Dn-OLAVI CELMI,

Dt

Divina Adspikante Gratia ! DISPUTATIO PHILOLOGICA

De_>

RABBINISMI

ABU.SÜ,

QUAM,

Cum conf. Ampliff. Senat. Pbiloß

inRegia AcademiaUpjahenß,

sub moderamine V 1 R I

^Aäm. Reverendi atqueAmplijßmi

Dn-OLAVI CELMI,

s.s. rh.Do&.&Lingg. Orient.Pro-

fell.Reg. Ord.atque in^Jérje P. P.

h.t. Decani Spe&abilis,

PRO GRADU

Public<e disquißtioni modefte fubmittit

ANDREAS C. MALMENIUS

Sudermannus.

In Audit. Guftav. Majovid. XXII Maji

Anni MDCCXIX.

hovis antemeridietn lolitis.

UPSALlAZy typisWernerianis,

S:se R:ar M:tis

MAGNjE FIDEI VIRO

RE TER END ISSIM 0

PATRI AC DOMINO

Dn. DANIELI NOR LIND H

S.S.Theologis

leberrimo, Dioecefeos Strengnenfis

EP1SCOPO Erninentiflimo, Confi?

ftorii PR/ESIDI GravifTimo, Re- gii Gymnafii EPHORO

adcuratiffimo, MAiCENATI MAXIMO.

DSs

Talmudc, pcrvcrlusquosparitejus amor, Non equidem rara, fed fimnlicevefte Thalia

Incedenstrepide, limina clara petit.

Sufcipe, Matcenas, devotte pignoramentis, Qua: cupiunt ficri dign3 favore Tuo.

Nos Tibi pro firma lemperpiavota falute

Fimdimus ardentesi fitfine nubc dies!

Gaudeat ut Clerus, gentis geminaeque propago»

DequeEphoro Celebri, Prccfidioquebono, REVERENDISSIMI NOMINIS TUI

bumiUtntfu c/tens j Andreas C, Malmenius.

D.D.

§• t

Abcnt

plerumque

artes ac difciplm<e

hoc fatum, ut inve- niant quosdam fui

amatores ac patro-

nos, alios iterum rigidos cenfores oforesque. Idem quam maxim

circa Jud^orurrVfcripta obfervare^»

licet: funt, qui eadem fummo fa-

vore &jbonore profequanturfunt

etiam, qui omnimodo eadem ode*

rintac abominentur. Notiffimae-

qnidem eft controverfia, magno a-

nimorum motu per diiodecim cir-

citerannos agitata, de omnibusju*

daeorum libris, S. Codice excepto,

A com-

-

comborendis abolendisque ; viclt

tamen meliorcaulTa, & ad immor¬

talem vindicis Reuchlini gloriam, Judceipariteracliteratusorbis, hec

eademmonumentafibi integracon-

fervata efTegaudent. Caute utique

hac in re verfandum , & ne nimis laudando vei vituperando ^, inalter-

utrum extremum temere impinga-

mus, mediaprobandaeftvia. Vi-

delicet fi fcripta Talmudico-Rabbi-

nica, inträ fobriumufum debitum-

que modum contineantur,infignern

certe operam locant S. Philologie,

que fida Theologie miniftra efh

adeoque etiam viros, hujus litera¬

ture fubfidiomaximeinftrudoSjO- ptimos fehciffimosq; SacrarunV Li¬

teraruminterpretesacvindicesfuis*

fe, pro comperto habemus. Su-

pervacaneumquidem exiftimamus,

argumenta atque rationes heic ad-

ducere, quibus Commentariorum

Ebreorum ufus paflim commenda*

ri foleat. Id obitertamen dicimus, Rabbi-

Rabbinos fignificationemvocum8c

fenfum literalem feliciter fatis fepe exprimere ; oblcuris aliquando V,

& N. Teft. locis, quoad certas cir-

cumftantias , ex notitia rituum &

antiquitatum (uarum, non parum

i lucisfoenerari; svanioQuivo[JLevot8c

dubiacircatextum facrum,commo- de fatis conciliare3cexpedire. Nec

leve eft, quod teftimonia, quibus

Orthodoxia adverfus Jud»os y.ar avbm7tov ftabiliri poteft, expropriis

eorum fcriptis depromere non in-

latile duxerint viri eruditi. Inträ

hos itaque terminos conftricEfci Ju-

d»orum libri, rejiciendi non funt.

Verum fl ultra procefleris, tantum

abeft , ut utilitatem aliquam in promovendo Theologie ftudio af-

ferant,ut nimiam eorundem^vene-

rationem _>\ maxim» obfcuritatis,

immo errorum & xpsvfegpevsfag in

S. Scriptura cauffamfuifTe, adferere

non dubitemus. Nam quamfalfis,

abfurdis , aliquando etiam impiis

A 2 gloflis

Ar

glodls ac interpretationibns Sacras

Literas onerarint Rabbini, notius ed, quam uf probari debeat ^; qui-

bus fi adenlus fernere pra^beatun^,

ac ejusmodi commentis plus judo indulgeatur, nonpoted nongenui-

nus S. S. fenfus oblcurari, atquefic ^a

maxime Rabbinifmi abufus exide-

re. Quid de hac re fenferit Forde#

rus a) nos non lätet, afperiore a nonnullis ceniura ob Rabbinorum

reje&ionem_exceptus; cujustarnen defenfionem fufcepit Calovius. b) Interpretis certeChridianied, ^non Scripturam S. ad Rabbinorum, ut

fa?pe dt, fenfum, iedhosad ipfius 1

intelledhim accommodare; piaque

& ledulaindudria,ut Virgiliusolim

de Ennio dixit, é dercore _marga-

ritas legere, &aurum, fi quid ed,

eximpurisillisvenisextrahere,fco- riasqueadjacentesfeparare, utmo-

net Buxtorfius. Judicium ^{D.^Lu-}

theri

ä)Prtf. hiLex. Ehr. b) Bibl, llluflr.

Praloq.Gen.adLib. jacr.Cod.§. 8.

theri c) heicadfcriberenongrava-

bor; Agnofcimus fånemagnumbe-

nefrciumefle, quodlinguam åju-"

dseis accepimus : (ed cavendum_."

eftå Rabbinorumftercoribus, qui"

ex Scriptura Sacra latrinam

quandä

fecerunt, in quam fuas turpitudi-"

nes 5cftultiffimas opinionesinge-"

rerent. Hoc ideo moneo , quia"

mulci hodie ex noftris etiam ni-"

mium Rabbinis tribuunt, infen-"

tentiaScriptura? explicanda, Pro-"

inde , dum de Rabbinifmi Abufu

paucis, pro pra?fenti rerum mea-

rumhabitu,differere conftitui,per- officiofe B. L.folitofavori me com- mendo.

§. IL

Operofiore vocabulorum, quse froncifpicium diflertatiuncula? pra?- fert, expofitione non necefle

duci*

musoccupari, (iverbotantummo-

nuerimus , per Rabbinifmum nos heicnonmodointelligere tyd*

A 9 cr;v

c) Tern,III. in Gen.cap, 25.

6

civ 8cidiotifmum Rabbinis ufitatum;

fedetiam, ampliato paulisper fenfu, quascunque eorum fententias, ex-

pofitiones ^ac comentationes, quas viri, alias eruditi, minus caute am-

plexi ac venerari fuiit. Quocirca ftatim nobis occurrit Coccejus, ce< «

lebris apud Belgas Theologus, qui fpeciofo quodam modoSacrasLite-

ras aggreilus eft interpi;etari;miris novisque fuis hypothefibus, hane interpretandi regulam fubfternens;

VerbaScript^ur£Sacr#, idomue (tgtiifi-

care exmtentioneSpiritus Sanßi, quod fignificare pojjimt. Cothurnus _pro- fefto omni pedi aptus. Adfertio-

ni huic, qua? eciam Pontificiis in-

figniter favet ^, occafionem dedit_*

perverfusin Rabbinos amor, utio- ftenderunt viri do&i. d) Interplu-

ra fublefta Judaica? hermeneutica?

principia 8choceft;é) _{*npD fK '}

iwtid oy ICOWÖ b w IÉOWÖ "»TD i mn

d) Ant. HulJ. Theol. Hypothet. part. i. j di!pi ^i.Val. Alb.deCarief.<£rCoccej.c♦

2.§.27* e) Qmms reg.Heb,l, ^3.c.S*

7

jhd ma bi *tö wwh.e.Nus- Scriptura eft absque fen(u jtm- plici; fedhabetpanter, utfenjummy- flicum, Ha £r (hnphcem: hk duobus

noneft, utcareat, Quin «Sc nonnul- li eorum feptuaginta modos inter-

I pretand^e legisjaélant, tefte Glas-

fio, /) Cecerurn quam periculofa

confeöraria hinc fluanr,nonopuseft

multis monftrare. Certe ubi mul-

tae fignificationes locum inveniunt, facile unusquisque fuis abundare

fenfibus poteft; immoftilus Spiri¬

tusSandi inftarnafi cerei, invarias

J

hac interpretandi Iicentia, cito ex- iftet. Fallax proinde & periculo-

, fum exiftimamus _, plures fenfus,

uno inIoco, indifcretecum Cocce- jo admittere ; repugnat id naturas vocum,qu£e fernel pofitée in eadem

: fententia,unameandemque certam

fignificationem obtineant, necefle

A4 eft;

1 f ) Phil facr.Iib»2. P. i,7r. 1,Ärt. 3,

a

eft t flgnificatioquippe efl: forma_^

vocis, uniusautemrei, non nifiu-

nica forma effe poteft. Ex lobrica itaquehypotheft, de univerfalivo-

cum fignificatione, nec firmiora-»

deinde myfteria inSacris Literis fas-

pe venatur Coccejus, quarum ve- ftigium ne perfpicaciffimus quidem

praeter ipfum cernere potüit. Qua

de re graviter ita D. Calovius ^; g)

„Ab alterapartepeccant,qui myfte-

„riapaüimin illis etiam locis,inqui-

„bus^eanemovidere potuit, ne pro- 5priisquidemfideifociisexceptis,in#

„dagant & indigitant nonnulliéRe-

„formatis, imo pro myfteriis ^quo-

,,que venditant, qua* nullo Scriptu-

„rasfundamentonituntur,quodim-

„primis in Joh. Coccejo annotavi*

„mus. Etpoftpauca; Unde coa-

,,&as, contortae, violentae & trico-

„fasinterpretationes undiquaque in

„fcriptis ejus pellucent. Hucquo-

dammodo etiam referendus Fr.Ju- nius,

g) IJ. l. C.§.

nius, qui in Annotationibus Bibli-

cis,Rabbinisnonnihil tribuens,my-

fteria ^ex textus originalis literisri¬

matur _, qua? plus fubtilitatis, quam foliditatis habere dicit Rivetus. h)

In verfione porro BiblicaTremellii

\ & Junii, quam fere Buxtorfius in

Lexicofuo fecutus eft, notatCalo- vius,iermonern nimium ebraizan-

tem, atque plures voces fupplendi

fenfus caufla, nimisaudaåerinfer-

tas. i)

f III.

Sed dubium eft, an quisquam

Chriftianorum interpretum magis Rabbinifmi abufu notandus fuerit,

quam Hugo Grotius, vir alioquin

in re literaria maximus. Notum

quidem eft^, quam auda<fter& ma- litiofe Rabbini prsefertim recentio- resjVaticinia V.Teft. deMeffiator-

queant pervertantque, ne comple-

mentuminJefuSalvatore noftro ha*

I

buifle

j

b) Comment,adHofc.6. i. /) L^c.

10

nomine apud Chriftlanos male me*

rito audiant. His ipfis pollicem.»

premens GrotiuSjfiduciåfu2e erudi«

tionis, illuftriflimaqua^vis V.Teft.

oracula, clare & fecundum literam

inN.Teft. ad Chriflum, ut verum

Mefliam applicata, perverfe nimis

de Davide, Efaia, Ezechia, Jere- mia, Sorobabele &c. expofuit. In

hocantiquiorumJud$orum oblitus,

qui nonnulla ex illis locis,de Meflia

literaliter _agere crediderunf. Sed

lubrico adfertionis fuas fundamento riititur, quod exiftimetmalecohare-

reverborum _rerumqueapudProphetas feriem , nijt referantur vaticinia ad

htflorias propiores. Primaria offi-

cii Prophetarum pars aliud certee- vincit, _qua? erat, hominesadMes?

fiam & fidem in ipfum perducere;

tmde frequentifljme Spiritufugge-

rente, ad melioraN.Teft. tempora fefe converterunt, ut fidelium ani-

mos å poenis & fuppliciis, ad fon-

tem omnium confolationum, afen- fu rerumimminentium, ad fpern & j

exfpe-

exfpe&ationem futurorum evehe*

rent. Ut fruftraneum omnino fit, ejusmodi textus vel vaticinio-

rum ffvvéxmv comminifci. Quid

quod, teftes omni exceptione ma¬

jores heicfunt Chriftus ipfe& Apo-

floli, qui docuerunt & firmiterJu*

d#os convicerunt, oracula illa, å

Grotio maletortadcapplicata, pro- prieageredeMeffia,videl. Jefu Sal¬

vatore, qui nucleus &centrumto-

tius Scripturae eft. Sedpetimusve- niam, quod hxc exalio foroaddu-

cere, necefle fuerit. Juvat in hac

re audirejudicium D. Calovii; k)"

Pr^cipuum Grotii ftudium tuiffe"

videtur, utRabbinorum,fivequod'6

in fcriptis eorum, fe verfatum o-"

ftentarit, feuquod potiusfafcinatus

glofiiseorufuerit, interpretamen-"

taChriftianis venditaret&traditio-6

nesipfasRabbinicas,nonnunquam"

etiamnugasTalmudicas,quamScri-6

pfuram fuiipfius interpretem dvv-6C.

nsiQvwAinconfiliumadhiberet.

j k) 'Bibi. llluß. diff, TictpatrXf de Prff,

Grot. 22,

12

5- iv.

Cum nonnulla in N".Teft.occur- rant, quibus Chriftus & Apoftoli

refpexerunt ad^mores, placita,do-

gmaüa, confuetudinem ceteraque, quorum fenfum & explicationenu

extra Judaeorum fcripta fruftra_j qua?liveris; eaque in vaftolegis o- ralisJuda?orumfyftemate, Talmu- de perfcriptacontineantur. Hince-

jusoperis veneratio,viros quosdam

eruditos ita cepit, utaffirmarenon dubitaverint; non effe in orbe Ii- brum, qui iis, qua? extra fidem-»

moresque vivendi in Scripturisha«

bentur, majoremlucem fceneretur,

quam Talmudicas Pande£ta?. Qoo-

rum rationes excutere,non virium eft noftrarum, nec pra?fentis infti-

tuti; putamus tarnen hasc&alia,

ca?cum quendam inRabbinos amo-

rem & affe&um non obfcure pro- dere atque arguere. Et fint licet-»

multis nominibus commendatifli*

mag Hora? Hebraica?& Talmudica?

Joh.

Jobu Lfghtfooti ^; heic tamen ali- quid humani ^eum paftum fuiflenon immeritofaceturJ. B, Carpzovius./)

Profe&o , quod liilum N. Teft. ad

fotmulas & phrafiologias Talmu-

dis ubique iere exegerit, non pa-

rum å vero difceflifle videtur; ita enim in pra?f ad Matth, loquitun:.:

Pro re indubitatißima hoc mihi femper perfuäfumfuit, nonpojfe iftud (Novum) Teji non Judaoritm flylum ^, idioma,

loqttendi formam, normamque fapere ubique&retinere. Resquidemjam

dudum probata&eviéfaeftjPföche-

nio licet aliisque fruftra ^contra ni- tentibus,Hebraifmos inN.Teft.re- gnare ^, ibique fingulari Numinis

confilio fermonem Graecum liquo-

re Hehrari ftrmonis mifceri. Ve¬

rumaSpirituSan&odi&ata N.Teft.

icripta, (ecimdumvulgarem Xéfyv&

commtmem gentis iftius dialedum

metiri & _menlurare velie, itautea Üt norma & regula, qua seftimen-

tur,

l) Pr<ef. ad Hor. Lightf.;

14

tur, & genuinus fenfus eruatun»;

multum Qzo-KVivsicL x) Ifyxjfi eorun- dem derogare videtur, qua ad lon-

ge nobilius ac fublimius obje&um dirigebantur, quam quo vulgaris

ac communis loquendi ufus alcen- dere ac pertingere potuit. Licet

„enim ponatur, verba funt cl. Bce-

„cleri,in) DeumterO.M.noncom-

„muta{Ie,omnemlingua? rationem,

„quam inScriptore miniftrorepere-

„rat; tarnen nullo modo creaibile

„videtur, ejus diélionis, qux Scri-

„ptori erat familiaris ^, ufurpatio-

„nemin tantumipfi reli&am, utå

„Deo inlpirante etiam ivfösi Xéfyu;

„nondirigeretur& adinllitutumdi-

„vinum, velut inftrumentum tem-

„peraretur. ProindeplusjuftoTal-

mudicis 8c Rabbinicis fcriptis cri-

butum putamus, cum necefTarium

omnino ftatuerit Ligthfootus, ad

lingul indolem 8c modumloquen¬

di Chrifto 8c Apoftolis ufitatum in- telligendum,communem iftius

term

m) Dffi de Ung, N. Tefi. Orig.

temporis ex illis addifcendam effe;

adeo ut fine illorum collatione, N.

Teft. intelligi nequeat. Nam ^uu

non urgeamiIlud,quod Talmud fit

opus, aliquotpoft Chrifltmi feculis

conflatum _; atque magnopere va- riarepoffint tauto temporis fpacio,

diåiones 6c phrafes 6c confuetudi-

neslocorum: maxime in tantismu*

tationibus _{, quas} poft everfionem

Hieroiol. in difperfionibus experti funtjudasi. Innumerisfere ^exem- plis monftrari poteft, quam maxi*

me fperatofine excidat nofter, at¬

queTalmudicorum 6cRabbinorum

- gloffis deceptusac prope fafcinatus, longiftlme å vera acgenuina Spiri¬

tus S. fententia abieric. Sic Mat¬

thenc. 16.19. ftatuit per Tåligare6c

folvere, nihil aliudiignificari,quam

i prohibere6cpermittere ; quod mul-

tis exemplis ex fuis interpretibus

probatha?cadjiciens;

Chriftum

muniphrafaologiautentem,c&mmtmi vulgärtfenfuabauditortbus inteiledum,

ß ridiculum

i

ridkulum dlcam , an amentia ejfet,

wn opmari. Subinfert tandem hunc fenfum, Apoftolis datum iri potefta- 1

tern enervandi, abrogandi & con- firmandi in Lege Mofaica, prout_,

ipiis å Sp. S. edo&is vifüm fuerit.

Verumlonge aliud hisverbisåChri-

fto intendi, videl. poteftateminhi^•

fce terris , nomine & mandatoejus

remittendiac retinendi peccata,de*

ciarat locus parallelus Joh. 20. 23.

Pari quoquerationeMatth. ^24.v. 3.

Joh. ^{21. 22.} &c. qux agunt de ad-

ventu Chrifti ad ^extrernumJudi¬

cium, é Talmudicis & Rabbinicis dirgoc&orictog _exponere conatur,de judicio adverius Ebrxam _gentem

* per Romanosexercito, quodrefra-

gatur loco Petri2. Ep< 3. Novam iniuper é Rabbinis verborumChri-

fli interpretationem affert probatqj Marcip.v. 49. Etquishifce recen- lendis & refutandis fufficiet? Pro- fe&o ß Talmudica fcripta proprin- cipio interpretationis Scriptum ad-

mittenda

( ,

*

mittendafunt, quid tandem certi

( ^ inea relinquetur? ^cummuleis ^mag*

nisque ambiguitatibus & ^equivo-

cationibus illa fcateanc. Unde flu- xit etiam mira detorfioLod Matth.

24.31. Immo multa in fcripturis fufpeta & dubia reddentur, utipa-

tet ex Luc. g. v. 2.ubi daemonia de vitiis quibusque ^, fenfu S. literis prorfus ignoro, expofuit; Jcrupm lus, inquit, eft, cmjecmidttm literam hesefint inteUigenda, an fenfu judä!o-

rum _y quihtis ettorn vitioJunt d&mo-

nia.

$• V.

Reprehenfionem apudChriftia* 1 nosmerito incurrunt Judasi, quod legi ^fua? oral i i. e. Talmudi fum^-

mam tribuant autoritärem, illud

non folum Scripturae S. a?quantes,

* ied certo etiam modo praeferentes.

Unde illud; nL-$D3

fmjpD rwoni b. e.

Stmtlisefitextus'Biblieusaquis,Mjchna

vmo_y & Talmud vino condito. Ce-

B 2 terum

Ig

terumnimiaquoque commendatio*

ne ac laudatione,idem _opus apud

Chriftianorum nonnullos luperbit, qui Chriftum ex eo multa'mutua-

tum _, auditoribus fuis propofuifTe

contendunt. Inhorumnumerome*

ritoRob,Scheringhamiusn)ponen- duseft; multainquiens, ChriflusSal¬

vator nofler ex Talmude carpfit, qua

jam Canonicifcriptis infertajurit* Et

inaftertae reiexemplum producitL_»

parabolas de divite epulone& pau*

pere Luc. 16. de operariis in vinea Matth. 20. & de quinqueprudenti-

bus & totidem fatuis virginibus

Matth. _25. quas é Talmude petitas

efte vult. At multa obftant, quo minus haec fententia admitti &pro- bari queat. Licet concedamus ^,

Chriftum confvetum eo tempore-»

morem,pcrparabolas&figuras dog<

mata proponendi fecutum ^; id ta¬

rnenlonge excellentiore ^acdivinio-

re modo fadum fcimus _;

aono

n) Praß ad Joma Cod. Talmud,

e J9

com oi oy^.oiexllfj oi^ayyjäu]2. H~i/

^ yäp Moccmv dvrég dg s^aciav lyuv ^,

' "

'% %X ^ ^°L ypatfifKxrsig. Inprimis

Salvatori mültum detrahic afTertio

ea, qua? mutuo & precario å Rab-

? binis accepüas parabolas aut ptjc$ig eumpopulo, utfuas propofuifte fta-

tuit; cum nunquam non isocTfiOTtoLPCt«

iocsig eorum ac corruptelas in do-

&rinafevere taxaverit atque refu-

taverit _, Sc _propterea hoftes ^eos domovfeg_expertus fit. Quid, quod

Sacra? Licera? doceant, on iv duju,

ha7rdvrsgoiSecavgolTYjgcotytagk) tyjg yvdcsugdnoxgv(poi. Tantumitaqu?#

abeft, ut opus ipfe habuerit, fede¬

re ad cujusquam Gamalielis pedes, ibique Judaicas parabolas difcere_j.

Proinde cautiusheic_agunt, quiTal#

mudiftas parabolas iftas ex fermo-

nibus Chrifti fuffuratos efie putant.

Nam perfuafi fumus, quosdameo*

rum Chrifto quodammodo ciryxfé-

wg, aequiorem, occulte licet, ani-

mum fovifie , ejusque diåa fuble- ⁽

/ j*

B

giff«

\

*20

gifTe, ac data occafione apud alios

pro fuis venditaffe, Gmnque do-

ärina Salvatoris _magno gaudio &

applaufu ab omnibus fere excipe-

retur , non abfurdum credicnus ?

, dolores iftos ^, utut ipfi alias ini- quiftimos ^, qua?dam fuffurando, at»

que interpolando ^{, auram} populä¬

rem captare voluifle. Hinc etiam

eft , quod parabolae hse? in quam

plurimis ^a Chrifti parabolis aifFe-

rant, ut vix pro iisdem haberi &

agnofei queant. Urgemus infnper

altum judf^orum filentium, qui, fi quid tale fa&umefTet, pro avito in

Chriftum odio, id dudum indicas- fent, eumqueplagii reum peregis-

fenc. Apparet itaque quo loco ha-

bendum ßt & illud Scheringhamiij Pleraquequ#aut in conchmbus, autin privat^is colloquiis ujurpavit Chriflus,

inTalmudicisjeriptisoccurrunt.åuredi*

öü;liquidem exTalmudeea tradu#

öa efie probare laboret.Sed fenten-

tiam hac de re Clerici o) luben*

, tes

o) Annot, adMatth cap, 20,

21 tesacceptamusprobamusque; Non

dubitaverim,inquit,quin Chriftus"

'<■

p paflim adbibeat proverbia Sclocu*"

tiones ^ex vulgari ufu petitas ; féd"

integrasparabolas autfojtreignon_»"

crediderim. Non enim videturL."

(dsoMdxxx do&oris vulgatas para-"

bolas, quafi fuas audiforibus fuis"

proponere. Aefåne nonconftat,ul?"

lum ante Chrifti tempora, iis efle"

ufum ; nam quaa proferuntur ex"

Talmudicis^aut aliis Judaeis fcrip-"

toribus, ea omnia aliquot feculis"

poftChriftum natum fcripta fiint."

i VI.

A vero quoque videntur & illi

difcedere, qui aaagia 8c fententias proverbialesaChrifto aliquando u- furpatas ^, exTalmude 8c Rabbinis

defumtas eflecontendunt;tantoma¬

jorem iisdem conciiiaturi au&ori-

tatem, utilitatemque. Praecipuus

hic eil Cartwrightus ^;p) cui con-

B ₄ lentis

p) Pr<ef. in Genef.

i

ii

titetiamLeusdenius q) alii<$. Ve»

rum non probe coneluleris ^, h^ec

vel illa proverbia in Judjeorum.# ' y

fcriptis occurrunt, qua? gemina_j

funt cum parcemiis å Chrifto pro»

latis; _ergoeasdem hincille mutua-

tus eft. Nam utquidepofitum al-

terius fervat, pofteftbrejus dicinon poteft; vel carmen aliquod reci-

tans, ftatimau&orejushaberi: ira

nec, quodeademcumChriftopro¬

verbia in fcriptis fuis ufurpaverint Rabbini, illico eorundem invento-

res&auåores cenfendi fint. Pra?-

terea ad effentiam proverbii requi- ritur, ^ut fié'BgvXtéftsw&commu- v

ni omnium ore frequentatum,nec

non vetuftate ac eruditione ^com- mendabile. Qua? requifita cum in

Chrifti adagiis reperiantur, ea po- tiusexfamiliari&vulgariufu,quant I

ex Rabbinis vel iftius temporisdo-

öoribus petita fuifle,cum Pfeiffero

r) exiftimamus. VII-

q) Philog.Ebr. Mixt dijjl17. r) Herm.

facr. Hyp. adc. 13,§.4. Can. 148*

/L

pi

$. VII.

Targumim feu paraphrafes Chai-

' daicsc, ^cum multisaliisnominibus,

in magno apud Chriftianos haben«

turpretio, tumprsecipue, quodex

iis Judad, tanquam conceiTo prin- cipio (namparieas cum Sacrotextu

habent au&oritate) folide conftrin- gi & convincipoflint; quippe cum

in illis locis , quaede promifTo Mes-

fia agunt & å Judaeis in perverfum

fenfum trahuntur, ^nomen Meflia*

exprefTeponerefoleant^j utpoftHel«

vicurn ,y) copioleoftendit Buxtor-

fius, t) Non tarnen aßenfum, a-

pudomnesinveniteorum iententia,

qui Chriftum & Apoftoios Targu¬

mimaliquando allegafTeexiftimant;

quosintereftSchickardus* u) Hot¬

tingerus, x) Leusdenius y) aliicß.

In rei vero probationem adducun-

/) deParaph.Cbald.t) Lex.Talm.126s.

u) Bech.Happ. difp. 1. x) TbeJ.PbiL

i. c 3, y)Phil.Eb.Mixt♦deParapb.

Chald.

tur

24

tur verba Chrifti in cruce prolata»*

Match. _27. H'Ai, H/\i, trotßax*

howl. Verum gratis id dici puta- '

mos ; cum in paraphrafti hodie^

exftante,verba ilia nuspiamcompa-

reant; hodiernaenim habetPf.22.1.

?HD Quodfi excipias,ex pa¬

raphrafi deperdita petita efTe verba

ea> rurfus eite involvis difficultati,

ut necefTum fit probes, eam ita &

non aliter , locum Davidicum å

Chriftoufurpatumexpreffiße. Et

quamquamconcedatur,aliam etiam paraphrafin tempore Chrifti exti-

tifie; precario tarnen talis in fubfi- dium, in re pra?fertim adeo dubia '

&iucerta, vocatur. Proinde tu-

tifiimum Pfeiffero z) videtur aße-

rere, Chriftum in cruce verba é

Davide citata., lingua Hierofolymi-

tana _, Judasis tum temporis verna- cula reddidifie. Statuunt etiam.»

nonnulli , magorum iEgyptio-

rum nomina, qua? alias in S. textu nusquamexprimuntur, Paulumex

Targum

zj Theol, Jud* Exer. nt

/

Targum Jonafhanis Exod. vfr. de-

fumfifle. Verumab erudiris proba-

i1 tum eft, fi quam in Legem para-

phrafin fcripferit Jonathan, earru

jam dudum intercidifle&Targum, quod fub nomine Jonathanisvendi*

tatur, V7roßoM[jLttiov mulcoque re- centius elfe, quam uthinc nomfna

eorupetipotuerint.NecarridetDru-

fii a) fententia,exiftimantisnomina

ea é Talmude petita efle, vel ex libro apocrypho, cuititulus Jannes

6c Jambres. Nam licet ^tempore-»

Pauli, nomina illa fnerint nota vel

ex libro quodam, vel ex aliqua7r#-

- {acocrei; tarnen nos tutiffime in-.

SpiritusSanfti di&amineacquiefci-

mus, ftatnendo Apoftoluma?que_»

i hasc habuifle ex inFallibilirevelatio-

ne divina, acApoft.Judam Prophe-

tiam Enochi 6c pugnam Michaelis

cum Diabolo de _corpore Mofis.

$. VIII.

Inter alias rationes, quibus au-

<åori?

a) Lib%Henoch,c, 19.

26

&oritatem Talmudis , quam divi-

nam deprsedicant Jud^i, convel-

lunteruditi, eft etiam illa, quodin-

finiris fere a c putidis fcateat ^men-

daciis ac fabulis _{, ex} perverfo &.

ambitiofo Scripturas interpretandi

modoprognatis. Inveniunt tarnen inter Chriftianospatronos non vul¬

gares, qui benigne de omnibus fe»

re fentiunt, _easque fub duro corti¬

ce & abfurdo involucro _, arcanos

fapientiae fenfus continere _putant;

licet & ipii eosdem inde eruere fa-

tis arduum efTe fateantur. Sed fl conferantur ea _, qua? mythice^

ac myftico quodam fenfu ^, ex

Judaeorurn ac quorundam Talmu¬

dis patronorum mente , utcunque

explicari folent, cumiis, quaspra?

omnimoda vanitate & ablurditate,

nullo patrociniojuvari Sc defendi pofTunt: in incerto fane quis ha?re- bit, quomodo nigrum, ut dicitur,

å rubro difcerni queat, h.e. bona_j

a malis, vera å falfis, erudita ab

infulfis.

27 infulfis. Et licet omniaferio&m*

idt ygdpiJLtt non iuerint accipienda;

plerasque tarnen ? iftarum fabula-

rum archite<ftos, eo animo fimplici vulgo propofuifteputamus, ufpro- prie acciperent. Nam dvrcipiay 8c

certam relationem urgent, quod

in parabolis utique non opus eft.

Fabulis etiam fuis nullum adjun-

gunt hi(jLiSiov; quin 8c easdem, ut

res vere geftas, omnibus veftitas

circumftantiis exhibent; 8c quod peffimum, fidem ipfis ^ex tortuofa

Sacras Scripturas expofitione ac al-

4 legatione conciliare ftudent. Exi-

ftimat quidem Carpzovius, b) non

'derogare intentioni veterum fabu-

larum iftarum au<ftorum, quod ^a-, liquid myftici hifce involucris oc- cultatum voluerint; licetmulti ^er-

rores per eas å pofteris in do<ftri«

nam Judaeorum inve&i fuerint^.

Sed faventem adeo animum, _erga

promifcuas Talmudis fabulas, vi*

rum

b) Introd*inTheol.fachcap,8«§•4»

&

28

rum dö&ifllmurn gefEfie nen puta-

mus. Non poflumus ^non accede-

„re cl. Vagenleiiio, c) de hac ^reu

„ita differenti; Uti reliquorum fin.

„Gemara traditornm intelligentia,

„fola fere traditione eft _propagata;

,,ira dubium nullum eadem opera, mirificiffimarum quoquefabularum ,,abditos fenfus ^, ad Teros _nepotes

„perventurosfuifFe, modo tales ha*

„berent in finu reconditos. Nam

„qua2 nunc a Judaeis ^, ad illas

„nugas a falfitate vindicandas af-

„feruntur , inträ meras conjedlu-

,,ras confiftunt, & plerumque fri-

„gidiora Tunt Alpinis nivibus. Et

ad ejusrnodi commenta Judaica_»

refpicere videtur Apoft. Paulus,

cum jubeat Timotheum jüg ßtßrf*

teg rfi ygxöüfeig ixvSzg nctaKiTeivToti.

§. IX.

Intempeftivi Judjeorum fau-

toresvidentur illi, qui ad rationes, quibus impie eru&atas in Salvato-

rem blasphemias vel ,avertere, vel plane 0 Tel ^ign. Satan,p*62.