INDI VIDU A ADJUVANTE TRIADE

\? IQ

INDI VIDU A ADJUVANTE TRIADE

DISSERTATIO ACADEMICA

DE

FACULTATE ANIM/E

ELIGENDI,

QUAM

CONSENTiENTE AMPL PHILO SOP HORUM ORDINE

IN REGIO LYCEO UPSALIENSI

SUB AUSPICIIS

Doct. PETR I

CHRISflERNIN,

Log. et Metaph. Prof. Reg. et Ord.

IN AU DITO RIO GUSTAVIANO MAJORI DIE XIV APRILIS ANNI MDCCLXXIX.

PRO GRADU DOCTORIS IN PHILOSOPHIA

< RITE CONSEQUENDO

AB OBJECTIONIBUS VIND1CAB1T AUCTOR

JOHANNES ERICUS UNGE,

SMOLANDUS.

HORIS A. M, SOLITIS,

UPS ALI

åpud JOHAN. EDMAN, Direct. et Reg. Acad. TYpogr.

IN SACRÅM REGIJM MAJEST ATEM'

SUMMTE FIDE! VIRO

ILLUSTRISSIMO COMITI AC DOMINO'

D:no J O A C Hl MO

BECKFR1IS.

[Regis Regniqjue Senator*

Excellentissimo

0rd1num1 Regiorum Equiti et Commendatork Splendidissimo

M^EGENATI SUMMO)

SÄCRUMI

5.X

rne«. qui error,eas de 'furcfamenfaübus in Philo»

fophia qusliionibus fovent featentias, ficut inepte plerumque & impie philofophantur, ita vitam quo«

que amapt yitiofiffirrmm. Res igitur maximi efl momen- ti eas anirao firmifer tenere & contra alicrum infultus tuen. Per quaeftianes fundamentales heic intelligimus pnnclpes in Philofophia propofitiones, quee fi malse Sc perverfas fint, omnia fere ratiocinim fua labe inficitint,

& ipfos mores corruropunt. Hoc fit ad exetnplum quo- rundam Theologorum, qui fundamentales qu^ftiones

in ^uno fyflemate complexi fünf, easque elegerunt ex Dixfis Claffieis, tibi federn fuaro habere dicuntur, quas

nec ignorari nec negari pofiunt fioe difpendio falutis.

Quemadmodum vero ibi non omnes quteftiones tanti

lunt moment!, ut fine jaclura falutis ignorari nequeant, ita quoque non omnes in Fhilofbphia quaefliones ejus

funt ponderis, ut ignorantia earum vitam noflrara infe-

liciorem redda t. In numer um vero earum, quse funda¬

mentales dicuntur, fententiarum, illa Philofophlae pars

cette referri debet, qute de faculiate Animß eiigendi, five,

de Liber a ejus [efe determinåndi vi traftat, quatenus binc

omne pietatis noftra: oritur fundamentum, Nos, nobi- liffimam hane materiam explicaturi, Tuam B. L. mitio-

rem cenfuram, nobis pacifcimur.

A 2 Nota

De Facaltate' Nota.

De intelle3:u, voluntate, übertäte atque indifferent da, tarn üspe apud Scholaftxös, & quemaimodum fieri folet, in canta caiigine difpuearum eft, ut ex illa con-

fvetudine vix ulla ex iflis vocibus adhiberi poffit, quin aliquid pra;teritarum obfcuritatum & inanium fubtilita-

tum ffatim recurrat. Plurimae enim in hac materia dif- ficiles & inutiles qu&ftiones inde ortum habuerunt, quod

animam ex intellewlu <k voluntate quaü compofitam finxerint, adeoque animam intelligentem ab anima vo- Jente re ipfa feparatara exiffimaverinr, propterea quod

intelleaus & voluntas, libertas ac f'pontaneitas in abftra-

&is conceptibus diftingui & (eorfim ^conüderari poffint.

Cum non pauci fint, qui iibertatem animae vei penitus

negare vel ad minimum oblcuram & imbeciliem red- dere ftudenf, ideo vocabuluro evidentius, nullisque nu-

gis adbuc contaminatum, ad eandem ideåm luculentius

exprimendam adhibere voluimus, ne a verborum arqui- vocatione, obfcura evadant, qua; fenfui coramuni funt evidentiflima. Nam qui Iibertatem negant vel in dubium

vocant, alio plane modo hoc ^nomen accipiunt, quam

qui earn defendunt. Qureffrones & placita veterum in

hoc puncto Philofophorum ^eo lubentius miffa facimus,

quo certius conftat, eoruin plurima vel ut minus apta, dudum explofa effe, vel tricis obnoxia _atque explicatio*

nibus parum profuturis.

§. n.

Non omnes hominum adpetitiones if averfationes funt naturales ^aut ab ingenito natura inftinciu exci-

tata, fed dantur volendi & nolendi aüus, indequa fluentes varia mutationes animi Sf corporis,

qua ab eiediune noßra oriuntur

& pendentc

Eft.

Åmm£ $

Eil id omniiv^^0nfenfu certiflfimnm, quod neque

föos ip(os j nec animi incünationes nobis dare,

aut a ^ mdi as exflirpare valeamus. Natura hoitu-

inftin^tibus & fscukatibus ad grata qusrenda &

percipiendi ^j ingrata vero repudianda atque aveiianda,

non adeo inepte coilocatur. In nobis enim deprehendi-

mus conftantem nifum percipieodi deieclationem fine

ulla taedii mixnira, vi cujus snima noftra ad g'atura

quoddam objeclura extra le perperuo tendir, inque ejus

fruitione, fui defiderii con fu m ro a t ioneno & adquiefcen-

tiam quserit. Hic nifus eit primum mobile & quaii auriga ornniurn facultaturn aäionumque mentis, .qnae

line illo, perpetuo fomno fopitas manerent. Veriffime

a i c Helvetius: Un homme fans defirs ff fans befoins, eft fans efprit & Jans raifon, Nul mctif ne lengage å com»

biner, ni å comparer Jes idees entrelles. Plus lkomme ap\

procbe de cet etat d'apatbie, plus il eft (lupide a) & Rous-

feau inquit: Nous ne chercbons ä connoitre, que parceque

notis defirons ä joitir. 11 rieft pas pofjible de concevoir, poitr- quoi celuiy qui nauroit ni defirs ni craintes, fe donneroit la

peine de raifonnev. b). Per gufhim onimi intelligimus ejus-

rnodi difpofitionem, qua anima ^ex cerris objeclis deleclatur,

& in aliarum perceptione cirdium fentit. Uc enim ie ge- rit lingua in faporibus guftandis, ira mens in rebus ju-

cundis injucundisve seilimandis pene fimiliter. Aliud obje£tum placet, aliud displicet: aliud voluptatem, aliud

faftidium adfert. Inde oritur propenfio, quatenus quis

facilius in hoc _quam alio bonorum & obje&orum gene-

re, fenfationem _grafam porell percipere, unde ad id propendere dicimur obje&um, quo maxime deleåamur,

& a quo facilius, quam ab alic quodam ad agendum

A ₃ rao-

a) Helvetius de i'Hümme Tom. I. pag. ni. 131.

fr) Difcouis fur l'origine dt les fondyneiis de 1'inegalité panni les horn-

mes, premiere partie.

De

roovemur. Ad _grata quasrenda Sc vitanda *ac

removenda, diverfis licet viribus Sc mocii» rendunt -o- nines creatuns fentientes. Inflm£tus naturale

tenus internos eorurn flimuloi ad adpetendum vel av^e, qüa.

fandum nemo excutere potefl, neceffarii quidem funt,

fed in a&us externos & in adplicationem ad certa ob- je£U non necefifario _eruropunt; nam in adultis rationali

dire^lioni fubefie obfervantur. Sic faraes, fitis 5c libido,

a nafurali conftitutione quidem dependent, homines ta¬

rnen ufu rationis gaudentes, poftunt aftum edendi ac bi- bendi fufpendere, famem & fitim coercere, plurimisqus

ferculis adpofitis, unum alii prajferre, iisque modice vel immodice, decore vel indecore. frui. Naturali inflinflu abutuntur, eumque fkpe depravant iibidinofi Sc intem- perantes. Hinc congenita?- inciinationes ^, irrefiftibili ne-

ceffitate, intelligentes haud ita conftringunt, ut in ^vo-

lendo ac noiendo, in mediis ad felicitatem eligendis, pa»

ranöis & arripiendis, ad unicum & uniformem agendi

modum fint alligati. Plurimos volendi nolendique aétus noftros, non a natura determinari, fed a noflra eleftione oriri, fenfus internus quemlibet quotidie docet. Eum

enim in fincm homines coofilia ineunt, eaque de caufla deliberant, ut an faciendum quid fit, an oraitcendum?

apud fe conftituant, quod fane fruftra effet, fi bon ^um vel malum ex objecto & actione praevifum, ita arbitrio

& electioni hominis fubjefta non eflent, ut illud polfet

rationaliter velie 5c ob t i _nere, hoc nolle 5c vitare, aut e contrario bonum deferere, _atque in malum impruden-

ter incidere. Omnia nofira ftudia, in quibus ad fines propofitos per certa excogitata media contendimus, de noftra electione ^& ratione _aperte loquuntur. Deinde quo»

niam finguli homines ^etiam fapientiflimi, in multis aftio- nibus a (copo aberrant, ideo confcientia 5c rcalefafto-

mm poenitentia poftea graviflime quemlibet angit 5c

urget,

Anima Eligendi, 7

tirge*-, pronterea quod melius facere potuifTet ^ac de-

biiiller. Harc uniuscujusqife poenitencia, videtur liber-

tatcm in aeliopibus dirigendis comnouni fenfu ^agniram

clariffime■ democftrare. Porro fi nullte a^iones a nofira

eleftione penderent, nullum haberemus difcrimen inter diligentiam & negligentiam, inter confcientia? abfolutio-

netn & condemnadonem, inter acliones infantum &t adultorum, fomnambulonum & vigilum, brutorum &

honiinurrsj frufixa' quoque rationis ufus hominibus ple-

risque efiet conceflus. Sublata eligendi facultate, inno-

centia &' culpa pari paflu ambularent; vulnus ab homi-

ne & equo infli^um, nos eodem modo adficeret, ^neque

fenfus injuria ab infortunii perceptione, ulla ratione dif-

ferret. Nec contemnendum argumentum libertatis de-

fumimus ab a£lipnibus artificiaiibiis,> q'uarurcf* babituny

per diuturnam & liberam eorundem a&uum iterationerna

unice adquirimus, cum ne quidem facultas ambulandi

nobis a natura infit. Denique auf homo erit Dominus

fuorum decretorum, aut opinis deleatur virtutis laus

& vidi turpitudo. Nullum enim exiliere potefl fa<5lum

egregium, nifi ^per liberum arbitrium, nullumque fcelus

fine facultate _prava eligendi ^ac vitandi, alicui exprobra-

ri potefl.. Virtutis enim nobilitas in eo praxipue con- fiftit, ^ut bene & jufle agamus & decernamus, cum no¬

bis aliisque nocere pofiemus, quodque in benefacien-

do, naturales ad prava inclinationes vincamus, & ob1

bona anirni invifibilia ^ac remota, laboribus, fame, fiti, vigiliis & perfecutionibus fortiter perferendis adfvefca-

mus. Quo difEcilior efl virtus & quo magis cupidita«

tibus dominatur, eo efl pulcrior: Vitium contra quo plura impedimenta & motiva vincit, eo efl gravius

& foedius. Eo enim magis ab ele&ione pendent. Ne¬

mo quoque fe?ix evadere potefl, nifi in poflfeflione iflius;

objeäi quod elegit; non enim quisquam interne dele&a-

iür-'

$ Ds Faaitate

tur eo, quod äpfi obtruditur. Proliant eJiara media coro-

piura, quse fi opportune adbibeantur multa calamitatum

genera tollent vei faltem mitigabunt; nec dubitandum, quin medicamina adelffent multo piura, modo dignofce-

rentur melius, atque in ulum egentium converterentur

sptius. Quid, quod non imrnerito concludi polle videa-

tur, ullaro vix efle horoinurn in his terris roiferiaro,

cui ^non parata fit roedeia, fed pofitum eile in medio,

ut h«c ipfa medicina, recto Itudio anquiratur, eligatur

arque opportune adpbcetur. Hinc nativus iile mortaliuna nifus, quo fponte fua feruntur ad mala qu«vis prxvi-

denda & averruncanda, una cum ardentiffimo deliderio flaturo fuum magis magisque perficiendi, fatis indieat,

tos ob finem mtentum varia media eligere, atque ex illa ele&ione, muka agere ac omittere. Hoc itaque

dilucidum efle credimus, homines poile prseceptis ac

prohibitionibus morem gerere ac non gerere nec eo us- que allici prasmio aut deterreri pocna, quin audeant ali- quandoj nefanda perpetrare facinora. Ell enim rational!

r.atur« congruura, ut refte ac bene facere polTit vei

lecus. Provida tarnen Dei benignitas ell & lapientia,

ut ipfa noxia in fuam gloriam & creaturarum falutern

tandem vertat.

§.in.

Quid (it Facultas eligendi ^{^} & _quousque fe ex•

tendat.

Qui ex pluribus objeftis inter fe comparatis, ob pra?- vifam bonitatem, *) unum pr« reliquis vult, illud eli¬

gere, cetera re inquere dicitur; qui' vero ex pluribus cognitis five repr«fentati5, aftu policivo unum non vulr,

illud refpuere dicitur. Potentia vero eligendi ac re-

fpuendi objeita vocatur facultas eligendi. Si quis in cafu

*) öonum elf, quod ad voiuptatem confert & radium removet»

rAniitiß Eligendi. ⁹

cafu neceflitatis conftitutus, ex pluribus malis inter fe comparatis, id quod praevidet fore minus & tolerabilius, reliquis pradert, illud paritet in ^eo cafu eligere cenfecur.

Patet hinc eum, qui aliquid ob prtevifam bonitateoa

aliis pluribus praefert, ad neutrum volendurn per natu-

ram eile determinatum; quamobrem poteft ad unum fe determinare & non determinare, potelfc velle hoc vel

illud: eo refpedu in volendo & no'lendo libertas ipfi tribuitur, eaque tam contradidionis quam contrarietatis,

Libertas igitur volendi & nolendi in facultate eligendi

confiflit. Illa entia adpetitu praedita ⁵ qua? facultate plura objeda comparandi deflituuntur, atque bona yel mala

ex iis futura prxvidere nequeunt, nihil eligere portunt,

fed naturaii inrtindu Sc cxco impetu in objeda obvia

ruunt, veiuti dum lupus perfequitur agnos & felis mo¬

res. Quo plura autera objeda inter fe comparare vaient

Sc quo longius ac clariüs bona ac mala remota ex iis

redundantia praevidere ac perpendere poflunt, eo am.

piius extenditur eligendi facultas. Hinc nemo elegilTe

cenfetur illud bonum vel malum, quod pracvidere mi=

nime potuit. Hoc quippe praeter omnem ejus opinio-

nem accidit. In eledionibus darum eft, volentem fe ipfurn determinare, eitra phyficam quandam aut praede-

terminatam neceflitatem; _quare dum vim fuam adpli-

cat ad objeda, qua praevifa commoda & incomraoda, adpetenda vel rejicienda, dicere folemus volenti nullani

fieri injuriara, quoties mal um patitur, quod ipfe elegit.

Eledio ert: animte adus imroanens & elicitus, quae ejus fubftantiam non egreditur, ideoque facultas eligendi &

decernendi, longius fefé extendit, quam facultas exfe- quendi volita, aut agendi ex eledione. Poteff enim

mens intra fe ipfam velle Sc optare eas adiones externas,

qux non funt in ejus poteftate fed ab aliorum viri¬

bus pendent, aut externis obftaculis irapediuntur, Hiic

B noa

i o De Facultate

non fufficic ad adionem violentam five invohmtariarn

per vim, ut principiurn tantum extrinfecus _agat & ad- fit, Ted prajterea necefle efl, ut is cui vis infertur, nihil volunta.tis, nihil operas & nihil adjumenti, ad aclionem illaro producendam conferat. Ita quando quis, cafu quo«

dam in puteum delapfus, inde retraftus fuerit, fit qyi-

dem illa aflio alterius vi, attacnen involuntaria dici non

poteft, quatenus adefl hic voluntas & confenfus emer-

gendi ^ex puteo, imo etjam quocunque modo poteft de¬

lapfus, ad finem intentum cooperatur. Quse itsque a£tio

violenta & plane involuntaria vocanda eft, carebit con^

fienfu, hominemque in ^quem agit & movet, prorfus re- luftantem Si repugnantem habebif. Hinc omnia auxilia

humana & Divina fieri poftunt vcluntaria, qnoties a volentibus lubcnter recipiuntur, & fua culpa adfligitur ille, qui aliorum opem negligit a ut refpuit. Adfectus aninai, prsefentibus eorum objeffis, qua primos raotus, fine noftra ele&ione in anima oriri, teftatur experientia:

Si tamen haud iis refiftamus, occafionem non vitemus,

ortis perturbationibus frena laxemus iisque indulgea-

mus, eorum continuatio ^a noftra ele&iobe pendet & fit

voluntaria. Doroinium cupiditatum minus in noflxa po¬

refta ^te pofitum eft, quoties objeåa grata, qua? propen- fiones irritant, in fenfus externos agunt. Bona & mala propiora & prajfentia, imbecilles animas fortius movent, quam futnra & remotiora. Ideo virtutis cultor vitat pec- candi occafiones, ut vitet _peccatum; & regula; diseteticas iuadent, ut aegroti removeantur ab alimentis palato gra¬

tis, ne in ea facile ruant, qua; fanitati poftca noxia fu-

tura norunt. Per fe patet, nullam electionem fine _prae-

vifa eligendi ratione fieri vel pofle vel debere; fed quo

magis ob idoneas rationes inftituitur, eo perfeåior cen- letur. Qui a rationibus praevifis non movetur, fed eas

•mnes fpernit, nihil unquam eligere vel agere pctefi,

tnulto

Anima Eligcndt. ⁱⁱ

mulco minus ad aliquid obligari & rafionem aåionum

fuarum reddere. Ideo tamen eleclio nom definit effe arbitraria, quia ele&io neceffaria, elt apertiffima contra- diåio. Ubicunque enim in agente efi plurium agendi

modorum fubjecio poffibilitim perfpicisntia, ibi in yo- iente ^unum ex illis, eft libertas, nulla volendi neeeffitas.

Cum quxritur tmm Mens noßra fit Uber a ? funt qui de eo disquiri opi-

nan tur; mim quodcunque fequi placeat, quodcunque faciendum ^propona-

tur, id pari facilitate velit, eligat? nutn anima in fe indifferens, in quasvis

partes pariter fe vertere pofiit, nec plus laberis & moleftise fuftinere, aut acfiori contentione fefe incitare, opus habeat>ut has partes ampleöatur vel negligat potius xjuam alias? funt qui Liberum cum facilt confundnnt; funt qui difjicile cum impoßibili; atque in arbitrio fuo pofitum effe negant, ar- dua quae funt eligere, eademque conftanter fequi velie» Sed non delinit effe

eleclio & volitio libera, etiamfi quae in unam partem voiuntatem inclinant

fic praeponderent, ut non mediocri refiftentia ipfi opus fitj aerique cona- mine, ut illam inclinationem vincat, & in partem contrariatn fe determi-

net» Imo nec delinit effe aliqna libera voluntas, etiamfi volens, tam in

cogitando _quam in decretis exfequendis, fit arctis interdum limitibus dr- cumfcriptus.

§. IV.

Facultas volendi fivc eligendi anima noßra intrin•

feca,non confundi debet ^cum facultate externa agen•

di, fecundum internam eleftionem anima arbitrium, remotis externis impedimentis.

Diftingvunt eruditi inter a&us immanentes & trans-

euntes, inter elicitos & imperatos, inter a£tiones internas

& _externas. A&iones internas funt cogitationes vel mo-

tus animij _{quatenus nec} in di&a, nec india, extrinfecus confpicua _erumpunt, led in iplo animo perfe&as funt,

A&iones _{externas funt} operationes, quas licet in mentis

volitione fundentur, ⁱⁿ ipfa tamen non fubfiftunt, fed

effe&um aliquem extra mentem producunt. In pofte-

rioribus libertas non tantum a naturali imbecillitate &

impotentia3 fed etiam a yi ^externa & phyficis obftaculis fscpé

\

/

ts Ds Facultate Amm& Eligendi.

f«pe efl circumfcripta, unde remotis obflaculfs & au£lis corporis & organorum viribus, earumque accedente di- ligenti exercitatione crefcit & amplificatur. Hinc non eadem efl in carcere & extra illud, in debilibus ac in ro-

buflis, in «grotis ac fanis, in ebriis & fobriis, in inexerci-

tatis ad loquendum, fajtandum, pingendum, guflu &

olfaäu difcernendum, fk q. f. r. ac in exercicatis, qui

habitum agendi adquifiverunt. Sic virtutum quoque &

vitiorum habitus, in noflra funt poteflate, _antequam con-

trahantur, quum autem fuerint contra&i, difficilius exui poflunt. Neque fola animi eleåio efficere valet expedi-

tas ac coh«renies de abftra£tis conceptibus meditatio«

nes, nifi longior ufus & crebrior exercitatio anteceflerit.

A£tus volendi & nolendi funt _acliones voluntatis; Ted aSliones & oroifliones reliquae extern« & intfernae, _{qu« a} volicionibus pendent, dicuntur voluntaria, & potius funt volentis _quam voluntatis. Has a&iones reliquarum ^o-

mnium facultatum, ab ele&ionibus pendentes, cum ipfis eligendi a&ibus confundere videtur celebris Bonnet,

dum ita ait: La liberte en general efl la faculte _par laquelle

Vame execute fa volonte, c) facile vero corruunt variorura

libertatis definitiones, qu« elc&ionem vel excludunt vel

eam practerrnittunt. Non ipfa eleclio fed facultas eligendi

eft libertas, & quo plura intelligenti proponuntur eligi- bilia, eo major efl libertas interna voluntatis: at liber¬

tas externa ab extenfione potentiae phyficae ^{non impe-} dic«, in Ente volente pendet. Ubi unicum tantum vo-

lendum & agendum proponitur, ibi nulla efl ele&io nul- laque eligendi facultas five libertas. Heic filum abrum- pimus, & ex intimo peftore vovemus, ut omnia qu« a nollra liberta'e pendent cogitata, diäa & fa<fla, ita tendant ad noflram aliorumque felicitatem, ^{uc (umraa} Sc «terna

DEO REDDATUR LAUS ET GLORIA.

*) Vid. Eflai Analytique fur les facultes de PArae par Charlei Bonnet,

Cfaap» Xil. $. 149.