Fl^l PL. \EV. ET PH&CLAXJSS.

Q. F. F. <^I. D. T. O. M. ^' _{■!' ,}

v i sf u ta tio

C O-E t O

Qjra m

Cum

confenß & appYobatione Amplißima Facultath Tbtlcfopbicd in Acaiemia Upfakenfi

SUB PRiESIDIO

Fl^l PL. \EV. ET PH&CLAXJSS.

PETRI FONTELII,

Math. Prof* Ordin. Prseceptoris & Promotoris

setatém colendi, Publicte cen

fur

a

fubmittit

OLAUS

j? 3 £ i <£

01

Upl.

Sae R.« M*** Alumnus.

In Auditorio Veteri Majori ad diem 17.JuniJ

Anno M DC LX, VIII.

U P S A L I JE

Excudit _{Hikki cwj Curio S. R. M. Sc} Audmm

Upülieafis Bibliopgla

1668«

Thesis

i.

.

Onfiderationem Coeli a definition? ?xor*;ri pla®

cet Eaautem cum duplex(it. Nominalesarque Realis: In illa rria confideramus. EwjW-oXo^Wj

h e. vocis originem & genuinam deriyauonem»

cuowfMtcuf five fignincationis ambiguitatem Sc

"Zwovv^eur.

II. Primumquodcoricernit, alii ^vocem Coeli deducunt a ce-

landofive occultando, quodomnia inträ fefc quali celet ac tegat»

fuoquecomplexu omnia corpora naturalia contineat, ac eorumve- luti operimentum fit. Alii

den

vantacaelandofen

fculpendo, quod

ftellas in fe variå quafi

caelaturå

contineat; atque abiis caelatum,

h.e,fculptumScinfignitum videatur. Plerique tamen agrsecå voce xoiA&, qua? cavutn denotat, propterea quodconcavum corpus fit

coelum,concavamqueafpicientibus obiiciat figuram.

11r. Deinde»nevocis ambiguitas mentem diftrahat, errorem- quepariat; merito attenditur. Sigiiificata ^{ut taceam} Theologica»

adhocveluti forum pbilofophicum minus fpeétantia^> apud ipfos

Philofophos

varié ulurpatur. Ufitatiores acceptiones hic faitem

leviter attingeuda?. i- fumitur pro climate aliquocoeli,ut in illo

Horatii a Calum, nonanimuwmutant, qui träns marecurrunt. i.pro regione^aerea>utinillo: UartumCoeliprtdifcere^morem/3. j. protern»

peftate,inqua fignificatione Poéta dixitt

hoc

fperem Italiam contin-

gere Cceloy. 4. denotat expanfum illud, inquo fydera moventur, quamfignificationem, ut pote noftro inftituto cpnvcnientem» hic xetinemus.

I V. Circa Synonymiam

hasc

prxeipué funt notanda, prmö quod Ccelum dicaturHebraeis yip*! > cum corpus

fubtiliffimnm

fit,

perfpatium feréimmenfum expanfum. Deinde ^{, quae}vox

utrum derivata fitnec ne_, & unde,noftri ^{non eit} inftitutidefinire.

Grarcisappellaturftféapc#. «<>£^,afplendore. ts&cvcf quafi ogyvoc ,

«8D%fv ^T8 o&v, utquibufdam placet.quod omnium mortalium oculi

in idconvertantur,fitque corpuscontemplationedigniflimum. Vel

■ssPgc/i quodrerumuniverfitatem in le concludat Sc cuftodiat»

*lib«i.Ep. 11- (iVirg.Tr^feorg. yId,5.Äneid,

A va

ß ^.

/

-

Ve!&TB£

tytt»quaß

rät»vot m*vrt*t,terminusSc finisalticad!®

Bis- Synonyma latina funt:

Expanium, firmamentum.

V. ALquivocatonefic tradita, acceffum facimusadexplicationens

Realem,qua?fali circumfcriptione abfolvi poteft. Ccelum eft cor¬

pusnaturale,fimplex,lupra Elementaremregioncm^>expanfum, ue in eomotusfuosfydera conficiant.

VI. CumCoeium_corpusfimplexdiciturnontalis

fimplicitas

intel- ligi debet,qua: materia?& forms compofitionem excludit,^eaenim foiis fpiritibus ineft. Qua?nam a. Sc qualis illa materia fit, variéa

varis diu difceptatum eft: ut verum fit,'quod Sennertus bac de

re dixerit." Qualis bac materiafit, adeo obfcurum eft, ^ut quicquid hie etiamftatuas}factléquotedefendas}aliquid invenias#. Quo itaquecxpe*

ditiorad veritatis adyta via parari qtieat, forfannonabsre fuerit,

variortimopiniones inapricum

producere,

tit monftrato,quantum

qiudemfieri poteft,

quid

quaeque opinio

abfnrdi

fecum

habeat,

^e&

qua?veritati

proximé accedere videtur fententia, tandem

eviden-

lins apparere

poftit.

VII. Fueruntmulti>quiccelum tants

fimplicitatisftatuerunt,

ut materiam ab ^eo penitus iecluferint, metuentes illam corruptio-

nemadferret quamfententiamZabarellaexAverroetuetur, dicen-

do, corpusCcelefte cjje medium quid int^erpuram potenttam& puruma*

Slum, videlteetformamquandftm^per

fe eekaren'em

^,

abfque materia

(«)cu¬

jusopmionis vanitatem

folidé refutat Scabger *reijeiendttvn hoc eft

>

in-

q it,materiam

meditari corrupimem

, non

enim datafuit

a natura ma'

letiaob transtnutationetnad_generationem^, primo &perfe, ut

ubiemque

fit,ib^tetiam(itgeneratto:

fed ad fubfiftendum forma

lorporeitatts

in fulftan-

tia, & reuptendum quantitatem & figuram.

(%) Relinquitur

itaque

Ccelo materiaminefte* alias enimfub fenfumnoncaderec, quodfal-

fum. Adybartqnantitas materiam comitatur, qua? cumin Coelore- periatur>materiam

illud habere

cenam

eft.

VIII- Reijcimus deinde opinionem eorum , qui

Caleftem

re»

gtonem duram

Sc imperviam eüe exiftimant

^>corpus

enim durum fi

eflet Cceium, motui aftrorum prorfus ineptum

föret.

Neque ^cum ijsfaceie poftiimus, qui stheream regionem igneam

effeopinati iunt

ⁱ

qucrutn meminit Ariftoteles, tj fi enim tota

(celeftis machina

^ex

igne conftaret³ jam pridem totas

inferior mundiis, ejus incendio

conftagraffet, cumignistantafit voracitas

& acrimonia.

iScient. Nat.1. 2. c. 2. 1Üb.de Ceelt^c.ft £Exc.61,$ed>zs ^Iil>o

a.deCttl.c, 7*t«,41. >

IX* Si tarnen in gravi ae difficili hac controverfia^> aliquiddi-

cendum fit, cum quibusdam Phyficis St Matheraaticis celeberri-

mis,EffentiamCoeli&aeriseandemeffeexiftimo, neque alia ratione

illud abhocdiflerre, quamfupremam aerisregionemabhis inferio-

ribus. Adhocftatuendum ,prsetercaufam jarn aüatam^, etiam com¬

muneillud argumentum

fuadet,

res

fcilicet

nonefTepraeter necefii»

tatemmultiplicandas : jamneceffitas nullacogit, materiamcosleftem

afublunariaflererediverfam^{, cum}materia unaabalianon differat,nifi

peradvenientemformam ^,quafithocaliquid. Materiaemm quatenusmate¬

ria, nullum infe aBum includit, nilulque determmatum cbtwet,fed^om*

nemdeterminationem * formaaccipit, utfufe hocdocetScaliger, loco

anrea addu&o.

X. Materia Coelofic

affignatå,

alterius principji conftitutivi ,h ^e.

form«confiderationem paucis aggvedimur. Quanquam forfitanhic plura mirari^{, quam} rimari licebit* Nam quemadmodum pulchra

quseque, recondita, acnoncuivis obviaefleiolent: ^irahasc utilis St ardua de Coeli formaquasftio^, prajclara ingeniamajorem inmodum

olim exercuit, St etiamnum hodie^exercet» Formaautem ut omni*

buscorporibus,ficquoqueCcelo fuaeft.

XI. DehacCoeli formavariseveterum PhilofophorumFiierunto«

piniones. Primaeorumeft,qui corporis fimplicitatem absquecom-

pofitione materis & forma;commenti funt, nullamq, formaminfor-

mantem Ccelo inefteftatuerunt. Verummateria perfefubfifterenon

poteftj St corpusabsquemateria Scforma facere, efttotumeftentialei

absque partibus eflentialibns proferre.

XII. Alteraeorumeft, quiCoelo tantum formam affiftentem*

quam intelligentiamfeumenfem motricemvocant,attribuunt; quae

tanquam Ixion,qui aPoetisfingitureapcenä cruciari, ut rotamper- petuo volvat, orbes Cceleftes circumagat. Huic iuperftitiofo 8c Ethnicodogmati, quidametiam ex chriitianis nimium tribuentes, nonfo'umipfi idem credunt, verum aliis etiam perivafum volunt«.

Verumpratterquamquod hociupervacunm fir ftatuere,etiamteme- lariumeft, extra

jScrrpturam

S. deAngelorum (illos intelligentias

vocant) officiocernquidpronunciare; prarfertimcumconftetmul-

tis inlocis a SpirituS. fatis accuraté

Angelorum

defcribi munera.

St ne lireramquidem in univerfa fcriptura reperiri, _quse huic dog¬

mati faveat.

XIII. Tertiana _{eamque a}

(«perioribus

diverfam Foventalii,

A _| Coßiuin

Coelum animattim afferentes: cujus opinionis defenforeßi, _pf«ter

Anftotelem 9-^>Platonem_quoquefuiffe, teftanturCommbricenfes/^•

qu«fentemia^{> ut}

abfurditate

magna laborat,ita duduineftexplofa ; anima enim requiric corpus organicum Sc diflimilare,^cumfit attus torporis organici,ut loquitur Philofophusk^, Celum vero eft cor¬

pusnulla organcmm varietate diftin&um. Et pcrroubi eft anima*

ibietiam operationes animales, fibi debitas exercet, cum itaque in

v Ccelotalesnondeprehendantur,illudanima gaudere, abfonumeft. | Concludimus proinda cum fanioribus phyficis, Ccelum non eile animatum,fed formamipfi inefte informantem, principium alterum effentiale,materi«contradiftin&nm^,_per quod eft, id quod eft.

XIV- Tantumde caufis internis,paucis jam de externis age- mus, Efficientcm Cceli quod attinet, nullam aliam effe exifti- mandum eft» _quam ipfuin Deum Creatorem omnipotentem, qui

non tantum omniaexiiihilocondidit,verumetiamhucusqueadfalu-

taremfuftentationemregit& gubernat, quod ömnium luculenrifli- médocet hiftoria creationis. Quod Coelum toiumque hoc univer¬

fum, percreationem immediatéaDeo produ&umfit» Ariftoteli ^e-

tiaui innotuiffe, aOTerere non dubitat ScaligerK, verbis ipfius ad- duftus,itaenimloquitur: Ceelumtotaquenaturaaprimomotorependetft*

Et inlibrodeMundotc-<j. Vetus,inquit>/m»0eß,amajor'tbusquetraditus

inämneshomines,untrerfa tumexDeo,tumper Deum, conftitutaeffe &

coagmentata. Hanc notitiam etiam gentibus in univerfum tribuit,

prgecer

Apoftolum

v, ipfequoque Auguftinus

f.

X V. Finisfummus feilprimariuseft gloria Dei^* utteftaturre-

$ius Pfaltes. ^o Secundarius ^remotus, eft univerfi perfeftio. Qiiis

enim univerfumhoc pcrfe&um diceret» fi corpore tam praeftanti,

tamcapaci, tarnutilicareret ? Proximusverofinis eft, ^{utineo mo«}

tusfuosfydera conficiant, ^quem etiam in definitione lndigitavimus.

Haecbreviter prorationeinftituti, de caufis di&afunto.

XVI. Doftrinamde caufis Cceli, fequituregregia contempla-

tio de ejus attriburis Sc affe&ionibus, quarumprimumlocum meri-

tofibi vendicatquantitas, individuusmateria?comes. Quantitas illa

maximaeft:Sc capacifllma, non tarneninfinita: nullumenimcorpus infinitumdatür, teftePhilofophorum Principe ir Etcummuu-

$■Lib.2.de Ccelo_cap.2.t. 15, 1Lib.2. de Coel. c.I. *üb.2.deAmin,

c. i.tex. 6. k Exc. 61. Se&. j. EtCominb.inlib 8. phyf.c, 2 q. 2, 3«. 2. ^cLib 12,Metaph.c.7.*.$ j. 3S. »Rom.1.v,20. |lib.ii.De

£.£>,04, ppf. ip.v.». *lib.j.phyf.e.f.t.J7-

dus#

_ i*

cfii« cujuspars

Costtimefl;,

nnitusfit,Sc illudfinitumefle,nece/TufÖ

€ft. Eft _pr^terea C*Jum conrinuum,non contigium, nequeullis orbibus realibus diftinäum, fcd continue expanfum^, fruftra reni-s

tenrc Arirtorele, ^p Sc recentioribusquibufdam. Orbesenim ifti di- ftin&i Se folidi, fingi (quod^ex motu planetarum manifeftoevirtci-

tur) nonpofluntfine abfurdaillacorporumpenetratione,å qua tn.

t©raabborret philofophia.

XVII. FiguraCcelo competitrotunda,feu fph*rica,_utpotepul- cherripaa,perfeétiilima& capaciflinaa ^; quodprarter Scripturam S.<r.

etiam Ariftotelesaflerit,dicens: Si dvxyKjj rrtpou^oeiSés

w ^ c«c«oitt7iimii »in#

^

t? <|)vQet Trtdrov. ^r. Idempa-

tetexartris,qnaeinquahberregione rocund«e_apparent prjefertimante

exluna,quae fivecorniculata ruerir,fiveorbem

impleverit/emper

cir-

culariterå foleilluftratur. Haedenique figura,univerfafere terminari

Ctipiunt,quod in

aquasguttisjiquidisq;

aliis corporibuscernirur, dum per_Ccelofeterminariappetunt. Reijcimusproinde opinionemeorum,qui figuram quadratam vel cubicam, ovalem, vel figur» certas

carentiamartribuunt. Necquemquammorarideber,quodobijciunt, ftelllasfixasnon eandem

femper

habere å terradiftantiam, cumin- terdum,prxcipué dum ad Horizontem inclinant, majores nobis appareant: Acciditnamquéhoc, nonquodf-everamajores fint, fed

propter interpofiti medij eraflitiern.

Quanquam

fi ad «>teJßetctvSc fubtilitatem aftronomicam haneremrevocare velimus,fatemurAd¬

lat i nobisJongiusdiftarein Horizonte, _{quam cum} in medio funt Coe!o,quiatum-etiam femidiameterterrae,internosScCcelum inter-

iacet, quodnon fit, quando aftra fuperverticemnoftrumfunt.

XVIII. Subtile& pellucidum eft Ccelum, ^nam fi _opacum vel urrbrofum eflet, nec Solem, necftellas"'las cerneremus. At

cum pellucidum _corpus duplex in veniatur, aliud fiuidum, _utaer, aqua taliuddurum^,ut cryftallus , glacies,vitrum }controverfiaeft,

adutrum genus corporum referendum fitCcelum. Olim_{Sc etiam-}

num reeepramuL'.is eft _opinio, Ccelumefle inftar adamantis _{Sc cry-} ftaüidurum Sed_contrariumiamomnesdoeuit motus planetarum^, qui in Ccelo modo afeendunt,mododefeendunr, modo propinquio-

res foli,modoabeoremotiores. Eandemde duritie_Coeli fentenriam,

fa^itatis convincunt Cometarum _motus, quos

fupra

planetarum<

fphaerasvagari,hodieinterdoåosinconfcflb eft.

8 üb. u.Metaph. c:8. tex.47- <r Ecclcf» _{24, j.r.}L2.de Coel,c.4, t. 22.

XIX.

wmm nu llP&gSta^KÜj

#V ^{XIX. Caehim ob} fubtiktatem ad radiandum ifleptum efl, adeo*

que vifura non terrainat,

Sydera quidem,

propterlucem, efBcacif-

fimumvifusobjedum,optimevidentur,Coelumautetnobtenoitatem vifum transmittit. Color die Caeruleus^,qui

confpicitur

^, vulgoque

CoelumefTe creditur,verns ^noa eft,fed apparens tantum» utbene

mone t Scaliger Exc. 61. Sed:. 3. Exc. 66. S. 1.

XX- Cum _omnecorpus naturale, velquiefcat, vel moreatnr, alterucra harumaffedionum Ccelotribuenda eft. Coelum quieicere^>

ineo verofydera moveri

ftatuimus

:cum enim(ut modoevidumelt)

fubtile Sc tenue corpusfit, aerisque inftar fluidum, ad circumvo- lutionemillam,pr«ferrimtamvehementem^, planeeftineptum. A-

liumitaqiie^mottim coelononaftignamus,quamillum,quoaftriscur- reiitibus ,intnodurnaeris tranfitutnpermittit: cui fententiae& Sacras liter«,non Gdta-^fedaftnsjmotumalügna tes^>

fuffragamur.

Ecdef.

i. v. f. PC.19. 6.7.

XXL Illam_{pr*tereamotus}

fpeciem,

quam

alterationem

vocant, Peripateticimagno nifiiCcelonegarunt, aquaquidem&nos,quo- adEflentiam, fettformam fubftantialem ^, illudpenitus immunepu¬

tamus , cumnullum inuniverfanaturafit_corpus, a quopenitus

pof-

fitcorrumpi. Verumramenquoadqnalitates Sc

formas accidentales,

inakerabileeile Coelum ^,minimé nobis perfuadere poftumus,cum

variaargumentacontrariumevincant. Prirnumquidem hoc

eft;

quia

Ccelumnatura»eft aereae^,aerenrauremvariis mutationibuselfe ob-

noxium,nequidemipfi Peripatetici infieiantur.

Deinde

multorum

feculorumexperientiaidem evmcit.

Obiiciunt adverfe fentenciar Pa*

troni,inccelo nullamtotfeculis

deprehenfam efte

mutationem: ve¬

rum diverfumdocet nontantum ftella Veneris, quam Auguftinus

tempore

Ogygis, colorem, magnitudinem

,

figuram Sc

motummu-

tafteteftatur;v Tedilla etiam,qusein Cafliopea Anno

falutis

IJ72*

apparuit.

Ex hifcealijfque fimilibus

^,

occafionem viri dodi arripue#

runt,ftatuendiinCcelomutationes Sc corruptiones.

XXII. Solent interCodiaffediones,vulgo

poftremoloco,

ope- rationes, quas influentias ^vocant,

recenfere,

verum cum

illam

a- gendi vim,aftris iß

Coelo enrrentibus

,

potius inefie

^{, quam}

ipfi coe¬

lo, opinemur^,de illahic, ob

propofitam brevitatem

>

nihil addere*

fedhifeepaucis

fuperfedere

placet.

9 deC.D.hb* 2i.c,t.refeitcxlflrVarronisdegeotepop,R.

Sou Dao Gb ok i Ae