THESIUM SYLLOGE

(1)

/y

1.

N. _J.

SYLLOGE

THESIUM

THBOLOGI

CARUM,

PRvECIPUAS

DOCTRINAS,

AD OECONOMIAM SAL V Previter Sistens,

NOSTRORUM

TEMPORUM

CAUSSA

ADORNATA _;

Cujus

PARTEM PRIOREM,

CUMCONSENSU ATQUE

ADPROBATTONE

VENERAND/E

FACULTÄTIS

INREGIA ACADEMIA

PR£SIDE

DNLAÜRENTIQ

BENZELSTIERNA,

S. THEOL. DOCT. AC PROFFSS. REG? ET ORD.

PUBLIC!-. F.XAMIÄ'AIVPAM SlSffT

ANDREAS

OL.

KNÖS,

PHIL. MAG. PAST. ECCLES. LEKSEERG ET RECT. SCHOL.MARINST.

IN AUD. CAROL. MAJ.AD DIEM IX.KOVEMBRIS,

ANN1 MDCCL1V.

.■ ' H. A.M. S.

(2)

S:£

R:;E M:TiS

SUMMA FlDE I _l//KO,

Regis

_Regnique

_SENATORI,

Regii Collegii

Nomothetici

PR

iE

SI DI,

Regise

Academiae

Upfalienfis CANCELLARIO,

IHuftrisfimo

Excellentisßmoque

COMITI

ac

DOMINO,

DN

C

A

R

O

L

O

EHRENPREUS,

EQUITI

ac

COMMENDATORI

Ordinum

Regis

Sveciae

_longe

_{fplendidisfimo,}

MiECENATI

SUMMO,

Diljcrtationem

'venerationis

hane

_tefjeram,

Jbeologicam,

_cum

_omnigena

in

JurnmA

_felu

atatis njoto ,

D. D. D.

TANTI

NOMINIS

Devotisfimus _eulror,

(3)

BEIsEVOLE

LECTOR

iT _copiofiori _{Te fdetineam} _praefatione,

eo minus nece/Tarium elfe _puto, _quo

certius_{novi, vel} _fine _procemio

fequen-tes _pagellas _a _Te _{legi pofle}

:

paucifli-mis folum , qua; fuerit occafio hujus

feriptionis , indicaturus. Deftiriatx

erant ha; Thefes difputationi , quam ante aliquot _annos,

cum _Adjundtus _Regii _Gymnafii _Scarenfis _{conftituendus}

efiem, fecundum tenorem Conftitutionum Regiarum, _pu¬

blice ventilandam fifterem, Materiam _{eligere volui,} _per

proecipuosdodtrinac Fideiarticulos fe diffundentem, _idque refpedbu temporum iilorum habiro, inqua; incidimus: in

hsec ervåm convenire _arbitror, _{quod Lutherus,}

non fine

rstione,prsedixit: Epicureifmum & Entbufiafmum, f.

Fa-naticifmurh , extremis temporibus certatim

debaccbatu-ros _(a). Sunt, _quos _{nulla religionis} _Chrxltianse _cura

tan-git antan-gitque, qui vel nihil fciunt & nihil credunt, vel in

otiofa notitia fubfiftentes _, _fifluras _{Zionis fibi} _cordi _non

efie haud obfcure _produnt, _live, _ut _{D. Weismannus ait,} dummoclo _reiiujonem _in _fimbriis _mordicus _teneant,

utrum

iila in corde vulnerata _fk, _nec _ne, _parum _curant _(Jb)%

Sunt & alii, qui _{zelo Divino fe agi} pra; fe feruntj at

con-fuli caufEe DEI commode non _po/Te _autumant, _nifi _ipfum

quoque dodtrina; typurn, quanturn infequidem,

immu-tcnt, novas _opiniones _,_{ScriptuneSacrae} _{& libris} _Ecclefiae

noftra; _{Evangelico-Luthersna; Symbollcis} _contrarias^

fpar-gentcs. Hese mecum reputans, nonnulla eo fpedtantia,

ut fine _{declinatione,} _five _ad _{dextram, five}

finiflram, in

A via

( a) Serm. Convival. c. _3a. _p. _344. _{Allegat haec} _rerba _D._V._Ev

LOEStHER. in Prxfatione Prxnotionibus fus _Theolog, _pi'cemifla.

(fc) Lege, fi placet, &expendeea, tjut de rtatu ecclefiae

Luthe»-rr.nx _{hujus feculiobfervavit} _&_{annoravitD. CHR.EB.}

WEISMANNUS,

(4)

2: PR/EFATtO.

via reda & _regla _(Ef. _XXX. _21.) _contineatur _homo

via-tor,. in chartern conjeci: qvum enim inargumento quo-dam elaborandum mihi eilet; hoc prae aliis maxima fefe utiiitate mihi commendabat. Scilicet objedare nobis

fo-ient homines Fanatici & Indifferentiftae, plurimos

noftra-tium, qui orrhodoxi audirc cupiunt, in

fterili

&

otiofa

hserere notitia, 8c in e* tarneneflfe fententia, quam afiis

quoque

perfvadere

conentur» externam

hujusmodi,

etil

a fide Cordts disjundam, religionis Lutheranse profeiTio-nem , eße fa'utiieram :

fe

vero

hoc conciliare

non

pofie

v

cum verbis Ghrifti Matth»VII ti. Luc. XII. 47 aliisque

didis _Scripturae _notiflimis, neque adeo illos, qualis

de-mum _cunque fitillorum

confefifio,

_proveris

Chriftianis ha¬

bere _parum _igitur

_referre

_putant, _utrum _quis

huie,

_an alii _religioni _fe _addicat , modo

Chriftianam

profiteatur,

& ioiidioribus in pietate profedibus operam det;

&

quae

funt alioe _hujusmodi _fallaces

_{conelufiunculse}

T comparatas

ad fucum _{fimplicioribus} _prsefertim

_factendum,

_qui_in

me-rita cauflae non _inquirentes , aut ignorant, aut

ferio

non perpendunt _,

quid

_Vera

&

yvvyrlcas

Lutherana;

religio, dum ex

libris

Symbolicis

seftimatur,

involvar,

quam indubie

fit divinitus

fignata,

quam

praeclara

ad

fo-lidam _pieratem _contineat

_{media &}

_motiva _,

&

_quam

in-grati proinde

forent

in

DEum,

fi

beneficium

hoc,

quod

in _gremio _hujus

Ecclefioe nafci

_eos

fecerit,

parvi

pendant.

Hinc_Theologi _{noftri variis, iisqjje} eruditis,

fcriptis,

evi-cerunt, puriratem dodrinoe eile quidem

inaefti—

mabileTetanien nudas ejusmodi notitiae, 8t

profcflioni,,

SLvera fide disiundfc, non tribuere , quod fit

falvifica;;

defedus _p^axeos _vere _Chriflianse,

_apud

_permultos

,

qui.

Lutheranos fe efife profitentur ,, nimis efie

manifeftos,

quam utnegari vel

diffiojulari

queant,

fe

malo

huicinge-mifcere, & quantum in fe quidem,

medelam

adferre: de

cetero autem ddedus hujusmodi non debere imputarr

ipfi dodrince, fed

perverfae

ejus

adplieationi

:: ut

reliqua

jam.taceam, a.

viris.cordatis hanc

in rem

allata,,

quorum

(5)

PllAFAHO. ₃

veftigiis» quantum pro mea _{tenuitare fieri potuit^} infi-ftens, brevi hac commentatione rftenderevolui: nudam

notitiam _parum _{quidem referre} _{ad a&ualem}

confecutio-netn falutis} _at referre tamen _plurimum, _ut_de cecono-mia falutis vera, fana & pura dcétrina , inftruamur:

non omnem praxin effe _DEO gratam , fed illam folum,

quae a Spiritu San&o , praelucente notitia , per verbum

Scriptum communicata, dirigitur , & a vera fide pröfluit:

hoe vero a falfa & _impura _{dodrina fruftra}

exfpt&ari,

_fed

contraria _potius _p^r _illam, _quocunque _etiam _colore

pin-gatur, effe metuenda, utnimiruma vera falutis via, in

verbo DE1 _propofita, _per_ambages _{& maeandros}

deduca-mur. Geterum licet hoc meum inftitutum _probari_fibl

profefTus Ht Venerabilis ille , cul exhibitseerant Thefes

mese _, 'Cortfefius _} _mihi _tarnen _facultatem _eas _in

cathe-dram _producendi _fe _concedere _{pofle negavit,} _hane

adfe-rens caufiam, _quod _jus _pracfidii _{in difputationibus} _pure

Theologicis, fecundumConliitutiones Academicas,mihi

non _competat. Confilium _{proinde meditationes} _hafce

pu¬

blic« Iuci _exponendi _abjeceram,_{Thefium mifcellarum,}_ex

Theologlat Philologia Sacra & Philofophia depromtarum,

decades binas ad examen _{publicum deferens}

, nec forfan

de lucubratione hac _Theologica _edenda _amplius

cogitas-fem, praefertim cum praeter exfpedationem meam de ca¬

thedra _{Gymna/tica devocatus,} _e!, _quojam _{fungor, offi¬}

cio, per gratiam Regis Clementiflimi, fim admotus} nili

eorum, quos veneratione profequor , vel mandatis vel

^ronfilits _obfequi, _{e re mea} _{duxilTem. Accipe igitur The¬} fes _{hafce, ferena fronte,} _B. _L. _maxima, _{quoad ejus} _fie¬

ri_{potuit, in} _{hac dicendorum} _copia, _brevitate

configna-tas , in quibus ornatum quidem & politum fcribendi _ge¬

nus} de _quo _tam _follicitus _non _fui, _quam _ut _mulra

pau-cis _comple&erer, _{quodque, dummodo intelligar, aliis}

lu-bens _relinquo} _{fi hujusmodi cupediis inhias, defiderabis,}

non _tarnen, _ut _{fpero» religiofum purioris do&rinse,} _&

(6)

i-4 PRALFAllO,

veritatis, qna» v-%r

evrfßuccv Apoftolo dicifur

(Tit- f. i.),

ftudium, quod tarnen

prcefifcine dixerim

rVTibi meliora

vei rediora monenti, fi qua in re hallucinatus fuero, ne-que enirn hotmnern me

elfe

ignoro ,

Iubenter

ceffurus.

if^que

quo luculcntius

adpareat

r quousque

inftituto

re-fponrleant hse

Thefes, conferillasr

fi

placet,

cum

fcriw

ptis Theologorum no

fl

ror um

Epkureijmum

,

rationali-jmum &

mturalifmum,

tam

theoretieum

quam

pradicum,.

nie non Entbufialmwn & Fänatieifmum perftringentibus,

illis vero prrefertim, quae in controverhis recentioribus & _{recentiflimis,} fic di&is Pietifticis & Zinzendorffianit

prodierunt, in

notulis

fubjedis

paffim

allegatis&

quam procul a fludio

vel

hujus,

vel

illius, vel

alius

cujusdam

fcétae abefTe _pervelim _omnes, _qui _verbum _DEI _in _pretio habent, utpote quibus incumbit omnia,ad hane normam# probare, &quod

bonum

eß

non percipere

folum, (ed

etiatn

recipere & retinerc (i.

Theff.

V. 21);

ipfe

judica.

Ego

vero his nihil jam addo,praeter verba Christ. ScRivERrr,

quse, quandoquidem fcopo hujus commentationis

valde

flint _{confentanea, iisque,} _per_{DEI gratiam,} _meditationes

measTheologicas, inter svCpy/xicts

^

<W(£>>7foW(2.

Cor.

VK

g.), femper attemperare

ftudui

5

mihi

temperare non

pos-fum , quin huc tranfcribam. Ita vero ille DEum

alloqui-tur _(r) _: _Du weift Herr, dafs ich nie den

vorfatz

ge-u

habt, etwas zu fchreiben, (addo, zu predigen und leh-°

ren), das imgeringften von dem

fürbilde der

heilfamen"

Worte, und von der einhelligen meinungdeiner

recht-<c

gläubigenKirchen abwichejmir gnüget an

deiner

wahr-iC

heit, die du in deinem heiligen wort

offenbahret,

und"

deinerKirchen,als einetheure_beilage,_anvertrauet

_haft."

Wie folte ich über mein hertz können bringen,das ich"-deines, ohne das gnug zerrüttetes und

betrübtes Ziontc

mit _neuerungen _folte

_{verunruhigen?}

_Ach _wenn

_wir

_nur4

_c

das (^) Thefaur*. animae ( Seelcnfchatzjj. fart»I, dediett» ad DI11®

(7)

PRJEFAlIto ₅

das _alte, _{das wir} _von _dir, _{durch die band deiner} _Pro-"

pheten und Apoftel, und deren getreuen _Nachfolger"

empfangen haben, mochten mit immer neuer andacht"

behertzigen, mit neuen eifer bewahren^mitneuen_glau-f<

fcen fallen , und mit einem neuen leben zieren! Ach"

wenn wir doch _{alle, die} _wir _{die alte Apoltolifche} _leh«<c

re haben und bekennen , möchten durch diefelbe neue"

Creaturen in Chrifto werden!" Htec eh funima

voto-rum meorum; hoc faxit DEus _Pater, _per _Filium,

in _Spiritu _San&o!

"

BKEViS CÜNSPECTÜS.

7HES. I. De _{Scriptura S.} _{unica credendorum} _tf _a+

gcnäoYum, feu

fidei

ac worumy normo, normante.

7/. De _Enthufiafmo.

IIf. De _eomprincipio _Script_ur<e _S._non_{adjungenäo,.}

Zf_quo _fejifu _experientiam _fpir. _admittamus. IV. De _{Indtjfferentifmo.}

V VI. De _{interpretatiane} _{ajfetfionibus} nonnul--Iis S:£ S:a.

VII. De Libris _Symbolicis.

VIII. IX. X.XL De S. ö. _7rinitate, _atque

operi-lus divinis ad intra & ad extra.

XII. De duabus_{partibus hominis eßentialibus-.}

-XIII. De _peccato _original^ XIV XV XVI. De _Cbrtfto.

XVII. De _gratia _adplicatrice _in _generei

XVIII. De vocatione & illuminatione.

XIXXX. XXI. De Contritione..

XXII XXII).XXIV. Defidc ac_regeneratiom

XXV.XXVI.XXVI). De Jußificatione.

XXVIILXXIX.XXX. De Sanäificatione. XXXI. De _Lege _& _Evangelio.

XXXII. De unicavia _falutis _in _{V, & Lf-} _Tj

XXXIII. De Sacramentis. XXXIV. De Eccle/ta.

(8)

IN NOMINE JESU.

THESIS I.

Crlptura Sacra, libros Y. & N. Teft. _complecftens _, _ita _perfecta

eft credendorum & _agendorum

norma , ut quicquid ad falutem

confequendam fcitu crcdituque neceflarium nobis _{cft, quicquid}

tum ad formandum doélrinae

ty-pum } & decidendas

controver-tias _Theologicas, _tum _ad _praxin Chrlftlanifmlpertinet9 id omne in his SacrisLitteris

plene

contineatur, vel xar« rc grirov &

expreflis

verbis

,

vcl

virtute verborum, & per Jegitimam confequentiam, inde

fluentem: ut adeo in ejus effatis fubfiftendum fit, necad aMud _{principium normativum,} _quo

_demum

_cunque

_nomi¬

ne veniat*

procedendum.

Qvum enim

Apoftoius

expref-fedöCeat, nonmodo totam Scripturam S. tarn

verbis

fi-fnificantibus,

eo7rvevftv, fed

quam

& tantam

rebus

ei

fignificatis,

tribuatperfeétionem

conftantem

9 ut

,

efle

ho-minem _{poflit aotylaoci hs} _{<ra)Tt}g!<xv9} _quo

_effeiftu

obtento

_ni¬

hil certedeficit> &prcterea utilem illam

efle

ad

JluWx«-h, r. A. hominemque, _per

hoc

medium,

in

(9)

) 7 ( &&

ctv$poo7rov &fS _nqcs t>u\ e^ycv ciyocScv e^^nafjitvev evadere

pofie adfirmet (2Tim. III ij, 16,17.); vel ex hoc unico

di&o_{adparet, Scripturam} _S.fLfficiens _{efie principium}

co-gnofcendi ea, quse ad falutem funt necefTaria atque

o-mnium, de rebus fidei &: morum, controverfiarum uni¬ versalem _regulam _{ac norrnam} _(a). _{Neque circulum} _nos

in hac _probatione _committere _objici _poteft _{: nec} _praecife de _{argununtis jam agimus} _{extrinifecis,} _{quibus adftruenda}

fit divinitas _Scripturft _S. _contra _Naturaliftas _&

anti-fcri-pturarios; Ted cum illis hic nobis res eft, quife

divinita-tem Sacrarum Litterarum _{agnofcere, verbis} _faltem _, pro-firentur. fd folum in transcurfu _obfervamus, _genuinum

luminis naturalis _ufum, _fuos _agnofcendo _defedus

,, 8c ex

agnita inlufficientia. fua , criteria divinse revelationis

quam dar| Tibi reli&um ignorat, eruendo, accedente te/ti«

monio _Ecckfiar, _manuducere _quodam _{modo ad} _veritatem

Scripturft S. agnofcendam, quemadmodum notitiasnatu¬

rales & inftindtus Athenienfibus inculcat_{Paulus, hunc} _in

finem, ut earum prsefidio, ad errorum fuorum

agnitio-nem deduéti, verioremDEI cognitionem invenirent_Adl.

XVII'. _24. _feq.._{(b): firmiffime} _{vero nos} _de_eadem

convin-ci per internum SpiritusS., de divinitate illius, teftimo-nium tJoh VII 17. 1.Job. V.6 ): id, quod declarari

pof-fe ait D._{Joh. Gerhardus}_,_biflor_{ia Samarit}_{anor um}_Joh._IV.

42.

verbis

Chrifii Joh, v. 34. & dtBo Augustini: Se

qua-mur _eos, _qui _nos _primum _invitant

credére, quod nondum

valdmus _intueri, _til fide _valentior_es_JaSli, _quod

ercdtmus,

intel'

(fl))Vid. FORM,CONCORD. Declar,.Solid,,_p,_{63a, 635".}

(ö) Hac ratione naturae inftinftusgratiam prmcedunt, ut docetD..

JOH. FECHTIUS, Traft, deordinemedoquegratiae divinae, in

conver-fione hominis, aph.é.p.m. if, Conf. ejusd.LeftionesinSyllog. ubirefte

ira fåtur: bas inferioresnalurss vires non _ipfe _bomo _, _fedDEus, _me— riio _Chrißi_{moius,dirigit ad inquirendum} _{veriorem cultumDEl}

p.042»

Etenim natura non _per _fe _& _cauffaliter _{ad gratiam &}_eccleliam

ducitP, quodFelagianuraföret &c. Vid, traft,«it,1. c.

(10)

<S£25 ) S ( 53»

ititeWgere

vakamus,

tion jam

bomimbus,

jet] ipfo DEO

meutern najlram firmante &iUuminante (c).

THF.S.II.

(c) Vid. GERHARD. Loc»Theo].Artic.I.deScriptura S.0.0.22»

<23.f.m,8-&Exegef.hujusArt.$.42.f.m.af» Conf.1 plackt, KNUZEN.

tr. von der wahrheic der Chrifllichen religion p, 218- fq» Sc JO. ERN»

SCHUBERT» Th. D.Sc F. Helmft. traft. Germ. &I.at. derer.R» C.nec

nonIntrod. inTheol. Revel. c. 7. &8- Ineo autemminus reftefentit

laudatus SCHURERTLlS,quod putet,internumSpiritus S.tefbmoniumnoa

I/ efTe diftinftum ab illo argumer.to, quo probatur reritas SetipturaeS. ex

// criteriis. Licet enim ejusmodi argumentandi ratio, aeutiquam prorfus

rejicienda fit, automni deftituatur ufu (V, GERHARD. 1, c. BUDDBI

Inftit. Theol. Dogm. L,I. c. II. §. 17, p. 109."WEISMAN.Inft.Theol»

Exegetico-Dogm.p.98.),licetnonnegetur, ipfam quoque Tbeulogiam

Naturalempro p&dagogia quadampoße infervire, fuo luco,fuo tem¬

pore, certisque bominibus, utaitD. ANTON. (tr. denatura Sc grada

p.m. I34.) > non tarnen confundendus eftvel hic, velille argumentandi

niodus cumea conviftione, quampraeeunte ScriptwaS.telbmonium Spi¬

ritusS. internum vocantTheologinoftri, tamantiquiores,quam

recentio-rcs. Horum autem mentem fenonfatis adfecutum efleoftendit, quando cit. lntrod. 0.26f. Sch.I. p» 362.fq. inftat , "qued fl teftimonium hoc"

amplius quid involvat,-quamexhibitionem criteriorumdivinse revelatio-"

nis', nihil reftarepraeternudam ScfimplicemalTertionem, quod ipfaafTe-"

rat _Scriptura, _{fe efle} _divinam, _{Sc tum} idem fubfumi pofTedeAlcora-" ro, Sc omnibus revelationibus fpuriis , quae fe div inas efle jaftitant."

Mejius certefcribitCARPOVIUS,(fajtemhac de re,etfi innonnullis quo¬

queCARPOVIUMa SCHUBERTOviftum eflenondiffiteamur, conf.e.g»

fivolupe'fuerit, CARP. Theol.Rev.Dogm. T» II. 0.0. 39f» 39^» cur*

SCHUB,Inft.Theol.Dogm.$.1210.Sch.2., nec non$.praec. 2C£>. Sch.),

quandoconviftionem excriteriis, Scconviftionem exvi verbi inflta,

foj-li.cite Sc refte omninodiftingvit, Th.Dogm. T. I. 0. 124«fq< HOLL

A-Z1UM &KROMA1ERUMfecutus, ques allegat (0.0.I2p.132.) , &

ut luculentius pateat hoc difcrimen , oftendit, quando conviftio exvi

vwbi inßtaprocedat conviftionemex criteriis 0. 131.p. ro.

79.exem-ploCerjonismemoria digni/Timo, in SchoJ. ailato, Corf.D.CALIXTK

difcde auftoritate Script. Stierte 0^ 30.fq.ubi plurima ejusmodiexempla cdllegit. MeliusquoqueCANZIUS, auSorilas, inquif, Sacr.

litte-rarum cbarafteribus quibusdam, velnt totidem radiis, ammos

ho-rtlnum _fcrit _{perccllitque,} ut refte anhnadverlentes non poffint non

Belcv Tt _agho[cerrA _{Poß frafta}_h._in._glade_, _perculfos _tot_vcritatis

oriteriis SpiritusS.prenfat, movet ad aff ntiendum vebementi nifu,

obfignat, Quofaftorevtlationis cerjitudononampliusu raHone,quin

(11)

^ ) 9(

THES. II.

Non clantur hodiemo tempore, poft Csnonem

o-mnium librorumBiblicorum, cum excefiu _Apoftolorum

ex hac vita, claufuni & abfolutum in rebus, ad fidei mo-rumque dogmata

pertinentibus»

immediafse revelationesj

fed DEus, eo falutis ordine, nunc ecciefiam fuam _regit,

ut mediate _folum, per verbum fcriptum, hominibus

con-filium fuum, de falute eorum,manifeftet,nec _{amplius vel}

fidei _dogmata,_vel _praecepta_morum_{immediate infpiret,}_aut

revelet. _Praeterquam _enim _quod _nec _praeceptum _nec

pro-miflum _habemus, _de _{immediatis bujusmodi}

revelationi-bus, fed DEus e contrario, ad folam Scripturam S. nos nunquain non remittit; valde

dubice

forent hae

revelatio-nes, qvum ipfe Satanas fe in angelum lucis transformare

poflitae foleat 2.Cor*XI, 14. 15. & maxima, fine dubio,

B tum

heque primaejusdgnitionependet, fedah operatione Spiritus S.

ho-mines inveritateconfirmantis^i.Joh.V.6,Joh,IV.42.Uf, Ph. L.&WV

in Th.difc.prxl.c.a.p.fo. Immo melius ipfe CHR. WOLFIUS, Philo« fophus, hacdere diflerit, quem fcripfifle alicubicommenaini, quod

te-ßimonium_{Spiritus S.}_certitudinem_{animo ingenerrt,} _qualibet

demonftra-tione mathematica fortiorem , & hane fuppeditafle Theologiae exptri*

mentalisdefinitionem, 4<quodea fit,_quadocetur, quomodo homo

Chri-ftianusveritatem doärin* Chriftian»_experiri _{debeat ipfo fa&o, &in}_fe"

ipfo,Joh.VIf.17, Afl.X.34.3' Vid.Horasejus fubfecivas Marp.an, 173i,;

pag.44» I"eundem feremodum acSCHUBER TUS hauditapridem,ante

illum tarnen, de inferno Spiritus S. teflimonio fcripfit HOLLMANNUS,

inlibro, Überzeug« Vortrag vonGOttund der Schrift, di£to,

aliquan-tumetiam bon»_frugis_continente, _{quod ad explanationem praefertim} ar.

gunientoruniHiftoricorum,p.70a. fq.notatus proindeaD,

RUSMAIE-RO, qui pgculiaremlibellum, ad hanequasfiionem enodandam,eioppo.

fiiit« _Neqae_vero _concipiendum_eft _hoc _{teftimonium inftar}_nov» _cujus-, dam revelation'S, fed eß demonftratiofupernatural_s &divina, _ex clivi-nis illis motibus &fruftibus, quia Spiritu S. per hoc verbuminhomine

excitantur : ut adeo _{fuipicio Enthufiafmi}_hic nequaquam fit metsenda.'

Cenf.BUDD._{I.e. WEISMAN.1. c.p.} _{I3f. &}_Hift._Eccl._{cit. T.}_II._p.7ag«

fq. Legi, pr» multis aliis, de hocargumento mereturdifl*. deArg. S:« S:» Beo7tvev^lxv & _oc^io7ti^luv _{vindicantibus} _, _{hab. fub}_pr»f,_Egifcj*

D.HAtENHUpf. I7fo» undenonnuila mox allegabimus«

(12)

&& ). 10 ( <£S2>

tutn metuenda föret confufio, fi fuum quisque creparet

Spiritum :

quod enim

alter

adfirmaret,. alter eodem

jure

fe _negare _{poffe contenrieret,}

_unde

_perpetua

orireturEc-clefiae, ad unitatem vocatc, diftraétio i.Joh. IV, i.

Gra-tiam _igitur _divinam _nunquam

fatis

venerari

poffumus,

quod reliquerit

nobis

ßeßccioTeqov

iT^oCprjriKov Aoyev

(2.Pet.

Il_19,), _ac _Scripturain

_S;

imeeclefia füa

conftituere

volue-rit, tanquam

teftimonium voluntatis

fuas A^hile,

perpe-tuum &univerfalev ornnes obligans homines Ef. VIII.20.

Unde Paulus _{Eph. II.} 19. 20 21..totam

ecclefiam Chrifti

sedificatam effe alt, & porro aedificandam, ut cre/cat, (u-per fundamentum

Apoßolorum

&

Propbetarum

,

h.

e.

do-élrinam eorum,Scriptura S. comprehenfamr cujus

funda-menti _lapis _angularis

tfl

IJEfus

Lkriflus,

_qui, _tanquam

uniea caufla meritoria falutis, eft totius Scripturae S.

nu-cleus & centrum h. e. princeps totius Scripturse S. ar¬ gumentum

fAéh X.

43.

XXVI.

22.

23.),

ipfaque

omnis.

heneficii,, inea propofiti>4

bafis\d)„

THES: III:

Qtiamvis detur omnino

experientia

Splrftualls,.

ea-que magni fit

facienda

,quemadmodum

contritio,

gaudium

iii _Spiritu _S. _{&c. experientia}

_fpirituali

fenfibili percipiun—

turj _quamvis. etiam

experientia

„

ad

firmiorem

notitiam

rerumfpiritualium, _carum

praefertirn,

_quse

ordinemfalu-tis _attingunt, _{hac rafione}

multum

conferat,.

_ut

quod

in»

conceptu univerfali

difficilius

percipiebatur

,

in

circum-ftantiis_fingu'aribus _fe

_{plenius &}

_evidentius

fiftat

_(c)',

ha?c

tarnen

(c/))Conf D.ZECNER Brev.

Controverf.'cumEbthufiäft.

&Fa-nat.p. n- U3.JD"./€PINI.Mar»ol.Fan. p. 89 D"i(T.

fub pr*f.

Prof.-.

WlNBOM. h?.b..deEnchufiäfmo f: 13.fq.Upf. 1736.

(t))Vid, D.SCHELGLVIQ,. Synopf. Error. Pietift. Arr.IV. qu.p;.

fq.. Conf. D. LO.ESCHER. Timoth. Verin. P. I. c.9. $.27. p.

fa8.

fq.

cujus verba digna funt» quse liuctranfcribanrur: «'So bald der gerecht¬

machende_glaube _da.ift,,findet fich auch ordentlich eine geiitliche

emp-"'

(13)

(£*D ) II f %S2>

tarnen _experientia Scriptum S.

eft fubcrrlinanda,

nequa-quam illi

opponenda,

quod

fieret, fi

quis easri

habetöt

pro principio

quodnrn

normativo

cognofcendi

res

divi-nas, S ripturse S contradiftin&o (f)% Qui enim extra

& contra _{Scripturam-ad experienfiam} _provocat, _pronain

ad Fanaticifmum fternit viarr. (Th. I. & II.). Binc omnia

fecunduu normamverbi rHvit i, inScriptuia S-propofiti,

examinand* (unt-, non fecundum ullius experienriam*

quantoscunque demum in pktate

fecerit progrefTus.

Li¬

cet enim lubentcr_{fatearnur, quamlibet} _animam,

opera-tiones _{Spiritus S.} _gratiofas _vere _admitientem, _in

adilbus

gratiae adpiicatricls, a Spiritj S. in

ipfa

ve! inchoatis

vel

continuatis, eadem experiri^ qua: de iislem .Seriptura

docct; nontarnen inferiores illa: operationos funt reve-latioacs rerum vel doétrinarum novarum,fed veritätum,

B 2 in

Ündurg) dennder men'fch ftehet nun in ftatu gratiae anälogo, und ift'*

geiftlich, Solche empfindung der bewegungen , triebe und warckun-"

gen desHeilifen Geiftes, ift demnacheine'-frucht derwiedergeburthund"

des ghubens,Phil.1:9, 10.1.Pet.1:2."3- Pf.34'£• Wie nundieFrüeh-'*

<te vondes baumesartzeugen,alfobedienet fichauch über difs Jerglnu-3'

befdlcher _empfindung_?ls einesfubfidii , zuvielendingen, darinnen er5* gepchüftig fein mufs. Und ^weilau3dem öfternempfindeneineeff..hrung"

ent'ftelec, auch in geldlichendingen, fo gebrsueht (Ich auch der glaube5'

derfdl!)cn , ah einerfiuchtund_guten fubfidii, Scddhe empfindung und"

erfahiJung find auch in vielen dingengutelehr-fubfidia eines Theo'logi,'»

fonderlich indingen, die im genauenverftende p'aQicaKeifen &c,33 In

etiam FlRBER, in dilt.de "lhecl._{expenmentaii,} hab. fub ptaefid. D.

WERN'SDORFF.$. 19.

j(f) V. SCHELGVIG. I.e. &'Supplement,Synopf.

LOESCHER i._c.p, _53o. _BECKMANS _{Inledning angående}

Herrn-hunlk* Seöen _$.'2,8 _p-232. _Ejwd._{Anmä'kningar}_öfwer_{M. GRADIN®} Skriftp. 133.fq. Concedimus, ait AVERKSDOREF.dilT.cit,$. 1$. ,

& _fa:etnur_ipfi _, _per _experitntiam _fpiritvulcm _{rolitix incremenlct}

prowovtri, &hoc iploper eandtm noiitnx imped;menta tolli, ut

flarior, _dißin&ior _ü_{firmior reddatur} _, _adeoque _mojures _ad_mittat

gradvs &c. h paucis interje&is , ndinittimus experirntiam, Nb» non _prout _{fe habet} _antec _denter _ad _Scriptvram _S. _fed _Nb

confe-quetittry & Cognitionen, e verbo Dt!bau'ftam fequitur* Coaf, difl",

(14)

<8»2) C 8*2>

inScrlptura

comprehenfarum,

partfcularis

ad confcientiarn

hominum adpllcatio,

obfignatio,

atque

in

ufum

fpiritua-lem consrerfio. Hsec fi probe teneamus, nec foluin ex¬

ternas nodras a&iones,fed & ca, quae per experientiam

fpiritualem

fentiuntur,

ad

normam

verbi

divini

probe-inus, fcopulos

Epicuretfmi f.

fecuritatis,

tamapertae,

quam

occultioris,

& fub

velamine

hypocritico,

vel

febe-roate honedatis externas, latitantii, utpote quae in

fola

fieret notitia , fine ulla

cci&foet

f.

experientia re¬

ff um Spiritualium

<Phil.I.fJ

(g),

ab

una parte,

&

£w-

thufia-(i) Leg'> &cumbis conferrimereturD.ALB.J.deKRAKEWITZ

crat.inaug.quae infcribitur:"Throlopiaexperimentalis, juxta normam

facr.litt. breviterdelineata & vindicata, inquaexperimenta in

re-"

gno gratise commemorans,quae longe illuftriora elTe ait, quam

experi-5*

menta in regnonatursep.14.numcreditis,inquit fnter zWi^banceonfra-"

fliuntnh(dequaexplieatPf.38.&adducitAPOL.AUG.CONF.p.iéf.),"

fitri absqueinterno cordisfenfu ? p.if. & p.16. qvum tanta fit

fidei5*

▼irtus (prout defcribitur Apo}. Aug. Conf.p. 172,&Rom. f: I.),*®

quis tandem non feniiret inträ fefe,autaßu experiretur,

quid

fit

des» _Quid vero exiftimabitur de experimentis illis, qute

oriuntur

ex"

jucundififima totius S-S. Trinitatis in cordibusjuftificatorum praefentia,"

aut _quse _eveniunt ab illo in facris litt,toties commendato

Spiritus

S ,"

teftimonio ? Deinde agnoviflehocait p. 18.quovis tempore cordatio-»»

res Theolcgos, verba SELNECCERI adferens, &CALOVH(exIfag.3»

1. II._p. _{64.) fed} _{haud facere} _{fe poffe}_cum_illis, quiexperientiam, vel3»

pro unico habent credtndorum priticipio, vel ad minimum pro com-9» principio, juxta quod credenda fint dijudicanda>quonomine

ARNOL-3»

CUM, ZIEROLDUM & BREITHAUPTIUM in fequentibus repre-»»

berdit." Atqueita expücataexperientia fpif. non opponiturSias S:x,

nec Uliut comprincipium adjungitur, necnegatur, fineillacognitionem Theclrgicam pofle efle veram,proutfit aNovatoribus, fed fubordinatur

S.xStx,ouemadmodumetiamin dilT. fub prtef.Epife.D.HALENII hab,'

not. c)alle?ata, peregregieexponitur, ubi inter alia XIII. p. 34.

ffequentia leguntur : "utcognitionem fymbolicam äugetcertioremque

reddit intuitiva (quaefenfatione &experientia nititur p.3.lit. c.)', ita"

certitudo detfrinarum S. Scripturae relativanon paraminde aeeipitaug-"

menti 8r confbrnations , fi tal s, in nob''s, praftice experiamur•»

fnutationts attuales & [upernaturales, quales in Sacra Scriptura,

pirIlluminationen! SpiritusS* aeeepimus tbeoretice dejeriptas, atque

(15)

) »3 (

thußafmt a c Fanaticifmi ab altera ] expericntiara ja&antis , tanquam principium normativum ,

rela-tum non modo ad examinandam finceritatem cordis,

Ted etiam veritatem doftrinoe in fe Ipeélatam, per

gratiam DEI, feliciter prseternavigabimus. Qui

expe-rientiam in _Scriptura _S. _Fundatam_, _8t _cum _ea

convenien-tem, tanquam Fanaticam rejicit, omnem praxin fidei

evertit, & ad Epicureijmum, Faltern fubtiliorem, viam

fternit. _Qui _ver0 _e*tra _& _contra _{verbum DEI}

experien-tiam _{jaélar, ille} _demuin _vere _ert _Famticus. _In _v;a

igi-tur reda & _regia _ambulat _{is, quiexperitur} _id , quod ver¬

bum DEI de _{a&ibus gratiae} docet, & quod SpiritusS.per

verbum in corde _operatur, _quemadmodum _{prseclare »it} D. Wernsdorfius : Cbrifiianis competit gufius _{verus ac}

/olidas, quo ea, quse norunt, ac credunt, juxta verbum DEI, etiamfruendopercipiunt ac experiuntur (b),

THES. IV.

Falfam illam fententiam , quod voluntatis converfio

& mutatio antecedat illuminacionemintelleélus, & quod

übe«

ob _{conjiniSrfonem} tumt)LO_{fupernaturaliter producendas.} _Nec _non ö,XIV, p.j7. Han: autem conviElionem & certitudinem praect

fundavimus proxime in cci&qcei fpirituali , conf, Joh, 17:7. ö

i.P t.a: _3- _necnon_mutaiionum_{fpiritualiim confcientia} _iS

experien-tiainterna•» cujus, inquolibet fatvandu, nectffizalem multoties »t*

culcat _Scriptura Toh. 7:16.17.c. 8:3W32. I.Joh.f: 6-11. Sic quoque indiff.cic.D. MEL AND. _{p. 2}_6. 27. _{Expenentiam fpiritualem in} re.

natis vtlex verbo divino , tumEvatigelieoquam Legali, vel:x

ob-fervatiunererum diiinarunt, lum in nobis 1um apud alios, ortam,

tion negamus, Jed ingentem in niodum commendatam volumus,

Qiiod etiam Yaulus probat Phil, i: 9, ubi cciob'qais experimentalein cognitionem bonitatis DEI &rerumdixinarum denotaU DilT. deTheo!» Myft. Upf, 1736.

(b) DilT. de Guftu Spirituali,T. I. DilT.Acad.p. 1160. Conf.fi

pfc-cet,WEISMAN. Infl.Th. p. uo.fq. REINBECK. Med.in Aug. Conf;

P.II. _{J. 16.}p.m.428. fq.CARPOV. The ni,Do^m.T. I.$.346. St 392 fq.

T.II._$ 904. St 135-3. fq. Profeff.BIÖRKLUND, Diff. deferroJEfu

(16)

*23) ) 14 C

liberum fit, vel quodcunque .plaeuerit, de myfteriisfidei

rebusque divinis fentire,

dummcdo

quis

fan&ificationi

&: emendationi völuntatis ftudeat., \pevJc? efFe In¬

differentifint

arbitramur,

quo

hominem

in

qualibet

reli-gione

pofTe falvari,

falfo ftatuitur (i). Etenim theoriam,

fine _praxi

_fidei,

_neminem

_fal

_vare

_haud

_inv&i

concedi-fnus (*); contendimus tarnen, quod praelucente notitia » exVerbo DEI communicata, praxisa Spiritu S,

diriga-tur Rom. X. 14. Efenim ut a!ia, brevitatis cauffa,taceam,

jubet nos

Apoltolus

habere

v7r&TV7tu<riv vytccivcvTwv Åcyoov

(2.Tim,l.i|J,aquarecederenobisnonlleeau Tirn.VI.^4.

Keque vera religio

effe

poteft

jilfi

una, eaque,non ex cu-juslibet proprio

ingenii

commento,

fed

ex

verho DEI

metienda & oeftimanda , qvum non nifi unum fit

funda-mentum falutis, nempe Cbriflus, feu do&rina de gratui-ta remtfflone _peccatorum , per weritum

Cbrifti, öde

ad-prehenfum, atque

adeo

pro

articulo fidei

fundamentalt,

licet non fenfu ^Zinzendorßianorum , exelufivo {**) , ut ex infra dicendis parebit (Th. XIV.), habendum

fit,

quiequid in hoc fimäaruento

tontinetur, &

fine

quo

Eaec

ipfa, quee In

fundamento

continentur, neque

intelligl

neque procura« queunt

(Å).

Quod

fiigitur

falvatur,

in

ccetu falfce religioni

additäo

exiftens, v. g.

Pontificius,

ejusdem Talus, ut bene ait

Hcllazius

, aeeepta

referenda

t/l, non rehgioni

Fontifici£

, quatenus

tali,

fed

veritati

in

(i) Con& XOESCHER Trcenot. Theol. p.c1.i74.fq. D.EECHT.

Theol. IndifF.ren.tift. & D. "WERNSDöRFF., de indtfiferentifmo

religio-■um, necnon D. CYPRIANS Warn ing for denwilfareifen fora woro

alla religionerlikagoda.

.(*) Corrf.Repet.Theol,art. I. qv. 14.& art.XIlX qvasft.i^.

(**) Cor/f. Difl". fub prtef, Epifc. D. HALENII » quac inferib;

yceÄcc Kay ßfif-ict, not. ad 0.XII. & Difl". fubraoderamine'Drai

Prae-ftdis, qua contraZinzcndoiffianos oftenditur, articulumde Chrifto

ex-Clu/Jve non efle fundamentalem, Upf. 17^4.

•(h ) Haec veraeft h ntilifraudi obnoxiafundamer.ti aeeeptio, ut

(17)

££# ) rf c

in _Papatu _refiduz. _Fi_er_{i enim} _pott

_{(lPontificius}

{edu-8us, abjetta proprhrum meritorum

fiduciaunice

confu-giat admeritum

Chrifli

y

in eodem

cotiquiefcat ; hic

falvatur,non ut Pont ipeius , fed ut

pdelis

Cbriflianus: ut a leo nihilo fecius unica folum fit falutis Via,

quemadmo-dum dicit _Apoftolus, _unwn

_ejje

_Dominum_Y _Rederntorain

noftrum_JEfum _{Ghridum, etclefise fuse} _caput, _& _unant

fidemt _quae inftar fpiritualis vinculi,. membra. myltica

cum _capite _Chrillo _unit

_Eph.

_IV._5.

(/):

THESi V..

Etfi ad interpretationem Scripturse S. prseter

adpli-cationem _regularum _{Hcrmeneuticarum,,}_gratia _Spiritus _S.

afliftente omnino opus habeamus, per quam léftori

do-cili_r_{verbum DEI admittenti,} _&

_re&e

_{adhibentioculi}

mentis _aperiuntur, _& _divina _luce _{coIlu(traritur(w)^}

ne-quaquam tarnen hsec eo trahenda

fönt,.

utexfpeclarequis

audeatimmediatas _{quasdamiuggeftiones,} _fecundum _quas

explicanda

fit

Scriptura S«, non habita regularum illarum

ratione _,, _vel _glorietur _, _Spiritum _{S> invmediate}

docen-tem, indiélis,. quae

Amonrcc

videntur* hve per gultum

rerum divinarutp& voluptath, _ex; fvavitate

gra-tix

(i))Exam. Theoli Acroamac:. Proi; I. de relif^qv.7,.p. m. 33,

Conferri hane in rem meretur D,.BERCJII DifF.inaug»d:perfeftiane

CKriftiana_0. _p. <?. fq.

(pt) HOLLAZ. Lib. cit. Prol.III.de S.S,.qv.4T.p. 176. Sic qu»~ que D. V. E. LOESCHER. Brev. Theol;.Exeg,.p. 14. p^ccant ait, in

txceffu, pojl Pc lag. Socin, &Amnimani, qui ultraorgqnica non

a-fcendentts ßatuunt f&nfum Scripturae verum , flits omni

illumina-iione divina, h b:ri poffe. Eädem ratione SCHER.ZER., in brev.

HutfemannienucLato , cap.I» Thef,i6<B.7,p. m.f 7,.

Supernatura-lis, ait, pralia vtrbo , cujusauditus fidc.m accendit Rom.10: 17.

tfl co.juntla, ncqucqunm ab»eofeparanda : cuialiam eratiofam

Spiri.us San&t, qui jammedianfe verboin cor illapfusrß,

opera-Hon-m ad eund mfiaem accedsrenon negamusCont,. SCHOMERI

Colteg.novifl",Controv,.p. 198. ubiArminianos refellit , contendentes,

nullum d«ii _{Scripturae fenfum} _{fpiritualem, qui virtute pecul'aris gratise}

(18)

tise divin®, in

Chrifto

perceptae,

fenfum,

qul

fru<ftuseft&

phaenornenon, ac

quodammodocriterium

fidei,

qua

credi-lur _(i. Pet,II. _2. 3.

coli.

Pf.

XXXIV,

9.

Hebr.

Vi.

4.

j.),

non

criteriumacregula

vcritatumTheologicarum (Th.III.)

(n

>,

five alio quodam modo ,

latentem

lenfurn fibi

in

corde

manifeftaffe. Hocenim

modo

nihil

firmi'ac

certi

foret

in ecclefia Chrifti, cum

quilibet

homo errandi

periculo

fit _expofitus

_(PI.

_CXVI.

_11.)

,

& hac ratione,

fub

prse-tcxtu immediatae illuminatlonis,

verba Scripturse in

quam-cuüque fententiarn,

anirno

prseconceptam,

protrahi

pof-fent, quoipfo

nulla

fuperenet

verum a

ialfo

difcernendi

cynofüra. Dum vero

regulas

hermeneuticas

commenda-mus, partim gener

ales illas

intelligimus,

quse

ex

indole

Scripturae S:x , quatenus

eft fcriptura,

refultant,

quas-que communes

habet

cum

aliis

fcriptis,

ubi genuina

oc-curritvocum ftru<ftura,

phrafiumque

& periodorum

tex-tura, ut inde

lignificatus

&

conceptus

in

animo

le<floris,

vel auditoris attenti, & lingvse

gnari,

nafci

queatj par¬

tim _Jpeciales , quas

ipfia

(uppeditat

Scriptura

,

quatenus

Sacra & divinae originis

eft,

cui

proinde

vim

tribuimus

femetipfam certe

&

clare

explicandi,

ita

ut

fenfus

ab

in-terprete non

inferendus,

fcd

ex ea

depromendus

fit

(0).

Eft_igitur_fenfui

_hic

_Scripturse

_certus,

&

unus

folum

lit-teralis, qvum S.S.

alias,

amphiboliasadmittendo,

ambi-gua

foret 6c incerta

, ac

proinde

fenfus

myfticus in

ipfa

pariterlittera,

fed

litteralis

immediate,

myfticus

media»

te, mediante

littcrali,

contineatur

(p):

isque

tum ex

vi

verborum if pbrafium iti

ferie

orationis,

tum

ex

circum-ßantiis perfonarum,

locorum

&

temporum,

qutlus

unum-quoique

primo

immediate

/crrptum

eß

,

ncc

minus

ex

par

alle

Iis

locis

Cf

analogi

afidei,

jeu

generali

t

er,

leulpe-

tiali-(k) D.LOESCHER Tim,Ver. P. I. p.

fa8.fq.

Prsenot.

Theoh

p.

m.2C2. feq.ed,Wictemb, 1713. g. ER. BECKMAN.

Introd.

cit»ö.

a8«

p.230.D.BALMGART.Hermeneut.

Idiom.Ger»,

cd.p,

7«

(0) V. ZELTNER 1. c. p. 166. fq.

(19)

) i7 ( «3?

cialiter cft determinandus (q) : id, quod etiam inter prp—

t^svolunt, quando äd fenfum Sciipcurte S invcniendum commendant _{inveftigationem} _Ke^susy (p^uaeoos & _avyy^m

atv Cr\

THES. VI.

Q^o c^itiu* conftat , quod Scriptura S.qua DEus,

pro ininita fua mi ericordia , omnibus hominibus viam

ad (alutem monftrare _volurt, _in _fummls _beneficiis _fit

nu-meranda (Th. _II.), eu gravius errare cenfendi funt illi, qui y.eifxi]A/cv hocce Icnge pr tiofiffimum vel pcrvertunt,

atque in aiienum detorquent fenfum, vel vili pendunt, & poteftatem, quaecuifioet Chriftiano oompetit eam _legen¬

di, haud magni faciunt, five errorum illam _arguant, _id,

quod cum 'åeovrvevilet ejus pugnat, five fub prserextu ob-fcurltatis, five alia quadam de ratione. _Scriptura_S, _enim

omnia, quse homini ad falutem necefiaria funt , verbis

proponit adeo per/picuis, finoninuno, tarnenin alio

loco, ut homo» adhibitis mediis ncceflariis, _plene _inde pofTit informarius auTvjqlotv _z.Tim.Ill i s- i Pet.I. rp (/).

Eft quoque

eßicax

falutis n^ftrae procurandae medium.,

non littera mortua , feu externum a'iquod adminicülum,

quod a lumine quodam interno fuam nancifci debcat

effieaciam, & elevari. Pollet namque Scriptura S:i, for¬

maliter _fpe&ata, _{ratione fenfus verborum»} _qui _confilium DEI de falute noftra _{completftitur,} _efficacia, _n _n _f_dum

objectiva, _declarandi, qiwe ad falu em noftram _p _rtiner-t,

nec morali cantum,_quse _{in naturali} _virtute _ntk _nu _\

n.o-ventium _confiftit, _fed virtitem _quoq _e _habet _fjtttivam,

fupernaturalem & vere _{divinam, producendi} _intus, _in

C

cordi-((]) Verbafunt D. SCHOMERI 1. c. _{p. 114.}

(r) V. D. PFEIFFER. C'rit. _{Sacr. p.m. 117.} _Herweneut._p.pf.iq«

CARPOV. Th.Rev.P.I _p.226.

(<; V. Fridem. BEtKMAN. Arn.ad KCTFERI _Comp. _p. nv}!. EP« BECKMAN, Z:_ledning_{p. 22p} _D _WAICH. _1hedlof;ika _Betänk,

cm Herrnhut. Seft._{. _f. _{FRESEMI Nachricht,} _rcn _Herrnhat. _fach,

(20)

«S® ) 18

(

«£*»

eordibus hominum , motus & effedus fpirituales, ad

fi-nem _ejus obtinendum

neceffarios,

& quidem _a Spiritu

Sando , efficaciflimas fuas operationes cum verbo

con-iungente, quo

fenfu

rede dicitur, adflipulante

etiam D.

Fechtio , DEum immediotecum verbo, &perverbum y

cdcouverfionem cencurrere (fc. immedietate, ut in fchoÜs loqvuntur, non organi,

fed

fuppofrti

ac virtutisj,

id elf,

verbo non moralem tantum, [edpkyficam etiam, aut

pby-fic<e analogem operationem

cjje

tribuendam

Rom. L i6%

Luc. VIII. ii. (t)

thes. vrr.

Neceflarii funt libri noftri _Symbolici, non quidem

neceflitate abfoluta, qvum lempus fuerit, quo

ecclefia

ftetit ac_viguit fine Symbolis confcrij)tis_(u), fed

necefli-tate tarnen _{expedientiae, ad}[olidam, diuturnam & firmem

Concordiam in ecclefia DEl confhtuendam, utcerta

com-pendiariajorma, & quafitypus, unanimi con/enju adpro-batus exflet, inquocommunis doclrina , quameccLefiß

fin¬

teriorisreligionis profitentur, e verbo DEI colleffa

ex-ßet (x)* Permagni certe mterett, exftare teftimonium

quoddam, & cuftodiam dodrince

publicae,.

ne

cuilibet,fub

praetextu libertatis fentiendi , eam

bene

conftitutam

tur-bare & evertcre liceat (». Cor. XIV.₄₀_J. Et

quandoqui-dem libros ecclefis noftrae _{Evangellco-Lutheranse}

Symbo-licos ab erroribus immunes efle, fi fubftantiam dodrinae

fpedes* feu ipfa doqmata in iis contentay

ad

quee

Jubfiri-ptio librorum

Symbolicorum

obligat,

non

ad

accidentalia

aIi_a, _Lt aitD. Ffchtius (y), vel _utD. V.

E.Löscherus

feribit, interfperja (z), cuivis feriorem

penfitanti

con-ftare

(/) Left. in fj-ir.p. 337.Difp.28- Thef.io;

(m) Vid. CARPZOV. I<"ag. inLib.Syrrb.P.II3Ö. D. CALOVII

Syft:T« I. p.247. HOLLAZ.Exam.Th.Prol-a.q,2£.p.m.öf, (x) FORM. CONCORD- Solid.Deckrat. p.631.

(j) Lett.in Syllojsr. p. 104,diCp.f. Thef.7,.

(z) In Append.Scromat, p, 63. Ecclefia, inquita Juo: ad

(21)

ter-&& ) *9 C

ftare _debet; _hinc _necefiarium _ceque ac utile _eft, _ut

ge-nuina ecclefi® noftrce membra ad _{fiaec doärinae} _fidel

fymbola, fua fponte, fe adftringant. Neque enirn

fpon-tanea _hujusmodi_obligatio, _ut _coa<ftio

confcientice, tra-duci _debet, _qvum _nemo _jure _jurando _obligetur _ad

capef-fendam _do&rinam, quam non _{adprobat^fed praeftetur}

ju-ramentum ad condrmationem _do&rinx, _{in confcientia}

agnitae& adprobatae. Subferiptionem autem per _quatenus, quam nonnullicrepant, vanam e/Te, & ad illufionein

va-lentem , res ipfa loquitur, qvum eadem ratione

Cate-chifmo _Racovienfi,_{vel Concilio} _Tridentino,

immoTal-mudi, atque Alcorano fublcribi pofle» nemo non vi* deat (a),

THES. VIII.

Summa dottrrnae de _{Trinitate huc redit:}

i) quod

Pater fitverus &efientialis _DEus, nec non Filiusac _Spi¬

ritus Sandlus: 2) _quod _{aliui fit} _Pater _, _alius _Filius, _& alius _Spiritus _Sanélui, _adeoque _hi _tres_realiter _diftlnélse

perfonae: ;) nec tarnen tres fint Dii, fed una effentia

Di-vina, unusque DEus» Hocfi probatum _fuerit, videlicet

& _Patrem, _& _Filium, _& _Spiritum _{San&um efle} _verum

DEum, & quidem per participationem unius divinitatis»

ac necefiario tarnen cum _jufto _difcrimine

perfonarum,

Patris , Filii, & Spiritus Sanéti_j babemusipfam

Trinita-tern _folide, _&_fine _ambagibus, _probatam.

Quandoqui-dem vero td _ipfum _non _folum _ex _{N. T. fed}

quoque ex

C 2 _V.T.

terjperfa nonadßringit. Vid.D.RAMBACH. Wohlunterrichteter

Stu-diofusIheologise, p.pip, Sic etiam in Diff. _fub,Epifc._D._HALENII

jwaef. Upf, 1749. de Librij Symbolicis_p.f3. _Obfervetur _boc

ju-ramentum in libros S.requiri» non praecife _{rationefingulorum}

mer-borum , apicum , pbraßum ßgillatim üc., fed _{ratione materiae}_,

Jen objeSii ta*iutHy adeoque refpt&u do&rinae in 'Ulis traditae•

(a) Conf. D. WALCH, de jurejurando in L. L.Symb,praefljndo»

in iPtrod. in LL.Syirb, p.p40, fq. D. WERNSrORFF. diff.de

jura-? memo inForm.Corcord.*drerfusSturmium. D, CS PRIAN.1.c._cap._6,

f- S' P. )7« fq» verf» Srcc. _{Dt BENNER,} _{Qeftalc der} _Hermhut.F, II. P» I0g^ fq.

(22)

§23) ) 20 r &&

V.T. folo oftendi poteft, ut vel ex Ef. XLIJ. i.&LXl. f.

adparet , quibus in locis fermonem efie de Meflia ipfi

lUbbini Abarbanel, Kwichi, (in libro Rad. ad voc. _TOD),,

aliique , riifiiteri non pofiunt (b) ; etiam Veteris

Te'ia-mcnti fidelibus Trinitatem cognitam fuifTe adfirmamus ::

quamvis illam in N. T. clarius m anifeftatam e/Te non.

negemus (t),

THES. IX.

Termini Trinitatis & perjonce x\on _{funt rejidendi..}

Ut enim tacearn nqcccmct, vttosuvsis & inS. S.

com-men orari (d), & Trinitatem efie folum abftra<ftum

nu-meri cardinalis r^'is fi. Jöh. V! y.) • fi vel maxime

termini in Scriptura S, exprefie non legantur, rem

fa-nen iis (ignificatam in illa haberi , nemo negare poteft,

Qyum enim tres

adpelientur

,

illi

inter

fe

diftin&i fint

necefletft, & tarnen illi ipfi habeant, oportet, unam

numero efientiam, qvum allas non vocari pofient

abfo-lbte unum 1. c; i. Joh. V. j, Differentia autem trium

perfonarum

elucefcit

extribus

oppofitis

relatlonibus,quae,.

qula invicem opponuntur , ita realiter diftinétse

fint,

o-poitet, ut unicuique

fua

fint

propria.

Quandoquidem

enim de folo Pätre _{predicat Scriptura} _S. _quod _{gignat Fin}

lium,. proprium fans eft Fatri gignere; quia folus Filius

eft _genitus, _Filio _eft _{proprium gigni,} _& _quia _folus _Spi¬ ritus S. _fpiratur _{& procedit} , proprium illi eft (pirart &:

procedere. Quapropter ielationes illabnon inepte

vocan-tur

(b) Vid„D,Au£,.VARENII Comment, in ITaiam P«.fII. p. 71.&

363. sr ARK.Synopf.Bibi. Exeget.in V,.T. Part,.V. p. p.6r8

( ) V. Repet. Theol. Art.ll,.de DEO? qutefi.p. Conf. GERHARDi

Uoc,,Th r1, T,I. f.m.iéa-fq. &Exegef.X m 32c.363.fq. C AR POV.,

tr.demvft..'1'rin, p,.7f. fq. D.. WALCHS Betänk.$. 6.p, f8.verf, Svec,,

WEISMAN. Infi.'Ihecl;p.24i«

fq.-(•rf) V GERHARD.Ex-g-f.L.Ih,.f, m.JJf.fq ED. T EICH. CrifJ,

Sücr.N,.T.p.f84>700.- Ceterum de ipils terminisj qua fignificatione,,

& quo coniilo recepri fint, legi mereiiU". D,.CHEMNITIUS , Loc».

(23)

) *» ₍

tur _{Proprietäten} _perßnules, _f. _charadteres

hypoftatici,

opera ad inträ perfonalia,. utpote qua;, tanquam notse

charaéteriltica;, diftingvunt perfonas, per _{oppofitionein}

illam rebtivam» absque tamen uila fubordinatione aut

inoequaljtate perfonarum divinarum, ratione eiTentise vel

pertedtionum (e) : qvum tor<e tres per(on<e, fecundum

Symbolum Athanasib, Jibi co<etérna fint & coeequales,,

ita ut_per_omni_a _{7 rinitas. in} _unitate_„ _& _unitas _in ₁_ri¬

tatåte v euerandafit.

THES. X.

Filius _{propter aeternam} _a _Patre _generatibnem

,

vo-catur _fxovoyevr,s _Trctqx _n«TfcV, _& _unigenitus _Filius _in _hnu

Patris _(Joh. _I. _»4. _»80_r _{nusquam autein} _in

Scriptura S.. legitnus, illum hoc refpeétu habere matrem nec

Spiri-tum S. vel _conjugem _e/Te _{Patris, vel} _matrem _Chrifti, _ut¬

pote quir hoc refpe&j,, MelchiCdecho _{a^fimilatu* e/t,}

tcfjiYiT6»% Hebr. VII» }. (f), Qui Scripturam S. pro unica.

ha_beul} (e) Conf. JO. ABR. KROMAIER. Comment..in A.C. p. fo. feq»,

GR A Pil Theol. rec.contr..p,116. fq,BREITH AUPT.Inlt. _Theol,_p._6).

D. WALCHS Betänk.$.7.p. f9. fq. BECKMAN, 1»c, p,2,44.

(J) Hujus rei mentionem täcilb judicaremus _{fupervacaneam, quippe'}

quamin mentem alicujus Chriftiani non aflurgere ciede-emus;■ nifiejus; _y _/

injjciendae.necelTuatrm, inter aJia abfona , & ipfi_quoque _{fana; rationi}

i-riimica, nob;s impofuifTct lu?s fcriptorum Zuizindortfianurum

, utppte^ quain eorum quoque-manus incidunt, qui non habent fenfus

exercita---tos, ad difcretionem boni &• mali fHcbr. 5": _14,). Vid _D.Jo, _Georr..

WALCHS Betänk*_{$' $} _6._{7-p. 47.} _{6i. Cq.}_63. _not. _(t) _{verf. Svec,.}

Ne-que ex eo, quod inlocis nonnullisSarip:urae S, v. g. ET. XLIX, If.

XLVI. 3, & LX\I. i] matris-mentio _injiciatar, _{dogma ejusmodi}

ex-ffculpi poteft , qvum-ff.iftum Dei& Chrifti tenerrimura , & plusquara

rnaterrum, a:que blandiilimam confolationem, figuratam _{p.er maternae}

conAla « vifcefa, in _{his proponi} ,, quiLbit,- phrafeobgiaj_biblicac

non _jgmrus _, _haud _ob^ure _inflligat, _&

praeterea ad probationem '

Theolagicam'■;quirr conflét , ut diftum probans ftccerta;

interpretatio-tysr ita ut f;nfus, ad probandum adhibitus , v~lunice tantum

poffibi--Iis _Te, _vel _per _reguhs _{-hermmeuticas} _{("Th. V.)}

, excludat omfees alios,

Com. D. BAUMGART.. _diif,._de _dittif; _Ser, _Si _probaatibus _jj».

2INZ

_{TStiJ éocJTX}

_N. _\]y. _•

(24)

«6*2 ) 22 ( C6*2

habent eredendorurn norma , ab hujusmodi Iocutionibus

uyqoc$cLs

&

lubcnter abftinent,

omnes

im-puras de Trinitate

docendi

formas

ex animo

averfantur,

& ne cupiam

falfi

& impuri_conceptus de Trinitate

in-ftillentur, vel faltem illos arripiendl formandive

impru-dens occafio detur, fedulo cavcnt, tutius efTe

exiftiman-tes, fua fe fimplicltate &

humilitate involvere, &DEum

unitrinum, inChrifto mediatore fideadprehendendum,ex

imo _peftore _colere ,

etfi majeftas

ejus a

nobis

imperfe-ftiflime fit cognlta (g), quam fupra Scrlpturam

fapere

(i, Cor. IV. 6.),

& de

DEO quidquam

fentire,

quod

no»

eft. In tote boc articulo, ut aitD. Chemnihus,

regula

Augufttni fii

Ii

trenter

efi objervanda

'

fl

non potes

invenire,

quid

fit

DEus, tarnen caveas

de

eo

lentire,

quod

tion

eft <b).

THES. XI.

Creatio eft _opus _DEl _ad_extra, _{Omnibus tribus}

Dei-tatis _perfonis _commune,

_ideoque

_minus

_re<fte

_,

_vel

_foli

Patri, vel foliFilio tribuitur ,

exclufis

reliquis

perfonis,

qvumfingulis in Scriptura S.

tribuatur,

Patri (i.

Cor*

VIII. d_), _Filio _(Joh. _1. _3.10. _{Hebr. I.}

_10.),

& Spiritui

Sando _{(Pf.XXXIII. 6.} _Job.XXXIII.4.;. Sic in

propria

fede_hujus _articuli _{Gen. I.} _& _Pater _creans,

_&

_Vtrbum

hypoßaticumy^v quod omnia creata funt

(Pf. XXXIII.

61

Joh. I. 1. fq. voce tnp^Ü a

Paraphrafte

Cbaldaico

ftepius

denotatum), & SpiritusSatifius, virtutecreatoria

aquis

incumbens , quem fpiritum

mifericordiarum

h. 1.

vocat

Tar-f/r) Fundamentunifieleifubßatitiale eß DEu:Triunus, in Chrifl»

WCdiatore, fide adprehendendus, Ef,28:16, I.Cor, 11, Ita

Ar-chi-Epifc,D.JAC. BENZELIUS, Reper,Theol.Art.I. de S.S. qv,2o»

obr,4,p, Confr,Joh, XIV.(S-Ii, Eph,II,18. Theolog,LUTHERI

digefta a_J,H,MAJO Loc.2.de Deouno& Trino, f, &6, fq.

L1ND-MER. AuseugeausdenSchriften Lutheri,Tom,V,p, I37f,fq» &T,VI,p« &60,fq, I227. ac 1214« CHEMNIT, Loc, Theo], c, I, de Deop.m.41,

f,6,ed. in o&av, Franccf. Ifpp,

(25)

«£2> ) 23 (

Targum _{Hierofolymitanum (form} _tfnnt) > & R. Be¬

ibai, adftipufante Baal Hatturim> Spiritum Mefliae

(TOD >nn nr )» commemorantur _(/). _Qvum _ta¬

rnen loca _Seripturae _{S. habeamus,} _in

quibus pariter ac

Symbolo Apoftolico, opera DEI ad extra ccrtis perfo-nis _tribuuntur, _fc. _{creatio Patri} _(Prov. _XXX.

4. r. Cor.

VIII.6. _{Eph. III.} _V- _Rom._XI. _36. _Hebr._1.1 _)y

redemtio

Filio _(Gal _III. _15. _IV.4. _5. _Hebr. _II.

14.1/. Col. II. _14.), fantflificatio _Spiritui S. _(2._{7 he/T.} _II. _ij. _Gal._V. _21. i.Pet.I. 2 Rom.VIII. _2,9.&c.), _nonexclufis

ceterisper-fonis , uride etiam Pateroperari dicitur

per Filiuin, in

Spiritu S., Ted per fmguJarem _quandam

_{adpropriationem;}

Eine _adpropriatlo _i_IIa _non_temere _eft

tax3nda, fed

fecun-dumnormam verbi _Divini, _&

analogiam fidci , dextre

explicanda (A).

THES. XII.

Partes _ejjentiales _hominis _{nonnifi duce}

funt, anima

& _corpus _, _quibüs _tertiam,

ncmpe _Spiritum, ut _partem

fubflantialem, a duabus Ulis

_diftindam,

_{fuperaddere»}

eo

minus fas eft, quo clarius _Scrlptura _S. _ortus _hominum

primi (Gen. II.7), pariter

_{atqueinteritus(Eccl.XII.7.)r}

mentionem _facrens, _nonnifi _duas

partesejus efientiales

commemorat, animam & _corpus. _Dum _vero

Scriptura »

S. _tria, _fpiritum, _animam _&

corpus _rcgenitis _üribuit

(i.Theff. V.23.), per fpiritum _intelligitur _nova_indolesi

ex _{regeneratione} _{fupernaturaliter}

orta , non nova

fub-ftantfa» aut pars elientiaiis. _IcJ, _quod _{ea nos} _loci _Seri¬

pturae (/)ConC D.SEB.SCHMIDII difT, _inaug.de _artiqufjfjma _fiele

Mo-faica circa myfl. Tritt„ ex verbir Gen.I. v. _3. _{D, GERHARD, Loi,}

Theol.T. I.f. 162. fq.& TJI,f,_{2»fq. MICHAELIS}_Unterricht _von_dem Hebraifchen accentibus p. f2. f6. RAUPP. in h. 1. DACHSELII Bibl»

accentuata _P.I.p._84»_& _PFEIFFERi _dub.

vex.cent.I. lac. I.

(£) V«FECHTIINoft.Chrift._{Exerc.5>-$,63,fq,.Phik>caI.}

Sacr. p.m.

£8. Di WESTRING ßpec, Oecor._{fal. repar,} ex_Scriptura_legis

Sinai-tic», _{ejusdcinqae promulgatione,} _{Filio Dei, ceuMellis:, tributa, P.I,}

aph. 4.$.a. _{CARP. Th.D,} _T._Lp,_f

34. D. WALCH.1.c. _$, _{7, p.}

(26)

) 24 c SÄ2?

•pturae S.

fatis

condocefaciunt,

in

quifcus

operationes,

ex mente Fanaticorum , fpiritul , tanquam tertiae

parti

effentiali,

tribuendx,

animae

a

Spiritu

S

adfcribun-tur: .e. _g. _to

exfpe&are

Jehovam,

fitire

Dominum, fpe-rare in illum, ei adhterere, in I EO exfuitare, & fimi-les, Pf.XXXIII. 10.

XLH.

i.3

LVII

2.

LX1II.

j,.

El LXI.

10. Unde entia praeter neceflitarem multiplicare

ceufen-di funt , & Scriptura etiam invita,

fpirtui hominis

tri-buere, quae Divini Spiritus virtute ab anima, & in ea,

fupernaturali Divlna operatione,

fieri

toties

lcgunfur

(/j.

LJeque eft, quod

Lutherum

in partes

fuas trahere velint

hujus fentervtice patroni, qvutn

verba illius,

quae

in

hac

cauffa frequentiflime adduci folent (m)^ agant non de partibus

hominis

cfientlalibus, fed diverfis eiusdem

am¬

ma? facultarihiis . ut adeo per fpiritum intellexerit

inti-mos mentis recefius, qui fuperficiarlae & defultoriae

re-rum traftationi opponuntur, non peculiarcm quandam

hypoftafm aut

fubliantiam,

quemadmodum

tota

analogi«

dodtrinae _Megalandri _hujus ,

^xoto/muv

fatis

luperque

evincit.

THES. xin.

Natura hominis , per lapfum primorum parertum.,

profundifliroe elt

corrupta,

&

in

depravata

hac

naturae,

per omnes

facultates,

difpofttione, malum

ittud confiftit,

quod vocamus yeccation

originale.

Comprehendit lliud

& defedlum virium fpiritualium , jullitiaeque original«^

& _pravam

_{concupifcentiam,}

_atque

_ad

_on _ne

_malum

difpcv

fitionem & _{proclivitatem, ab origine}

_cujuslibet

_prima, cuncftos

XO V. ZELTNER, Brev, Contr. rum Enth. & Fanat. p. i£5>, D.

tVALCH. Einleitung in die religions ftreic, der Evang.Liuh. Kirche T,

11._{p-176 D.} _NEUMAN. Th.Aphorilt,_p,_24f. BECKMAN. Introd.

cit. p. 275.^

(nr) Tom, I,Altenburg, f, 7?p, fuper magmficat, Conf,

WICE-BURG, difT. inaug,de tribus partib-s hominis, cir, PROEL, decerd,

fenC, rat'onis 8cfidei, p,27, ZEL'iNER, ),c, p*ail»\ HoLIAZ,P, I,