/ 3
D I S S E R T A T I O D E N O T I O N I B U S R E L I G I O N I S , S A P I E N T I Æ E T V I R T U T I S E A R U M Q U E IN T E R SE N E X U , Q U A M V E N I A A M P L . F A C U L T . P H I L O S . E P S . P . P .Mag. CHRISTOPH. JAC. BOSTRÖM
S eren iss. P rin c ip ii). H e r e d itä r , a S tu d iis.P r o f. R eg. <Sc P h ilo s . A d ju n ct. E T
A D O L P H U S S J Ö D I N G
N o rrla n d u s. IN A U D IT . G U S T A V . D IE X V II A P R I L . M D C C C X L I. II. A. M. S. P. H I. U P S A L I A E ,
-...
— S 3 —
c
X V .m.
De unitate perceptionis et percepti.
In capite su p erio ri uno motio d irecto d e m o n s tra v im u s, ïùliil a mente p e rc ip i citpie ad eo esse nisi perceptiones. Cum autem arg u m en tatio n es indirectae saepe aliquanto plus valeant a d p e r s u a d e n d u m , etiam n o n n u lla s , quae liujus sunt geue-
r i s , iu medium j a m afferemus. h
P r i m u m ig i tu r hoc c o n s t a t , u t res qu aedam n mente p e r c i p i a t u r , e a m in aliqua esse d e b ere relatione ad hujus conscientiam s u i , id eo q u e etiam aliquid h ab ere cum hac com
mune. Q u a e r i t u r a u t e m , qu id v. gr. co rp o ri commune esse e x is tim e tu r cu m mente et conscieutia su i? C erte nihil cor p o r e i , quum m e n s vita e t conscientia sui co n tin e a tu r, neque in se q u i d q u a m , quod non hujus sit g e n e ris , haheat. C or p u s autem e c o n tr a rio vitam e t conscientiam sui in se hab e r e p o te s t — ta m q u a m in tern am suam essentiam et v e rita te m , eti am si h a e c , qu u m modis innum eris sit d e te r m in a ta , et pro- p t e r c a a m ente finita im perfecte p e rc ip ia tu r, huic ita in con tr a r i u m a b e a t , u t ta n tu m sub c o rp o ris specie ei sese p ra e se n te m sistat. C e r te nemo n e g a v e r i t, nos mente n o stra in in te rio ra co rp o ris non in t r o s p ic e re , sed tum in to to , tum in p a rtib u s superficiem modo attingere.
D e in d e illud etiam hoc loco p e rtra ctem u s arg u m en t u m , q u o usi j a m sum us in L ib ro p r i m o , nihil esse o- mnino posse e x t r a m e n t e m , a u t ex tr in se c u s qu asi in e a m i n f e r r i , sed omnia in ea ines sc saltem p o te n tia , neque nisi in ipsa ei e x p li c a r i , siquidem ea sibi ipsi se e x plicet. E tenim cum voces e x t r a e t i n t r a relationes et loca signiticent in s p a t io , nullius plane sunt u su s , nisi ad figuras e t res c o rp o r e a s r e f e r a n tu r , quippe quas solas in spatio d e p re h e n d im u s. Q uae cum ita s i n t , fieri n o n p o te s t, u t etiam
ad mentem istac voces t r a n s f e r a n t u r , quin multa in d e ex sistant absur da. V. gr. u t ali q u id esse possit e x tr a m e n t e m , h a e c sit in alia spatii p a r t e , nceesse e s t , id e o q u e vicissim e x tr a illu d ; ex quo s e q u i tu r , u t mens aut c e rtam sp atii men
s u r a m o c c u p e t, a u t p u n c ti in s ta r in certo loco sit. Quis
au tem de vita e t conscientia sui d i x e r i t , eam v. gr. c ç rtam h a b e re longitudinem a u t latitudin em a u t a l t it u d in e m , au t cer tis p e d ib u s ab hac vel illa re d is ta r e ?
Q u a e re n d u m au tem hoc lo co v i d e t u r , quid ta n d e m cau sae ' s it, c u r de rebus e x t r a n o s positis l o q u a m u r , e t c u r plu
rima p a rs hominum huic re alism o ta m p e r t in a c i t e r a d h a e re a t. Scilicet m u l t i tu d o , u tp o t e quae m e n te minus est e x c u l t a , r e ru m sens ibus su b je c ta r u m m ax im e sibi est c o n s c ia , casque id circo m ax im e veras e t re a le s esse opin atur. In h a r u m au tem re r u m un iv ersitate u n u sq u isq u e nostrum et se ipsum et alios sub fo rm a p e rc i p it c o rp o r e a , quo fit, ut in illa quidem suum cujusque c o r p u s , quo d c o ra m intueri li c e t, totius ho minis in s ta r o b ti n e a t, e t p r o p r ia m illius pers o n am r e p r a e s e n tet. Q uod dum quis s e q u i t u r , idque nos omnes facimus s a e p is s im e , quia in re b u s e x te r n is u t plurim um v e r s a m u r , idem de r e b u s e x t r a et c i r c u m s e positis sine m a g n o qu o d am e r r a n d i p e ric u lo lo q u itu r. Facile autem p a t e t , id nisi sensu r e l a ti v o non esse in te llig c n d u in , q u o d su b tiliu s de re b u s d is p u ta n ti p r a e c i p u e o b se r v a n d u m est. E te n im cui sola mens v e r u m est E g o , ei e t su um ipsius c o rp u s et ce te rae res e x t e r n a e , q u a e v o c a n t u r , in sola sunt m e n t e , quoniam ab ea p e rc ip iu n tu r. — P r a e t e r e a omnes Idealism um fugimus e u m , qui d ic i tu r s u b j e c t i v u s , ex quo omnia , q u a e p e r c i p i u n t u r , non nisi p r o mentis ipsius p h a n ta s m a tis h a b e n tur. Qui v. gr. ad aliu m l o q u i t u r , ejus etiam m ag n o p e r e in te r e s t, u t a lt e r ille a e q u e p e r s o n a et suus s i t , a f q u c i p s e , neque ei sufficit, u t ta n tu m ad su um p h a n ta s m a lo q u atu r. Itaque j u r e m e r ito q u e ab istiusm odi Idealism o a b h o r r e t , ne que nos ii s u m u s , qui p a tr o c in iu m ejus suscipiamus. L o n g e
autem alia ratio e s t Iilcalisiui a l t s o l u t i , ex quo omnia in n o stra q u idem sunt m e n t e , q uatenus a nobis p e r c i p iu n t u r , sed tam en et aliquid o b t i n e n t , quod ipsis sit proprium et s u u m , si quidem vita g a u d e n t et conscientia sui. ISain ex ha c q u id e m ratio n e a nobis non d e p en d en t a lia , quam tem p u s et s p a tiu m , quaeq u e iis d e te r m i n a n tu r , cujus generis sunt n u m e r i et figurae et c o rp o r a cum suis determ inationi b u s , it em que im aginationes et n o tio n es, quibus ista omnia concipimus, lla e c enim ut ta lia in n o stra m ente consistunt; q u a m q u a m et iis aliquid su b est absoluti et s u i , ita ut p ro meris p h antasm atis minime h a b e a n tu r.
C e te ru m si spatium a nobis p e r c i p i t u r , ideoque in aliqua e st re la tio n e ad nostram m entem ac c o n sc ie n tia m , id quo q u e a liq u id cum h a c comm une h a b e a t , op o rtet. Q uibus it a , u t p a r e s t , anim o p e r p e n s is, co gnoscere fortasse p oterim us, q u a c n a m sit v e ra vis et n a tu r a spatii. E s t id q u id e m , u t n o stra fe r t s e n t e n t i a , nihil aliud nisi conscientiae nostrae uni tas in p e rc e p tio n u m suarum m u ltitu d in e , qualis quidem ea a nob is p e rc i p it u r tam quam p h aenom e non e t in contrarium sui aliq u aten u s m u t a ta . Q u e m a d m o d u m enim conscientia sui ut u n itas et p rim a determ inatio iu omnibus inest perceptioni b u s , ita sp atiu m modo eodem in est in omnibus rebus vel p e r c e p t io n i b u s , quae d ic u n tu r externae. E t qu em adm odum illa omnia o m n in o in se c o n tin et et co m p le c titu r, ita boo omnia p h a e n o m e n a externa in se com preheudit. A tq ue h a n c c o m p a ra tio n em pluribus p ersequi lic e t, q u o n ia m , quae ratio est co n scientiae sui ad omnes omnino p e rc e p tio n es, eadem est ra tio spatii ad omnes res ex tern as seu perceptiones sen sus. E a d e m q u e , mutatis m utandis, etiam de tem pore dici p o s s u n t; naro et ho c nihil est nisi conscientia sui, qualis in p e rc e p tio nibus sibi succedentibus p ercipitur. Verum haec o b ite r la n iu m attigisse sufllciat.
l;no ig itu r hacte nus tra c ta v im u s a r g u m e n ta , cx quibus in directe c o l l i g .t u r , m entem nihil p e r c ip e r e , quod non ait p erceptio . V e iu m et aliud peti potest ex vi et natura
ora-— 5 ß —
tionis linm&nae, qu ip p e q u a duce eodem revolviinuf. Quum e n im , u t p e r se p a t e t , ea omnis a uoslra incute p roficiscatur, ct p r a e t e r e a , q u ae in hac in s in t, nihil re vera e x p rim a t, s e q u i t u r , u t v erh is nihil aliud significare possim us, quam q u o d in n o s tra sit m ente ideoque et nostra sit perceptio. A t v e rh a nos facimus de D e o , de nohismet ipsis, de n a tu ra , c e t t . ; haec ig itu r in n o s tra sint m e n te , nccesse e s t , quam« q u a m e t in se ip s is, si sui sihi sint conscia. Ne q ue vero ad v ersu s haec re c te quis o p p o s u e r it, nostras perceptiones for sitan esse r e r u m im a g in e s , et id c irc o , dum illas verhis ex p r i m i m u s , m ed iate etiam r e s ipsas significari. Si e n im ve r u m esse c o n c e d i tu r , n o s t ra oratione nihil nisi n o stras per cep tio n es ex p rim i et i n d i c a r i , p e r eam quidem alia quaedam p r a e t e r e a significare non rectius ex istim em u r, qu am existi m e t u r alia p r a e t e r im ag ines v. gr. hominum osten d ere is , da quo j a m sit in co n fe s so , cum nisi im agines osten d ere non posse. P r a e t e r e a hoc lo co in m entem revocata volum us, quae s u p r a i ) de causis distinctionis illius inter p erceptionem et r e m p e rc e p ta m e x p o s u i m u s , ex quihus cognoscere lic e t, quam p a r u m r e c te res sensilius subjectae pro perceptionibus non h a b e a n t u r , quamvis alius cujusdam sint g e n e ris , qu am quae c o g ita n d o a u t im a g in a n d o percipiantur. O m n in o a u te m vul g a ris ista o p i n i o , q u a p e rcep tio n es n ostrae p ro re r u m im a g in ibus h a b e n t u r , salis j a m refutata est a B e r k e le y o , q u e m , n e lo n g io res s im u s , L e c to re s consulere jubem us. D u o ta n tu m in hoc P h ilo s o p h o re p re h e n d e n d a nobis v id e n tu r, quao o b ite r hic sig n ificen tu r, p rim um quod mentes statuerit a Deo in te m p o re creatas et e x tr a sc p o s ita s , quem adm odum ct antea L e ib u i z iu s ; d e in d e q u o d p e rceptionibus sensuum nullam sub je c e r i t su b s tan tiam veram et a b s o lu ta m , cujus illae essent p h aen o m e na. N a m sic fa ctum e s t , u t neque R e a lism i, ne- que Idealism i subjectivi e rr o re s ac difficultates effugeret.
D enique v e r o ct aliam instituemus a rg u m e n ta tio n e m , ex q u a v eritas e nuntiationis n o stra e etiam facilius, in fallim u r,
q u a m ex c e t e r i s , eluce bit. P o n a m u s ens quo d d am c e rto »li quo modo esse in sc i p s o , id em q u e a incole q u a d a m linita p e rc ip i a liq u a ex p a r t e im perfectius. Ita quid em illu d huic m agis m inus aliud ac div ersum v id e b itu r ab e o , quo d est r e v e r a , vel buic speciem sui offeret e ju s m o d i, q u o d magis mi nus ab ip so differat. A tq u e baec s p e c ie s , ut facile inlelligi- t u r , eum sit a vero ente d i v e r s a , tota quidein esse non p o te s t nisi (p e r c e p tio ) in ea m e n t e , a qua ens illud im pe rfe c te p e rc ip itu r . Itemque ea e r i t ta n to minus ab illo en te d iv e r s a , q u a n to m inus im perfecte mens illud p e r c i p i t , quippe qu u m o m nis div ersitas ejus ex bujus im perfe ctione o riatu r. Q u a e cum ita s i n t , fieri necessc e s t , ut si men tis illius facultas p e rc ip ie n d i usque cres c e re s t a t u a t u r , d o n e c ad ab so lu ta m d e m u m a c c c d a t p e r f e c ti o n e m , etiam species seu p e rcep tio illa m inus m in u sq u e fiat ab ip so e n te p e r c e p to d iv e r s a , d o n e c t a n d e m , o m ni differentia eva n e sc e n te e t s u b l a ta , in u n u m p la n e id e m q u e cum eo abeat. E t tam en ea vel in bac su a cum ente p e r c e p t o a b so lu ta u n ita te vim e t n a tu r a m p e r c e p tio nis baud d e p o n e t , sed usque in m en te p e r m a n e b it ; id q u o d d ilig entis sim e est o b s e r v a n d u m , q u o n iam bin e omnis n o s t r a d e ente et p e r c e p t io n e s e n t e n tia illu s tr a r i p a r i t e r ac d e m o n s t r a r i po tes t.
P r i m u m e n im , si quid a m e n te q u ad am p e r c ip it u r ab so l u t e et qu a le est in se i p s o , id a b s o lu te unum id e m q u e e r i t c u m m entis illius p e r c e p t i o n e , q uem adm odum jam vidimus. T u m inde s e q u i t u r , u t om nia in se et v ere c o n sid erata neces s a r io sint m e n tis a b so lu ta e p e r c e p t i o n e s , neque vere intcllignn- t u r , nisi q u a te n u s ut tales p e r c i p i a n t u r , ad eo ut vere a liq u id p e r c i p e r e id em sit a tq u e a li q u id m o d o e o d e m , quo m ens a b so lu ta , p e r c ip e r e . P o r r o si q u id im perfecte p e r c ip itu r a m e n te q u a d a m f i n it a , id buic aliu d quid em e s s e , necesse e s t , q u a m quo d est r e vera e t in se i p s o , neq u e ta m en a li u d a b s o l u t e , s e d relativ e ta n t u m seu magis m in u s, p r o u t magis minus im perfe cte p e r c ip itu r . N im iru m u n u m id em que id esse i n t e llig itu r etia m cu m b uju sce m entis p e r c e p t i o n e , q u o a d bace
_ B8 —
e i t p erfecta, neque nisi respectu ceterorum ali ea diversum. Denique ne ens absolutum quiileiu esse re vera p otest extra mentem finitam, q u o n ia m , ut maxime ab ea p ercip itu r v ere, ita et maxime idem est ac hujus p e r c e p t io , minimeque ab bac diversum. S p eciem tantum ei offert contrarii seu e x tern i, qiianuliu et quatenus im perfecte ab ea percipitur. J a m igitur causam vid em us, c u r q u a e d a m entia nobis sini e x terna seu in s p a t i o , c u r p a rte m rei cujusque melius mente assequam ur, quam t o t u m , cu r nobis bacc p a rs in perceptionem abeat veriorem i. e. vel in im aginationem vel in cogitationem etc.
Haec a d p ro p o situ m nostrum p robandum ja m suffieiant. Plura si quis d e s i d e r e t, ad eat P lato n em et N eoplatonicos, item que L e ih n iz iu ra , Berkeleyum et ceteros Idcalismi recenr tioris auctores.
C A T . I V.
lie proprietatibus quibusdam entis absoluti,
P riu sq u a m u lteriu s p r o g r e d im u r, eas bic indicabimus p ro p r ie ta te s g e n e r i e a s , quibus a genere entium relativorum genus e n ti u m abso lu to ru m omne distinctum est.
S u n t hujus g e n e ris e n tia, ut ipsa denominatio eorum d e c l a r a t , primum quidem non r e l a ti v a , sed absoluta. Quod cum p e r se i n t e l l ig i tu r , id unum ja m nostrum e s t, dem on s t r a r e , q u ae potestas bis vocibus sit su b je c ta, et quae inde colligi possint. A bsolutum igitur id esse d ic itu r , quod est ab aliis omnibus solutum quasi ac indep en d ens, et om nia, quae Esse suum c o n s titu a n t, in se ipsp continet. Hinc abso lutum idem est atque p e r f e c tu m , cui nihil ner addi nec adimi potes' , quin a u t in aliud ens sui g e n e ris, aut in aliud omnino ge nui transeat. Q u o ru m u tr u m q u e in entia absoluta c a d e r e , necesse e s t , cum n eq u e ulla ex p a rte im p erfecte, neque nisi qualia sint in se ipsis, percipiantur. C ontra ea entia
re-l a t i v a n e q u e â c c te r is om nibus s u n t s o re-l u t a , n e q u e omnibus n u m e r is p e r f e c ta ; n a m e t , u t esse omnino p o s s i n t, e n tia d e s i d e r a n t , quae ipsis s u b s i n t , a b s o l u ta , et cum n o n nisi m a g i s minus ad b o r u m a c c e d a n t veritatem , g ra d i b u s eo re s p e c tu fe re innum eris c r e s c e re e t d e c re s c e re poss unt.
E x his ita exp licatis etiam in t e l l i g i t u r , e n tia ab so lu ta e sse n o n p o ss e subjectiva e t id e a lia e t activa eo s e n s u , u t sibi o p p o s ita h a b e a n t alia q u a e d a m ta m q u a m objectiva et re a l i a e t p a s s iv a , vel c o n t r a ; sed q u id q u i d in iis est s u b j e c t i v u m , id e m etiam est objectiv um , et sic in ceteris. Id e m q u e t e n e n d u m d e aliis oppo sitio n u m g e n e r i b u s , q u ae in e n tib u s r e l a t i v is o c c u r r u n t , q u a e q u e p r a e t e r e a te m p o r e et s p a tio u o u d e t e r m i n a n t u r ; n am q u a e hu ju s s u n t g e n e ris ex istis o m n i n o e x c lu s a sunt.
A l te r a e n tiu m a b so lu to ru m p r o p r ie ta s ea e s t , qua fit, u t h a u d d e te r m i n e n tu r t e m p o r e e t m u ta ti o n e , sed iu se v e r e a e t e r n a sint e t im mutabilia. N a m ens u n u m q u o d q u e est h o c ipsum e t n o n a l i u d , quia e s t hoc m o d o , non alio d e t e r m i n a t u m , e t e n tia om nia a b s o l u ta aut non sunt et p e r c i p i u n t u r ut t a l i a , a u t cum o m nibus ac s i n g u l i s suis d e t e r m i n a
tio n ib u s p e r c i p iu n t u r . E x q uib us s e q u i t u r , ea nisi un o m o d o esse e t p e r c i p i non posse i. e. a e te rn a esse e t im m utabilia. Q u o d si quis d u b it a v e r i t , num is ta entia s e m p e r vel p o tiu s m o d o a e te r n o r e vera p e r c i p i a n t u r , sibi iu m en tem r e v o c e t , v e l i m u s , d i l ig e n le r q u e c o n s i d e r e t , q u ae in Lib. 11. Cap. V. d e n e c e ss ita te mentis absolutae s u n t d is p u ta ta . Oinnino te m p o r e e t m u ta tio n e d e te r m i n a n tu r so lae m entes finitae, q u a e q u e earu m s u n t p e rc e p tio n e s im p e r f e c t a e ; iu quibus eum n o n a eq u e p e rf e c te om nes p e r c i p iu n t u r d e te r m in a ti o n e s , s e d p a r t i m m eliu s p a rtim d e t e r i u s , aliae menti tr a n s e u n t a b o b s c u r ita t e s e u po ten tia ad actu m e t c l a r i t a t e m , q u ae sic e x s i s te r e d ic u n t u r et c r e s c e r e , aliae c o n tr a alt actu ad p o t e n tiam d e v o l v u n t u r , quae q u id e m d e c re s c e re et iutei ire d ic u n tu r. •lain ve ro si entia absoluta non sunt te m p o ra lia e t m u t a - b i l i a , s e q u i t u r , ut nce sint p r a e t e r i ta ntff fu t u r a , ncc
oriau-t u r a u oriau-t i n oriau-t e r e a n oriau-t , nee crescanoriau-t auoriau-t d e crescanoriau-t, neque omnino u lla eju sm odi adm ittant p ra e d ic a ta , q u a e , ut mente concipian t u r , te m pus et m u tatio nem requirunt.
T e r t i a entium ab so lu to ru m p ro prietas bane vim liabet, u t non spatio et loco d e te r m in e n tu r , sed absolute ineorporea s in t e t spiritualia. Q u o d q u id em facillime in te llig itu r, quum n o n sin t nisi m entes et p e rceptiones, de q u ib us, nt jam sc r ip sim u s, nem o umquani d ix e r it , eas aut bic vel illic e sse, a u t aliquam spatii p a rte m tenere. In spatio certe non re-* p e rim us nisi corpora^, et q u a e ad ea p e rtin ean t, quibus sub su n t quidem illae m entes e t p e rcep tio n es, tamquam aeternae e a ru m su b s ta n tia e , in quibus tam en n o n , quales re vera su n t, p e rc ip iu n tu r. C e te ru m ha e c etiam in telliguntur ex i i s , quae s u p r a i ) docuim us d e vi et ratione spatii rernm que externa r u m , q u a p r o p t e r in iis dem o n strandis non amplius versabi mur. Si vero en tia a b so lu ta non d eterm inantur spatio et l o c o , d icere haud lic e b it, esse eadem bic vel illic, continua vel d i s j e c t a , longa, lata vel a l t a , composita vel divisibilia, p ro p i n q u a vel r e m o t a , in m otu vel i n q u i e te , etc. q u a e , ut m e n te c o n c ip ia n tu r , spatium c t locum tam quam determ ina tiones suas c ontinent.
D enique ho c q u oqué entium absolutorum est p r o p r ia m , u t sint formae vitae et conscientiae sui a b so lu tae, idcoque a b so lu te viventia suique conscia. Q uod pluribus bic persequi b a u d opus e s t , quum e x to ta disputatione superiore nullo n e g o tio co llig atur. Id m odo monitum volum us, bine s e q u i, omnia ejusm odi entia esse absolute sua et libera et inde- p e n d e n t i a , qualia esse d ic u n t u r , quae in se sihique sunt. Q u a e autem in illis est vita ct l i b e r ta s , ea est mentis divinae, in q u a u n a , quidquid entis est ab so lu ti, continetur. In cete r is enim m entibus nihil est absolutum omnibus num eris, sed ta n t u m m agis m in u s, p r o u t magis minus sese in illa mente p e r c i p iu n t , veraeque vitae suae in ea sibi sunt consciae.
N am u t m ax im e h o c a s s e q u u n t u r , ita m ax im e sese ipsas vere p e r c i p iu n t e t a b s o l u t e , v e r a e q u e lib e rta tis suae sunt compotes.
C e te r u m hoc loco no n e st p r a e t e r e u n d u m , n u lla m o- mnino m e n te m aliam melius p e r c i p e r e posse , quam se i p s a m , im lcq u e fi e r i, u t nos homines n o s t r o in m u n d o nihil r e p e r ia - m u s , q u o d d ig n ita te no s su p eret. E x c ip ie n d a fo rsan vid ea t u r m e n s a b s o l u t a , s e d p e r p e r a m ; nain h an c quo q u e nos no n a s s e q u i m u r , nisi q u a te u u s v e re sumus nostri ipsoru m n o b is conscii. E a tc n u s enim iu te llig i m u s , eam esse in n o b is , n o s q u e vicissim i n ea.
C A P . V.
D e en tiu m absolutorum inter sc nexu et relatione.
Q u u m p lu r a sint e n ti a r e l a ti v a , id q u o d nem o u m quam n e g a v e r i t , p lu r a etiam sint entia a b s o l u ta , neccsse est. Nam
V. gr. unicuique homini sua subesse d e b e t a e te rn a n otio in m e n te d i v i n a , q u a e , u t vel hoc unum i n d i c a t , necessario est in u n ita te m u l ti t u d o et in m u ltitu d in e unitas.
I l a e c q u id e m e x d is p u ta tio n e s u p e r io ri satis a d p a r e n t , et p r a e t e r e a a d e u r a tis s im e p e r t r a c t a t a s u n t in P la t o n is P a r m e n i d e , ita u t p r o concessis h a b e r i j a m possin t. Q u a e r e n dum a u tem hoc lo c o nobis v i d e t u r , qua r a t io n e e n tia abso lu ta in t e r se s in t c o n j u n c t a , e t omnia den iq u e in una m en te infinita c o m p r e h e u s a , q uoniam a d notionem eorum p len e con c ip ie n d a m haec q u a e stio est necessaria . N eq u e t a m e n , dum h o c u n u m a g i m u s , n o stru m e st etiam d o c e r e , qu ae e t q u a lia d e c e te r o e n tia illa esse e x is ti m e n t u r ; jd enim no n ta n tu m a n o s tr o p r o p o s ito j a m est a li e n u m , sed etiam n obis ho m inib us no n a d m o d u m c o m p e r t u m ; q u ip p e q u o ru m cog nitio in r e b u s n o stris re lativis m axim e vers e tu r.
S i ig i tu r illud n obis c o n c e d i t u r , eulia ab soluta esse n u m e r o p l u r a , licebit utique e x u n iv e r s a eo ru m m u ltitu d iu e
iluo lanium c o n sid e ra n d a d e s u m e r e , reliquis o m n i b u s , quamdiu illa sola c o n s i d e r a n t u r , p e r ab stractionein pro nullis et nihilo h abit is . Q u o d si fe c e r im u s, p rim u m hoc nobis c o n s t a t , ista (luo entia ne c e ssa rio ali quid in t e r se ha b e re c o m m u n e ; quo n iam alioquin ne id q u id e m iis f o r e t c o m m u n e , u t essent e n l i a , id q u o d r e p u g n a t. J a m ve ro hin c s e q u i t u r , id quod m a x im i est m o m e n ti , ul illu d ipsum comm une nihil aliud sit nisi eo ru m a l t e r u m ; nam si qu id fo ret t e r t i i , non d u o t a n t u m , sed tria entia c o g i t a r e n t u r , q uod hypoth esi rep u g n a re t. Q u a e cum ita s i n t , p rim a m hanc leg em entium a b s o lu to ru m esse in v e n im u s , u t , si d u o tan tu m m en te c o n c ip ia n tu r , unum eo ru m ne c e ssa rio c o n cipien dum sit in a l t e r o , q u e m a d m o d u m idem fe re fieri videm us in d u o b u s num eris n a tu ra lib u s.
De istis ig itu r d u o b u s en tib us si p e r p ro p o s itio n e s enun tia r e v e lim u s, q u id iis c o n t i n e a t u r , de uno e o r u m , videlicet d e e o , quo d in a lte ro c o n c i p i t u r , et quo d hic b rev itatis g r a tia ens A d i c a t u r , nihil a liu d e n u n tia ri p o t e r i t , nisi haec p ro p o s itio id cn tica : A est A. N am si q u o d a liu d p r a e d i c a tu m ei affirmando t r i b u e r e t u r , iterum non d u o , se d fria e n lia h a b e r e m u s , q u o d q u id e m p o s itio n i, ex q u a a r g u m e n ta t io p r o f ic is c it u r, non conv eniret. N im irum hujus positionis ea vis e s t , ut r e v e ra non v a l e a t , nisi de duobus e n tib u s , q u a e sola e o n s i d e r a n t u r , a lt e ru m sit absolute s i m p le x , cujus- m o d i u nam vitam seu c o nscientiam sui esse novimus. Haec enim ita èst c o m p a r a t a , u t n e q u e nisi in se et p e r se solam co n c ip i, n e q u e ullis om nino p ra e d ic a tis positive e x p licari possit. De a lt e ro autem e n te B duo p ro positiones e n u n tia ri p o t e r u n t : B est A , e t B est B. Q u a r u m ta m en p ro p o s itio n u m illa non h an c h a b e t v im , u t B p la n e idem sit atque A , sed ta ntum u t , d u m illu d c o n c i p i a t u r , hoc q u o q u e co n c ip ie n d u m sit. Ita q u i d e m , si dicimus v. gr. circ u m fe re n ti a m circuli esse li n e a m , n o n in t e ll ig i m u s , illam esse cum b a c p la n e e a n d e m , sed ta n tu m in illa h a n c q uoque cogitari. A lte r a au tem p ro p o sitione h oc d e c l a r a t u r , ens B , u t vere pt p e rfecte p e r c i p i a t u r , non esse nisi in sc cl p e r se
con-eip ien d u m ; qu od item d e omni ent« tenendum est. E tsi en im Logici d o c e n t , ens o m ne idem esse ac d e te r m in a tio n e s su as siuiul s u m t a s , tam en in eo veh e m e n te r e r r a n t , ut n obis qu id e m vid etur. Nihil enim absolute idem esse p otest cum alio q u o d a m atque se i p s o , n e q u e i d , quod c o n ti n e t, idem esse p o te s t cum i i s , q u ae in eo c ontinentu r. Q u a e nisi ita e s s e n t, mens alia non fo ret a tq u e p erceptionum su a r u m c o m p l e x u s , quo d longe e st a l i t e r ; nam ea quidem sese ab iis sin g u lis et om nibus d i s ti n g u it , u tp o te q u a e est e t absoluta earuin unitas in t e rn a , e t s u b j e c tu m , quo omnes c o n ti u c n lu r , e a q u e r a t io n e ab iis diversa.
J a m vero s i , p r a e t e r entia illa A e t B , sit etiam te r tiu m aliquod G , p r im u m boc quo q u e a liquid commune h ab e b it cum ente A , id q u e adeo to tu m in se c o n ti n e b it , quip pe q u u m e n s A a b so lu te sim plex s i t , ut ja m co n stare vidimus. It a q u e nobis d ic e n d u m e s t C esse A , qu a m q u a m non pla ne id em atque h o c , sed ita u t id tamen in se contineat. T u m v e r o idem illud no n ta n tu m ens A , sed etiam aliquid p r a e te r e a in se h a b e a t , necess e e s t ; nam alioqui div ersum non f o r e t al> ente B , cui hoc e r a t p r o p r i u m , u t positive nisi p e r A non d e t e r m i n a r e t u r . E t quoniam hic p lu r a entia q u a m tr ia non h a b e m u s , s e q u i t u r , u t non ta n tu m A , sed etiam B co ncip iendum s it in ente C ; de q u o tres ig i tu r e n u n tia ri p o t e r u n t p r o p o s itio n e s : C est A , G e s t Ii et C est C. I t a vero ex hac to t a a rg u m en tatio n e a lt e r a m e n tiu m absoluto-, ruro legem o b tin e m u s , si tr ia ta n tu m m o d o s i n t seu p e r c i p i a n t u r , duo e o ru m n ecess ario esse in tertio c o n c ip i e n d a , e t ta m q u a m d eterm in atio n es p ositivas seu mom enta de eo affiiv m anda.
Atque ha e c pari et cqdem m odo usque persequi l i c e t , si entia sint q u a t t u o r , qu in q u e e t c . , d o n e c , omni m u ltitu d in e eorum e x h a u s t a , ad id ta n d e m pe rv e n tu m s i t , in quo nihil non veri et ab so luti entis c o n tin e a tu r . Hoc igitur necess ario ita est c o m p a r a tu m , u t , dum se ipsum p e rc ip it i. e. d u m sui sibi ipsius est c o n s c iu m , c e t e r a etiam omni? simul p e r c i p i a t , et ta m quam essentiae su ae m om enta ad se refera t.
Ceterum e a , quam sic b re v ite r d e c la ra v im u s , entiuui a b s o lu to ru m inter se ratio et conjunctio alia non e s t , quatu q u a e nomine tum o r d i n is , tum b a ruioniae, tum organisms, tuisi spleniatis significatur. E te n im systematis e a vis est et s e n t e n ti a , ut p erfecta sit unitas in multitudine et multitudo in unitate; q uod o b ti n e t, si unu m q uodque inferius e t minus d eterm inatu m in superius m agisque d eterm inatum vcluti re c ip ia tu r , et si boc m odo omuia usque sint o r d i n a ta , u t deni q ue in summa totius unitate c o m p r e h e n d a n tu r, b u jusque sint determinationes positivae scu momenta. C ujusuiodi systenia sensu absoluto in una est mente d iv in a , in ceteris autem omnibus sensu ta n tu m relativo i. e. magis minus pe rfe c to , p ro u t hae magis m inus p ro p e a d similem illius perfectionem accedunt. Itaque v. g r. n o stro in universo p a rtim quidem o rdo et concentus et p u lc h r itu d o , p artim vero pertu rb atio e t discrepantia e t tu r p itu d o re p e ritu r. Q u o m a g is autem divinum illu d e x e m p la r in co a d e st e x p re s s u m , eo magis mens divina in eo est p raes en s et manifesta.
Bis ita j a m d is p u ta tis , a dm onitio una maximi momenti e t singulari anim i atten tio n e dignissima boc loco addenda videtur. Q u a m q u a m , u t m odo o s te n d im u s, ens u n u m q u o d q ue lainus d e te r m in a tu m e t hoc res p ectu im perfectius tam quam mom entu m seu determ inatio inest et co ncipitur in uno quoque magis d e te r m i n a to , eoque nom ine p e rfec tio ri, id ta men haud o b s t a t , q uom inus et illud p rius sit ens in s e , sua- que ipsum g a u d e a t vita e t essentia p ro p r ia . Q u o d q u id em e x eo satis in l e ll ig i tu r , q u o d nihil in Deo vita c a re t ac con scientia s u i, q u o d q u e haec necessario E s s e i n s e s i b i q u e i. e. libertatem seu p otestatem sui continet. E te n im entia absoluta sunt p e rc e p tio n es mentis d iv in a e , quae ipsa sibi n o n foret «absoluta e t vivens et li b e r a , nisi ejusmodi etiam ci essent suae percep tiones. C e rte ita nos maxim e sumus im perfecti et vitae lib ertatisq u e e x p e r t e s , ut maxime per ce ptiones nostrae eadem la b o r a n t im perfectione. A lquc ut r a t i o illa e n tiu m , quam d ixrnus, perfecte o btinet in mente
d i v i n a , i(a ejus im aginem q u a m la m c e rn e r e licet d i a m in ii s , q u a e n o s t r a m e n t e et vita co n tin e n tu r . V. g r . n otio n u m e r i binarii in notio n ib u s n u m e r o r u m omnium sequ en tiu m c o g i t a t u r , cslq u e a d e o una e a r u m d e t e r m i n a ti o n u m ; atta m e n id minim e i m p e d it , q u o m in u s e tia m p e r se e t n o tio e t n u m e- r u s sit aeque a c cete rae. E o d e m q u e m odo in e x e r c i tu p e r fectissim ae dis cip lin ae et v o lu n ta s e t actiones in ferio ris cujus- q ue mom enta s u n t vo lu n tatis et activitatis s u p e r i o r i s , q u a e p l u r a ejusmodi m o m en ta c o m p l e c ti tu r ; neq u e id ta m e n o b s t a t , quom inus et cu iq u e in f e rio r i sua sit voluntas e t acli- v itas e t lib ertas.
P l u r a d e entium i n t e r se re l a tio n e h oc loco non a d d i m u s , quamquam liaec ta n ti e s t ad r e r u m c ognitio nem m o m e n t i , u t c x ea int>elligi p o ss it ord in is ad sumina et o p tim a q u a e q u e o btinenda m ecessitas, it e m q u e so cietatum , f a m ilia r u m , civ itatu m c a u s a , catrumque c x in s titu tio n e divina d e d u c ta et d e d u c e n d a origo etc.
c * r . v i.
De diversa entium absolutorum perfectione m ateriali. H a c te n u s qu idem m a x i m e de perfectione entium fo r m a li e g i m u s ; su p e r e s t , u t etiam n o n n ih i l de perfectione e o r u m m a te r ia li disseramus.
In capite superio ri o ste n d im u s, eam esse entium a b so lu to r u m le g e m , ut ex duobus unum necess ario c o n cip iatu r in a lt e r o , bu.jusque sit dete rm inati o positiva seu momentum. E x q u ib u s , si v e re dicta s u n t , s e q u i t u r , a lte ru m eo ru m a lte ro esse m a gis p ositive d e t e r m i n a t u m , it a ut hoc nomine r a t io e o r u m c o g ita tio n e inform ari p o s s it sub fo r m a s e r ic i, q u ae se r ie m n u m e r o r u m n atu raliu m a liq u a ex p a r t e re f e r a t. Id m o d o m o n itu m v o lu m u s , is ta m s e r ie m n e q u e esse solum q u a n tita - ti v arn , sed inprimis q u a l i t a t i v e n , n e q u e iu im m ensum u s q u e
a b i r e , seil in se ipsa initium et finem höhere, quae yeraé infinitatis est notio.
In illa ig itu r s e n e suum ens quodque occupat lo c u m , p r o u t magis minus est positive determ inatum i. c. ceterorum p lu r a vel p auciora in se continet. E t Unum quidem eorum eju sm odi e s t , u t absolute sim plex s i t , et in reliquis omni bus c o n c ip i a tu r , quod cadit in unam vitam seu conscientiam sui. T Ji i u i u au te m est e ju s m o d i, ut omnia reliqua in se con t i n e a t , iisque d e te r m in e tu r, quod proprium est mentis abso l u t a e , qua series illa omnis delinitur. Ceterorum vero unum q u o d q u e partem reliquorum in se co n tin et, partem ipsum p ositive d e t e r m i n a t , in iisque coutinetnr.
Quibus ita denuo re p e titis, significare jam possumus, in quo posita sit ea entis eujusqoc absoluti perfectio, quam distinctionis causa m aterialem hic diximus. Nimirum haec Universa definitur numero eorum e n tium , quae tamquam de term inationes suas positivas ens quodque in se co n tinet, et quo ruiu ipsum est unitas p a rite r atque subjectum. Quum e- n im de entibus tantum absolutis hic a g itu r, quae nihil sunt nisi formae vitae seu conscientiae sui et mentis divinae p er c e p t i o n e s , facile p a te t , cuique eorum ita maximam esse vitae p e rfectio n em , ut plurim a alia in stia unitate co n tin eat, et ta m quam suas determ inationes positivas ad se referat. Quae enim in !v; est vita et conscientia su i, eam illud etiam in se h ab et tamquam s u a m , e t iit ab iis sit diversum , etiam aliam et majorent h a b e a t, n ccrssc est. llinc omne ens ab“ s o lu tu m , quoid u t p raedicatum vere affirmatur de altero , h uju s re cte dicitur p e rfe c tio , et quo plures ejusmodi p e r fectiones vere de hoc affirmantur , eo est hoc etiam re ve ra m aterialiter perfectius. E contrario omne ens ita maxi me est hoc sensu im perfe ctum , ut plurima alia de eo negan t u r , nisi forte haec alia ipsa sunt entia relativa et imperfecta ; ita enim de eo n e g ita perfectionem ejns re vera significant. Sic si negamus de Deo determinationes spatii et temporis et m a teriae el c e lt., eo ipso enuntiam us, Eum non esse ens
q u o d d a m re lati vum e t im perfectum. S cilic et de E o . (jui n* m n ia o m n in o in sua u nitate c o n j u n g i t , omnia q uidem s u n t a ff ir m a n d a , a t non quaten u s s u n t r e l a t i v a , sed tantm u q u a te n u s s u n t a bsoluta. Itaque d ic e r e non li c e t, v. g r. Deum esse h o m i n e m , si h uju s n a tu r a r e la tiv a et im perfecta in tclligi- t u r ; veru m dicere tam en l i c e b i t , Eum esse h o m in e m , si in- te llig itu r hujus a e te r n a notio et veritas e t m en s u ra e t vita etc. Hic quippe homo est a b so lu ta m en tis divinae p e r c e p t i o , i. e. mens haecce ip s a in certa d e te r m in a tio n e sua co n sid e ra ta . C o n tra ea ille est ea d e m n o t i o , qualis dem um actu e st sibi i p s i , p e r ce te ra om nia d e te r m in a ta et finita.
E x quibus iu tellig i j a m p o t e s t , quo sensu et j u r e Deus in d e ah E le a t ic o ru m P h ilo s o p h o ru m te m p o rib u s en s su m m u m et perfectissimum sit d i c t u s , ct q uam non p r o b a n d i sint i i , qui hoe nomen d e E o p r a e d ic a r i n o lu e r u n t, q u i a , qu id e o sig n ificetu r, p a r u m n obis sit cognitum. Quamvis enim coii- c e d a t u r , o p o r t e t , p e rc e p tio n e s mentis divinae nob is esse p a r u m cognitas e t p e r s p e c t a s , tam en id h a u d im p e d ir e existi m e t u r , quin et r a t i o n e m e a r u m un iv e r sa m c t n e x u m e a r u m in te r se e t cum D e o , quo d n o s tra i n t e r s i t , m en te ass eq u a m u r . N eq u e ve ro h a e c n o s t r a cognitio p a rv i est f a c i e n d a , q u ip p e q u u m , ea s u b l a t a , neq u e nosm et ipsos finem que no bis p r o p o s itu m , n e q u e r e r u m n o s tr a r u m n a tu r a m et ra t io n e m universam vere intell ig ercm us. E tiam ad v e ra m vim e t n a tu r a m sideru m co g n o s c e n d a m no s p a ru m sufficimus; n u m vero p r o p t e r e a disciplina A s tr o n o m ia e nihili e s t d u c e n d a ? Enim - v e r o ex ea d is c im u s , m otus sid e ru m n o n sua c a r e r e leae O-e t r a t i o n O-e , q u o d ip s u m itO-em ad DO-eum c o g n o sc O-e n d u m nos deducit.
Q uod si ex i i s , q u ae m o d o d i x i m u s , nccesse e s t , n e duo q uidem entia a b s o lu ta ejusdem omnino esse p e r f e c ti o n is , et si p o r r o in d e s e q u i t u r , ut nec d u o b u s q uidem h o m in ib u s eadem su bsit a e te r n a notio e t m e n s u r a , id n eminem p r u d e n - tiorein offendere d e b e t. P rim u m enim h a e c sua cu ju s q u e m ensura adeo longe s u p e r a t e a m , quain a c tu a tt in g i m u s , ut
n o m o umquftm finibus ejus sese coercitum sit sensurus. DciniTa n e m o sanus eam transscendere aut m utare magis serio optave r i t , quam serio o p ta v e r it , suam ipsius vitam absolute amit t e r e , ut nisi alienam nou v iv at; nam h o ru m alteru m r e v e r a id e m est afquc alteru m.
C e te r u m hoc loco non alienum videtur o s te n d e re , qua r a tio n e ens quod q u e r e la tiv u m , v. gr. meus no stra h u m a u a , quam maxime fiat p a rtic e p s perfectionis suae a b so lu ta e ; id quod et p e r se co g n itu est d ig n is s im u m , e t n otio n em entis absoluti red d et cvidcnliorem.
Q uum ens q u o d d am p e r c i p it u r u t mom entum alius cujus- d a m , q u od majoris est p e rf e c tio n is, p e r id magis determ ina tum fit et p erf e c tu m , quam si p e r se solum percipiatur. E t si se quoque ipsum in ista r e la tio n e p e rc ip it, suam ipsius vitam eo sentit p e r f e c ti o r e m , sibique dignitatem in te r entia vindicat superiorem. A tq u e h o c ita m ax im e a u g e t u r , u t a lte ru m , p e r quod se isto m odo p e r c ip it, est perfectissimum. Quae om nia exemplis hic illu s tra r e lic e a t, quoniam ea ube rius e x p licare p r o h i b e t d isp u tatio n is n o strae angustia.
Si v. gr. n u m e r u s q u in a riu s p e r se solum c o n s id e ra tu r, plu r a de eo p ra e d ic a ri non p o s s u n t, quam quae num eris antecedentibus e o ru m q u e in t e r se relationibus continentur. Si autem idem ille num erus c o n s i d e r a t u r p e r num erum d e n a r i u m , e t quoad hujus est m o m e n tu m , non modo p a rs hujus dimidia esse d i c e t u r , sed iis etiam d ete rm in ab itu r re la tio n i b u s , qu ibus cum c ete ris huic subesse intelligitur. A tq u e ad eo u t in majori q u o q u e n u m e r o c o n s id e ra tu r, ita plu rib u s concipitur cum re la tio n ib u s et praedicatis. E t haec q u i d e m , quum facillime a d p a r e n t in n u m e r i s , tum ad alia quoque tr a n sfe rri p o ssunt, quoniam ex le g e entium omnium essen tia li dependent. Q u a e v. gr. c o r p o r a in alim enta co rp o ris h u m a n i v e r t u n t u r , e a , dum hujus facta s u n t mom enta seu p a r t e s o rg a n i c a e , hujusque vitam p c r t ic ip a n t, ipsa etiam m a gis , q u a m antea , fiunt vitalia. E a d c m q u e ratio n e homo
