RI NICOLAI

Μ

B. c. D.

SPECIMEN ,A*;ADEMICUM

DE

NATURA

CREATOREM ILLUSTRANTE,

Quod ^,

Annuente Amplijfl Ord. Philofopb.

Inclyti Salenfium Lycei,

SUB A U SPIC IIS

Ρ Ε Ψ RI NICOLAI CHRISTIERNIN,

Philos. et J. U. IX Log, et Metaph. Prof. Reg. et Ord,

In Auditorio Carolino Majori

Horis ante mertdfoütis.

Die XIV Decetnbris Anno MDCCLXXVi.

Publica dtfquifitionioffert

GEORGIUS VOUGT

Stipendiarius NelTelianus, Fjerdhundrenfis.

«~ —

' ' ' 1 ' ■ ■ tu

Nihil eß ^tarn vtluntarium quam religio, in qua , Ji animus avcrfetur,

jaui Juhlata jam nulla efi.

U Ρ S A L 1 JE ,

Apud Joh, Edman, Reg. Acad. Typograpb.

f~\m hjertan finnas ån-, dar redlighet och tro Från fmittan af ^var tid en helig friflad aga / Dåv vånfkap än är varm, och ej blott tungans ro, Men ^mer får Vänner gör än ord och löften fäga ;

Af desja Du, min VAN / visft bland de bäfia fatt*

Därtill i tretton år jag lyckligt vit ne varit ^y

Och i Ditt SäII [kap flådd den känßan jag är far it ^>

Hos andra väcker opp ett hjerta, fom år godt..

Du fjelf mitt inre vet, och huru mycken del

Min Själ, fom hor Dig till, i Dina oden tager.

Att, dä fä lika drift ofs till bvarannan drager ^>

Därom Jörfäkran ge, tycks vara något fel;

qm, Jen det Enfkildt fkedt, 7;« icke vore [kål,

Att nyttja detta blad, [oj?i mera Allmänt röjer,

//wr ömt jag ålfkar Dig, tor £.W jag Jer Ditt val,

Hur nöjd jag är Din Fän och fländigt trogne

HÖJER.

§· i.

Auream in ^{raendari facilius} a&ionibus ^quatn noflris ^fervari, mediocriiatera, ^fua unumquemque com-

experientia edocet Sunt qui tantam literis ac li-

brorum le£honi _operam impendunt, ut vires vitas fran-

gant, aut ialtem ad optima quseque agenda reddantur

inepti. Sunt alii, iidemque longe plurimi, qui com-

modifatis ac deliciarum nimium fludiofi, bonas artes

non nifi obiter ac perfundorie tra£tant, atque dum ia-

pientias cultores viaeri volunt, iubfidia» quibus unice

paratur, negligunt. Quin etiam in ilngulis diiciplinarum

generibus, mediana viam adeo difficulter tenemus , ut

rejiciendum plane adminiculum judicent nonnulii, qaod

palmarium aliis videtur aut unicum. Sic in theoiogia»

fciendarum principe, addifcenda vel tradenda, naturam

atque rationem coniulere non pauci abfbnum ducunt ac

propemodum impium: aliis vix ulla placent argumenta,

nlfi _qua? ex adcuratiori natura confideradone iunt de-

promta, Utrumque hoc extremum haud parum habet

erroris atque difficultatis; liquidem hinc fummum illud

DivintE patefa£iionis atque informadonis beneficium im-

pic fpernitiir, illinc vero natura dotes Divinitus con-

ceiTa? , & veftigia Divinitatis, quas per totam hane re-

rum univerikacem, haud obicure cernuntur, ftolide ad-

rnoduro, nec fine periculo, negliguntur. Infirmitati meneis

noftra; atque pervicaciae, haec diifidia fuam debent origi-

nem _, qua?, explicatis aacuradus nodonibus ac terrainis,

fjne mora componuntur & evanefcunt, noa exiguo fa-

A ζ ne

ne horninum commodo. Nos igitur, ut juftum cogni-

tionis natura in theognofia ftatuatur pretium, ipecimi-

nis Academici loco, de natura creatorem illuftrante, bre¬

vem exhibemus commentationem, _quam Tuo B. L. fa-

vori ^eciarc atque etiam comraendamus.

§. II.

Quando per naturam Deum iUuftrari ^, atque adeo cognitionern optimi & potentiftimi conditoris in nobis

excitari & amplificari ftatuimtis,, ^non quidem ha:c eil

noilra fentenda, quod ^natura vel noilra vel ceterarum, quas cernimus & obfervamus, rerum, per fe & fine ^o-

mni fupremi moderatoris ope atque informatione, no- tiones Dei ipfiusque attributoruna & benefieiorum ^ex- preifas contineat, aut immediate ac perfekte fubrnini-

ftrare poffif. Hoc enim arrogantem & in Dei Majefta-

tern infiniiam _quam nobis benigniilime manifeftavit, at¬

que erga revelationem fupernaturalem, qua ad faluta-

rem fui cognitionern nullo ^{non tempore} ducit, turpis- fime ingratum proderet animum. Duplici vcro modo

rerum cognitionern homines adquirunt; primus eil fa- cillimus, immediatus ac directus, quo ea cognofcimus,

qua: ienfibus obvia & familiaria iunt, eaque dicuntur

per fe evidentia: alter eil mediatus, indire&us & per

argumentationen!, quo a fenfibilibus, ad ea quas ma¬

gis involuta iunt & ienfibus nondum patent, ratioci-

nando penetramus a). Res ienfibus obvias naturales,

finitas & dependcntes, per fenfuuro imprefliones & ien- fationum comparationem, immediate & evidenter co-

gnoicere & examinare poffumus. Ad cogitationem ^ve-

ro de Divinis & iupernaturalibus, ^nemo aicendere va¬

let , niii _{per earuro} cum naturalibus perceptam relatio-

nem & aliqualem analogiam. Ab Ulis enim, qua: per ob-

«) Conferri meretur Illuit» Wolfii Pfycholog. Rationali»» §, 195»

er ξ atoretn illüßr ante* f obfervationes & conflantera experientiam nobis funt no- tiflima & clariffima , folemus inferre ea, qua? fenfibus

non funt manifefta, ob indubiam quam habere fopius deprehenfa iunt, cum antea obiervatis & animadverfis

connexionem. Hoc modo creaturas intelligentes, & be-

neficia ipfis quotidie praeilita, conflantemque Sc fapien-

tiffimum rerum naturalium ordinem, animadvertentes,

ea omnia fine Auäore intelligent!, benefico & fapienti,

neque eile, neque exiftere potuifle, exculta? rationis oculis perfpieimus Scfirroker coneludimus. Non vero rr.ediocris requiritur rationis cultura, Sc meditationis exercitatio, in

diverfis rerum creatarum perfeclionibus comparandis,

antequam cogitando ad eam naturam deveniamus, quas

omnes, omniumque generum perfe&iones, una poffi-

deat, fine ulla imperfe&ionum mixtura, quxque ideo

omnia novit, omnia poffit, iummaque fruatur aeterna beatitudine. Unde illi, qui hanc diligentem ad res ter- reftres Sc coeleites reiiexionem negligunt; aut cogitatio-

nes iuas ad rerum omnium Regem Sc Parentem nun- quam convertunt, aut fine figuris materialibus conftitu-

cis, nihil de Deo vivo Sc a:terno cogitare valent. Mul-

tum fane difneukatis in hac quarfiione adfert notio de- monilrationis, quam non una ratione formant atque exprimunt philoiophi, iuis ut plurimum hypothefibus ipfam quoque veritates tradendi methodum attemperan«

tes. Qui enim notiones comrauniilimas & propofitio-

nes generaliffinnas menti per naturam quafi inditas ad- fuenunt, & easdem in iuis demonfiraeionibus principe

loco ponunt, atque ex Ulis enuntiata magis particula-

ria deducere _{conantur, non} poflunt non hanc tueri de-

roonftrationis ideam, ut fit propofitionis cujusdam ipe-

cialioris deduftio exalia quadam magis univeriali, quam per arbitrariam definitionem, fundamenti loco fine pro- batione iemper exiftimant prasftruendam. Qui vero ad

A 3 natu«

nsturam & evidentlam percepeionura fingularium peni-

•tius attendunt, nec ullas inveniunt in vaiio fcientiarum

carnpo indubkatas notiones ^, quas non obfervatiohibus ad

caius fingülares inflitutis fuara debeant originem, tum demum propofitionena quandam obfcuriorem & experi«

entia; non immediate fubjedam ^, demonflrari feu ad e«

videntism perduci adfirmant, ubi ad plures prseteritas

obfervadones fuerit examinata , eiusque cum sntea ex«

ploratis analogia ^, pluribus notis indubiis eil confirma-

ta: Ipfas ^vero obfervaeiones ^, de quibus nuiius inter

homines efl dillenius, tanquarn prima cogitationum ru- dimenta & fundaroenta , non aliunde demonflrari con-

tendunt, ied ispius, ii fieri hoc poteil, repetendo &

cum aliis per fingula momenta curatius comparando,

clariores atque evideociores evadere concedunt. Con-

fiderano ^etiarxi modi, quo infantes confvevimus Infxil-

lare voeabulorum de Deo & rebus Diviais fignificatio«

nes, manifeiie evincit, id fieri per quandam ipfis antea

notam relationem ad cornplexum rerum oranium, fen-

iibus ab infantibus perceptarum; veluti dum Deus ipfis reprsfentatur ut dominus ac pater univerfalis, coelum

inhabirans, & ab omnibus honorem & obfequium exi-

gens. Et hoc fenfu , veritates quoque theologicas ^, ex-

citata per revelationem attentione ad operationes & ef-

feclus Dei fenfibiles, tam naturales quam fupernaturales, magis confirmari, majoremque lucena ac v im animos

commovendi adquirere ^, ipia ^nos religionis Chriflians;

experientia optime convincit.

S- III.

Natura? nomine homines aut anteiligere folent in«

dolem peculiarem ^, in fingulis rerum naturalium indi«

viduis exflantem _; vel univerialem ideam, ^ex finguiarum

rerum naturis coiieclara, qua? adeo nihil eil praeter na-

turas

Creatorem illußrante* 7

turas fingulares, ques nos cogitatione conjungimus. Qui

autem natura naturands nomine denotant fubflandam a- Ii quam, a rebus naturalibus diitindfarri, qua? fmgularum

rerum mutadones gubernet ^, Sz in iuum quemque fb

nem dirigat; iili ipfäm revera naturam De um ftatutmt.

Non ignoramos Dei nomine iublime quoddara & vei

humanam iortem fuperans, vel etiam incer homines pns*

cellens, nonnunquam indicari, quo fenfu pluraiitas Deo-

rum ab antiquis forte Phüoiophis fuit adrnifla. Nos ve-

ro mundi hu jus univerfi eonditorem & moderatorem unicum, augufto hoc nomine veneramur; qui igitur a nobis, hne relatione ad opus hoc maxime adrmrandumr quod naturam univerfam dicimus, concipi atque conii-

derari non potefh Si enim ^a Dei concepta rernovemus

rerum terrefirlum & ceeléftium produdtionem, fmgula-

rumque in Iis mutationum uniforrniuna difpofitam iuc-

ceflionem, Sz acfionurn iiberarum dirediionetn nefcio

quid ad idearn Numinis conftituendam reftar. Prsece-

tiuni ergo in noftris cogitadonibus, perceptiories en- dum minus perfebtorum ^, dependentium ^, mutabilium ^,

iniüum Sc finem exiflendi habeneium, _antequam ulla

idea entis prae ceteris perfediiiiimi ^, independentis, im-

mutabilis & ceterni, in raente finita oriri Sc cogiiari poffit. Ha?c tarnen η offra de iumrao ente form ata no*

iitia, ^non potefl non, in fubdlifiirms etiam ingeniis? es- fe valde inadäquate, Sc infra objedH fui majefratem Jon-

ge fubiiifere. Ut enim eflentia ejus ob infinitem qua poüet ^, excellentiam, inteliedtu noflro limitato _compre«

bendi nequit: ita ad fummas ejus virtutes, non niti ^{ex per-} ceptis admirandis ipfius operibus, concludere licet. In

bis _vero, fi mens haud laeva fuerit, invifibilis ejus na¬

tura Sc vis immenia adeo luculends proditur sndiciis ^,

ut nemo, qui modo cundia ab aliquo Audtore depen-

dere penütayerit, & ad fingula,, debitam attentionem

adhi«»

adhibuerie, fummam Conditoris ac Reftoris bonifatem, potentiam & fapiefttiam vocare poffit in dubium. De

cetero notiones & _voces, qu<T in deicriptione perfeclio-

num & beneBciorum Dei adhibentur, aliis fubilanciis fpiricuaiibus ^communes, intelligi nequeunt, nifi res,

quibus in pFxienri ^rerum ierie tribuuntur ^, fufficiences:

fuerint perceptx. Sic bonitatis, juiticiac, potentix , fa- pientix ac iibertatis Divinx nuiiam nobis ideam forma-

re poiFumus, nifi perfpe£tum fuerit, quid in vita com«

muni de ipiritibus finitis, his vocibus foleat fignificari.

Quicunque connexionem mediorum & finium in ope- ribus & artificiis hominum _nunquam obfervavic; fapien-

tiam Dei in mundi diipofitione vix animadvertit.

Pari modo

qui in actionibus & inclinntionibus horoi-

num in focietate bumana, nullas ideas bonitatis, mife-

ricordix , fanfticatis ac juftiiise adquiiivit, is in mundi gubernatione , hxc 'Divina attributa agnofcere, & Gu- bernatori tribuere neicit. Non magis intelle&um fum-

mum , &: omnium rerum icientiam in Au£iore univer- fi rite peripicere & venerari novit, qui ad periciam ^ac intelligentiam hominum confiderandam, ^nunquam ad-

tentionem adhibuit ^, mentisque fpiritualem ^naturam pla¬

ne ignorat. Neque enim illi funt audiendi ^, qui voca- bula in Divinis propriam plane exuere fignificationem

contendunt, _atquc ideo, ut fuis hypotheßbus robur ad- dant, vel dubia adverfus eas mota eiudant, fumma i-

mis commiicent, & verbis adeo inftabilem & arbitra- riam vim in Divinis fignificandi adfingunt, ut penes Deum iumma virtus habeatur, quod hominibus vitio vertitur, & exadverfo, Divina majeftate indignum ju- dicetur, quod homini roaxiraam adfert laudem. Hac

nempe ratione ³ non tantum omnis inter res conditas

& Creatorem nobis nota relatio tollitur, verum etiarn

omnis Dei ejusque attributorum conceptus , funditus

ever-

Creator em illuflr ^ante. 9 evertitur & evanefcit. Ejusmodi enim ens, qood ad

nos noftrasque inclinationes liberas, nullam peripeft|Ä

relationem & analogiam habet, nec amari nec timeri,

nec ipe, fiducia & invocatione a nobis coli atque ado-

rari poteft. Proprias itaque & analogicas adpellationes,

iublata omni rerum denominatarüm iimilitudine, nemo

adfeqaitor, unde conftat, höminem natura ignarum ^,

de iumrCQ natura Au&ore refta formare judicia non

pofle.

§. IV.

Qaamvis autem naturs noftrs, nulla ante informat

tion em & obfervationes, fummi Nurainis infit cogni-

cio l·), quatenus haec Deum a rebus creatis difcernere

debet, atque ideo experientiam, vel propriam feil iimmediatam , vel alfenam ieu mediatam, ante requirat:

rede tarnen contendimus, Deum per vires ae dotes

B ,/j. no-

£) Idea innata Conditoris mundi, eft contradiftoria, nifi fimul

«dmittas connaras ercatarüm rerum noriones. In Epift. ad Rom. Cap.

II: v. 14 15. ex ipfis verbis fatis manifeftum eft, Paulum Apoft. mi-

nime adftruere notitiam qunridom connaram. Non enim loquitur dt infantibus

Ted de adultis ex gentili'ous, qui a&iones liberas fufci- piunt vel omittunt, atque poft facta fua, in conicientia vel excufa·

tionem vel accufationem fentiunt» Hanc adfertionem non adducit tan-

quam occultum quendnm fidei articulum, fed eam potius ut obferva- tioriem communem 6c omnibus obviam proponit. Neque reflius a

phrafi ifta Paulina, qua opus legis coraibus infcriptum dicitur, con- eludere debes, legis uaturalis notitiam eile innatam; quam a fimilibus

locutionibus de peccatis afhialibus Judaeorum Jer. XViIJ 1. 6c de prsceptis fopientiae Prov. III: 3» ftatuere licet, ifta fuifte connata.

Plurima funt fcripturse loca, ubi homines ad Deum ex .naturas coniide.

ratioive coguofcendum clariflime excitantiir» Conf. Job. VIII: 7. 8 9.

Pf. XIX: 2. -Efa. XL: 26. Aft. XIV: _17. Cap. XVI: 26. 27. Rom.

I; 20.21. Snp. XIIJ: 1, Et hanc cogitatidi viam, fenfus communis iuter homines ianos quoque commendst. Per cognitionem enim con¬

naram 6c neceflarism

nemo bominutn Deo in cogitationibus fuis glo-

riam reddere poteft»

noilras naturales cognofci, atque adeo principium ali- quod theognofis nobis eile internum & domeilicuro.

Mens enim hominis ita per naturam feu behignam Crea-

toris difpofitionera eitinilruwla, ut per ienfationum com·

parationem & diligentern reflexionem, non minus iubii-

miores has & faluberrimas de Deo veritaces undecun- que propofitas apprehendere, quam aiiarum rerum, quse vel deicribuntur vei ratiocinando indägäntur, ide-

as percipere, retinere, atque i^epius repecere ροίΓκ. Ne-

que veco in philoiophia folum, atque com mun i rerum

& eventuum expericncia, rationis ufus eil neceiTarius : fed in ipfis quoque theologiae Divinirus patefaéls ca- pitibus addifcendis, naturalis hsc noilra inteliigendi fa¬

cultas fola eil, _qus iucem revelationis & operationes gratis iliuminatricis recipic. Ut autera in theoiogicis di- iciplinis initia & progreilus faciamus, non tancum po- tencia quaedam aniros requiritur paillva feu capacitas, imagines externe quafi adductas recipiends: Ted adhiben-

da quoque eil facultas attendeodi, qua? momenta rerum

peniitat, atque nonones mrer fe com parat, ut res ea- rumque qualitates, mutationes ac relationés, ^per iuos

chara^leres dütinclius cognofcantur, & confufio idearum, aliqua ex parte fimiiiurn ^, evitetur, qus plurimas, eas-

demque inanes, non ^raro excuat controverfias, Prae¬

ter hanc vero intelleftus humani perfedlionem feu ca-

pacitatem j veritates theologicas, apprehenfis terminis ^, adprobandi, ipie quoque anirnus fingulari quopiam in-

flindtu _pronus eil, ad haec prsdicaca, de Deo infinite

bono & potentiifimo, recipienda ac fovenda ; cum ni¬

hil fit, quod fpem felicitatis perpetuac fortius excitet at¬

que confirmet. Libenter ^{ea ,} quae volumus, feu grato quodatn ienfu praeguilamus, fide & conviäione fole-

mus amplefti; & quamvis rei fimpliciter ignotae, nulla

fit cupido; illa tarnen, quas obicurius cognofcere & ve-

;lut

Cre a t o rem il luft v ante. ^II

lue e longinquo fpe£lare occoepimus, ferventiori ftu-

dio fcrutamur, Γι maximam inde profperitatem in nos redundaturam novimus. Nemo certe in funeftifilmum.

acheiimi errorem .prolabitur ^, η i ii qui vel gbfurdas vel humana fdicitati repugnantes de ^{iurnmo ente} ideas fibi perfvaderi pafius eft ^, atque adeo Deum ftbi opinionis

errore fingit, non qualis eft, (ed qualem coeca depin-

xit fuperftitio, maliti^ vel eyrannidis filia,

§. V.

Ut vero per uium facultatum mentis noftr^, De¬

um rite cognofcamus ^, ad nacuram rerum extra nos po-

fitarum, _atque adeo ad res Sc mutationes in hoc uni-

verfoobvias, adtendere juvat, qua: ad iapientiam hane

iublimiorem _{, nos manu} velut injecta , perducere pos·

funt. Ex opere enirn nofcieur opifex, cujus tum de-

mum artem acque induftriam admiramur vel ialtem laudamuSj ubi hoc _opus ab ipfo efteSum & variis _per- fedlionibus ornat um, vere cognoicimus. Abfit vero ut

cogitemus, fummum hujus univerfi conditorem , nulla alia ratione, quam fuis efte&ibus dudum prteteritis, no- bis innoteicere. Mortui vel abfentis artificis, non niii pradentia, vel eriam ab aliis narrata aröficia , iervant

memoriarn : Γι vero ipfe adfuerit _atque a&ionibus per-

petuis iuarn ^non modo exiftentiam fed egregias quoque virtutes oftenderit, evidentem utique & vivamquafide

eo accipimus cogirationem. Deus, quae fumma ejus eft

bonitas & in noftram felicitatera ampliftcandam propen- iio j η >i per iolas creaturas, velut reli&a perfe&ionum

iuarum monumenta _, a nobis vult agnoici, neque, la¬

tens velut in angulo quodarn, exTpeftat, ut homo

iuis ipium laboribus querst, atque ex immenia ^rerurn

c;cararum multitudine, falutarem hane icientiam _eruat;

led ipfe hominern infcium quasrit, eumque intima ftia

B 2

pra-

praefencia movet; stque ad opera fua confideranda &

in debitos ufus convertenda ^, baud raro vanis modis in

confcienti« motibus impellic, ut benerida optimi iui parentis non videat modo, fed lasta fitnul fruidone fm-

guiis momentis perfentifcat. Quo vividius vero &: di-

hgentius mir*abilia Dei opera & admirandsm in tota bac

rerum univerfitate gubernanda difpofitionem ^, perpendit

animus; iingulari Numinis pnefentiflimi ope colluiira»

tus, eo majorem inde percipit fru£hirn, Iasutiam & ds-

leiftationerr. Et quamvis hominura , ialuberrima hac

notitia inftruftorum _opera, Deus ad imperitos monen·

dos atque erudiendos uti pSerumque foleat: nemo ta¬

rnen fvaviilirnas religiofi peåoris ientit delicias, & fatis

vividam Numinis habet convidionem ^, quamdiu ex fe¬

lis aiiorum teffrmoniis & prasceptis, vei etiam conqui-

fitis unde cunque arguraentis , ilne proprio Divin« be-

neficentiaj vel réprehenfionis fenfu, Deum exiftere in

conicientia novit atque obfervat.

§. VT.

Is qui innumerabilem ^rerum fenfibilium multitudi-

nem, fub unieo umverfi nomine comprehendere, <k

una cogicatsone omnia conjungere valet, fimulque per¬

pendit , fingula maxima & minima, in ferie fucceffivo-

rum & coéxiilentium j fuis non carere cauffis & rationi- bus, a quibus oriuntur & mutantur: is inquam, pofl

roaturam reflexionem, facile convincitur, totam rerum fenfibilium complexionem ^, iingularumque in iis occur-

rentium virium & mutatsonum eatenam, fua prima caus- fa non eile deftitutam- Si enim nulla opincia & artifi-

cia humana, fine hominis opera & confilio oriri & pro- duci poflinc, multo minus opera natur« ilupenda &

mirabilia, in ipiritibus & corporibus organicis obvia s

qüae orpnium hominum vires & ^captum longiffirae fu-

perant, iiqe cauiTa eruinentiiiima, exiliere potuiße fin-

3 ^sen~

Creatore m. illufir a η t e. ϊ j

genda fünf. Si tarnen quis ilolida adeo pervicacia ac·

cupatus eilet, ur ioli homini menrem & fapientiam anogaverit, e&mqse fortuitam dixerit, & reliqua o-

mnia _, caiu fortuito ferri ; animadvertat velim ju-

flara eum repreheniionem ^, quam apud Ciceronem

Lib. II» de Leg. incurrit: Quid eß enwi verius ait, quam neminem effe opovtere tarn ßulte arrogantem , ut in fe meu¬

tern rationem putet ine(Je ^, in coelo mundo que non pil¬

tet ? Aut ea quce vix fumma ingenii ratione comprehendat,

nulla ratione moveri putet ? Nihil profeito inianius eile pollet, quam Π quis in pulcris picluris, in ftatuis ele¬

ganter faßis, & in icenlcis repraefentationibus, cogitan-

di vioi ae fapientiam admiraretur; eandern vero in uni-

verib rnundano ipectaculo, feie confpiciendam priebere

negaret. Annita vero rerum , quas obiervamus, o-

mnium dependentia a Conditore, tanquam caufla effi-

cienfe, pademque abfolute perfecl ffima * totidem maje-

flram Divina· habemus documenta & veiligia, quot in

v fliTuno hoc naturae regno res deprehendimus, maxi¬

en ?s minimas, itemque quot in immenia hac caujTarurn

& effv&iium ierie mutationes pereipimus atque even-

tus* modo ad ohfervationes exa&as rite inflituendas r mens noilra excitata fuerit atque praeparata. Ubi ad do-

tes vnimi noftri prasclaras & itrudturarn corporis admi-

rabilern attendtraus, luculentam optimi ac fapientiiiimi

creatoris ideam & quafi irnaginem videmus, qus fiurn-

raam nöbis mjkit Numinis tara potentis ac benefici re- vérentiam. Haec vero raentera venerabundam tura ma- xisrse percellit admiratio, quando paternam ejus curam

ad minima _qua?que vitae noilras moraenta feie demitten-

tem perpendirnus, cujus infinite multa per totam cujus-

que vitara exftant fpeeimin??» Ceteroe quoque res o-

mnes, quarurn in aére, terra, aqua, incredibilis multi-

tüdo eil ac varietas, adeo cönftanter iuum ordinem iu-

B 3 asque

asque vices fervant, noftrisque ufibus adeo fapienter funt

arternperatie, ut Divinam aperte prodant voluntatem petenuflimam, noilroque gensri propitiam. Sed ^{& beic}

acies mentis nofte muiram requirit emendationem ^, multamque lucem Divinitus adfundendam, fine qua confufionem potius ac perniciem in plerisque confpicl·

mis, quaodo ^, ob liroitaiam perfpicacix vim, & miros iapientiae Divina: meandros ^, operum & inftitutorum ^e- jus initia, progrelTus & fines firnul pervidere non va!e-

mus. Cumque magnitudinem hujus univerli, ne cogi-

tando quidem comprehendere ^{a c} metiri _queamus, nec minimi cujuspiam anirnalculi aut vegetabiiis nuoram

perfeäe cognofcamus; haud parr. .4 audacia noftra &

curiofitas mde repellitur, ne majeftatero Dei infinitam ,

tenui ration ^s noltras decempeda menlurare, & judicio-

rum ejus ^ρ erumque ineomprehenfibilium invenire raiio-

nem, femper i'perernus. Quin etiana imperfecliones in

rebus ercatis obvke, non quidem per fe Creatoris elTen-

tiam ab infirmitate quavis teftäntu'r eile immunem _; ied

admonent tarnen, ut, infinitam ejus rite penfitantes perft^lionem, nihil ipii tribuamus, quod tanto fit fafti- gio indignum & contrarium.

§· Vil.

Lumen igifur & teftimonium naturae , magni ab

omnibus celfiioris fapienthe alumms eil faciendum, ne- que adeo ianior theologia naturalis negllgi poteit, η i Γι

ab illis, qui vel nullam vel erroneam hujus difciplina:

notionem fuui adepti. Sed abfit ftolida nonnullorum ar-

rogantia, qui iuae nimiurn tribuentes peripicaciae, infti-

tutionem peculiari Dei munere de via ialucis a:ceroa:

cenceilam , & facris litteris compreheniam, Ipernunt ac rejiciunt; vel ctiam fingularem Dei in adnoiniculis na- turalibus exponendis, confirmandis, & adpiicandis ο¬

ρέ m

\

Cr c ator e m illufir ante. 15

pern in illa refpuunt. ^Abfit inconfulta natur® depen-

dentis ®ihmatio, _qu® mentem a ienfu & veneratione Numinis paulacim diftra&am, in baratbrum idololatri®

aut pantbeifmi agk pr®cipitera. Uc enirri Deura fine relatione ad creaturas

, nemo recte veneratur: ita crea-

tis quoque rebus, jufturn non ftatuimus _pretium, nifi ad Conditoreto optimum ocuios fimul convertamus, ipfum-

que cun£ta iiiftinere ac regere agnoicamus, ad fcopum

liberriroa quidem gratia prsititutum, ied infinitis tarnen fummi entis virtutibus dignum. Nulla inter iacra ora- cula & natur® de Deo indicia exiftit _pugna. Sed multi

tarnen fcriptur® pariter ac natur® librum adeo inepte interpretantur, ut innumeras adrrfittant contradiäione?.

H® vero imprudentes explicationes ^, apud imperitos &

iniquos reruna ®ftimatores, ipfis diiciplinis contemtutn haud raro accelerant. Sic philoiophiam fane innoxiam

imroo frudtuoiam, velut deceptricem exfecratur theoio-

gisc cultor fanaticus, puritati religionis intempefiive me- tueos: dum ^e contrario Theologiam ^, omnibus utique iaiuberrimam, ut tricis abfonis opinionibus compi- latam, traducit philofophus faftu turgidus, iolidiratem

fuarum demonflrationum crepans. Sed vitia cultoribus

male fanis exprobranda, in ipias lcientias uterque in- jufte conjicir. Ad controverfias ^autem ejusmodi tum

pr®cavendas tum decidendi, plurimum valet iobrium

natur® & feniationum fcrurinium, quo res in ufum ho»

minurn diicernuntur, ^vocesque iimul in facris adhibit®

determsnantur; qu® non nifi ex ufu loquendi & fcri-

bendi coramuni, commodam accipiunt explicationem.

Summum nempe Numen ideo colimus & extollimus, quod ea agat, velit & adprobet , qu® inter homines,

corrmuni & concordi fenfu, excellentia, jufta, fan&a &

laude digniilima eile agnoicuntur. Et fi reprehenfiones

vitiorum & adhortationes ad virtutes, alium in icriptis

Divi-

Divinis, _qnam iu ufu communiier recepto poflularent ilgnificatiooem; fieri non poffet, ^ut do&rinse Divinitus

datac, ab ho,minibus inteliigerentur. Sic vero natura noftra rationalis, ufu & multiplici reBexione exculca,

per conüderationera natura? univerfa?, ad Creaéorem cognoicendum ac venerandutn, atque adeo ad glomm

ejus verbis factisqne inculcandara, Divina favente gratia, unurnquemque excüat

& inapellit.

Omni a ad majorem Creatoris glor i am.

lliam fententiam, quee verit atem not Hiß & cognitionis no-

ßrce, in convenientia ^cum ipßs rebus ponit s definiere plane videtur, prior illa ^y de ideis innatis opinio. Se-

cundum hanc enitn , non intelleSlus ab ipßs rebus men-

furaretur, fed bce ab Wo. JOAN. STlüCHiüS &

Erl, Ofander, de ufufenfuum in Fbilofopbando. pag. 42.