engelbertö SPONSIONE

χριστός" ΕΠΎΟΣ

,

SIVE DE

SPONSIONE

CHRISTI VICARIA

DISSERTATiO

PHILOLOGipO-THfeOLOGICA,

qUAM,

CUM CONSENS. VENER, FACULT, 1HE0L0G.

IN REG. ACAD, UPSAL

PRvESIDE

Vi_{RO MAX.} REVERENDO _atque CELEÜERRIMO

Dn engelbertö HALENIO,

S. S. THEOL. DOCT. AC PROFESS. REG. ET ORD,;

IN AUDITORIO CAROL, MAJ. DIE XVI. DECEMR.

ΆΝ NI MDCCLII.

Η. A, M, C.

PUBLJCO EXAMINI SUBMlTTiT

PETRUS SUEDELIUS,

WESIMANNUS.

__________ _

Exc. LAUR. MAGN,

HÖJER,

Reg. Acad. Typ.

S:E R:£ M-.TIS

MAGNiE FIDEI VIR,

GUBERNATOR PROVIN CIALIS

Per Weftmanniam

Praecelientiifime,

Ordinis

de Stella Boreäli

EQUES

ac

COMMENDATOR

Longe Splendidifiime,

Perittuflris atquc Generoßsßmc

BARO

^AC

DO Ml NE,'

N. H"

»

MACENAS MAXIME,

I

atiaris»

SUMME. MiECENAS»

PER-

S:E R:£ M:TIS

MAGNiE FI DE i

VIR,

Diceceieos Aroiieniis

EPISCOPE Eminentifjime, Venerandi Confiilorii

PRESES

Gravi

Regii Gymnafti Schofarumque

EPHÜRE Adcuratisfime, Rever en d is

f im

c

PATER

^ac

DOMINE,

DOCT. SAMUEL

TROILI,

MALQENASMAXIME.

■pur um mn vinan dji wi·; by i :·

bv

^loa nn« im

pjnni «ιυπ όμ

mn« asia «im

i1?

νηιχηον

d^id

"pro

PERILLUSTEI. NOM INI. TU O.

Leve. Hoc.

Opufculum.

Sacrari.

Excellcntes* Virtutes» TUAS.

Quas. Admiramur. Omnes.

Celebrent.

Marones»

Merita»

In.

Regem» Et» Patriam.

Qu

^sc.

^Nemo» Ignorar.

AEftiment. Si.

Qui» Sint» TUI. Similes,

Mihi.

TANTI. MZECENATIS.

Comitatem. In.

Clientes.

Pia. Mence. Liceat. Venerari.

Gptarequc»

Quibus.

Ingenii. Gloria» Et» Virtutum» Splendore»

rus iwii

arrfat

nun

D'inp "fina

,

bx _{-vps iflpöT η}

_npi

nVw

nnw namn

3hj

Ρ

twua

*pnj mvi'p run u

π

'τι i^nu imoeK rnVa burni

nun Όί

fM BHpö ΤιΎ^Ώ "p3I? OpD3 3U3

nim

•"i^i'D Wn ^raau ^3 ^οη:ι p*n

«Ott

3^©Ώ

"f?nw9 ^{*p psn ΜΊΠ niN3X}

Vi? |Γύ 3N£J *33Π1 3133 3ölPlpMJl

fna/ai -ρκΐϊ Vi? nVi?n 3πτ ηχη ητκ·ι

πηι?ι *33

Vrp bv pamVi ^{incup wvj?}

bk\ud

ΓίΜ 3"'n

ba pon mai »jtin

"(Π3ΚΓΧ3 3',3 \S333 *JU HIN U3^W»

ι

ήηχηϊ^ ^nu Vnu ^rm -μπ an γμ 3umV

υμρχν

mnVn '^usV pmV vnn dk η

am -yiifhi m um; U3 η3νηη

um?V

rum

"pirni inaa -un ppj3i Dmi^ nuim nV

ezu ΤιΠΏίΐη

oy.m ^dj Dnnp "fnrai

nnaan

nVnj' hnaa nPilTlh

^tuidu uun

ΓΏ

3UjV

^{nTtf UTN3}

ΓΓιΡΠ

ηΠΝ

3U*p3

ππ Din rum

"umVia _ρκ Vi? sma 3WU?V pun ">331 ma *fVj3 ^onn VN V1N3

m nnm

anprp *pfi 3'N unna jw

uima m

πρ ρ m) ·τηηΐ34 ηιπ Tian Vi?

πκϊπ

His.

Fortuna. Pariter. Ut. Antecellas.

Tantoque, Diutius.

Divina. Te. Confervet. Bonität.

Quanto. In. TE.

Plurium. Salus,

Pofita.

Eft.

Quantoquc, Et. Prudentius. Et. Santftius.

Weftmanniam. Gubernas.

Tuae.

Fidci.

Fclicitcr. Permiflam.

Periixustris ac Generosissimi

NOM1NIS TUI

Devoliffimtit ctiltor petrus suedelius.

snraaans snaiai

snuttffueMf Miß*

IUI mWOM

iwissras3i3a3h

uiwu auu

juudk^t icciccva

wl:

nuu ic;

Lma uuu

x«;

dnuL m.

näc

ίμά näl

uuu

<v.q u3luj

zul qu&s

n;u«L uc^L

uiab νιγλ

uucu jxau

clcu uuric«,

lucu jnu υσ^Λ

&md.

v>

muL.

uiuu clsn

na ctj«.

ν;

urna

^uiliu cd;

ru;

cdi;

uru iuilu

«^c&tu

c;

jil r.nau«,

o, ubscu

λ«?ιλ uu;uL

Nao.

414 abuvq

us\i o.

cu

;ojl xaqxi

u;n uau

cuiaa

&;

;iu

;a.

ινΙ»

α

c;

uc3kc näl

mu ja jclL

inu uual

llli

;xul!

xqn.

ul,n nhl!

ucquua inu

clll cnuj

län näl

czoliu μ

<ulb icu3

,il^\

uiq λΐ;

uol inucu

vll ci unäla

cü«,.

u^;

l.tclL.

uc;«,a cc&aa

laaiL

wnu udcjcu

al*

in«;

uln

;d«d;d oänu

VIR0 Nobiliffi-mo _atque

Generofißlm,

^·

Dn.ERICO VVILHELMO

von

CHRISTI ERSON» (

Supremi Srionum Dicasterii

ADSESSORI

DigiiiiGrno.

VIRO

Amplißimo

&

Confultiffimo,

DOMINO

SETH LAM Ψ A,

SECRETARIO Provinciali per

Nericiam

&

"YVermeiandiam

Vigilantiffimo.

VIRO AJmödum Reverende _o

Prxclariffimo,

DOMINO MAGISTRO

RE IN Η. N/ESSMAN,

PASTORI in Kollbeck

Meritiffimo,

Laudariffimo.

AVUNCULIS et PATKöf

«·

perexiguum munus

de

ρortere earos

Ante Laves Cupicns, limina Vestra petit.

Vona

quidem

velJet Vestro dare Nomine di^ena Et non

vulgares difpojuiffe

inodos.

Elefei

a fed levibus juflas intexere metris Laudes.§ pro meritis carmina grata i bit.

Ν O Μ _I Ν U

Μ

Cultor PETRUS

, )

VIRO Aimodum Reverendo ac

Rrxclariffmo^

domino magistro

tetro lamta,

PASTOR! & PRiEPOSITO Marieftadenfiuni Me®

ritiilimo, adjacentis Diibri&us ANTJSTITI AdcuratiiHmo.

VIRO Admodum Reverendo cf

Pvtcclarifftmo,

DOMINO MAGISTRO

er1co sernantro,

S. S. Theo!. LECT. in Reg.

Gymn. Aroiienfi

8c Vener. Gonfiitorii ADSESSORI

iEquiifimo»

VIRO Plurimum Reverendo atque

Pr&darißimo,

D O Μ I Ν O

tetro ψ aller,

PASTORI Karboeniium

Meritifllmo,

Vigilantiffimo.

NIS iETATEM COLENDIS

Eft ^memor _{i agent}

i

r meriti

multique favorit, Signa

que? qua

-plena e(i, bite

pietatis erunt.

Chemta [ed hoic tanti

Sponforis

munia monftrat.

Pro mundo fatis ut fecerit Ille Deo,

Qui mihi, qui

Vobis

tot tantaque

dom

^par

avit,

Ut Vobis,Jaciet, vita beäta fluat.

vestrorvm

fuimiüimus SUliDELIUS.

SIGN

O R MIO.

LTiuomo

una digairä

avanti

^e grandezza,

ia fua piangevole

che noi in

caduta, godeva

quefto ^mon¬

do non pofixamo mal ritrovare piü. Fatto all' imagine

di Dio, riluceva di tanta fapienza & fantitå, di quan-

ta haveva bifogna per efler huomo ^, non che per ftare felicé? Må havendo dato nelia rete dello fpirito

traditore, ^rutte le fue perfettioni erano perdufe. Ho¬

ra ηόη poteva piu empiere la legge, ch3 il Signor Id-

dio creandoloj gF haveva infcritta. Non dimeno reflo fuggetto al Creatore; auzi che la di lui caduta non

poteiTe trasmutare la fua fuggetione in una

licenza

di

non ubidire ai fuoi commandi. Qvindi tocca fempre

al peccatore, non ch1 agli Athei, ^un doppio reatoj liino di colpa , e F altro di fupplicio, perche non ha¬

vendo forza aiTai di fodisfare alla legge, dopo la per- duta delFintegritå fua, ne de foffrir Finfinita pena, ehe

meritava il peccato, non potendo, come creatura fini¬

ta, riprefentarfi , in una volta, overo ad un tratto*

tutti Ii peccati, che ii commettono nel mondo, e tut-

ti Ii fupplicii, che ne feguifcono da poi per il rigore

della fanta legge di Dio. Era dunque necefTario, fe

mai Fhuomo farebbe falvato di tanti mali, che Γι tro- vaiTe un Mallevadore _eapace di liberargliene intera-

mente; Må effendo impoilibile al mifero peccatore di

trovario _per fe ftefTo, hå piaciuto å Di© di fargli fa-

pere Γ eterno patto, ch'Egli, moiTo d' immenfa mife- ricordia, hå ben voluto fare col fuo Figliuolo di ri- fcattare i miferi _per la fua ubidienza ed il fuo fangue

via via pretiofiffimo ^, afinch5 ogn' uno, non disprez-

zando laGratia, otterrebbe Ia remiilione delle fuetras«

grefEoni. Må come prohibifce la

fantitå

e la Giufli-

cia

cia di Dio di perdonare ai peccati,

fenza

che Pimmut

tabil Legge f?å empita, e V

infinito

fupplicio baftevo-

lemente fofferto; Giefu Chrifto, Dio ed Huorno, en- trando Mallevadore, fu appunto capace Pagatore d'un

prezzo infinito, in guifa che,

fodisfacendo alla Leg¬

ge, pari å baftanza il fupplicio confequentemente im- pofto* Ε

cofi

un folo

é ftato percoffo,

e

tutti fon

iiberati.

Qvefto é, Caro Fiatello, e

anchora

molto piut

che, toccante il noftro rifcatto, fi vede, corne in tiri batter3 d* occhio, nella belliftima Diflertatione, che V.

S. vå adeflo dando alla Jpce. Sarei longo nel lodare

la fua Eruditicne & le di lei rare virtii, fe quefto

m! norx fofTe diffefo _per Parentela η

oft

r a, come per la ftreitezza de noftro Amore. AI finc Ie auguro o-

gni Profperitå rallegrandoiiii dei frutti,

che la Patria

& la Chiefa andranno godendo de fuoi lavori, quan-

do anchora Giovinetto få ^un

trava^lio, ii quaie fa-

rebbe lodevole d3 eifere fatto neli* Etå virile. Frå tan·

to rimango, qual ίοησ fempre mai

ftato,

cioe

di

ve-

ro cuore

Di

v.

s.

Husby Ii 12*

diNovemb«

i;;2*

Suifceratifwio Serva

Μ. TROILIO·

A U CΊ

O

R1

Eruditiilimo»

Tordum fe

grandi volventem pondere

terram

Perpetuis vicihus luflrabat lomine Titan,

Nec _, qui

devota celebrarec

ine^{η te,}

colonus

Ullus _erat, fummum,

quod ftruxeratorrmia, Numen;

Cum Dens

adfpiciens, o!im

quem

cohdéret,orbem,

Viditeum rroeila peccati

mole

gravatum,

Atque carenatas

inferni

circtris urr.bras

Horrendo miferum

prcfltiras

tt

rbine mundom:

Sed cafus hominum, facil is, miferatus acerbos Filius ,, umbrofi claufurnm guttura averri

Pron ifit

Sponjorque fuit

pro

plcbe rebelli.

Redderet Hic terris lucem.

tenebrasque fugaret

Pedilitate graves,

revoeando ad lumina

vitae

In ftygii

rapidas lapfuros fluminis tindas:

Verbera praeterea pateretur

& improba ftrret

Vulnera, ut imrniti fanarer vulnere Ivefos.

Hunc,

qualemque Patris, Sponforem, regula pofcat

Conftans juihriae^quarfit natura rearus,

Pluraque,

SUEDELI, Tua

cum

mihi

pagina mon«

flrac

Egregie;

ftudii pulcri Tibi

grator

honorem,

Quseque Tuis meritis dabit ubera pr^mia Phcebqs.

J. D. SCH EDVIN".

.Π1ΓΓ ΟΡ3

De eoncreata

Imagine Divina, itemquc

de foedere

legali, diflerit,

Ummnm illud Numen,

quod

Dei nomine veneramur, uti omnibns, quas

excogitari

un- quam

poffint, & coropoffibi-

les funt,

ferfedionibus

^, lion

poteft

nön,

in fummo &

per- fe&iiiimo

gradn, gaudere fin- gulis; ita fapietitiie etiam E-

jns conveniens fuit^, quoque

hujusmodi, inter

ce-

teras a fe

produ&as, creaturis exiftentiam Jargiri,

quibus easdem,

iisdemque mediantibus, fuam glo-

riam^manifeftare

potuerir. Qnoniam

vero

Deus, 11t

a talibus creaturis rite

glorificaretur,

non tantum tognofci,

iéd coli etium voluit, cultus vero qualis-

cunque?Deum, utpote

immutabilirer ianthim

^,

rr.i-

A nime

2 .* DE SPONSIONE

nime

potuit ckcere; fequimr, ob finem diSFum

^,ta-

lem creaturam

ejus indali-s fucuram, iisquc dotibus

&

perfeQdonibus eile

or η

and

am, q η

i bus,

ut

fum-

imini&

perfecfifiimum Deo cukum exhibere vale-

retr, omniη o fuit opus. Hac intentione,.

inteUectu

non tant um & voluntate■ _pra:

di

tus

fuit bom

^o ;

fed

quoque

fmagine Divina, omnibusque dotibus

^y

ad il-

lam pertinentibus,

8z ad hunc fin

em o

b

t

i

η en

dum

necefiariis, liberaliTfime fuit ornacus atque

datatus.

Id, quod etiam ex

Gen. I.

27.

colligi potefi:, uhi

cce- lefie iilud divitra Trinitatis, de h-omrne creando, confiiium habetur: urmo trr» r.uy: Fa-

damm hummern in rmaginem

mflrarn, fecumlum fimili-

tudinem noflram, five in imaginem

rnhis fum Iii

manu

Iraque tot eum or η

a-vi

t

perfe&ionibus,

quor,. pro illo fiatif & mox dieto

fine, poffidere

unquam

de-

buerir.

Qua

ηta

De i benigni'tas & liberalitasq in ho-

jnine ta η tre

perfecfionis condendo, patefcat, vel in

eo adhuc clarius elucec,

quod

ta ηtre

ilFum habueric

dignatiönis^y ut cum

eodem foedm

quoque

inire

at¬

que pangere

Ipfi placuerit ad). Factum

vero

didud

five

a) Onmem fcederitm^> interDeum & homines, exi-

flentiam negandam eile, exiftknant nofiratium Theolo-

gorum noimulli,

contendentes, lianc notienem,

ex

fo¬

rt? IGtorum defumfam, male, vel (altem non, nifi cunv

perieulo aliquo veritatum

revelatarum,

in

foro Theolo-

gico adhiberi & applicari. Urgent ^prceterea, in focde- rihus, proprie didtis^s muruam paeifcentinm

refpici

uti

Ur

tqtcmyqualis ad Deuni hinc redundare nequit: omnem

inter

CHRISTI VI C A RIA. ₃ ΓιveJoedus, ^cum

homine, ad imaginem Dei

recens

crearo, initum, in eo

conffitic,

ut,

//homo,

^{a parte}

fua, legi,

tam

naturalis

quam

pofnivee, de

non com-

A 2 eden-

inter Deum & homines exuiare talem aequalitatem, qua- lemformalis paciicentium inter fe

relatio infinuat: ii

ne

tall intercedente focdere, Deo homines, vi

naturalis,

& eminentite atque beneficcnutt ^a parte Dei, & fuhjectio·

nis atque dependenti<e ^a parte hominis? debere fe ipios

&

fua fingula : nullam, inter officin hominis &

beneficia

Dei, ehe proporticnem & cequaiitatem: & quse hujus ge¬

neris funt _argumenta plura, quibus in hsnc nrenfem u-

tuntur. Hane fuatn fententiam eo coniidenfias fe tueri exiiiimant_{5 quo} certius hiftoriam, tum

paradifiacam,

tum lapfus, tum denique totius oecondfni#

Evangelier,

fme febematefoederis, cujus in Ν, Τ., & vix hac

figni-

fieatione _, parcior mentio, optlme cohserere

probanf.

Hinc _quoque Do&rinam de

foederibus

divinis, vix

u!-

lum in S:aS:a habere fundamentum affirmat Georg,Neu-

mannus Whteb. in difp. defi/nd. Benev. Dei Univ.^f nec

non in difpuU de foederibus &

teft.

div., ^cum quo

facit

Mich. Christ. Russmajerus, in dijt). de

foederibus Dei

cum hommibus. Qiiicqukl fit, negare tarnen nequeunt

hi laudati Theologi, non modo ab optima?

alias

notae

noftratibus Theologis, in his talibus argumenfis,

notio~

nem foederis, innoxia & orthodoxa mente,

frequenter

adhiberij fed etiam in ipfa S:a S:a,

qnando de negotio

teternae falutrs, in nutua Dei atque hominum

relatic-

ne, agitur, frequentem foederis nientienem

injici,

ut

ex tota noilra hac opella fatis infra er

nftabit. Nec

ma¬

jori jure, in hac notione, quam in aliis;

quibus, licet

inter homines ufitatis, atque a

finitis rebus defumtis, fub

4 DE SPONSIONE

edendo fru&u arboris vetitse,

obedientiam prasfh-

ret exa&iffimam; tum

Deus, fub hac conditione,

gratiofiffime

promifit, fe velle hominem, legibus

Ejus

fic,

pro

conceilis viribus, exacte

morem ge-

rentem, ceterne

beatitudinis conftituere hasredem.

Homo

formali earum

figniücatu,

atque

remotis,

per

viam emi-

nentiés»imperfeétionibus, de Deo innoxie

loquimur,

at¬

que non tantum permittente,

Ted etiarn jubente Deo»

prseunte S:a

S:a,refte

utimur;

requivocationem omnimo-

dam fuppofuerint: Tub

hac

enim

hypothefi, omnino iru-

ftranea futura eilet omnis, de Deo Ejusque ejjentia &

attributis, diiputatio atque

doélrina. Non plane diffi-

temur, formalem notionem f

oeder

um,

qualia inier homi-

nes panguntur,

ingredi particulares quasdain

not

i

011 es,

ex gr. oequalitatis, mutuoe

utilit&tis, &e.

quas,

in

ap- plicatione ad Deum,

nullum habituras locum, faciles

concedimus, quas etiam ideo, tanquam

imperfedionis

quid infmuantes,

di&o

mox

modo, volumus

remotas:

atque hoc eo juitiori ratione, ^quo

tutius iaffirmare fus·

tinemus, i_ρ(amformalem notionem

foederis, abiblute 8c

in abflratio coniiderati, has non ingredi & conibtuere.

Hinc, quernadmodum argumeniationem ^, a

diclo fecun-

dum quid, ad dictum

fimpIi ei

ter, jure

fuo rejiciunt Lo¬

gier;

iic

quoque nos, a

negatione foederis talis, in fpe«

tiey ad negationem

abfolutam foederis omnis, in

genere, confequentiam valere negamus.

Nempe, fumto,

in a-

liqua latitudine, termino,

& fepoiitis fpecialioribus, qui

heic locum habere nequeunt, refpeétibus; nil damni,

exhac conikleratione, veritatil heologic# ent metuen-

dum. A profundioribus, &

quidem Metaph'fucis, fun-

damentis, hanc rem repetere, prasfentis

inftituti

vetat

ratio«

CHRISTI VI CA RIA. J

Homo igitur, a

ftri&iiiimo rigore hu jus legis,

per abofum liberi arbitrii, recedens, vi

hujus

foederis,

adeo non vitam ieternam

exfpeäare vel

potuit

vel

dcbuit; ut potius, vi

oppoiitorum,

quorum oppo- iita eit ratio, pro certo

fciret, fibi fubeundam fore

mortem, tum temporalem,tum qtioqueeternam^quam etiam Dens homini, fub hac

conditione,

annunciat,

Gen. II. _17. nion niD-WDD ΟΓ3 -3 Die enhnr

quo

comederis

ex ea,morte

morieris. Nec

tarnen

dif-

ticile obfervatu, ac durum homini, fuit hocce pa>

B_um,

quin potius facillimum:

cum non tantum

vi¬

ribus, ad

legem implendam fufficientibus, eilet in-

ftru&ns;

Ted

quoque

ad obedientiam legibus divi-

nis

prsertandam,

etiam

fine paélo quodam interve-

niente,

obligaretur b).

5. Ii.

b) Tantum abeit, ut contra S:am S:am hanc Dei promifjionem, de danda homini, fub conditione

perfedloc

ohedientia, vita aeterna, pactum Γ fcedus appellemus; ^ut

illam potius, hac in re, nobis habeamus preeeuntero.

Nam Hof. VI. 7. de Ifraélitis dicitur: ray D"lfcO ΠΟΓΠ

IVO, (ed HU transgreflt [unt fcedus,

ficut

Adamus:

ubi,

fecundum communem Philologorum,tantum non omni-

um, (ententiam, vocabulum DlfrOj eil perJonale, & pro nomine proprio habendum, ita ut de-notet, primum ge-

neris humani parentem, adeoque hic horum

fit verbo-

rum fenius* Sicut Adamus jregit foedus meum, ita

if

tili Junt foedijragi. Vide fic etiam explicantes

R. Salo-

^.

mön Abarbanel. Hieronymum, Cyrillum, Lyram, Lu¬

therum, L. Osiandrum^, aliosoue, id quod quoque con- firmatur fimili diclione Job. XXXI. 33. Si vero Ada¬

mus

6 DE S Ρ Ο ΝSI ΟΝΕ

?. II.

De

violatione hu jus foederis, & inde

jfluente

hominis miiena, agic.

Feliciffimus certe jam ^erat hominis nuper crea- ti flatus, cum non tantum

Imagine Dwina, pretiofo

illo

rnus fcedns quoddam divinum violavltj iiiucl certe non

poteii aliud eiTe, quam hoc

ipfuro, cujus

jam

mentio-

nem iecimus. Neque enim vocaF JV"Q, icepius inS:o

Codice Ebr. occurrens, incommode per fccäus paffum-

ve vertirur. Non negamus, varias occurrere hüjus ^vo-

eis, in S:a S:a acceptiones, atque

fubinde etiam tropice,

notare ßmplicem

promiffionem

Gen. Vi. ?Η·

IX.

9·

Χ.

11.

qu'm &

Synecdocbice, conflitutionem Jer. ΧΧΧ1Π.

20.

prcvceptum C.

XXXIV.

1 s.

Metonymke Decaloqum Deut.

IV. _13. &fignum foederis Gen. XVII. ^13.

Id

vero nega¬

mus, hafte acceptioriein eiTe propriamy quam ex aliisSee S:x locis, adeoque ex toto hoc, de quo agimu's, nego- tio, eile elirninandain ^, nullo confencii jure, in hac dis-

fertatione, probabimus. vid. Stockii

Clav. L Ebr.

ad

b.

voc. Aquila, per σννΒηκψ·', iiiud interpretatur,

quod

nihil aliud, quam compofitionem, eonventionem [.pactum iigniiieaf. LXX. per

^aBfy.rjv fem

per

fere illud explica-

runt, quo, non tantum voluntatem

defundlorum, [

^te- ßamentum proprie

Γι

c

diftum, fd pactum etiam L· J

^oe-

dus, iignificari conilat. Conf.

Goeeelii diff.

mau'j. de paff. &

foed. Dei

cum

bom.

nee non

Flacidm in Clav·

S;ce ad h. voc. ubi non modo, au&ontate Favorini,

ISAEI 7ΐ€ξί T8 κλεωνυμ8,

&

DeMOSTHENIS ill

feCUlldo

KMT άφόι3s, aliorumque bonorum

auftorum, probat,

^voc.

ho&wr, in (ingulari,

fignificare

pactum

& eonventionem;

Ted etiam duo iiia loca Gai. III. 17. & Ebr. IX. ^1$. in qui-

CHRISTI VICARI Ή Ί illo Dsi

depoiico, gauderet,

atque,

paradifr incola,

ceterorum animalium eilet

dominus; ied

focieratus

etiam ipfius Dei

appellart peilet *·). Atf quod

ma¬

ximo-

qüibus teßamentum fignificare videtur, reeie huc appli-

cari: eo qtsorl foedus Gratia, nobiscum initum, etiam quandam naturam proprietatesque teßameffli babeat,qua- tenus rnorte Chrifti, tanquam teilatoris^, fuerit confir-

matum, & _{prseterea nos, non} adeo magnum quid,

& _per fe dignuin , Deo polirceamur, fed tantum ac-

eipiamus.

c) Stante explicatione difti Hof. VI. 7. quam $. Γ.

Iii. b, dedimus, darum eil^, quod oinnino ΓΡΊΰ Γ. foedus aliquod, intrer Deum & Ädamum interceiTerit-, & quod transgreffio legis Ρ>radi/1acaef(EdtfraQii rarionem ha-

buerit. vid..Osiandr. in animadv\ ad TurrüTin. Reuter.

in tr, de feed. Diximus ad §. I. lit. a, ex quibus potifii-

mum rationibus, ideamfoederis, in negotioTheologis

revelata;rnolrnt noilratium Theologorum nonnulli. Fa-

cile eiediderimus, fufpexfUm his fuiffe fadam, haue prseipue ob cauffam, quod, poflquam, fub hubitu &

fchemate fxderum, totam pertraclare Theologiam cce- perat Coccejus ^, exemplum ejus poflmodum feeuti fue- rint, ^ex Reformatis, plures alii, qui etiam, in idea

f(jederum, inter Deum & homines initorum ^, urgenda

& dedueenda, non modo multi funt, fed quoque fub.n-

de nimis largi & copiofr. Hinc quoque

Metboduw

tra- dandi Theologiam Joederahm ^, tanquam ad fua usqtie tempora, inter Lutheranos, inufitatam, rejicit Fechtius

Lebt. Theo/·', in Syll difp.XXXIX. Nec plane diffiten- dum, fatis _aptam eile hanc rnethodum, qua, male ap-

plicata, & nimium extenfa, in prseftdium quoddani fuo-

rum

8 DE S Ρ O Ν S I Ο Ν Ε

ximopere

dolendum!

tion

diu floruic ha'c tanta ho-

minis Felicitas,

Ted violatum fuit fädus, quampri-

mum

rum dogmatum,

abutantur Kejormati, prout

quoque

hac ratione, våris conceptus veritatum revelatarum, e.

gr. jußificationis

& gratiß gratuitß, &c. facile fuerint

corrumpendi. At vero, non

heic quicritur, de poffi-

bili, tum notionis

hujus fimplicis,

tum

Methodi eidem

fuperftrudsc,

abufu, fed de jufto & prudenti ufu,

ana¬

logiam iidei

exs&iiTime accommodando. Hujus opti¬

mum, & prioribus rr.alis

oppcnendum, exemplum

ex-

hibuit orbi erudito J^egerus noftras, intr. de Jure

Det

fecä., nec nen in tr.

de feed. Grat., & Syd. 2hec/.,

e-

jusque compendio.

Hunc feeutus

non

modo

gener

ejus

Jo. Dav. Frischius^, fed etiarn Alb.* zu

Felde in polit·

Sa^er., exiftinians, aliter fentientes, fua negatione, in

moralibus & civilibus fe prcbalTe minus peritos. Conir.

Hoffman. in Synopf.

IbeoL

Buddeum

in Ίheol. Dogm.

aliosque pailim.

Nec putandum Sam. Puffendorf.,

ut-

pote

notionihus moralibus maxime adfvetum, in gratiam

Reformatorum, hac

docendi forma fuiflfe ufum. Qu od

ad nos, agnofeimus, ipfam hanc

methodum,

utut pro

mente orthodoxa utentium, in fe innoxiam, non tarnen

ita eiTe Syftematicse veritatum

Theologicarum difpofi-

tioni per omnia

adcommodabilem, quin facile, & fine

omni damno, ea queamus carere.

Idem

vero,

de

nego-

tiis ck partibus veritatis

revelatie fpeeialioribus, & fi-

gillatim, extra

connex-ionem Syftematicam, confidera-

tis, non facile

conceffenmus. Sic notienes Goelis, [pon-

foris, &c. fine relatione

& refpeclu ad fosder

a

& pacta,

tum antegreiTa, tum intervenientia,

juraque inde, ab

hac vel iila parte,

redundantia, adeoque iine notioni-

CHRISTI VICARIA. 9

mum homo, fiifurrationibus diaboli, fub

ferpenti-

na forma latentis, obediens,

legem, de fru flu

^arbo·

ris vetitae non comedendo, & iim.ul, virtualiter fal-

tem 8z interpretative, prascepta

legis naturalis

oninia

transgrederetur. Quanta igitur

antea erat

ejus

fe-

licitas &

beatitudo;

tanta nunc fuit miferia^in quam per

hunc lapfum

ftibito incidit, Vi comminationis,

quam

legi üix Deus

addiderat, homo nunc erat morti oßnoxius: quemadmodum autem vita^ quse

homini, adeo felici creato,erac defb'nata, pro diver-

ia coniiderandi ratione, in

fpiritualem

temporalem 8c

ßternam reffe

difpeicitur;

ita etiam per transgreffio-

nein

legis fubfecuta

^mors, eandem hanc triplicem

confiderationem fubit,

adeoque homo,

^per

lapfum,

triplici huic morti feie reddidit obnoxium.

Quod

ad

fpiritualem

mortem pertinet,^ea

quidem legis

^trans- greilionem e

veib'gio fecuta

eil: amifit enim homo

imaginem,

quam

habuerat,

divinam, exfh'nffa fuit

lux 8z vita intelleffus, 8z [anclitas illa atque integri-

tas, quas antea voluntati competebat, penitus eva-

nuit, 8z ejus loco

promtitudo, 8z ad

quaevis mala

perniciofa inclinatio, fuit

exorta, qnae

omnia nihil

involvunt ^aliud , quam

quidem fpiritualem

mor-

ß tem

bus foeäeralibus, nemo, facile & plene, explicuerit.

De _cetero, qui cum S:a S:a, de rebus fidei, & ientit &

loquitur, non tam deffuriäico & Politico,quam de Ibeor logico & Scripturario, harum notionum ufu folücitus;

is profeflo tutiffima incedit via, atque oculo intento,, ubique fimul analogiam fidei atque obfervaDS) a la- pfibus ^omnibus manebit tutus,

M DE SPONSIONE

üem d). Mors·· vero

temporalis, iive animac

a corpo¬

re

ieparatio, licet ftasim lapftim

non

fitiecuta, ab

eo tarnen die mori ccepic,

L·

^e.

corporis χ£χξζιΜ

& morbos, mortis hujus

quafi pnenuntios,

expe- riri neceftum habuit

x^damus. Qtiod denique ad

éctcrnam, qiise

fubeunda foret,

mortem^

attinec, ejus

utique,. eodem hoc lapfus die, fe

^renm

fecit homo,

& eadem ipii

fuiilec,. certiiilme

mox

fubeunda, ni-

ü divina [apientia

inveuiilet rcmedium,

quo

ialvis perfe&ionibus divinis,

genus

humanuni

ex

hoc mi-

ieriar.um barathrcrliberaretur.

§".· ml..

Modum

reconeiliationis

cum

Deo,

quidque ab homine, fi ipfe fatisfaClionem

pro

ie prseftaret, requirebatur, exponic.

Si unquam

homo

ex

hoc miferiae itatu rediret

in meliorem., fi gradam

Dei & fpem

vitae aeternae

recu*

d) Cooiiitit mors /piritualis in.carentia virium be-

ne operandi, ex ja&ura imaginis divinse,, & gratiofse

inhabitationis Dei, oriunda Ef. LiX, 2, Eph. Ii. 1,5. C.

IV, »8 quam, ex mente Calovii, eaque fuis rationibus

non d iilituta, imrnediale & proxime»,jfine mortis cor-

pmalis iaterventu, fecutura fuiilet ßternar nifi fatisfa-

Βίο interveniflet^.* _quam fenfentiam, eleganti· fimilitudi-

ne, illuitrat B. Fechtius^, Coli in Syllotrp. ^227. Non

tarnen plane negandum, Hac eadem addjta comminatio-

ne D:a, non modo vitas hujus calamitvtes^, Exod. X. 17.

fed etiam ipfam mortem corporate»!, fairem indirekte &

remote, fignificari, Conf. fic featientes ut plurimmn

noitrates Theologos·.

CHRISTI ViCΛRIA. χι

reeuperaret unquam;

Deo

erat

fatisrfacienåum.

Aut

vero ipfe Deo fatisfacere, 8z iram Ejus plaeare de·

buit, aut eriam Vas 8z

Sponßor conftitueretur,

_qui Jatisfaßionem pro

homine fponderet

e).

Si homo

B 2 Deo

(?) Non plane cootemnendum, ^pro necesfitute ja'»

tisfaWonis, argumentum ad tert Canzius in uju Phil.

Leib.Pf Wolf in Thcol. §, CXVII. quod nititur verum

totwenienüa, quam Dens, uti fapientisfimus, non pot- eft non adcuratiiiime öbfervare. Cavendum tarnen,ne

rationi, iibi unice reliéfie^, hane argumentationen), &

plures, circa myftena, hujus generis alias, a priori de- beri, _putemus. Nempe, quemadmodum res ipfa invol-

vit maximum myßtrium5 ita ejus cognitio certa, non

aliunde, quam ex S:a S.a^, eft haurienda. Ibi, licet non

ipfa ^{vox, tarnen ejus} exaéte asquipollentia habentur no-

mina, qualia funt ^{κ^οξκσμος} i Pet. II. 1. 1 Cor. VI» 20, ΐζοί<γοξοίσμΰ£ Gal. Iii. 13« λυτ^βν Matth. XX. 28. άντίΚυ-

τςβν ι Tim. II. 6. λυτξωσις Luc. I. 68· ι Pet. 1.18. αττο-

■λΰτξωσις Rom. III* 24. ■KTroxaru/k.ixyv Eph. II. 16. Col,

I.20. Ykcccucs ijoh.II.^2. Cap. IV.10. quorfum etiam re¬

ferenda eft mentio Ιλα^ξίη Rom. III. 25. & ufus verbo-

rum t?Eon & _quorum utrumque in forma Piel, ii- gnificat^, purgare αpeccatis, expiationemfacere. At-

que ex his omnibus, fi fimul cblervetur,

fieri

in S:a S:a expreiTam rnentiouem, tum reonim, tum Sponjoris fa- tisfacientis, tum fudicis, cui fatisfatftum j utique fatis

diluciöe probatur ipfius fatisfaclioms veritns. De ce- tero, α poßeriori, ve! inde fatis de necejjitate (atisfa-

ttionis conftiterit, quod Deus, G. H. fibi reconciliatu-

rus, ]$ίω VM non pepercerit Joh. III. i6. Rom. VIII. 32.,

quod, fi

alia

fuppetiiffet via, nonladuriim, cogitatu eft

omni-

DE SPONSIONE

Deo irato, ob finem creationis

obtinendum, ipfe praeftaret fatisfaftionem\ hxc duo ab eodcm necefla-

rio

requirebantur:

nenipe

l:mo, ipfi efficiendum

es-

fet, uc peccata, qux

commiferat,

in

foro divino fie-

rent, aeijirnatione divina,

quafi infeEta, h.

e. lic rea·

tus, non minus

culpx

quam pcen<e,

tolleretur. Ibdo

ut

legi Dei, nbn transgrediendo amplius, obedien-

tiam in

pofterum, extenfive,

inten

five & protenßve perfethm, praeftaret. Quod ad prius adtinet,

re·

quirebat illud

tterna

& immutabilis juftitia divina:

quam,

facem racioni praeferente S:a S:a, fic proba-

mus. Deus, ut ens

perfeäißimum, perfeäiones,

quas

poffidet, creatnris vult manifeftare (§. I.); Perfeftio

autem eft fancti(ftm<z veluntatis divinx,

quod

ita amet

&

adpetat

omne verum

bonum,

ut non

poffit

non

odijje quasvis

mala, &

in primis omnia

mala moralia

infinite deteftari:

itaque hanc

etiam

perfeBionem ho-

minibus manifeftam reddere voluit.

Quia

^vero,

alia ratione, id Beri nequiret, quam

conne&endo

cum peccatis gravifiima

fupplicia, adeoque

legis tratisgrefiorev, pro gradu admiflae culpae, punien-

do; cuilibet fatis perfpicuum eil2

Deum peccata im- puni-

omnino facile cüivis, perpendenti, in re, omnium ma- xime feria, Deum ^non voluiiTe ludere. Attamen,etiam

a prioriⁱ idem, omnihus iisdem argumentis evincitur, quibus demonftratur juftitia Dei vindicativa. Hanc au¬

tem ex fumma & immutabili Dei Sancittate, hanc ve¬

ro, ex puriffimO) qui in Deo eil, & conftantiOimo fu!

amore, pro noftro conceptu, fluere, pariter ex S:a S.a

edocemur. cord.J. Fr. Budd.Syß. FheoL nec nonJoa£h.

Langii DiJ.Anti-Pocr. IL &c.

christi vicaria: *3

punita dimittere

non

potuifle. De hac infuperj#-

(litia Dei vindicattva nos certiores

facit Sacer cod#y,

variis in locis, urpote

Pf V.

6. ^ρ,κ

Vd

ΠίΟΐΡ>

ubi verbum illnd &OT de Deo prsedicatur,& innuit

detedationem & ingens

illud odium,

^quo peccata, tanquam

puriffima? fuaa fantb'cati inimica, adeoque

peccacores,

profequitur. Uti

autem amor, quo crea-

turas fuas

ample&itur Deus,

cum

ftudio iisdem be-

nefaciendi nunquam non

ed conjunftus; ita etiam

eåium Dei, in operantes

iniquitatem, nihil aliud,

quam

feriam in Deo puniendi voluntatem indicat.

Exod. XX, _5. Sic

Deus

quoque

dicitur

jop

quod quidem vocabulum

tantum

Deo in S:a S:a tri-

buitur, hominum peccata gra v

i (Time punienti Sc

vindicanti (Conf.

Job. XXXIV.

11·

pi.LXIi.

13, Eccl.XXIi. 13,14.

Jer. XVII ro.). Homl

η

i igitur,

ii Deo irato,

Ejusque laefae juflitiee, aliqua ratione i*

ρfe fatisfaceret;

prorfus neceflario, vel alio aliquo

modo

praedanda, vel ipfi fubeunda

erat poenarum,

cum peccato connexarum,

perpeido, dve quod i-

dem ed, neceffarium erat, ut reatum ρ<εη<ε> tanquam debitum juilitiae & fan&itati Divinae,

perfe&e tolle-

ret/J. Iuimo vero, ad

JatisfatfionemDeo,

pro com-

mis-, J) Hoc in punéto proecipue

adverfarios babernus

Sor.iniarws, qui neceffitatem poenarum aperte nec?ant,

&

inclimtionem puniendi1 dicunt, non

efTe Dei artribu-

tum, Ted tantum quendam veluntatis

ejfe&um. conf. Λογ.

in prdel. IbeoL C. XVI. Voiretus eorurn

veibgia

prernit,

& damit, peccata, absque

expiatione, remjtti, cujus

quo*

*4 DE SP ON SI ΟΝΕ

mifils

peccads, praeflandam,

^non

fufficiebat

pecca-

torum luere fxnas: pone

enim

reatum p&mc

iubla-

_ tum ^,

quoque

Magiftra Antonia de Bouriqnon, Deum gratis

pec-

cata remittere pofle, contendit. Hanc eandem tibiam

inflant Dippeliani, qui odium & iram Deo, tanturn

per

ccv$goü7rc7roiSi?iotv,

tribui

ilatuunt, ad

terrorem

&

ti-

morem immorigeris incutiendum. Horum vero dogma-

ta ablurda* atque veritati,

jufliti<zque

divinee

vindtcdti

^·

Vß inimlca, jam prolixius non expendimus, tanqusm

ab aliis iatis refutata. vid. Mauritii AntiSoc. &Calovh Soc. proff. itemque Caintzii U(. Fb. ^rec. in

IbeoL

C VIII.

Eadem quoque chorda oberrai Limborchius,qui,/« T

hed.

Chriß. L. II. Cap. XII., in eo muitus eil. ut noiiram de jhflitia Dei punitiva, do&iinarn, ablurditatis convin-

cat. Urget, non minus mifericordiam, quam

juftitiam

confid^rari debere, ut egreffionem a Deo neceßariam;

fic autem fore in Deo contradi&ionern. Negat jufli~

tiam, jus exfequendi neceilitatem imponere, fed falva lila, unicuique iicere, de jure fuo, quantumlibuerif, mittere, & plura ejusdemmentis, quas,ex pharetra ca>

cee rationis depromta, majorem partem futilia quoque

funt, & refutatione indigna. Hfec, inter itqnem combu*

rentem & juftitiam Dei vindicativam Ebr. XII. 29. eil differenfia,quod itle»neceffitate bruta & phyfica,quam- diu materia combuilibilis f'ippetit, non definat, h<cc ve¬

ro, neceffitate folum

morali

& /apientiae., donec fibi ^o-

rrnirio fuerit fatisfaétum, non ceiTet. Deut. XXXIL 22,

Matth. XVIII. _34. Ipfa licet punitio fit Ubera, proper*

tio _tarnen, inter peccatum & pxnam, ex fundamentis allatis, neceiTaria eh, & quidem ita, ut nec juftitiae dl-

vinae foret conveniens, admiiTa tali prßvaricationc h-

kera, & morali ßflimatioue

infinit

^α, prßvaricatorem an- nihi-

CHRISTI V ICARIA; ₁₅

tum_t non ramen eo

ipfo

reatus etiam

culpa tolli-

tur.

Namque

freut foena

id

non

efficit,

ut

legi

peccatum Iia t

conforme; ita

nec

id

per

fe valet,

ut illa

άνομία

commifia,

transgreflori

non

amplius

imputetur: ad hoc praeterea id

requirittir,

ut

ire

fe _innoeens

y & legi, pro

fe ipfo,

non

fubje&us,

eandem adcuratiflime

adimpleat. Qnantnmvis !-

gitnr homo valuiflet condignas fuftinere pxnas, at- que reatum fic avertere poena; neceflarium ^{ta nicη} fuiffér, ^ut iniuper reatum fimul

culpa

r

vel

mox

di-

£k>, ve! alio

aliqno modo,

averteret.

Quod

vero ad

pefterius, legis

nempe

adcuratiiTimam impletio-

tiem,

ipeSEat, obfervamus

^,

quod obligatio hominis,,

ad obedientiam L. D.

praeftandam,

^non

prsecife &

Unice deducenda fic, ex focdere illo operumg),

quod poft

nihilaret id quod tarnen ^, circa innocentem, ex fummo·

& άνυπεντυνω Dei dominio, potius fieri poiTe, vel inde:

intelligitur, quod talis annihilatio^r proprie loquendo,

non föret pcena. Conf. Wernsdorff. di/p de htm κ. Ev.

§. XXXVII. Nobis annotaiTe fufficiat, Deum, uti non

poteft non velie gloriam fuam, ob quam hoc univerfuni produxit; ita etiam ^non poiTe non punire peccata, quip-

pe quibus, Γι impunita dimitterentur, honori divino a«

liquid

detraheretur^, & gloria Ipfius lacderetur

& obfeu--

raretur. Quod ii, cum omni legis

transgreflione,

pee-

nae connedfantur; docentur eo ipfo

hofriines, quales,,

de Deo & attributis divinis, conceptus» formare

iibj

debeant.

g) Pro hoc feedere legali, quod

alias,

a

conditiene

adjeda, ^vocatur cperunir melius

iiitelligendo, fequerres

addi^

ιό DE SPÖNS ΙΟΝΕ

poil creationem initum fuit, adeo

ut,

fra&o feeäere^

non ad obedient_iam, Ted tantum ad pocnam

obiigare-

tur;

addimus obfervationes. I.) FuiiTe pa&utn, licet maxi-

me in#quältum ^, tarnen non

μονόπλεϋξον,

adeoque nec tneram, a parte Dei, promußionem gratiofam, ut Gen.

IX. p. ied omnino, ioter Deum & Adamum \ tanquam Caput naturale inorale ^gen. Η; ό'Ιπλευξον: id quocl probatur, ex oppofitione Adaini &

Chrifli

Korn. V. 15, ig. ι Cor. XV.22. in _qua, ab>;quζJoederah ratime, ne- que unius jufiitia aiiis prodefle, ^nee

alterius

peceatum

alteri obeffe potuiffet, ut loquitur Puffendorf. de %itr·

Feciali div. _{ρ. 104.} II ) Efie in hoc ipfo docurnentum

admirandee svyKovruß&qgcos divinse, qua, pro immenfa

bonitate, hominem, imagine fua adhuc crnatum, fantas habuit dignationis, ut ab ilio, tanquam amico & Jüßde-

rato, fub prxmii pollicitatione, id fibi ftipulatus iuerit, quod pro abfoluto imperio, jure alias ab 1II0 potuerat poftulare. III.) Qenditionem poBi &

promiffi,

homjni-

bus dati, fuifie perfeBam prsceptorum legis moralis ob- jervationem, refpedlu partiumJac. II. 10. Qraduum Deut.

VI. y. Matth. XXII. 37. Luc. X. 27. & conftqnti#Ezech.

XVIII._24. Gal. III. 10. IV.) Fundamentum foederis iuis- fe, ^a parte Dei, fummam erga homines benevolentiam,

aparte hominis, naturalem bentitudinis appttitum: un- de intelügenda erit, non tantum lllius

fhpulatio,

Luc.

X. 2g. Rom. X. 5. Gab III. 1 2. Ted etiam hitjus adflipu- latio, eo clarius inde interpretanda, quod, absque omni proprie ita dicdo merito Luc. XVII. ^{p, 10.,} unice exfidu»

tia veracitatis Dei promittentis, qua iemetipfum quafi obitrinxerat, vitam seternam, tanquam prasmium, fibi

haberet fperandam. V.; Multo arBiortm hinc, quam

ex nudo pr&cepto, quod quoque Jnvito poterat injurgi,

oriun-