• No results found

Dissertatio de notionibus religionis, sapientiæ et virtutis earumque inter se nexu. Qam ... p. p. Mag. Christoph. Jac. Boström ... et Carolus Camillus Oldenburg Stip. Jernfeltz. Suderm. Neric. In audit. Gustav. die XVII Apr. MDCCCXLI ..., P. IV

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Dissertatio de notionibus religionis, sapientiæ et virtutis earumque inter se nexu. Qam ... p. p. Mag. Christoph. Jac. Boström ... et Carolus Camillus Oldenburg Stip. Jernfeltz. Suderm. Neric. In audit. Gustav. die XVII Apr. MDCCCXLI ..., P. IV"

Copied!
34
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

d i s s e r t a t i o d e n o t i o n i b u s R E L I G I O N I S , S A P I E N T I Æ E T V I R T U T I S

EARUMQUE INTER SE NEXU.

QUAM

VENIA AMPL. FACULT. PUILOS. UPS.

p . P .

Mag. CHRISTOPH. JAC. BOSTRÖM

Scrcitiss. Principii». Ilereditar. a Studiis.

Prof. Reg. £ Philos. Adjunct.

ET

CAROLUS CAMILLUS OLDENBURG

Stip. Jcrnfeltz. Suderm. Ncric.

IN AUDIT. GUSTAT. DIB XVII APRIL. MDCCCXLI. n . r . m . s.

P. IV.

U P 8 A L I A E ,

(2)

G R O S S H A N D L A R E N

O CH

r i d d a r e n a f n o u d s t j e r n e-o r d e n HÖGADLE S i S A M T IIÖGÄDLA 2K Û ® t t i * E M G E I .

med vördnad

Ulltjifvcnltel

eynadt

« /

(3)

q u e v i t a e c o m p o s fit p l e n i o r i s q u a s i m a g i s q u e d e t e r m i n a t a e , si m e m b r u m seu m o m e n t u m s it s o c i e t a t i s c u j u s d a m h u m a n a e , q u a m si v i ta m e x t r a h a n c d e g a t s e g r e g e m a c s o l i t a r i a m . E t q u o p e r f e c t i o r i s s o c i e t a t i s fit c o n s o r s , v e r i u s q u e s u u m i n e a l o c u m i n t c l l i g i t , e o m e l i o r e m s e n t i t s u a m i p s i u s v i t a m e t d i g n i t a t e m . H i n c a d m i r a t i o e t c a r i t a s , q u a o p t i m u s q u i s q u e a liu m p r o s e q u i t u r s e ip so m e l i o r e m , h u j u s q u e v i ta e s u p e r i o ­ r i s m o m e n t u m fieri a v e t , i d q u o d p r a e c i p u e in p e r i c u l i s c e r n i t u r . A t q u c h i n c e ti a m c a r i t a s e r g a s o c i o s , c i v e s , i m p e ­ r a n t e s , p a t r i a m , g e n u s h u m a n u m e t d e n i q u e m e n t e m i p s a m d i v in a m . Q u o d si i n n o s t r o h o c m u n d o r e l a t i v o r a t i o h a e c r e r n i n a h s o l u l a n o n t o t a a d p a r e t e t e m i n e t , i b i t a m e n n o n p r o r s u s d e s i d e r a t u r ; e t q u o m a g i s in eo e s t p r a e s e n s e t a c t u a ­ l i s , eo m a j o r e s t v e r a n o s t r a p e r f e c t i o e t f e lic ita s . Q u a e q u u m i ta s i n t , e x h i s d e n u o c o l l i g i t u r , q u o d e t a n t e a p r o b a v i m u s , n u l l a e s se e n t i a v e r e a b s o l u t a , nisi q u a ­ t e n u s in m e n t e d i v i n a s i n t , e t p e r can i p e r c i p i a n t u r , a d e o u t in h a c u n a si t a b s o l u t a e n t i s c u j u s q u e v e r i t a s e t p e r f e c t i o . T u m v e r o i n d e e t i a m i n l e l l i g i m u s , q u a e s i n t a d s u m m a m n o s t r a m p e r f e c t i o n e m e t f e li c i t a t e m n e c e s s a r i a , p r i m u m q u i ­ d e m u t in n o h i s m e t ip s is q u a u i m a x i m e s it u n i t a s in m u l t i ­ t u d i n e c t m u l t i t u d o i n u n i t a t e s e u o r d o , c o n c e n t u s , s y s lc - m a ; d e i n d e u t s o c i e t a t e s , in q u i b u s v i v a m u s , h u m a n a e s in t q u a m m a x i m e m u l t i p l i c e s e t q u a m o p t im e o r d i n a t a e ; d e n i q u e u t n o s m e t i p s o s et o m n i a ad m e n t e m r e f e r a m u s d i v i n a m , i n c a q u e n o s c t n o s t r a s a d c e t e r a r e l a t i o n e s q u a m v e r i s s i m e i n t e l l i g a m u s . Q u o n isi o m n e s a c t i o n e s n o s t r a e d i r i g a n t u r , p l a n e n u l li u s s u n t a d f e li c i t a t e m n o s t r a m m o m e n t i . D e c e t e r o t r i a i s t a m o m e n t a i t a c o n s p i r a n t , u t p r i m u m p e r f e c t i o n e m n o n o b t i n e a t nisi p e r s e c u n d u m , n e q u e b a c c d u o n isi p e r t e r t i u m , c u ju s r e v e r a s u n t m o m e n t a i n f e r i o r a .

(4)

— s o

C A P . T i l .

D* v eta noliont Rationis.

M e n t e m a b s o l u t a m b a u d d i v e r s a m esse a D e o , n o n e s t , q u o d p l u r i b u s d e m o n s t r e m u s , q u u m id q u i d e m e x u n i v e r s a d i s p u t a t i o n e s u p e r i o r i a d p a r c a t . N u m v e r o c a d e i n e t i a m u n o n o m i n e r a t i o n i s r e c t e s i g ­ n i f i c e t u r , o p e r a e p r e ' i u m e r i t c e r t u m h a b e r e e t e x p l o r a t u m , q u o n i a m a d n o t i o n e m r e l i g i o n i s c o n s t i t u e n d a m id p l u r i m u m e s t p r o f u t u r u m . I t a q u e d e h a c q u a e s t i o n e d e c e r n e r e j a m i n ­ s t i t u e m u s , c o l l e c t i s p r i u s b o c l o c o q u a s i in u n u m , q u a e d e m e n t e i l l a s u p r a s p a r s i m d i x im u s . P r i m u m i g i t u r m e n s i l l a e s t p l a n e e t o m n i n o sui s ib i- q u e c o n s c i a , q u a e x p a r t e c o n s i d e r a t a r e e t e n o m e n t u m m e n t i s , t u m v i t a e , t u m s a p i e n t i a e s c u s c i e n t i a e a b s o l u t a e o b l i n e t . Q u u m e n im n ih il p e r c i p i p o s s it p r a e t e r p e r c e p t i o ­ n e s , si q u i s in e a e s s e t s c i e n t i a e d e f e c t u s , i. e. si q u i d ei f o r e t o c c u l t u m a u t o b s c u r u m e t c o n f u s u m , alia q u a e d a m m e n s n e c e s s a r i o s u b e s s e t , c u ju s p e r c e p t i o n e s p e r f e c t a e a b i p s a im ­ p e r f e c t e p e r c i p e r e n t u r , i d q u o d r e p u g n a t . T u m v e r o e a d e m e s t a b s o l u t a e t a n u l l a r e a li a p e n ­ d e n s , e x q u a s u a p r o p r i e t a t e n o m i n e e n ti s t u m p e r f e c t i s s i m i t u m r e a l i s s i m i e s t a p p e l l a t a . E t e n i m q u u m a b s o l u t a e j u s p e r ­ c i p i e n d i r a t i o b a c c e s t , u t o m n i a c u m o m n i b u s s u i s d e t e r ­ m i n a t i o n i b u s p e r c i p i a t , n e q u e t a m e n nisi s u a s i p s i u s p e r c e ­ p t i o n e s , f ieri n o n p o t e s t , u t a l i q u i d s i t , q u o d n o n in i p s a m o d o a b s o l u t e p e r f e c t o c o n t i n e a t u r . I t a q u e e t ip s a n o n t a n ­ t u m e s t v e r a o m n i u m s c i e n t i a , s e d e t i a m o m u i s v e r a e s c i e n ­ t i a e u n u m e t s o l u m o b j e c t u m . P o r r o m e n s e a d e m e s t v i t a o m n i n o a e t e r n a e t s p i r i t u a ­ l i s , i t a u t n o n t a u t u m t e m p o r i s e t m u t a t i o n i s , s e d e t i a m e x - t e n s i o u i s e t c o r p o r i s e t c o n c r e t i o n i s o m n i s s i t e x p e r s . S i

(5)

e n im in se e t sibi m u t a r i p o s s e t , n o n o m n ia in se a b s o l u t u p e r c i p e r e t , s e d p a r t e m p o t e n t i a s e u o b s c u r e , parte m aiClu siv e c l a r e ; i d e u i q u e ei u s u v e n i r e t , si c o r p o r e e t con cretiione d e t e r m i n a r e t u r ; n a m c o r p u s n o n e s t n isi c o n fu s a et r e l a t i v a p e r c e p t i o , q u a m u l t i t u d o p e r c e p t i o n u m a b s o l u ta r u m i m p e r ­ f e c t e p e r c i p i t u r . P r a e t e r h a e c a u t e m m e n s a b s o l u t a e s t su m m a m u l t i t u d o in u n i t a t e e t u n i t a s in m u l t i t u d i n e s e u s y s te m a a b s o l u t u m , q u o r e s p e c t u c o n s i d e r a t a v e r a e s t r a t i o o m n is o rd in is et c o n ­ c e n t u s e t p u l c h r i t u d i n i s . A l q u e h u j u s s y s te m a t i s m e m b r a s e u m o m e n t a , id q u o d p r o b e e s t o b s e r v a n d u m , n o n tan tu m s u n t p e r c e p t i o n e s m e n t i s illiu s a b s o l u t a e , s e d etia m sibi i p sis v i v e n t i a s u i q u e s ib i c o n s c i a i. e. m e n t e s , su o u n u m q u o d q u e c e r t o m o d o g r a d u q u e . N a m q u i d q u i d v e r a e e st vitae et c o n ­ s c i e n t i a e s u i , i d e s t in m e n t i s i ll i u s u n i t a t e c o m p r e h e n s u m , n e q u e in e a q u i d q u a m c o n t i n e t u r , q u o d n o n sit ve re vivens s i b i q u e c o n s c iu m . J a m v e r o si c e t e r a r u m m e n t i u m q u a e q u e r e v e r a e s t m o m e n t u m s y s t e m a t i s i l l i u s , q u o d d i x i m u s , Geri non p o t e s t , u t u l l a c a r u m v e r e su i s i b i sit c o n s c i a , nisi q u o a d s e s e , q u a l i s e s t , u t m o m e n t u m e j u s d e m s y s t e m a t i s p e r c i p i a t , ideo* q u e e ti a m p e r c i p i a t h o c i p s u m , q u o d sic om ni m enti et p e r* c c p l i o n i o b v e r s a t u r . P r o u t a u t e m q u a e q u e m ag is minus Gnita e s t e t i m p e r f e c t a r ita h o c o b j e c t u m s u u m p e r c i p i a t , n c c e s s e e s t , m a g i s m in u s i m p e r f e c t e , i d e o q u e e t a l i t e r , a tq u e e s t i a s e ip so . Q u o d q u u m i t a s i t , in se i p s a q u a e q u e a liu d a c t u p e r c i p i t u n i v e r s u m , q u a m q u o d i n e s t in m e n t e d i v in a ; e t i l l u d s u u m u n i v e r s u m e s t r e v e r a m e n t i s ipsi us c o n s c ie n ti a su i d e t e r m i n a t a , s e u e a f o r m a , q u a i p s a si bi ut i m p e r f e c t a e t r e l a t i v a a d e s t . I t a v e r o e x h is c o l l i g e r e p o s s u m u s , m en te m a b s o l u t a m c e t e r a r u m e sse p r i n c i p i u m e t r a t i o n e m su ffic ie n te m , i te r a q u e V e ram e a r u m e s s e n t ia m e t l e g e m e t m e n s u r a m . N e q u e e n i m , i l l a s u b l a t a , h a e e ss e o m n i n o p o s s u n t e t p e rfe c te i n te l li g i *

(6)

n c q u e v e r a e s t L a r u m v i ta e t r a t i o p e r c i p i e n d i , nisi q u o a d c u m v i l a e t r a t i o n e p e r c i p i e n d i d i v in a e s t e a d e m . N o s t r a q u i d e m sc i e n t i a i t a d e m u m e s t s a p i e n t i a , si a b s o l u t a p e r c i p i a ­ m u s t a m q u a m a b s o l u t a e t r e l a t i v a t a m q u a m r e l a t i v a , c t si i l l a a d D e u m , h a e c a u t e m a d n o s r e f e r a m u s . Q u i d q u i d e n im i n n o b i s e s t v e r i e t a b s o l u t i , i d e ti a m e s t m e n t i s d i v i n a e , q u i d q u i d a u t e m i n n o b i s e s t r e l a t i v i , id nisi n o s t r u m n o n est. A t q u e h o r u m e l e m e n t o r u m c o n s o c i a t i o c t u n i t a s e s t m e n s n o ­ s t r a h u m a n a , q u a e p e r i d i p s u m c t m e n t i s d i v in a e e s t p a r ­ t i c e p s c t a h e a t a m e n d i v e r s a . C e t e r u m m e n s a b s o l u t a m e n t i u m r e l a t i v a r u m n o n t a n ­ t u m p r i n c i p i u m e s t e t r a t i o s e d e ti a m finis e t p e r f e c t i o , q u o n o m i n e s u m m u m c t a b s o l u t u m e a r u m b o n u m d i c i t u r . M e n t i e n i m n i h i l a l i u d e sse p o t e s t p r o p o s i t u m , n isi u t s ib i si t m e n s q u a m p e r f e c t i s s i m a , q u o d i t a m a x i m e , o b l i n e t u t v e r is s i m e s e in D e o , D e u m q u e in s e p e r c i p i t . Q u o r u m i l l u d a s s e q u i ­ t u r , q u a t e n u s se i p s a m v e r e p e r c i p i t t a m q u a m m o m e n t u m s y s t e m a t i s a b s o l u t i i n m e n t e d i v i n a — i d q u o d e s t s a p i e n ­ t i a e ; h o c a u t e m , q u a t e n u s s e s e s u u m q u e m u n d u m e i d e m s y s t e m a t i efficit s i m il e m — i d q u o d e s t v i r t u t i s . E a t e n u s e n i m s u a i p s i u s v i t a e t c o n s c i e n t i a su i c a d c m est a t q u e m e n ­ t i s d iv in a e . Q u i h u s i t a e x p o s i t i s , n o n l o n g a o p u s e s t a r g u m e n t a t i o ­ n e , u t c e r t o c o n s t e t , m e n t e m a b s o l u t a m u n o n o m in e r a t i o ­ n i s r e c t e s ig n if ic a ri. P r i m u m e n i m r a t i o , u t i n t e r o m n e s c o n v e n i t , n o n c o r p u s e s t s e d m e n s , c t q u i d e m s u m m a m e n ­ t i s f o rm a e t f a c u l t a s se u p e r f e c ti o . H a n c a u t e m v e r e e t a b ­ s o l u t e e sse j a m v i d im u s in s o l a m e n t e d i v i n a , in c e t e r i s a u t e m m a g i s m i n u s , p r o u t a d h u j u s s i m il i tu d i n e m p r o p i u s r e m o t i u s a c c e d a n t . D e i n d e v o c e r a t i o n i s s i g n i f ic a tu r r e i c u j u s q u e p r i n c i p i u m e t s u b s t a n t i a e t v e r i t a s e t m e n s u r a e t fin is et o p t i m a c o n d i t i o , i t a u t , q u i d q u i d s i t c r a t i o n e , id e t i a m sit r e e t n m , se u q u a l e e s s e d e b e a t i. c. vel b o n u m vel v e r u m v e l p u l c h r u m vel b a e e c o n ju n c t a . Q u a e o m n ia d c

(7)

D e o i t e m d i c e n d a e s s e , e t q u i d e m d e E o un o v e r i s s i m e , e x i i s , q u a e h u c u s q u e d i s p u t a v i m u s , i n te l li g i tu r . P r a e t e r e a v e l id u n u m a d r e m , q u a m q u a e r i m u s , d e c e r n e n d a m sa t is o m n i n o e s s e p o t e s t , q u o d l io m o q u i s q u e n u m q u a m r a t i o i p s a , s e d t a n t u m ( a n i m a l ) r a t i o n i s p a r t i c e p s e s s e d i c i t u r ; q u a e q u i ­ d e m e j u s d e f i n i t i o i ta v e r a e s s e a g n o s c i t u r , u t s a p i e n l i s s i m i p a r i t e r a l q u e i m p e r i t i s s i m i e a m a d p r o h c n t , ets i n o n o m n e s , q u i d e a c o n t i n e a t u r , a e q u e c l a r e i n t e l l i g a n t . N o s a u t e m s a e p i u s o s t e n d i m u s , c u j u s u a m m e n t i s e t r a t i o n i s ho m o s i t p a r t i c e p s , l l u e c i g i t u r j a m u o h i s su fiician l. C A P . VIII.

Dc vera notione Religionis

.

P o s t e a , q u a e a d h u c d i s p u t a v i m u s , n o n a d e o difficile e r i t o s t e n d e r e , q u o d in h o c l i b r o n o b i s e st p r o p o s i t u m ,

ve­

r a m r e l i g l i o n i s n o t i o n e m e a n d e m o m n i n o esse a t q u e i p s a m r a t i o n e m s c u v i t a m e t m e n t e m d i v in a m . P r i m u m e n i m h o c s a t i s p e r se p a t e t , in e o n o n

esse

r e l i g i o n e m , i u q u o n o n s i t r a t i o , se u n u l l u m e n s esse r e l i ­ g i o s u m , nisi i d e m a u t s i t i p s a r a t i o a u t c e r t e r a t i o n i s p a r ­ t i c e p s . N e q u c e n i m r e l i g i o n e m t r i b u i m u s b r u t i s a n im a n t i b u s , in q u i b u s r a t i o n e m n o n d e p r e h e n d i m u s ; n e q u e e a m nisi p o ­ t e n t i a in i n f a n t i b u s e s s e d i c i m u s , q u a m d i u in iis n isi p o t e n ­ t i a n o n a d e s t r a t i o . A t q u e h a e c i t a s u n t i n a p e r t o , u t p l u ­ r a d e iis a d d e r e n o n s it o p u s . T u m a u t e m e t e c o n t r a r i o a e q u e c e r t u m e s t , i n eo n o n e s s e r a t i o n e m , in q u o 11011 s i t r e l i g i o , s e u n u l l u m ens e s s e r a t i o n e p r a e d i t u m , n is i i d e m e ti a m si t r e l i g i o s u m . N a m si fieri oiiiuino p o s s e t , u t q u i d e s s e t r a t i o n e p r a e d i t u m s c u r a t i o n a l e , n e q u e t arn e n r e l i g i o s u m , fieri q u o q u e p o s s e t , u t i d e m e s s e t q u a m m a x i m e r a t i o n a l e i. e. i p s a r a t i o , e t t a m e n c a r e r e t r e l i g i o n e . I ta v e r o h a e c n u l l u m h a b e r e t c u m r a t i o n e

(8)

c o m m e r c i u m , neqiie a d e o îp sa fo ret e ra tio n e i. e. n e c vera e s s e t s a p i e n t i a , n e c vita a e t e r n a e t s p ir itu a lis , nec denique a l i q u i d vel v e ri vel b o n i vel p u l c h r i ; q u a e enini hu ju s su a t g e n e r i s , ea o m n ia su n t e r a t i o n e , u t m odo o ste n d im u s.

J a m v e r o si fieri n o n p o t e s t , u t ens u llum sit religio­ s u m , nisi i te m sit r a t i o n a l e , n e q u e c o n tra ut e n s u llu m sit r a t i o n a l e , nisi item sit r e l i g i o s u m , s e q u itu r p r o f e c t o , u t ge- n e r a t i m e n s r e lig io s u m id em r e vera sit a tq u e e n s ra tio n ale , e t c o n tr a . N a m , u t j a m sa e p e d i x im u s , n u lla p ro p o sitio r e c t e h o c m o d o c o n t r a p o n i t u r , nisi eju s s u b je c to e t p r a e d i­ c a t o e a d e m s u b j e c t a sit n o t io , d iv e rs is tan tu m e x p r e s s a no­ m in i b u s . Q u o d si e n s r e l i g i o s u m id em re v e ra e s t atq u e e n s r a t i o n a l e , e tia m n c ce sse o m n in o e s t , ens q u o d q u e ita m a x i m e nc v e ris s im e e sse r e l i g i o s u m , u t m ax im e verissim e- q u e sit r a t i o n a l e . N i h i l a u te m e s t rnagis r a t i o n a l e , q u a m i p s a r a t i o , n e q u e m a g is r e l i g i o s u m , q u a m ipsa re lig io , q u e m a d m o d u m n ec q u i d q u a m m ag is a u r e u m , q u a m ipsum a u r u m , vel m a g i s l u c i d u m , q u a m ipsa l u x , et sic in ceteris. I t a q u e si D eu s u n u s e st ens a b s o lu te r a t i o n a l e , seu ip sa ra ­ ti o y.ut ’ t i o % y v , n c c e s s e e s t , E u m e tia m esse ens a b s o l u te re­ lig io su m se u ip s a m re lig io n em i. c. su m m am ac v e ris sim a m n o t i o n e m , quae h u ic voci s u b jic ia tu r.

H a n c a r g u m e n t a t io n e m p e r se q u id em e ju s m o d i esse p u t a m u s , u t r e s , q u a m q u a e r i m u s , j a m p e r eain sa tis p r o ­ b a t a v i d e a t u r i i s , q u i f a c u lta te c o g ita n d i c x c u ltio re u tu n tu r. Q u o d t am e n n o n d u b i t a m u s , q u in m u lti vim ejus non peni­ t u s sint a s s e c u t u r i , si sin t iu p u ris notionibus tra c ta n d is m i n u s v e r s a t i , e tia m alia s a r g u m e n ta tio n e s m ox adhibebim us. Q u a m q u a m e t c o n t r a illam q u o d p o ss it a f f e r r i , vix q u id q u am v i d e m u s , nisi h o c f o r te q u is d i x e r i t , re lig io n em a d solam m e n t e m finitam p e r t i n e r e , h u j u s q u e esse vel g ra d u m vel ha­ b i t u m vel a d f e c li o n e m vel a liu d e ju s d e m g en eris. V erum e t s i h a e c f e re e s t v u l g a r is o p i n i o , tam e n ea nihil c o n tin e t, q u o d ad n o s t r a m s e n t e n t i a m in firm a n d am valeat. Religionen» e n i m e tia m a d D e u m p e r t i n e r e , vel ex hoc uno c o llig im u s,

(9)

q u o d e a s u m m a e s t h om in i s p e r f e c t i o e t fin is , q u a m s o l a m m e n t e m d i v in a m e s s e j am d e m o n s t r a v i m u s . P r a e t e r e a i d e m e t i a m f a c iliu s e x i i s , q u a e m ox a f f e r e n t u r , in tc llig i p o t e r i t . N e q u e fieri o m n i n o p o t es t , u t r e l i g i o s i t c e r t u s r a tio n is g r a ­ d u s s e u r a t i o a d c e r t u m g r a d u m e x p l i c i t a , q u i n etiam q u i s ­ q u e g r a d u s r a t i o n i s i d em sit g r a d u s r e l i g i o n i s ; e x quo c o n ­ t i n u o e l l i c i l u r , u t r a m q ue r e v e r a e s s e e a n d e m , s u n u n a m q u e r a t i o n e m s u m m a m e s s e r e l i g i o n e m . D e n i q u e si re lig io e s s e t c e r t u s r a t i o n i s n o s t r a e mo d u s v e l h a b i t u s , v e l c e r t a e ju s d e m a d f c c t i o , ea q u i d e m , ma n e n t e r a t i o n e , e t a d e ss e posset e t a b e s s e . A t q u i in n o b i s ita t a n t um e s t r a t i o , si n o s t r a sci­ e n t i a e t vita e a d e m e s t a t q u e d i v i n a , q u a l i s u t i qu e esse n o n p o t e s t , nisi q u o a d in n ob i s est r e l i g i o . S c i l i c e t u iax im o p ere c a v e n d u m e s t , n e r a t i o h u m a n a a u t c u m m e n t e u nivers a a u t c u m f a c u l ta t e e ju s c o g i ta n d i c o n f u n d a t u r ; i n d e e n im hoc l u ­ c o o m n i s e x s i s t i t d u b i ta tio . C e t e r u m aliis q u o q u e a r gu i m e n l i s p r o b a r i p o t e s t , re li g i ­ o n e m i p s a m n o n esse d iv e r s a m a v ita e t m e n t e divina v. g r . h o c m o d o . H o m i n i , u t in s u p e r i o r i bu s e s t d i s p u t a t u m , q u u m si t m e n s finita e t r e l a t i va , n i h i l a l i u d e ss e p o t e s t p r o p o s i t u m t a m q u a m s u m m a p e r f e ct i o e t finis e t f e l i c i t a s, nisi u t si bi s i t m e n s q u a m v e r is s ima et p e r f e c t i s s i m a , i l o c au te m i t a m a x i m e a s s e q u i t u r , u t p r o x i m e a d s i m i l i t u d i n e m a c c e d i t m e n t i s a b s o l u t a e , q u a m ob r e m e t P l a t o s u m m u m u o s tru m b o ­ n u m s t a t u i t i / u o t u i ( T ‘ v r u © r u i ro £v v<*t o v , id q u o d sap ien -tis s i i n o r u m v i r o r u m j u d ic i i s s e m p e r e s t c o m p r o b a t u m . A t si D e u s n o n e s s e t r e l i g i o su s — e t q u i d e m a b s o l u t e re li g i o s u s se u ip sa R e l i g i o , q u i a in eo n ib il n o n e s t o m n ib u s n u m e r i s p e r f e c t u m — n e c e s s a r i o h i n c s e q u e r e t u r , u t h om o i ta m in i­ m e f o r e t r e l i g i o s u s , se u ita m a x i m e e x u e r e t r e l i g i o ne m , u t p r o x i m e a d s i m il i tu d i n em Dei a c c e d e r e t . Q u o d q u a m s i t p e r v e r s u m e t a b s u r d u m , n e m o n o n v i d e t , q u i pp e q u u m i t a q u i d e m r e l i g i o n o n a l i q ui d b o n i e t e x p e t e n d i f or e t , se d p o ­ t i u s a l i q u i d m a l i e t fu g ien d i. O m n i n o n ih il q u i d q u a m e s t a b ­ s o l u t e b o n u m p r a e t e r vita m e t m e n t e m d i v i n a m , id e o q u e n e c

(10)

— SC —

qu iti q-uam r e l a t i v e b o n u m , nisi q u o a d illius vitae ac mentis »it p a r t i c e p s .

P r a e t e r e a si r e e t e d o c e n t T h e o l o g i , q u o d n o s minime d u b i t a m u s , r e l i g i o n e m esse e t sc ien tiam d e D eo rebusque d i v i n i s e t v i ta m h u i c sc ie n tia e a p ta m ac c o n s e n ta n e a m , ex h o c qu o q u e i d e m a tq u e e x c e le ris efficitur. N a m si religio e s t e a , q u a m d i x i m u s , s c i e n t i a , fieri non p o t e s t , ut ipsa sit a b s o l u t e v e r a e t p e r f e c t a , n isi item sc ien tia illa e jusdem sit v e r it a ti s a c p e r fe c tio n is . In q u o a u t e m esse h a e c p o t e s t a b ­ s o l u t e v e r a e t p e r f e c t a nisi in D e o , cui u n i p r o p riu m est n i h i l n o n v e r e e t a b s o l u te p e r c i p e r e ? E t cui p r a e te r E u m , q u i u n u s e ju s m o d i g a u d e t s c i e n t i a , vita esse p o te s t huic p e r­ fe c t e a p t a e t c o n s e n t a n e a ? A t s i , q u o d s u p ra o s te n d im u s, D e u s b a u d d i v e r s u s e s t a s c ie n tia e t vita a b s o l u ta , neccsse e s t , E u m n e c e sse a r e li g i o n e a b s o lu ta div ersu m . A tque hoc i d e m e r u i p o t e s t e x q u a c u m q u e r e lig io n is d efin itione, quae a liq u a e x p a r t e v e r u m a ttin g it.

P l u r a v e r o a r g u m e n t a h i e n o n a d d im u s , q u o n iam ista n o b i s j a m sufficere v i d e n t u r . N e q u e e s t , q u o d in n o t io n e r e lig io n is e x p l i c a n d a d i u tiu s v e r s e m u r , q u u m q u a e de m en­ t e a b s o lu ta e x p o s u i m u s , e tia m a d illam s iu t tra n sferen da. S u p e r e s t a u t e m , u t o s t e n d a m u s , q u o m o d o re lig io insit et a p a r e i t i n m e n t e finita h u m a n a , id q u o d in lib ro tertio et u ltim o p e r s e q u e m u r .

(11)

D E S A P I E N T I A E T V I R T U T E .

C A P . I.

D e mente humana generatim considerata.

H o m i n e m e s s e m e n t e m f i n it a m e t r e l a t i v a m , q u a e a c t u r a t i o n i s p a r t i c e p s fieri p o s s i t , p a r t i m e x i i s , q u a e d i s p u t a t a s u n t i n l i b r i s s u p e r i o r i b u s , p a r l i m e x f a c t is c t s u a c u j u s q u e c o n s c i e n t i a su i c o g n o s c i t u r . I l o m o i t a q u e sibi c o n s c iu s e s s e p o t e s t su i ip s iu s t a m q u a m m e m b r i o r g a n i c i e j u s s y s lc m a t i s e t u n i v e r s i , q u o d e s t in m e n t e d i v i n a ; c t q u i d e m i ta m a x i m e h a c v ita c t c o n s c i e n t i a sui g a u d e t , u t sib i a d v e r i t a t e m s u a m a c p e r f e c t i o n e m e st m a x i m e c x p li - c i t u s . A t q u u m i d e m t a m e n si t m e n s f i n i t a , a l i u d q u o q u e h a b e a t , n e c c s s c e s t , u n i v e r s u m , q u o d e t ipsi sidi e s t p r o p r i u m , e t m a g i s m i n u s a b h o r r e t a d iv in o i l l o , c u ju s q u i d e m , t a m ­ q u a m e s s e n t i a e s u a e , e s t p h a e n o m e n o n s c u p e r c e p t i o r e l a t i v a c t i m p e r f e c t a i ) . N e q u c v e ro id a li u d r e v e r a e s t , nisi h o m o i p s e u n i v e r s u s , s e u m e n s h u m a n a in se a h o m n i p a r t e d e t e r ­ m i n a t a , q u a l i s s ib i e s t t a m q u a m finita e t a m e n t e d i v i n a d i ­ v e r s a a ) . Q u e m a d m o d u m i g i t u r p e r f e c ta e x p l i c a t i o m e n t i s d i v i n a e p e r f e c t a e ti a m e s t e x p l i c a t i o u n i v e r s i a b s o l u t i , sic p e r f e c t a e x p l i c a t i o m e n t i s h u m a n a e p e r f e c t a ite m e s t e x p l i c a t i o u n i v e r s i n o s t r i re la ti v i . E t e n i m h o c t o tu m n o s t r i s p e r c e p t i o n i b u s i m ­ p e r f e c t i s c o n t i n e t u r 3) ; e t m en s n o n m a g i s e s se e t c o n c i p i p o t e s t s i n e p e r c e p t i o n u m s u a r u m u n i v e r s i t a t e , q u a m h a e c v iciss iu i e ss e c t c o n c i p i sin e illa. I t a q u e nihil f e r m e i n t e r ­ e s t , u t r u m m e n t e m h u m a n a m u n i v e r s a m , a n u n i v e r s i t a t e m r e

(12)

r u m r e l a t i v a r u m , q u a e nl» ip sa p e r c i p i u n t u r , d i c a m u s ; id q u o d in s e q u e n t i b u s p e r p e t u o e s t r e t i n e n d u m . E t q u o n i a m h a e c m e n s , u t finita e t r e l a t i v a , ip s o g e n e r e d i v e r s a e s t a m e n t e a b s o l u t a , fa cile i n l e l l i g i t u r , e a m u n i v e r s e d e t e r m i n a n ­ d a m esse p r a e d i c a t i s e j u s m o d i , q u a e s i n t o p p o s i t a i i s , q u i­ b u s h a e c v e r e c o g i t a t u r . Neqtac t a m e n h a e c o p p o s i t i o e t d i ­ v e r s i ta s est nisi r e l a t i v a , q u o n i a m o p p o s i t a a l i q u i d h a b e a n t , o p o r t e t , c o m m u n e , q u o d q u i d e m h ic i p s a e s t e s s e n t ia a b s o l u t a , q u i p p e q u u m o m n e e n s r e l a t i v u m n ih il s i t nisi e n s a b s o l u t u m i m p e r f e c t iu s q u o d a m m o d o p e r c e p t u m i ) . N i m i r u m u b i q u e boc n o s u r g e m u s , n u l l a m o p p o s i t i o n e m r e v e r a e s s e a b s o l u ­ t a m , se d o m n e m , u t ipsa e ju s f e r t n o t i o , r e l a t i v a m . Q u a e q u u m ita s i n t , p r i m u m q u i d e m b o c n o v i m u s , m e n t e m b u tn a n a in e t u n i v e r s i t a t e m r e r u m , q u a e e j u s d i c a n t u r , n o n a b s o l u t a m e s s e s e d r e l a t i v a m 2). N c q u e e n i m e a in se s o l a h a b e t o m n i a , q u a e E s s e e ju s c o n s t i t u u n t , i d e o q u o d m e n t e m qu ae s ib i s u b s i t , r e q u i r a t a b s o l u t a m , n c q u e e s t o m n i b u s n u ­ m eris p e r f e c t a , q u u m m a g i s m in u s i m p e r f e c t e p e r c i p i a t , q u a e m odo p e r f e c t o a m e n t e a b s o l u ta p e r c i p i u n t u r . E s t i g i t u r m en s h u m a n a o p p o s i t o r u m u n i t a s , p a r t i m m a g i s e n s a b s o l u t u m , p a r ti m m a g i s h u j u s c o n t r a r i u m r e f e r e n s ; i d e m q u e d i c e n d u m est e t d e t o t o e t d e p a r t i b u s q u i b u s q u e e j u s u n i v e r s i , q u o d illa u t s u u m c o n s i d e r a t . O m n i o n ihil q u i d q u a m in h o c r e p e - r i t u r , q u o d n o n p e r s u u m d e m u m o p p o s i t u m si t e t p e r c i p i a ­ t u r , q u a l e r e v e r a e st. I t a v e r o v ix e s t , q u o d a d m o n e a m u s , m e n t e m h u m a n a m u n i v e r s a m n o n e ss e a b s o l u te s e d t a n t u m r e l a t i v e v i v e n t e m ■uique c o n s c i a m e t l i b e r a m , q u i p p e q u u m e a m h o c q u o q u e r e s p e c t u m e n t i a b s o l u t a e m ag is m in u s c o n t r a r i a m e ss e n e c e s s e ■it 3 ). E a d c m q u e d e c a u s a illa n o n e s t p e r f e c t a u n i t a s in m u lt i t u d i n e e t m u l t i t u d o in u n i t a t e sc u s y s l e m a a b s o l u t u m , ■cd u t in e a a l i a m a g i s v i v e n t i a s u n t e t s u a e t l i b e r a , a l i a m a g i s h o r u m c o n t r a r i a , p a r i m o d o in c a a lia s u u t m a g i s 1) P. 3 o . 2) P. 5 8 . 3 ) P. 4 o .

(13)

j u n c t a , a p t a c t i n f e r se c o n g r u e n l i a , alia c o n t r a m a g i s d i s ­ j e c t a , p e r t u r b a t a e t i n t e r se r e p u g n a n t i a . S c i l i c e t f o r m a m e n t i s a b s o l u t a e e s t o m n iu m d e t e r m i n a t i o n u m e ju s c o n c e n t u s e t h a r m o n i a , e o q u e m e n t i finitae h a e c f o r m a nisi i m p e r f e c t e c o m p e t e r e n o n p o t e s t l ) . Ii» m e n t e a u t e m h u m a n a e sse v el c o n t i n e r i d i c i m u s , q u a e u t s p a t i o v el c e r t e t e m p o r e d e t e r ­ m i n a t a a b i p s a p e r c i p i u n t u r . E t e n i m ea su o c u m u n iw c r so n o n a b s o l u t e i n c o r p o r e a e s t e t s p i r i t u a l i s , s e d s p a t i o e t c o r p o r e ct c o n c r e t i o n e m a g i s m i n u s a d f e c ta . N a m , u t e t a n t e a 2 ) d i x i m u s , u n i v e r s i t a s e n t i u m a b s o l u t o r u m in m e n t # d iv in a u n i c u m e s t o b j e c t u m o - m u is m e n t i s ac p e r c e p t i o n i s , e t h o c o b j e c t u m t o t u m q u a n t u m v e r i s c o n s t a t n o t i o n i b u s , quate n c c s p a t i o n e c c o r p o r e d e t e r ­ m i n a n t u r . Dum v e r o h o c i m i p e r f e c te p e r c i p i t u r a m e n t e n o ­ s t r a l i n i t a , ei a b e a t , u ecesste e s t , in a l i q u i d sib i m ag is m i ­ n u s c o n t r a r i u m , c t q u id e m i m a x i m e iis in p a r t i b u s , qu a e im ­ p e r f e c t i s s i m e p e r c i p i u n t u r . Utaque h i n c f i t , u t , q u a e a n o ­ b i s p e r c i p i u n t u r , alia s i n t m;agis a l i a m in u s s p a t i o e t c o n c r e ­ t io n e a d f e c t a i. e. a lia magiis e x t e r n a , r e m o t a , c o r p o r e a , a l i a m a g i s i n t e r n a , p r o p i n q u a , i n c o r p o r e a etc . D e n i q u e n ec m e n s h u m a n a u n i v e r s a a b s o l u t e a e t e r n a e s t e t i m m u t a b i l i s , se d t e m p o r e e t m u t a t i o n e d e t e r m i n a t a , q u a m ­ q u a m h o c q u o q u e r e l a t i v e , s:cu m a g i s m in u s . E t e n i m u t m e n s a d a l i u d no n t e n d i t a c f e r t u r , q u a m u t v i t a m v iv a t q u a m o p t i m a m e t stii d e te rm in a lio > m im q u e s u a r u m fiat q u a m m a x i ­ m e c o n s c i a . S e d q u o n i a m « t ip s a e s t f i n i t a , a d e o u t , l i c e t o m n i a p e r c i p i a t p o t e n t i a , t a m e n nisi p a r t e m n o n a s s e q u a t u r a c t u , e t , q u a e a b i p s a p e r c i p i u n t u r , s u n t r e l a t i v a e t p e r a l i a d e t e r m i n a t a , n e c e s s e e s t , e a m , d u m a d u n u m p e r f e c t i u s p e r c i p i e n d u m t e n d a t , ad a l i u d , q u o i l l u d sit d e t e r m i n a t u m , u s q u e d u c i e t q u a s i p r o p e l l i . A l q u e h o c n o n t a n t u m ad m e n ­ te m u n i v e r s a m , se d e t i a m a d o m n e s e ju s d e t e r m i n a t i o n e s p e r t i n e t , q u a t e n u s h a e q u o q u e s u n t v i v e n t e s s u i q u e c o n s c ia e . l ) P . 4 4 2) P. 1 7 , 5 1 . & alibi.

(14)

— GO — H a e c i g i t u r e s t c a u s a , c u r a l i a si t r a n s e a n t a p o t e n t i a ad a r t u m , a l i a c o n t r a a b a c t u a d p o t e n t i a m , c t c u r in c a nu ni­ q u a n t n o n s it m o t u s a t q u e m u t a t i o . C e l e r u m q u o q u i d q u e p e r c i p i t p e r f e c t i u s , i d q u c ita o p t i m e s i t , u t p e r c e p t u m m ini­ m e e s t d e t e r m i n a t u m , eo h o c r e p e r i t n a t u r a s u a i m m u t a b i l i u s , q u i p p e q u o d i t a m a x i m e v e r a m vim r e r u m ei r e f e r a t , q u a e a e t e r n a c t i m m u t a b i l i s est. A t q u c a d e o in e a a l i a u ia g is a- lia m i n u s c a d u c a e t m u t a b i l i a sun t. U t a u t e m i a t e l l i g a t u r , u n d e c t q u o r s u m b a c c e j u s m u ­ ta t i o f e r a t , s e q u e n t i a b o c l o e o a d d i t a v oIm i u u s, q u a e i te m ad n a t u r a m h u m a n a m d e c l a r a n d a m p r o f u t u r a sunt. T u m m e n s h u m a n a u n i v e r s a , t u m o m n e s a c s i n g u l a e e- j u s d e t e r m i n a t i o n e s , u n a c o n s c i e n t i a sui i n d e t e r m i n a t a e x c e ­ p t a , o p p o s i t o r u m s u n t u n i t a t e s , e t d u o b u s c o n s t i t u u n t u r e l e ­ m e n t i s r e l a t i v e d i v e r s i s , q u o r u m u n u m e s t m a g is g e n e r a l e e t i n d e t e r m i n a t u m , a l t e r u m m a g i s s p e c ia le e t d e t e r m i n a t u m . A t- q u e L o r u m e l e m e n t o r u m p r i u s a m e n t e finita m e l i u s q u a s i p e r s p i c i t u r , q u a m p o s t e r i u s , si q u i d e m a m b o s i m u l e t e o d e m p u n c t o t e m p o r i s p e r c i p i u n t u r , i d c o q u c i llu d e ti a m v e r a m e t a b s o l u t a m e s s e n t i a m m a g i s ei r e f e r a t , n c c e s s c est. I t a v e r o i llu d e st r e i c u j u s q u e p a r s p o l i o r , q u a e in r e l o ta c o n j u n c t a r e p e r i t u r c u m a l t e r o e l e m e n t o t a m q u a m p a r t e e ju s d e t e r i o r i . Il lu d v i d e l i c e t m a g i s c a o b t i n e t p r a e d i c a t a , q u a e e n ti c o m ­ p e t u n t a b s o l u t o , h o c m a g i s e a , q u a e h i s s u n t o p p o s i t a . I l lu d e s t m a g i s v i v e n s , s u u m , i m m u t a b i l e , s p i r i t u a l e , p r a e s e n s , u- n u m , a c t i v u m , c a u s a l e , s u b s t a n t i a l e , v e r u m , b o n u m , p u l c h r u m e tc i ) ; h o c a u t e m m a g i s o m n i a h o r u m c o n t r a r i a . Q u a m q u a m , u t f a c i le p a t e t , h a e c e l e m e n t a n o n e o d e m g r a d u m o d o q u e a d ­ s u n t in o m n i b u s u n i v e r s i r e l a t i v i p a r t i b u s , s e d i t a , u t in aliis a l t e r u m a l t e r o m a g i s q u a s i p r a e p o n d e r e t . Q u a e si a d m e n t e m h u m a n a m p r a e c i p u e t r a n s f e r u n t u r , c x iis i n t e l l i g i t u r , e a m in u n o q u o q u e v ita e s u a e m o m e n t o i ) P. 3 8 et scq.

(15)

a l i a p e r c i p e r e p e r f e c t i u s , alia i m p e r f e c t i u s , id eo q u c alia i n se h a b e r e ro a g is i n t e r n a e t c e n t r a l i a a c p r a e s e n t i a , alia c o n ­ t r a m a g i s e x t e r n a e t v e r s u s p c r i p l i e r i a m quasi re je ct» e t r e ­ m o t a . A l q u c h i n c s e q u i t u r , u t e a in u n o q u o q u e vitae s u a e m o m e n t o e t c e n t r u m h a b e a t e t p c r i p l i e r i a m , scu m ed ium e t e x t r e m a , e t q u i d e m i t a , u t s i n t , q u a e in ea sim ul e xs t e n t , r e s p e c t u s p a t ii m a g i s vel i n t e r n a v e l e x t e r n a , q u a e a u t e m in ea s u c c e d u n t , r e s p e c t u t e m p o r i s m a g i s vel p r a e s e n tia v e l r e m o t a , i. c. p r a e t e r i t a a u t f u t u r a . E a d c m q u c etia m est c a u ­ s a , c u r ip sa n u m q u a m n o n s it u n i v e r s i sui c e n t r u m , u c c q u i d q u a m in e o r e p e r i a t , q u o d d i g n i t a t e s u p e r e t vitam a c c o n s c i e n t i a m s u i , q u i p p e q u a n i h il in eo perfectius p e r ­ c ip i a t. V e r u m n o n t a n t u m in q u o v i s m o m e n t o , sed etiam in t o­ t a v ita s u a t e m p o r a l i , si h a e c t a m q u a m u n a simul c o n si d e r a ­ t u r , l u e n s h u m a n a m e d i u m h a b e t e t e x t r e m a , sc u i ni t i u m , m e d i u m c t f i n e m , q u u m c t t o t a i i s d e m c o n s t it u a tu r e le m e n ­ t is. I t a q u e si h o c m o d o t o t a u t u n a c o n s i d e r a t u r , in q u o ­ v is m o m e n t o , q u o d e s t a c e n t r o s c u m e d i a a etate r e mo t i u s , i p s a m in u s m e n s v e r a e s t e t p e r f e c t a , s c u m in us sui c o n ­ s c i a e t l i h c r a c t a c t i v a , c o n t r a q u c in q u o v i s m o m e n t o , q u o d c e n t r o e s t p r o p i u s . E t d u m h a n c v i ta e s u a e form am in t e m ­ p o r e e x p l i c a t , fieri n c c c s s e e s t , u t , n isi q u id fortuiti a cc i-

• # d e r i t , p r i m u m s e n s i m c t c o n t i n u e c r e s c a t ct a d m aj o r e m s u i p e r f e c t i o n e m p e r v e n i a t , d o n c e s u u m q u a si fastigium a t t i ­ g e r i t , e t d e i n d e s e n s i m a c c o n t i n u e d e c r e s c a t , q u a mq u a m , u t fa c ile i n t c l l i g i t u r , n o n p a r i e t e o d e m m o d o ,qu o c r e v e r it . U t a u te m m in i m e e s t p e r f e c t e v iv e n s cl intellige ns s c u m e n s , i ta m a x i m e e s t v i ta e e x p e r s c t b r u t a seu n a tu r a , e t c o n t r a .

Q u a e q u u m ita s i n t , in q u o v i s v i ta e suae m om ento h o­ m o i ll u c q u i d e m t e n d i t a c m o v e t u r , u t se ex n a tu r a e x p l i ­ c e t a c t r a n s f o r m e t in m e n t e m ; v e r u m in tota vita h oc i t * a s s e q u i t u r , u t p e r p r i m a m p a r t e m m a g i s magisq ue p r o f i c i a t , p e r a l t e r a m m a g i s m a g i s q u e d efic ia t. Id e m q u e etiam i n t r a

(16)

L a s p a r f e s q u o d a m m o d o e v e n i t in d iv e rs is v ita e e jus f o r m is , q u a m q u a m in e o jam Laud i n o r a b i m u r . Id u n u m a d d i m u s , m e n t e m h u m a n a m , si n ih il nisi fo r m a v ita e e jus t e m p o ra lis r e s p i c i t u r , r e c t e d iei e x n a t u r a e x s i s t e r e e t a d n a tu r a m re d i­ r e ; si a u t e m e x v e r i t a t e s u a c o n s i d e r a t u r , ip sa r e c t iu s dici­ t u r n a t u r a e c a u s a e f li e i e n s , q u i p p e q u u m h a e c r e v e ra uihil s i t nisi ipsiu s f o r m a i n f e r i o r e t im p e r f e c tio r .

C A P . II.

De actuositatc mentis humanae.

M e n s L u m a n a n o n t a n t u u i e st p e r p e t u o v iv en s e t perci-* p i e n s , q u a m q u a m v a r io v e r i t a t i s a c p e r fe c tio n is g r a d u , v e ­ r u m e t i a m p e r p e t u o m o b il i s e t m u ta b ilis e t a c tu o sa . E t q u o ­ n iam h a e p r o p r i e t a t e s ita in ea a d s u n t c o n j u n c t a e , ut nuin- q u a m si t a c t u o s a q u i n ite m si t p e r c i p i e n s , n e c u m q u a m p e r ­ c i p i e n s , q u i n ite m s i t a c t u o s a , s e q u i t u r , q u o d e tia m a tq u e e ti a m e s t c o n s i d e r a n d u m , o m n e m e ju s p e r c e p t i o n e m esse a c t i o ­ n e m , e t c o n t r a o m n e m a c t i o n e m p e r c e p t i o n e m , ita u t u n u m ­ q u o d q u e v i ta e s u a e m o m e n t u m n o m e n u t r u m q u e o b t i n e a t , p r o u t u d o v e l a l l e r o m o d o m a g i s c o n s i d e r a tu r * V e r u m L a e c t a m e n a c l u o s i t a s e ju s u n iv e r s a n o n p l a n e u n iu s e j u s d e m q u e e s t g e n e r i s , se d p a r t i m m a g is sua e t a ctiv a , p a r t i m m a g i s a li e n a e t p a s s i v a , g r a d i b u s infinite variis ac d i­ v e rsis. N a m q u u m s it m e n s L u m a n a sibi n o n a b so lu te s e d r e l a t i v e v i v e n s s u i q u e c o n s c i a , i d e o q u e n e c a b s o lu te sed r e ­ l a t i v e s u a e t l i b e r a , e ti a m a c l u o s i t a s e ju s e o d e m m o d o sit c o m p a r a t a , n e c e s s e e s t , q u i p p e q u a e nihil s i t , nisi m e n s i p s a in m o t u e t m u t a t i o n e c o n s i d e r a ta . Q u e m a d m o d u m i- g i t u r p e r c e p t i o n e s e ju s a l i a e a liis m a g i s v e r a e su n t et p e r ­ fe c t a e , ita e t i a m e a e d e m , u t a c t i o n e s c o n s i d e r a t a e , aliae aliis m a g i s s u a e ip s iu s s u n t a t q u e l ib e r a e . E t q u o m a g i s a c tio n e s « j u s s u n t s u a e e t l i b e r a e , e o m a g is ip s a e s t iu iis a c t i v a ;

(17)

q u o m a g i s n u tem illae c o n t r a r i i s u n t g e n e r i s , eo m a g i s est in iis p a s s i v a . E t sic q u i d e m p e r c o n t i n u a m e ju s m o d i a c t u o s i - t a l e m , q u a e r e l a t i v a e s t a c l i v it n t is a c p a s s i v i t a t i s u n i t u s , u t e n s L u m a n a u n i v e r s a sibi se e x p l i c a t . Q u o d a u t e m a d v o c e m a c t i o n i s a t t i n e t , q u a usi j a m s u m u s a d o m n e a e t u o s i t a t i s m o m e n t u m s i g n i f i c a n d u m , ea q u i ­ d e m s e n s u h o c l a t i o r i u ti o m n in o lic et. E t e n i m a c l i v it a s ct p a s s i v i t a s ita f e r e i n t e r se s u n t o p p s s i l a e , u t v. g r . c a l o r et f r i g u s , in q u i b u s u t i q u e n ihil i m p e d i t , q u o m i n u s q u isq u e g r a d u s f r i g o r i s c e r t u s d i c a t u r g r a d u s c a l o r i s . Q u i a v e r o ex u s u l o q u e n d i c o m m u n i ita p l e r u m q u e a c t i o i n t e l l i g i l u r , ut s i t p a s s i o n i o p p o s i t a , se n s u m e j u s , q u e m l o t i o r e m dixi* m u s , v o c i f u n c ti o n i s t r i b u e m u s , a d e o u t h a e c t u m a c t i o n e m t u m p a s s i o n e m c o m p l e c t a t u r . A t q u e h u j u s v o c is n o t i o n e m , c u m c a q u e c o n j u n c t a m n o tio n e m f a c u l t a t i s p a u c i s j a m e x p li ­ c a t u m i b im u s . F u n c t i o n e m i g i t u r m e n t i s (dicim us q u a m v i s a e t u o s i t a t is s u a e p a r t e m , q u a e c e r t u m m o m e n t u m t e m p o r i s i. e. p a r te n i h u j u s i n d iv i s a m o c c u p a t . Et q u o n i a m a c l u o s i t a s nihil est n i s i m e n s ip sa in m o tu e t m u t a t i o n e c o n s i d e r a t a , s e q u i t u r , u t e t i a m q u a e q u e f u n c ti o m en tis n i h il sit nisi m e n s ipsa in c e r t o m o m e n t o t e m p o r i s c o n s i d e r a t a , fn u n o q u o q u e aute m m o m e n t o m e n s u n a e s t a t q u e m u l t i p l e x , q u a m o b r e m idem e t i a m d i c e n d u m e s t d c q u a v is e j u s f u n c t i o n e , q u a e c o n sid e ­ r a r i p o t e s t n o n t a n t u m u t u n a f u n c t i o , s e d e ti a m u t p lu riu m m u l t i t u d o . N c q u c v e r o q u i d q u a m i m p e d i t , q u o m i n u s p r o u n a i t e m h a b e a n t u r p l u r e s e ju s m o d i f u n c t i o n e s , q u a e p l u r a occu­ p a n t m o m e n t a t e m p o r i s ; n a m c t u n u m q u o d q u e h u j u s m o m e n ­ t u m u n i t a s e s t c t m u l t i t u d o , i ta u t r e c t e e x u t r a c u m q u e p a r t e p r o a r b i t r i o c o n s i d e r e t u r . Q u a e o m n i a c x c o n t i n u i t a t e , q u a m d i x i m u s , v i ta e c t a e t u o s i t a t i s h u m a n a e efficiu n tu r. J a m v e r o o m n e s m e n t i s n o s t r a e f u n c t i o n e s , u t c u m q u e s u m l a c , a l i q u i d h a b e n t g e n e r a l e se u i n t e r se c o m m u n e , c t a l i q u i d i n d i v i d u a l e s e u p r o p r i u m a c d i v e r s u m . C e r t e q u i d e m

(18)

iis c o m m u n i s e s t v ila e t a c t u o s i t a s , cu jus o m n e s sunt m o d i s c u f o r m a e e t m o m e n t a m a g is m in u s d e t e r m i n a t a ; o m n in o a u t e m efia m a d e a s s e n s u r e la ti v o t r a n s f e r r e l ic e t , q u a e de n e x u et r e l a t i o n e e n ti u m a b s o l u to r u m s u p r a d isp u ta v im u s. A t q u e i l l u d , q u o d p l n r e s f u n c tio n es L a b e n t c o m m u n e , si p e r s e solum c o n s i d e r a t u r , n u lla r a t i o n e L abita e o r u m , q u a e iis s u n t p r o p r i a , u n a t a n t u m m o d o e s t f u n c ti o ; n a ra ita f e r e est c o m p a r a t u m , u t v. g r . n o tio f i g u r a e , q u a e etsi in o m n ib u s figuris a d e s t e t c o n c i p i t u r , t a m e n p e r se u n a ta n tu m e s t a t­ q u e e a d e m . V e r u m i d e m e ti a m c o n s i d e r a r i p o t e s t' c o n ju n - c t i m c u m a l t e r o e t s p e c ia li o r i e le m e n t o in p l u r ib u s d i v e rs is f u n c t i o n i b u s , q u a e t o t i d e m s u n t e ju s f o rm a e p r o p i u s d e t e r ­ m in a ta e . Q u o d d u m f i t, L a r u m e s s e r e p e r i t u r u n ita s p e r d u ­ r a n s e t c a u s a c o m m u n i s ; s e m p e r en im q u o d m ag is e st g e n e ­ r a l e , q u u m p e r f e c t i u s p e r c i p i a t u r , m a g is q u o q u e vim o b l in e t I u m u n i ta t is e t s u b j e c t i , t u m activi tatis et c au s ae, f l o e a u ­ t e m p o s t e r i o r i m o d o c o n s i d e r a tu m illu d c o m m u n e c e r t a d ic i­ t u r m e n tis V is seu F a c u l t a s , q u a e n ihil e st n isi m e n s i p s a , q u a t e n u s c o n s i d e r a t u r u t u n i ta s ct s u b je c tu m c t c a u s a p lu - riurn f u n c t i o n u m e ju s d e m g e n e r i s , q u a s a c t u o s ita lc s u a p o tis e s t efficere s e u a p o t e n t i a a d a c tu m p r o d u c e r e . O m n i n o in a c t i o n ib u s ita se h a b e t fa c u lta s a d f u n c t i o n e m , ut i» p e r c e ­ p t io n i b u s g e n u s vel s p e c ie s a d i n d i v i d u u m , e x quo r a t i o i l l a ­ r u m f a cillim e in te lf ig itu r . E t si p r a e t e r e a m e n t e c t c o g i t a ­ t io n e r e p e t i t u r , q u o d s u p r a est p o s i t u m , o m n em a c t i o n e m esse p e r c e p t i o n e m , o u m e m q u e p e r c e p t i o n e m a c t i o n e m , e x eo a d p a r o t , to t i d e m e sse g e n e r a f a c u l t a t u m , q u o t g e n e r a p e r ­ c e p t i o n u m , q u a r u m g e n u s u ltim u m v ita m seu c o n s c ie n tia m su i esse d o c u im u s .

Q u i b u s ita ex pl ici lis , p a u l o p r o p i u s j a m s i g n if ic a b im u s , i n q u o a c t u o s i t a s h u m a n a sit posita. N im ir u m Iiacc u n iv e r s a , si u t c o n ti n u u m p e r c i p e r e c o n s i d e r a t u r , n o n alia e s t , q u a m q u a e n o m in e R e f l e x i o n i s s e n s u g e n e r a li s s im o v e n i t , q u a m ­ q u a m p l e r u m q u e h o c n o m e n n o n o b t i n e t , nisi ubi cu m li­ b e r t a t e ct c o n s c ie n ti a sui a ctu ali sit c o n ju n c ta . I i a c c a n t e m

(19)

de fle x io oh m e n tis h u m a n a e i m p e r f e c t i o n e m d u o c o n t i n e t m o ­ m e n t a , q u o r u m un m u e s t p o s i t i v u m , e t r e f l e x i o p r o p r i o a c s p e c ia tin i d i c i t u r , a l t e r u m n e g a t i v u m , q u o d p e r se a b - s t r a c l i o v o c a t u r . I l lu d e s t , p e r q u o d m e n s t r a n s i t a d c e r ­ t a m q u a n d a r n p e r c e p t i o n e m e t f u n c t i o n e m , q u a e tu n c ei e x ­ s i s t e r e d i c i t u r sc u e x p o t c n t i a l i fieri a c t u a l i s ; hoc a u t e m e s t , p e r q u o d t r a n s i t a c e r t a p e r c e p t i o n e e t f u n c t i o n e , q u a e i t a e i i n t e r i t , se u e x a e l u a l i fit p o t c n t i a l i s . F a c i l e a u t e m p a t e t , h a e c d u o m o m e n t a ita in m e n t e lin i t a c o h a e r e r e , u t a l t e r u m s i n e a l t e r o e s se n e q u e a t . V e r u m e n im v e r o e ti a m r e f l e x io in s p e c ie alio se n su a c t u o s i t a s a b s t r a h e n s s e u a h s t r a c t i o d i c i t u r , v id elice t si m e n s a p e r c e p t i o n e m a g i s c o n c r e t a e t d e t e r m i n a t a a d a lia m f e r t u r , q u a e m a g i s e s t a b s t r a c t a e t i n d e t e r m i n a t a . A t q u e h u i c n b s t r a c t i o n i o p p o s i t a e st r e f l e x io d e t e r m i n a n s se u d e ­ t e r m i n a t i o , q u o d n o m e n o b t i n e t , si m e n s o r d i n e c o n t r a ­ r i o p r o c e d i t . Q u a e q u u m ita s i n t , t o ta m e n t i s h u m a n a e vita a c t u o s a c o n t i n u a e s t r e f l e x i o , c u ju s o b j e c t u m a b s o l u t u m e s t m e n s d i v i n a e t q u o d e a c o n t i n e t u r , e t i a m s i m e n s n o s t r a id a c t u n o n p e r c i p i a t , q u a l e e s t in se i p s o , s e d m a g i s m i n u 9 m u t a ­ t u m i n c o n t r a r i u m . C A P . U t.

t)e facultate homitiis theoretica, practica et a a tketica.

H o m i n i i n e s t p o t e n l i a l i s q u a e d a m p e r f e c t i o , q u a m u t a- C l u a l c m s i b i e fficia t, o m n i b u s e t s i n g u l is su is f u n c tio n ib u s e n i­ t i t u r , q u a m q u a m u t m e n s finita e a m n e q u e in t o ta vita s u a

t e m p o r a l i n e q u e in s i n g u l is e ju s m o m e n t i s n is i r e la ti v e a ss e

-E s t a u t e m h a c c p e r f e c t i o i p s a h o m i n i s v e r i t a s et e s s e n t i a , q u a m e a n d e m t u m vim e t n a t u r a m e j u s a e t e r n a m , t u m n o t io ­ q u i l n r

(20)

n e m ejus in n ic n le d i v i n a , tum d e n iq u e v e ra m m e n te m ejus se u r a ti o n e m d icim us. A t q u e h a e c , q uum sit vis hom inis sum m a e t a e t e r n a , u t iq u e o r i r i et effici n on p o te s t a h iis, q u a e in eo s u n t i n ferio ra e t t e m p o r a l i a , n e q u e e a d e m , quum nihil sit nisi f o r m a vitae e t c o n s c ie n tia e su i, a liu d q u i d q u a m q u a e r e re e t e x p e t e r e p o te s t nisi se ipsam i. e. su a m ipsius c o n sc ie n tia m su i e t a c tu a l i ta t e m . I t a q u e h a e c ip sa e s t tum vis ct c a u s a efficiens a c t u o s i t a t is o m n is h u m a n a e p r i m a r i a , tum e tia m fi­ nis ejus su m m u s e t u l ti m u s , ita u t p e r eain r e c te d i c a t u r sibi se ipsam efficere ac p r o c r e a r e , q u a n to id c u m q u e su c c essu actu a ttingat.

Q u a e q u u m ita s i n t , m en s e t r a ti o h u m a n a , lic e t ut fi­ n ita non o m n ib u s f u n c lio u ih u s suis p e rfe c te a u t aeque sib i fiat a c t u a l i s , t a m e n o m n ib u s a d h u n c finem te n d i t ac n i t i t u r , ne iis qu idem e x c e p t i s , q u a e a b e o a b d u c e r e p o t iu s , q u a m a d eum d e d u c e r e v i d e n t u r . Q u o m a g i s a u t e m e u m re v e r a p e ­ t i t e t a tt i n g it , e o m a jo r fit vitae ipsius a c tu a lis p e r f e c t i o , c u ­ j u s haec d u o s u m m a su n t m o m e n t a , q u a m m a x im a c o n sc ie n tia sui seu c la rita s in p e r c ip ie n d o e t q u a m m a x i m a lib e r ta s seu activ itas in a g e n d o , eum q u ib u s c o n ju n c t a e st qu am m a x im a i n f un c tionum e ju s m u ltitu d in e u n i ta s c t b a r m o n i a , q u a e e s t r a ti o n i s form a. A t q u e h a e c m o m e n t a , q u u m p e r f e c tio n e m unius e ju s d e m q u e m en tis c o n s t i t u a n t , ita q u id em d is ju n g i n o n p o s s u n t, u t a lt e ru m sine a l t e r o v ere o b tin e a tu r. Q u i a v e r o m en s h u m a n a , ut r e l a t i v a , o p p o s i t o r u m e st u n i t a s , e t , u t fin ita, to tu m n o n a e q u e a s s e q u i tu r ac p a r t e s , fieri n e c e s s e e s t , u t in d i v e r s is a c tu o s ita tis su a e m o m e n tis a lte ru m m ag is se u p r a e c ip u e s p e c ie t q u a s i ac p e t a t , a l t e r o in te rea m a g is n e g le c t o vel n o n o b s e rv a to . H i n c i g i t u r d i v e r s a f u n c tio n u m e ju s a d e a , q u a e d i x im u s , p e rfe c tio n is m o m e n ta r e l a t i o , a t ­ q u e h inc etiam e a , d e q u a j a m a g i t u r , f u n c tio n u m e t fa cu l­ t a t u m h u m a n a r u m divisio.

N im ir u m m e n s h u m a n a F a c u I l a s T h e o r e t i c a seu c o n ­ t e m p l a t i v a d i c i t u r , q u a te n u s c o n s i d e r a tu r u t su b jectum e t c a u s a e jusmodi f u n c t i o n u m , q u ib u s p r o x i m e q u id em c erto s e x

(21)

-p e l i t m o d o s -p e r c i -p i e n d i , u l ti m o a u t e m q u a m m a x i m a m c o n ­ s c i e n t i a m su i e t in d e t e r m i n a t i o n i b u s su is c l a r i t a t e m . E a d e m v e r o F a c u l t a s P r a c t i c a s e u a c t i v a d i c i t u r , q u a t e n u s e j u s m o d i e x p l i c a t f u n c t i o n e s , q u i b u s p r o x i m e c e r t o s m o d o s m u t a t i o n i s e x p e t i t , u l t i m o a u t e m q u a m m a x i m a m l i b e r t a t e m e t a c t i v i t a t e m , q u a e n i s i i m p e d i m e n t i s r e m o v e n d i s n o n o b t i ­ n e t u r . Q u a m q u a m e n i m m e n s o m n i a c t u o s i t a t e s u a a d s u m ­ m a m r a t i o n i s a c t u a l i t a t e m s e u v e r i s s i m a m c o n s c i e n t i a m s u i t e n d i t , t a m e n , q u u m s i t o p p o s i t o r u m u n i t a s , n o n o m n i a e q u e e t e o d e m m o d o h a n c efficit, s e d a lia m a g i s d i r e c t e , a li a m a ­ g i s i n d i r e c t e . E t d i r e c t e q u i d e m e a m efficere l a b o r a t u t f a ­ c u l t a s e t a c t u o s i t a s t b e o r e t i c a , q u a e si finem u l t i m u m v e r e a t t i n g i t , n o n e s t a b e o d i v e r s a , q u a m o b r e m b a e c e t i a m i n s e p r i m a r i a e s t e t s u m m a , cui p e r f i c ie n d a e c e t e r a e i n s e r v i u n t . I n d i r e c t e a u t e m e u n d e m i ll u m fin em p e t i t u t f a c u l t a s e t a c t u o s i t a s p r a c t i c a , q u a l e m se e x s e r i t , d u m p r a e c i p u e v e r ­ s a t u r in n a t u r a s u a i n f e r i o r i e x t e r i o r i q u e ita i m m u t a n d a , u t e a fiat s u p e r i o r i i n t e r i o r i q u e q u a m m a x i m e c o n g r u e n s , q u o f a e t o m a j o r e m m e n t i s e x p l i c a t i o n e m e t c o n s c i e n t i a m su i n o n m o d o n o n i m p e d i t , v e r u m e ti a m p r o m o v e t . M e n s e n i m h u - m a u a i n t e r n o r u m e t e x t e r n o r u m e s t u n i t a s , e t f o r m a p e r ­ f e c t a e m e n t i s e s t d e t e r m i n a t i o n u m e ju s c o n v e n i e n t i a e t h a r ­ m o n i a , q u a e si a d e s t , a c t u o s i t a s m e n t i s e s t l i b e r a e t e x p e ­ d i t a , c o n t r a q u e i m p e d i t a e t d e p r e s s a , si illa d e s i d e r a t u r . P r a e t e r e a m e n s n o s t r a a lia n o n p e r c i p i t , q u a m q u a e u t i n ­ t e r n a p a r i t e r e t e x t e r n a h a b e t , d e q u o i n f r a p l u r a d i c e n d a su n t . C e l e r u m q u i a a c t u o s i t a s t b e o r e t i c a a d m a j o r e m m e n t i s s p e c t a t c o n s c i e n t i a m su i e t c l a r i t a t e m , n e c e s s e e s t e a m a b o b s r u r i o r i b u s m o v e r i a d c l a r i o r a i. e. a b e x t e r i o r i b u s a d i n ­ t e r i o r a ; q u o d s e c u s fieri o p o r t e t in a c t u o s i t a t e p r n c t i c a , c u ­ j u s finis e s t e x t e r n o r u m a d c o n g r u e n t i a m c u m i n t e r n i s m u ­ t a tio . I t a q u e ill a e t i a m m a x i m e p e r f i c i t u r a b s t r a h e n d o , b a e c a u t e m d e t e r m i n a n d o i ) ; e t q u a m q u a m m o t u s e t m u t a t i o e s t i ) P. 6 5 .

(22)

in n f r a q u c , t a m e n in h a c m a x i m e a d p a r e t ac r e s p i c i t u r , q u a r e et h a e c p r a e c i p u e d i c i t u r a c t i v a , i ll a v e r o c o n t e m p l a ­ t i v a . N c q u e t a m e n a l t e r a a l t e r i i ta e s t c o n t r a r i a , u t n o n i n u n o e o d o m q u e p u n c t o t e m p o r i s u t r a q u e in m e n t e a d e s s e p o s s i t , q u a m q u a m in d i v e r s i s a e t u o s i t u t i s e ju s u n i v e r s a e p a r ­ t i b u s ; nam e t s i m u l c o g i t a r e p o s s u m u s e t a m b u l a r e e t l o q u i e tc . Quin p o t iu s in u n o q u o q u e v i ta e s u a e m o m e n t o m e n s x u t r a q u e su b f o r m a e s t a c t u o s a , e ts i s u b a l t e r a m a ^ i s s c u p r a e ­ c ip u e . N c q u e a d e o q u i d q u a m i m p e d i t , q u o m i n u s e t o m n is a e l u o s i t a s l li e o r e t ic a c o n s i d e r e t u r u t p r a c t i c a , e t h a e c vicis- 8i»i u t t h e o r e t i c a ; n a m m e n s h u m a n a n u m q u a m e st a c t u o s a , q u i n item s i t p e r c i p i e n s , n e c u m q u a m p e r c i p i e n s , q u i n i te m sit a c t u o s a , i ) q u a m o b r e m t o t a e t i a m c o n s i d e r a r i p o t e s t u t vel t h e o r i a a c t i v a v e l p r a x i s c o n te m p la ti v a « D e n i q u e e t o b i t e r sit a d m o n i t u m , d i v e r s i s u t r i u s q u e f a c u l t a t i s f u n c t i o n i b u s d i v e r ­ sam esse d i g n i t a t e m , q u a e , u t f a c ile p a l e t , m a x i m e a e s ti­ m a n d a est e x c l a r i t a t e e t a c t i v i t a t e i p s i u s f a c u l t a t i s , q u a p e ­ r a g u n tu r . I t a q u i d e m d i g n i t a s f u n c ti o n i s t h e o r e l i c a e m a x i m e a e s ti m a t u r e x p e r f e c t i o n e finis se u ex c l a r i t a t e , q u a i n m e n s a ctu p e r e a m a t t i n g i t ; d i g n i t a s a u t e m f u n c t i o n i s p r a e l i c a e e x d ig n ita te p r i n c i p i i , a q u o p r o f i c i s c i t u r , i. e. e x e a p e r c e ­ p t i o n e , ad c u j u s i m a g i n e m q u a s i a li q u i d e x t e r n i e st t r a n s f o r ­ m an d u m . E t s i e n im e t h u j u s m o d i f u n c ti o i m p e r f e c t a c e n s e ­ a t u r ut p r a c t i c a , q u a m d i u et q u a t e n u s finem s e u m u t a t i o n e m p e r sc e fficie ndam n o n s i t a s s e c u t a t a m e n lrae c i m p e r f e c t i o d i g n it a ti e ju s n i l d e r o g a t , s i q u i d e m v e r e s i t p r a c t i c a e t p r o virib us p e r a g a t u r . V e r u m h a e c u l t e r i u s p e r s e q u e n d a s u n t in ea p h i l o s o p h i a e p a r t e , q u a d i s c i p l i n a m o r u m p e r ­ t r a c ta t u r . His ita d e f a c u l t a t e h o m i n i s t h e o r e t i c a e t p r a c t i c a s i g ­ nificati», p a u c i s e t i a m e s t a t t i n g e n d a , q u a e d i c i t u r Æ s t b c - t i c a , licet h a e c m in u s a d r e m n o s t r a m p e r t i n e a t . E s t a u t e m h a e c f a c u l t a s , i d q u o d e t n o m e n i n d i c a t , m e n s i p s a h u m a n a ,

i) P. 63.

(23)

q u a t e n u s c o n s i d e r a t u r u t s u b j e c t u m e t c a u s a e j u s m o d i f u n c ti o ­ n u m , q u i b u s m a x i m e r e s p i c i t a c q u a e r i t o b l e c t a t i o n e m , n u l ­ l a p r a e c i p u e h a b i t a r a t i o n e , u t r u m c o n t e m p l a n d o a n a g e n d o e a m o b t i n e a t . Q u a m q u a m e n im m e n s r e l a t i v a i t a e s t c o m ­ p a r a t a , u t t a n t u m d u o b u s bis m o d i s s it a c t u o s a , t a m e n u o u p r o p r i e e s t v e l t b e o r e t i c a v e l p r a c t i c a , nisi m a j o r e m vel c o n ­ s c i e n t i a m su i v e l l i b e r t a t e m sib i p r o p o n a t t a m q u a m f i n e m , q u e m a c t u o s i t a t e s u a a t t i n g a t . Q u o d si a d h u n c tin e m n o n t e n d i t , s e d e a m p r a e c i p u e q u a e r i t s e n s u s j u c u n d i t a t e m se u d e l e c t a t i o n e m , q u a e c u m a c t u o s i t a t e a u c t a e t e x p e d i t a e s t c o n j u n c t a , n o m e n f a c u l t a t i s a e s t l i e t i c a e o b t i n e t , s iv e c o n ­ t e m p l a t i v a s i t siv e a c t i v a , id q u o d h i c m i n u s r e s p i c i t u r . Ita v e r o e x h i s i n t e l l i g i t u r , a c t u o s i l a l c m a c s t h c t i c a m e s s e c a n i , q u a l u d i m u s e t n o s o b l e c t a m u s , t b e o r e t i c a m a u t e m e t p r a ­ c ti c a l » e a s , q u i b u s s e r i a a g im u s e t l a b o r a m u s . I lla e s t lino 6UO s u p e r i o r vel p o t i u s c u m e o e a d e m , m a x i m e q u e v ita m o ­ m e n t i p r a e s e n t i s f r u i t u r , h a e fine s u o s u n t u t m e d i a in fe ­ r i o r e s , e t a d t o t a m v i t a m p e r f e c t i o r e m e lf ic ie n d a m m a g i s r e ­ f e r u n t u r . N c q u e t a m e n ill a u n i v e r s a u n i u s e ju s d e m q u e e s t d i g n i t a t i s , s e d m a j o r i s m i n o r i s , q u o d p e n d e t t u m e x c l a r i ­ t a t e e t a c t i v i t a t e , q u a m e n s in e a e st a c t u o s a , t u m e ti a m e x u s u , q u e m i p s a a d v i t a e to ti u s p e r f e c t i o n e m h a b e t . N a m e t o b l e c t a t i o n o n l a u t u m se n s u a l is e s t , s e d e ti a m r a t i o n a l i s , si iu p u l c h r o v e l c o n t e m p l a n d o v el p r o d u c e n d o v e r s a t u r , e t g e n u s u t r u m q u e s u o l o c o e t t e m p o r e h o m i n i c o n c e d i t u r . C A P . IT.

De Datione et Religione humana.

H o m o a c t u a l i s a u t s e n s u a l i s s o l u m m o d o e s t a u t e t i a m r a t i o n a l i s , i l l u d , si t a n t u m r e s r e l a t i v a s e t p h a e n o m e n a , h o c , si e ti a m v e r a m r e r u m r a t i o n e m 6e u e s s e n t i a m p e r c i p i t . O - m n i n o h o c a e t u a l i l a t e m r a t i o n i s q u a l e m c u m q o e iu h o m in e si g n i f ic a t, si n o n l o t u s in r e b u s s e n su i o b v e r s a n l i b u s l i a c r o t .

(24)

l e d n u m i n i s c t n a t u r a e c u ju s d a i n s u p e r i o r i s e st sibi c o n s c i u s , a t q u e e x ea c o n s c ie n ti a r a ti o n e s v ita e s u a e m o d e r a t u r .

t T l r a q u e a u te n i s u b f o r m a h o m o m iu o r e n i m a j o r e in a c t u a t t i n g e r e p o t e s t v e r i t a t e m a c p e r f e c t i o n e m se u c o n s c i e n t i a m su i e t a c t i v i t a t e m , q u o r e s p e c t u t r e s g r a d u s p r a e c i p u i d i­ s t i n g u u n t u r . A u t e n im a liis m a g i s q u a m sibi ipsi e s t a c t u ­ a l i s ; a u t e ti a m sibi ipsi q u i d e m e s t a c t u a l i s , s e d u t c o r p o ­ r e u s m a g i s q u a m u t s p i r i t u a l i s ; a u t d e n i q u e e ti a m e s t sibi ip s i a c t u a l i s u t m e n s i n c o r p o r e a e t s p i r i t u a l i s , q u a e s a m m a e j u s p e r f e c ti o e st. A t q u e in b i s g r a d i b u s si m e n s h u m a n a c o n s i d e r a t u r u t f a c u l ta s t h e o r e f i c a , in p r i m o S e n s u s , i n a l ­ t e r o I m a g i n a t i o , e t in t e r t i o I n t e l l e c tu s d i c i t u r . S i a u t e m in i is d e m c o n s i d e r a t u r u t f a c u l ta s p r a c t i c a , e o d e m o r d i n e I n s t i n c t u s , C u p i d i t a s e t V o l u n t a s a p p e l l a t u r . H a e c i g i t u r n o m i n a t o ti d e m si g n ific a n t p r a e c i p u a s m e n t i s f a c u l t a t e s t h e o - r e t i c a s e t p r a c t i c a s , q u a r u m q u a e q u e d e i n d e u t g e n u s p lu - r e i a d m i t t i t f o r m a s sui p r o p i u s d e te r m i n a t a s . Q u a e o m n ia o b i t e r t a n t u m h o c l o c o a t t i n g i m u s , a d e u - r a t i o r e m e o r u m e x p l i c a t i o n e m o m i t t e n t e s , q u o n i a m e x in sti­ t u t i o n i b u s P b y c b o l o g o r u m s a t is j a m c o g n i t a s u n t. I d m o d o a d m o n i t u m v o l u m u s , in h o m i n e , q u u m e x n a t u r a a d m e n t e m e t r a t i o n e m u s q u e s e e x p l i c e t , i ) a c t u a l e m n o n fieri f o r m a m q u a m q u e s u p e r i o r e m , nisi a d a c t u m p r i u s p e r d u c t a e t m a - n e n t e e ti a m i n f e r i o r e , q u a m v i s a li q u o m o d o a u c t a e t i m m u ­ t a t a . Alenti e n i m h u m a n a e c e r t a i n e s t v ita e e t c o n s c i e n t i a e su i m e n s u r a , u l t r a q u a m s e q u a q u e in f o r m a n o n e v o l v a t ; c t q u a n t a m c u m q u e a c t u o b t i n e a t p e r f e c t i o n e m , t a m e n s e m ­ p e r a l i q u i d r e s t a t i m p e r f e c t i u s p e r c e p t u m , q u o d a u t ei sit o m n i n o o b s c u r u m e t p o t e n t i a l e , a u t c e r t e ei s p e c i e m p r a e ­ b e a t n o n m e n t i s a c p e r c e p t i o n i s , s e d t a n t u m n a t u r a e e t r e ­ r u m e x t e r n a r u m . N i m i r u m m e n s h u m a n a u n i v e r s a , q u u m s i t r e l a t i v a e t o p p o s i t o r u m u n i t a s , n u m q u a m n o n s u m m a c u m in fim is iu sc c o n j u n g i t , q u o i p s o e ti a m a m e n t e d i v i n a d i ­ v e r s a est. i ) P 6 1 .

References

Related documents

Qua; cum ita sint, primo transformetur aequatio (29), ex methodo Cel. Legendiie*), in aliam cujus variahiies independentes ipsae.

la surface de revolution dont la courbure moyenne en cliaque point est constante. Elle est ainsi conoiie: &#34;Aous cutcndons ici par courbure moyenne d'une surface en. un de ses

ligendain et retinendam, quam ipsam plantulam solo natali adjungendam, instructae nobis videntur. Hoc ve¬ ro, tam ex eorum, quam ex ipsa Lichenum natura con.. cludimus. In

yarietas &amp; mutatio 11011 magis, cernitur in absoluto lumine, quam absolutis in tenebris, tarnen inde 11011 sequitur, ut absolutum lumen idem sit atque tenebrae

illa ipsa erunt ab ea percepta, &amp; proinde non nisi ipsius perceptiones quaedam seu imaginationes; nam praeter has quidem mens imaginans nihil percipit. Quis

mus, qui procul dubio nihil fufciperet, nifi ha quovis mo- mento temporis propter relativam et finitam naturam ejus

Nimirum haec Universa definitur numero eorum e n tium , quae tamquam de­ term inationes suas positivas ens quodque in se co n tinet, et quo ruiu ipsum est unitas

Maximopere autem cautum hic volumus, ne quis con­ tra haec omnia exem plis, c natura rerum sensibus subjecta desumlis, utatur. Haec enim n a t u ra , utpote non