7‘xov
a p p e l la tu r), illas tibi substruat, tamquam materiam -E*
quo est i n l e llig e n d u m , d u o isse animi humani e l e m e n t a :
u n u m I r r a t i o n a l e , R a t i o n a l e autem alterum ; quorum qui d em ea est ra tio , ut n eultuin abesse possit, neque hoc illud de st r u e r e , sed sibi substruere debeat. i r r a t i o n a l e autem auiini e l e m e n tu m , q u o d animis illis, V ' e g e t a t i v a et S e n s i t i v a , c o n t i n e tu r , fons est, ex quo omnes animi perlurbatioues et ap petitiones ( Jx i3i>fuîui ) profluunt, et in hoc vovs nou nisi
p o t e n l l â ( S v v u p - ii ') ii-.est. E x quo efficitur, elementum hoc i r ra t i o n a le , qua talc, to p e r s quidem esse rationis ( Xoyov ) : parti
ceps ve ro rationis et fieri posse, et vere esse, dummodo ele
m e n t o Rationali subjiciatur. R a t i o n a l e autem animi elementum est i d , in quo dem um vov< a c l u ( ivigyiic?') adest, et munus ejus est d u p le x : ex altera nim irum parte cum elemento Irratio nali cohaeret, et perturbationes ejus appetitiouesque sibi obtempe rantes tenet : ex altera vero parte a commercio omni cutu ele m e n to Irrationali piolSHS YÜSat Et ili Sg Ißlllfil (lü S O n clti-d i l u r . Illa igitur agitatio, qua meus (vsvr) appetitiones irratio nales rationi ( o g3ip Xoy^j) obediçntes efficere pludet, est a c t i v a
humani elcmenliim, (( um Irrationale, (inn Raliotide), suaiu habet optimam dispositionem sen propriam Mrlit- t e m , qua quidem in munere suo rile fungendo c](ime versatur. Optima nimirum elementi Irrationalis disiosi- t i o , seu habilitas ejus in eo c onsistit, ut appetitiones ejus rationi obtemperent; qua quidem in re
consvetudo
(I'
5os)
etmos (>t'
5os)
maxime dominatur, unde hanc vir tutem M o r a l e m(ccftrtjv yStxvv)
appellare liceat. Opti ma autem elementi Rationalis dis positio , scu lial>ililas ejus in eo consistit, ut et ratio(Xoyo<)
appetitione} sibi obtemperantes teneat, et mens(v>v
-) in se ipsa sit, at- que in studiis scientiae cogitationisque optime versetur. Ilaec igitur dispositio seu habitus potissimum acogitan
do
medilandoque suum ducit et initium et incrementum : quare eam virtutem I n t e l l e c t u a l e m('xgtriiv Siocvovn-
xÿv)
jure nuncupaveris. Quocirca perspicuum e s t , virtu tem animi humani pro duplicitate e a , quae in animoseu p r a c l i c a ejus func tio: c t , quia v o v s, du m hoc suo munere f u n g itu r , iu iis versatur, q u o ru m principia vaga su n t et muta
bilia (üiv ccï i y jfx c v r e tc x X X u s , et de his ratio
cinatur ( X o y l & T x t ) et consultat, hanc mentis functionem r o A o y u r r i x o v appellare licet. Ilaec vero ag itat io, qua utitur m e n s , dum in se ipsa c oncl ud itur , est c o n t e m p l a t i v a seu t h e o r e t i c a ejus functio: e t , quoniam vovs, d u m in se ip se, sive in pura, ut ita d i c a m , cogitatioue ver sa tu r, ea co ntem pla t u r , quorum principia immutabilia sunt et fixa ( r c t /uv i v S i ^ ô -
/uivoc x XXu f i ' x ,lv} > atque n ititu r, ut ad veram scientiam { t n t - crrty.t]v) perveniat, hanc mentis functionem r o E n i cr i *] f/. o v i - x o v nuncupat Aristoteles. — Se d isthaec de an im o hum ano ad
institutum nostrum sufficere videntu r, et lectorem delegamus a l E t h . N i c o m . I: l3 ; V I : 1 - 2 , ubi omnia ad hanc rem per ti
n e nt ia diligentissime explicata iuveniet. Cfr. Dissertationem
n o s t r a m supra citatam, p. 41-4 2; et T r e n d e l e n b u r g ,
Commen
ipso iiieraf, esse duplicera : alteram Moralera, Intellectua
lem altcrara ; de quilnis singulis jam est disputandum *).
*) E t h . Nicom. I: 1
3
: p. l l o3
, A ,3
: i t o g i g t T x t i ixxi
i)x g t
t ij k x t xr i j v i i x Cf i o g x v
t av
ty
v ’Xt yoyt v y x g
u v t u v t o is y i v i i av o n
ti
hx s
t x si i y 3 t x x s ’ ao(f )ixv xxi
( pgovt j ai v i i x v o y r i x x s , i X e v 3 i g i c T t j T X i i xxl a uÇ) g
o*
a v v y v y 3 i x x s .
P ro duplicitate igitur e a , quae in animo h um an o i n e s t, v i r t u s quoque hominis est duplex: M o r a l i s et I n t e l l e c t u a l i s . Ibid . I I : 1 : p. i i o3
, A , i b i i i r r y s i it
tj s X g t t y s o v a y s , t ys y i v i i x v o y r i x y s rys i i y 3 t -
X >]
s
,y y i v i i x v o y r i x y ro xXiTov
exi t i x a x x X i x s i'y n
xxl
ty v y iv ter tv xxi r y v x v ^ y a t v , itontg tyittiçlxs ittrxi
xxl ygovov
• t)i i y 3 t x y
i gi ' 3 o v s
n tg iyivtr ui,
ro3t vxxi
r o i v o y x i'ayyxt yiv.gov nagivxXTvov x n o
rovi'3ov<.
E xhis autem se quitur, Aristotelem
duas
a se invicem separatass p e c i e s virtutis humanae statuisse. N am virtus M o r a l i s , quae optima est dispositio elementi I r r a t i o n a l i s , ex
more
etCOn-
s u e l u d i n e ortum habet, et huic subsunt T e m p e r a n t i a et reli
quae virlittes, quae in appetitionibus moderandis versantur et ad inoies pe rlinen t; virtus autem I n t e l l e c t u a l i s , quae optima est
dispositio elementi R a t i o n a l i s , ex
doctrina
etcogitatione
su u m potissimum ducit in itiu m , et huic subsunt P r u d e n t i a et S a p i e u t i a . Dicit uempe Aristoteles ipse M agst. M o r a l . I :
5
: p. 1 185
,
B ,5
:
t v y i vit) Tig
X o y o v i ' y o v T tiy y lv tr x i
( P g o v y a i s , x y y ’v n x
,
a o ( p i x , t v y x 3 t i x , y v y y y xxi
t xt
oi X V r u
,
iv i i t ig x X
o yig x v t x i a i x g
tr x i X t y o y t v x t ,
a w ( p g o c v v y , i i x x t o a v v y ,
x v i g i xxxi %axi xXXxi t o o
y 3 o v S ioxovcuv inxivtrxi
t l v x t . Similiter etiam dicit E t h . E vdem . I I : 1 : p . I 2 2 0 , A , 4:x g i r y s i t î ' i y i v o , y y i v
y 3
1x
>1y i i i i x v o y r i x y ,
ln xi vo Zy.iv y x g ovyovov
t o v si i x x l o v
s,
x XXx xxi
t o v sa v v
t r o i s x x i t o v sa
o(pov s ’
x . t .X. inti i at i i x v o y r i x x i yiroi Xoyov, xi
y i v rotuvrxi
r o v X o y o v
V yo v r
0 s , 0 1 7F i tx x
ti x
0 vt a n r ys <lvyys
y X o y o vt y t t
, a !i i y 3 i x x i
tov
XX.oXov 3
7] t 1 xov i i
x u t x(pvTiv mg Xoyov i y o v T i ' x. r . X. Ibid.
4
: p. 1 2 2 1 , B , 2 7 :y i T X t x v t x X tx rio v o n i n 11 i y i v o y i g y r y s < J / v y y f f x x i x i x g t t x 1 x X T x t x v t x i i y g y v t x t x x i x i y i v
j 4 .
Ïii ilolîtfne viriitîîs M o r a l i s definienda ila vcf-»
satur
Aristoteles, ut
p r i m u mexquirat ipsum
g e n u s
virtutis universae ( r / }<jn» >
] uoiti/ ry
idque in
eo p o n a t, ut virtus in universum sit Ii a b i t u s
qui
dam : deiiule autem, ipso genere p o s i t o , ail d i f f e r e n
t i a m , ut dicunt, s p e c i f i c a m progreditur et exquirit,
qua in re virtus
Moralis a reliquis virtutis speciebus
differat
(tto /x t u ££“ ) > fJu;i0quidem differentia
virtutis
Moralis specifica in eo est p o s i t a , ut virtus Moralis sit
m e d i o c r i t a s
ea in actionibus et appetitioni-*
b u s , quam r e c t a r a t i o ( o&Sos \ é y , s ) sen P r u d e n t i a
praescribat, ct agens i p s e , d e l i b e r a t i o n e
f a c t a , sibi p r o p o n a t .
P x quibus sequitu r, ut haec
tota de virtute Morali in universum disquisitio
i r i b u spraecipuis contineatur momentis *).
y . r . X. ct i JV t o v t i c X o y o v , o ► r o t o g t i i V x . t . X,
•— Qu od si igitur s u m m a m h o r u m o m n i u m paucis c o m p re h en
d im u s, Iiaec feie esi. Di\isio haec virtutis humanr.e in duas
species, Moralem ei In te lle c tu a le m ,
triplici
nititur fu nd am eu lo : 1:0) p s y c l i o l 0 g i c o , quod nb ipsad uplicitate elem entorum ,
quae in animo liuinauo insunt, d e s u m it u r : 2 : 0 ) i n i t i o et u r ti i hae villulis species sunt diversae, siquidem villus M o r a l i s exconsvetudine
etm ore
, I n t e l l e c t u a l i s aute m exdocLnnct
etmentis agitatione
enascitur: 3: o) o p e r e ct l i n e sunt qu o que diversae, siquidem opus et finis virtutis I n t e l l e c t u a l i s estveritatis indagatio
seuperspicientia v e r i
, M o r a l i s au temappetitionum m oderatio
, ut rectae rat io ni conveniant. Quib us addas q uar tu m , si vis, differeutiam illam in ipsa S um m i B o n i notione, quae hac virtutis divisione in duas speciesni titur. Nos igitur Aristotelem ipsum fideliter sequentes hanc
adu mbrationem nostram ita instituere v o l u m u s , u t , virtute M o r a l i et I n t e l l e c t u a l i
singulatim
spectata, d em utila
d e m u m har um
connCxione
dicamus.*) Tota nemp e, ut autea dictum est, haec de virtute Morali di sp u tat io duabus absolvitur partibus : q u a r u m p r i o r disp ut at io nem
a.
Omnium igilur primum quod ad g e n u s virtu
tis u n iv e r s u m , seii ipsam e s s e n t i a m virtutis universa
lem a t t in e t , ea cognoscere oportet, quae in animo in
sunt.
Haec autem
tria sunt: a f f e c t u s ( *
p o t e n
t i a e
(Jvvoc/uns') ct h a b i t u s
ex his igitur trihus
unum a liq u o d necessario erit virtus.
A f f e c t u s dicun
tur ea o m n ia , quae dolor aut voluptas insequitur (oXar
oTs VrceTMi tjfovt) I) \vnn'): cujus quidem generis sunt appe
titio, i r a , limor ct horum similia. P o t e n t i a e autem
ea nu n cu p antur, per quae a d hos ipsos affectus pro
p en si sum us et a p ti
us nuSijnxoi rovruv) , i. e. ca
paces i r a e , timoris aliorumque affectuum.
H a h i t u s de
nique i i su n t , per quos quisque se bene aut m ale h a b e t
erga h o s ijisos affectus ( x z S } us ngos t
x ttu^
tji ’%o/u.ev
tv t) xuxw s): bene, si mediocriter (/ufaws') afliciatur, sin
autem
ve h em en tiu s (eripofyus') aut remissius ( uvu/ulvus) ,
m ale *). — Jam vero nec virtus, neque vitium est a f
-de viulutLe Morali i n u n i v e r s u m ( E t h . Nicom. I I : l , usque ad I I I : 8 ) , p oste rior au tem de s i n g u l i s virtutibus Moralibus con tinet
(1
bäd. I I I : g , usque ad finem libri V:ti). Illa igitur d e u n i v e r s a virtute Morali disputatio t r i a continet praecipua m o m en t a , quae q u id e m iu notione virtutis Moralis insunt. S u n t autem haec : «)) H a b i t u s : b j M e d i o c r i t a s : et c) S p o n t a n c i t a s ; de q u ibus singulis jam est dicendum.") E Ith . Nicom. I I :
4
: p, i i o5
, B , 1 9 - 2 8 : u n a Js t x v-r u t » i t T T i v tj u p i t 7] C y . t n r l o v , i n i i ovv t u i » Tt y
y i v t y. i v * T g ! u l a r / , n u. $ tj , i ï v v û / u i t s , ? £ i i s , rovriav uv t i t \ ' n 7] u ç 1 t 7] • X. r . X. Cfr. Magm. M o r a l .
1
: 7 :p . I I 8 G , A , 9 : jUtTU TDIVVV TOVTO Ûll ß o v “ko/U t *0V< t l n l i ’vTO t / i t r .j iy y ù g î T v ». t là y e u t t Î v u 1<jtI t ù . I v
r.tt
4' v K Vy i v 0 u 1 v u . l ' o n è &J y i v i T u i t u i / t u . 71 « $ 7] , o v y u y . 11 s ,
i % 11 s * U S T I è i j Xo v o t i t o v t w v uv t i iî'>i u g i r i j . V. . T. 1. D e çetero b a c d e rc vide sis M i c h e l e t i C o m m e n t a r , a d Jil/i. N i c o m . p. I 0 8 ; et T r e n d î l e n b t j r g , C o m m e n t a r , a d A r i s t o t e l i s d e A n i m a l i b r o s, p. 1
4
9 -5 1
. — E a ig it ur , quae def e c t u s aliquis.
Primum enim propter solos affectius nec
b o n i, nec m a li dicimur, propter virtutem vero viti umquc
m a x im e : deinde autem propter solos affectus ne<c
lau
dem nec vituperationem accipere solemus, propte:r vir
tutem vero vitiumque laudamur et vituperamur: tamdem-
que affectus
sine proposito (àngocaçiruis) m o v e n t u r , vir
tus vero vitiumque non sine.pro posito ( o
vx £vtv mpouipi-
a iu s) exsistunt: postremo
autem per affectus
m overi
(xtviTcrSoa ) dicimur, virtus vero vitiumque est affectio
q u aed am , secundum quam certo modo
disponim ur et con
formamur
(JixxiTaSxt nips') *). — Propter haec auttem ea
dem nec virtus, neque vilium est p o t e n t i a aliqua.. Nam
propter solam affectuum potentiam (r o Jt
nuoitau m fu x 1"1
uxXüs) neque boni aut m ali dicimur, ueque la u d e m aut
vituperationem accipimus v praeterea autem hae ip sae po
tentiae
a n a tu ra nohis insunt (üwxroi iajuiv (pveii) , virtus
vero vitiumque, minime **). — Quod si igitur virRus nec
vi rlule Morali dissolute disputantur inde ab initio Lib.. I I : d i , e x o r d i i seu p r a e f a m i n i s loco s u n t , et s u m m a m e o r u m Ari stoteles ipse bis paucis c o m p r e h e n d it: s n /uiv oiu fct t/v ii’ ocgtrijTilgt tj^otxs noti \vn u s
xott ori i i cov ylvtrai, in o tovtiuv
mxI oiviiTXi Kotl (pb’ilgiron juf W7CSVTUs ytyo/ufvwv, xett on f i
uv i y l v t T Q % irtg't TotiTOi xml i n g y i ï ^ tt g y o ’S u . (1. c. 2: p. 1 l o5,
A , S
3
-15
). — Ho ru m a u t e m , qtiae Aiisloteles h e i c p r aefatur, qu id q u e stio loco iuterponere volumus.*) Ibid. p. l l o
5
, B , 2 8 - 1 1 0 6 , A , 6. — Cfr. M i c i i e l e t i-
Commentai', a d h. I.
p. 1 0 g . Affectus, ut o m n i a , quaea
na tu râ ac c e p im u s, non e nobis p e n d e n t , et quâ taies n e c boni au t m a l i , nec laudabiles au t vilurabiles p e rse
s u n t ; s e d tu m d e m u m boni mali ve exsistunt, q u u mcerto quodam m odo
affici an tu r h o m in e s: b o n i , si intra m o d u m , m a l i , si v eh em en tius aut remissius afficiantur.**) Ibid. p. I I 0 6 , A , 6 - 1 0 : i y u b o i <
