solid am

to Deo Duce,

DISSERTATIO

ACADEMICA,

de

VIAad solid am

ERUDITIONEM BREVISSIMA,

quam,

consensu ampliss. facult. philosophie

in regia academia upsaliensi,

PRiESIDE

Vivo Celebev

Mag. PETRO EK.ERMAN,

Eloquent.

PROFESS, Reg. & Ordinario.

publico bonorum examini modeste subm1ttit

SAMUEL

PETRIFILIUS,

Oflro-Gothas,

IN AUDIT. CAROL. MAJ. DiEjOf DECEMBRIS

' anni mdccli,

Horis ante meridiem folitis,

t

Friherrinnan och Ofverßinnan

HÖGVÅLBORNA

FRU CHRISTINA OXENSTIERNA.

C

EDER

NÅD,

A ^{t vara} ningar, anier tacfcfam för hvar rättiinnig verkeligen bevifta lå/om velgiär- en lag

frundad clig, fom ⁱ fielfva ägandet af ^naturen, andras hvilken beftendiga han håller Gunft lå

och

hjelp är nödvendigt och fagnefamt. Det min-

ila tilfålle

giör dcrföre et tackfamt finne upmerk-

femt, at

efterkomma fin ärkenda Ikyldighet. fag

lom af Eder

Nåd åtniutit många yelgjärningar,

kan

kan

ej

utan

at begå et ftcrt brott, vid detta tiifäl-

le5

förtiga den ödmiuka tackfamhet, fom mitt

vördnadsfulla finne

hyfer. Den

-

ej

^ringa

lyckan

at vara i Eder

Nåds

iköte

framburen til dopet, jemte myckenheten af Eder Nåds andra ovärder¬

liga nåde prof, fördubblar min vördnad, hvilken

jag fä fåfängt iöker til fullo vifa, fom det är ^gan-

ika

billigtat den ftadigt betyga. Upofrar för den

ikul, med djupafte vördnad, detta mitt Academi-

fka

prof åt Eder Nåd, med fult hopp, ^at blifva

anfedt af Eder Nåd

med blida ögon, och i

van-

lig Höggunftig åtanka bibehållen. Den höga All-

magten

uppehälle Eder Nåd med beftendig vel-

mågo i långliga tider til des högtförnäma Anför¬

vanters

hugnad och heder, då jag har den äran

at med

djupafte vördnad förblifva

EDER

NÅDS

aldta-oAniukafte tjenare SAMUEL JUR1NGIUS,

Admodum Reverendo ac Praclarijimo

Da Ρ Ε i R O JURINGIO,

Paftori in Quillinge Sc Simonstorp meritiilimo^>

Ρarenti

lndnlgentisfimo-

Veram

^reddere,

fapientiam

^{verum re}

non

^ipfa

modo feliciifimos,quivis homines prasftantiores facile

con-

cedic. Parentes itaque»

dum liberos vident in

ar- tibus ingenuis optaras facere

progresilones, in diesque

in veri cogninone bonique amore

augefcere, lastifia ita perfunduntur»

ut nec cura?, nec

faculratibus parcant uU

hs» quo

feliciter

ad

ipfum almas Sapientia; delubrum

^pe-

netrent. Exemplum

hujus

rei

illuilrius veriusque

pro-

férre haud pofium» quam Tuum, Parens

Indulgentijfi-

me, favorem iingularem» quo me,

ab ipfis incunabulis

amplexus es atque etiamnum

ample£teris, in

promo-

venda mea felicitate. Sienim liberos inter & Parentes il-

lud intercedit vinculum, ut mutuo eoque

fummo feran-

tur in fe amore» ego fane teftor

libentifiimus,

me tam eopiola gratis

documenta abs Te» Parens Svaviffime, ef-

fe expertum, ut

majora

ne

cogitari quidem poilint. Ade-

o enim fuifti liberalis inme alendo & inftituendo, ut

fae-

pe mihi

vifus ils fumtus majores conferre, quamquibus

Tua fufficeret fupellex. Hoc itaque meum

fpecimen Aca-

demicum Tibi, Parens Cariilime, devota

offero

mente, quod tenerrimae pietatis

teiTeram qualemcumque eiTe fo-

lita, quoefo,

benignitate permittasTropifium NumenTe,

Parens Optime, qui

jam diu gravi laborafti morbo, ele-

rnentiflime ea donet valetudine,qua,per

multos adhuc

an-

nos, felix vivas inEcclefrde

emoiumentum,& noflrum

o*

mnium folatium ^ae gaudium

exoptatiflimum! Quac vota

nuncuparenon

prius,

quam

vivere,defiftam,permanfurus

Ρarentis

lndulgentisfmi

Ftlius obedientisßmus SAMUEL JURINGIUS.

ff. I.

Ocictati

humane

ex

flore

or-

bis literati dcbitum accederedc

robur & decus , hunc vero

ju-

ftoeorum numero contineri, qui optimas

calleant fcientias, ita in propatulo eft*

ut

nullam admit-

tere videatur dubitationerm Bh

v'enim, pra?terquam

quod innu-

mera funt argumenta,

quibus

demonftrari fölet fcientiarum utilitas,ad veterum

acceda-

mus annales; hi imperiorum iata

fecundisilma literis ad-

fcribere non verentur, illisque

fublatis, incommoda

va-

ria pertimefcenda

eiTe docent. Re£leLipfius: Liter# non

ornamenta folum retfublic#,

fed etjam auxilia funt, &1 Jul-

cra. Tollantur , quid nifi fqualor <gr

tenebra occupant

,

jerox ^quadam, aut^{^} ut v er

ins die

am ^,

ferina vita£

Artes , inquarn ^,

liberales,

prout

vel minus vel magis

funt exeuita?, fic cum

publica?,

tum privatae res

diver-

fam induunt faciem* Mente totam fi peragremus

Eu*

ropam,

deprehenfuri erimus, ubicunqueliterae vigent,

gentes nationesque

florere,

contra non parvas

fentire

acrumnas, ubi lumen

fcientiarum

Yel minus

ijplen-

Ä 3

deat

6 K (o)

^

deat, vel reftinguatur plane* Ne igifur

respubiica col-

labarur, fed in dies nova capiat incremenra, neque or- bi Jiterato defint, qui, a fcientiis utilisfimis

probe

in- ftru$i,faluticommunipromovend# in-ferviant* Cum

verb

conftet permultos quidem literarum

itudiis

operari, at paucos

fapere, multos

cito,

piurimos

vero

ferius & fe-

gnius, eruditionem

obtinere folidam,

mirari

profetto

convenir, unde cauiTa iit arcerfenda. Sed, ut id quod ^res eft, dicamus, culpa omnis in ipfis refidet

difcentibus,

quinec tenent, nee querere

prsegeftiunt bonam ftuden-

di methodum, _{qua cum} bene, tum cito, veras

erudi-

tionis fieri

poflmt

participes* Quam

ob

rem operae pre-

tium duxi, viam ad folidam eruditionem brevisfimam

commonftrare*. Cum vero hxc res tanti fit momenti,

ut meas vires easque imbecilles longe

fuperet, Te, Be-

nevole Le&or, enixe rogo, velis hunc

ingenioli mei

fcetum benigne adfpicere & meliorem in partem

inter-

pretari*

$. π.

Duo

potiflimum

tempora

neceiTe eft adtendamus

* vifuri fontem, ex quo folida

dimanat eruditio* Alte*

rum includunf ipii anni

pueriles, infbrmatoris privat!

du&ui coniecrati, alterum abfolvit a?tas

firmata,

cum adoleicentes ipii fe & fua

ftudia quodammodo moderari poiTunt,

utpote capaces

fcientiarum

, qux

vel publice

docentur , vel in libris pertra£atas inveniuntur*

Nam

fi quis non

iolum nanciicitur informatorem, qui re&a

informandi ratione alios inftruere novit, verum

etjam

adultior fa&us> bonam ftudendi rationem obfervat, non

poteft

non

cognitionem adipifci, flni i 11 Lus obtinendo

fuSeduram. Itaque

folide

ut

fias eruditus, pendet ex

diligenti

SK C o. >

>#

⁷

dfligenti literaruin cultura, quam vel

alius, vel ipfe

^pru-

denter mftituit* Jana ve.ro de ipfa informatione agerc

non eft animus > cum illam enucleandam Tibi fumferint alii» Sapientem autem literarum tra<S:ationem> quam

ado-

leicentes, atate

prove&iore,

debent ipfi iufcipere, in

ib-

lidam erudirionem adquirendam, brevirer

exponerelu-

bet» Non quidem fium nefcius,

elegantisfimam Difier-

tationem, de Vita Academica rite infiituenda> Au&ore

Pereximio D:n Mattnia Mathefio O-Botnienli, heic nu- per efle editam, at,

quod fingula

tangit

ofticia, quibus

OGCupari debet Studiofus, ut exoptato

perfruatur fine?

meum nunc erit oftendere modumr quo

idem

redle

utatur in officio feliciter abfolvendo«. Unde _per viam intelligo regulas generales quas

ftudiofus,

in

fcientii®

perdifcendis, adcurate obfervabit ad

folidam

Cognitio¬

nen! * brevi tempore, adipifcendam*

§, ITU

Ergo ordine ad evol vendam folidae erliditionis no»

tionem progrediemur* Erudire proprie eft, materiam

crudam atque afperam, planam facere, & ita ope in-

ftrumentorum polire, ut bene fttis aptari pofit loci?, Un¬

de metaphorice fignificat, ea removere, qua? mentern noftram reddant inepram ad fcopum, in quem

condi-

ta eft ⁱ obtinendum, & e contrario comparare illum ha- bitum, per quem finem Timm, prompte ac decenter>

adfequatur* Sic eruditus ille dicitur, qui non folum

multa novit, fed etjam fini /bo* in _quem

eftcreatus,

ea, quse novit, adaptare poteft, Quapropter

vocabu-

lis foiidas erudkionis concludirrms fcientiam, qua quis

inftru&us , Dei gloriam^» fuam

aliorumque utiiitatem

promovere valet«»

S.

IV,

s S<

(o)

§< IV.

Via ad emditionem abfolvitur

legendo

^{, mc-}

ditando,

&

diiferendo.

Cum eruditio iit fcienria , adquiri

debet

vel per

propriam ^, vel per alienam experientiam,utpote

funda-

mentum omnis noftrs cognitionis, Jam vero ipii, non

poilumus omnes res experiri, vei ex

nobismetipfis

difcere, cum anguftum vits

humana?

ipatium , &

lan-

gvida mtelle&us noftri vis,

id prohibeat; fequitur

ica·

que , ut aliorum fcripta

de veritatibus unlibus

ac ne- ceiTariis fedulo confulere i» e. Legere debeamiis. Ut

vero , ad ideas rerum, ab aliis per

chara&eres

expres- fas, diftin&e cognofcendas perveniamus, iumma

adten-

tione illis inhsrere oportet, easque ita examinare, ut

veras efle certo fciamus, Ergo

etjam

meditandum.

Et quoniam criterium luminis

noftri in intelleöu, fic

idearum cum aliis communieatio, qu# efficit, ut non modo creicatrei notitia in mente , eoque

diftin<ftior

e-

vadat, ^verum etjam fubnaicatur

aliis occafio, fuam

no- bis

exprimendi fententiam

^, qux

veritatis

nos

convin-

cet, maxime commendanda elt

diftertatio» Hsc

vero

qvamvis multum conducat eruditioni adquirends, ta¬

rnen contendere non audemus eam ftmpliciter efte necejTariam. Si quis itaque urgeat,

iolidam

^{rerum co-}

gnitionem non

requirere necefiario colioquium

cum a-

Iiis inftituendum, haud refragabimur,

dummodo

conce- dat multa facillime difterendo

hauriri

atque

addifci.

Aufcultando etjam bene multa percipi,

nullum eft du-

bium* Sed ^, cum hoc fubfidium non

omnibus fuppe-

tat, quippe , a

doftoribus remoti, iuo

coguntur marte

in

K

) ο

( >δ:

in literis [colendls

verfari,

nos

lianc pr^rogativam, vi-

tx Academicae fere propriam,

minime negleöain, Ted

in via delineata inclufam voluirnus«, 5· v.

Via brcviffima

ad

^folidam'

cruditionem

^{in cer-}

ta &

iapienter adhibita mcthodo legendi, medi*

tandi,

diilercndique eil poiita*

Scilicet eruditio, _qux finis Studiorum

eil proximus,

magis, vel minus adquiritur, prout

media re&e vel

fecus difponuntur;

hinc

eruditio folidior citius

hauritur»

fi erudiendi mediis antea memoratis jufte & legitime

uti norint«. Non vero omnis methodus aeque conducit

ad eruditionem, ergo eligenda inter plures, quae

fini

maxime convenit» & haec via breviffimanobis dicitur«, Si quis inilat,

nullam

certam

methodum ftudendi,

tan·

quam optimarn, conftitui

poile,

fed ex

cujusque

inge-

nio, fbrtunis, diligentia, & id genus aliis repetendum

eile, ut folida eruditio brevi adquiratur temporeJ nos quidem non negamus exftitiiTe, qui,

fingulari quodam

fato, ad res magnas deilinati fuere, quique mature

fa-

tis admirandos in literis progreilus

fecerunt. Sufpe&a

tarnen habetur ejusmodi cognitio, fine ulio

labore,

vei

certa methodo adquifita ^> cum

ejusmodi

praecocia inge-

fnia rarius ad maturam frugem perveniant*

Nec

opes folas quemquam ad eruditionis culmen

vel

^{unquam e-}

vexiiTe vel evehere, reperire licet* Denique nec dili¬

gentia fufficit maturse ac folidse eruditioni

adfequendas,

cum experientia oiiendat* diligentiffimos plerosque per iludia magis confundi dc deficere, quam

proficere*

Sunt itaque certae

regula?, humane

natura:

maxime

^con-

B fen-

ΙΟ

&)

Ο

C

fentanea?* quas

ftudiofus obfervabit,

per

brevius

cempus

qui eruditus

evadere

cupit*. Quare

has ipfas jam

delme-

are conabor*

SECTIO I.

Oe Legendo.

§· i.

Id _luptas a quovis maxime

_eum

_trahit,, eftdifcendum,

_atque

_ipie aptifljmui eft. ad quod vo-

Experimur enim eam efte human# natur# mdo-

lem* ut ne feliciffimum quidem ingenium ömma addif-

cere poffit, vel certe non #que bene omnes capiar fci-

entias, fed _{una, pr#} aliis, exeellat^ optimosque faciat progreftus* Maxime itaque eft neceiTarium, ut quisque

in ^{ea re} operam fuam collocet, ad quam natura ftimu-

lum indidit* Hinc quivis mortalium> quamtumvis ftu- pido

fuerit

ingenio, tant# icienti# capax eft, quanta fufficiat officio cuidam rite fungendoi Omnes vero ii

ad unum inclinarent, plurima munia reipublic# ^a nemi-

ne adminiftrarentur, unde conftat, quanta teneamur ob- ligatione ad certuin vit# genus* idque ^natur# noftr#

maxime conveniens, deligendtrm, Optime

itaque

&

iibi & aliis is confulit, qui mature fuam

explorat

natu¬

ra ~n, eamque in ftudiis tra&andis fequitur,

fic

enim

cito trile evadir membrum reipublic#, Qvum vero hoc

a tnultis negligarur, mirum non eft, quod pauci fint

folide eruditi, plutes autem non niii, aetate maxime

prove&a, officio

rite praeefTe fciant. Etenim nulluni

certum fiaem iibi habent propoiitum* ^nec

ad

eas in-

primis

artes animum adplicant, ad quas natura

dotes

K ) ο (

η

^II ipfis

indulfit, Ted omnia ftudia

mente

vagabunda

per- volvunt, iicque ^non eos fecerunt

progrefius, quibus &

Tibi & aliis prodefient. Ex hifce

jam videre 1

^cet,

quemlibet

^fuam

fequi debere

naturam

in iis addifcendis,

quas fua aliorumque

promovebunt commoda. Etil

ve-

ro neceifitas vitas generis eft permagna, certum tarnen tempusj in ^quo

hoc

eligi

debeat, difficillimum eft

con- ftituere. Multiexiftimant utihftimum fore, fi _parentes liberos» in ipfa ftatini infantia^, certas vitas rationi ineun-

das adfignarent. Dicunt tempus, hoc modo, ^non

fru-

ftra confumi, fed ^ea, in setatis fiore edo&os ^* quse ad fcopum direkte tendunt^> omnium aptiifimos

evadere of¬

ficio obeundo. Cum veroftatim, in primis annis, ani-

mi indoles ^{ac natura} non ita cernatur _, ut tuto fcia-

mus _, ad quod voluptas inprimis trahat, horum

fen-

tentia adprobari nequir. Re&ius itaque ftatuimus vi¬

ta? genus efTe eligendum in aetate

juvenili,

in qua

ipfi

indolern noftram expifcari poftiimus» Licet enim in¬

tervallum astatis efiuxerit, in _quo multum

proficere

po- tuimus, in iis, _quae ad

finem

pertinent; attamen

fi-

ne fruftu eile nequit, cum ftudia omnibus, in quocun- que ftatu fpecftatis, protutura ^, fub illo tempore fint

tra&anda. Si vero qvis exiftimaret* quemvis oportere

in omnia incumbere, nulla certas vitas habira ratione, quo aptus evadat ad quaseunque

officia

olim fufcipien*

da _{, error} illius inde patet , quod vitas

brevitas,

& an-

gufti inteiledius noftri limites optime funt

peripe<ftn

Tempeftive itaque certum vitas genus

eft

deiigendum, &

quo citius hoc fit, eo folidiorem _quis adquirit notitiam, utiliusque in republica exiftit

membrum* Unde ftudio-

fus hanc, ante omnia,regu!am obfervabit,ne,tempore,&

fibi & reipublicas maxime defit. Β %

II.

SS K

(

o

) >*

§. Η.

Hiftoria &

lingvae

a

quovis literarum cultore

funt

addiiccnda^

Hiftoriam in genere

dicimus

eertam

narrationem

eorum _, qu« in

mundo vel exiftuntj vel exftiterunt*

Hane omnibus non modo ornamento > verum

maximo

elfe ufui,

fatis

fuperque patet*

Nam docet

nos

pru-

denfem agerevitam, cum

indicat,

tum qu«

impediant,

tum qux humanam prornoveant

felicitatem* Eiucet* et¬

jam in hiftoria

admiranda Dei Providentia, quam, in-

de oprime

hauftam,

non

pofiumusnon devenerari* Μ

non ftatuimos omnem omnibus «que efie

neceiTariam

hiftoriam* Quivis enim

videt hiftoriam Ecclefiafticam

& Biblicam inprimis

legendam eiTe

^a

Studiofo Theolo-

giae, ita tarnen > ne

omnino fit peregrinus in Politica*

Hiftoriam literarlam a quovis

literaro efie addiicendam

merito contendimus# fi-germanum

ordinis fui membrum

haberi velit* De cognirione lingvarum

ita calculos fub-

ducot Quot gentes, tot

etjam fere funt lingv«* Non

itaque

contendimus

omnes

lingvas efie addifcendas3

cum vires humanas hoc onus vix fuftinerent, hicque

la-

bor minorem adferret utilitatem. Lingvas vero

jam

tem-

t - poris

ufitatiifimas,

& quae

inter literatos vigent, funt

präster vernaculam

Latina, Grasca, Hebraea, Germani¬

ca, Gallica & Anglicana* Natur«

convenientiflimum

eft, ut quis prius calleat

lingvam patriam,quam addi-

icat

peregrinasjunde etjam nobis incumbit omni ftudio

excolere lingvam Svecanam. Huic

Latina proxima eft,

quae literatum optime

decet,

cum

plurim« fcientias, eae-

que utiliifimae#

nobis

^cum,

hoc fido veluti interprete, com®

muni»

£< ) o C

>*

rnunicentur, Graeca & Hsbnea rerum facrarum mini-

ilrum inprimis

juvant

oraantque.

Idena de Anglicana

di&um efto, Germanica cuivis & Gallica plerisque

erit

familiaris, _{per totiim} enim

orbem florenr,:

&

locis,

non paucis, eundem

ufum praeßant*

quem

lingva vernacula*

Lingvam Latinam aiii nimium

dilaudant,

urgentes aeque

eam debere eiTe familiärem cuivis, ^ac vernaculam, ne-

minemque

eiTe

eruditum,

qui kuius peritia fit deßitu*

tus7 alii prorfns contemnunt, cum

dicunt

^eam

omnino

eiTe rejiciendam* vel a paucis tantummodo

addifcendam,

cum in illa dimidium confumatur setatis, Ab _{utraque Su¬}

tern parte valde erratur, Lingva

enim haec

merito

dicitur

fons plurimarum fcientiarum

utilium

ac

neceßariarum,

quamvis negari ^non

pofilt multas, jam noftra aliisque

lingvis inveniri elaboratas, Quantum

etjam

ornet

lite-

ratum _, nemo non videt! Quomodo enim commercia

fine hac commode inter eruditös diverfarum nationum vigerent Immo, huic aeque,

acJVecanae noftra lingvas,

maxima ineft elegantia, qua animi

hominum flc&un-

tur, impelluntur*

§. IIL

Scxentiam naturalem öc oeconomiam

patriae,

nemo literatorum

prorfus ignorare debet,

Civem, in quocunque fiatu

fuerit, maxime obli-

gari ad promovendam falutem

reipublicse, adeoque

oe¬

conomiam , nemo negaverit. Illa enim eft fcientia u- tendi & applicandi ^res, in

tribus

naturs regnis occurren»

tes , ad noßram utilitatem, Cum ^vero ©mnia in ho¬

minum ufum fint creata _, & ea etjam fufficiant ad vi-

tam noßram felicemac fvavem reddendam, fx modo ar-

B 3 te

14 K C ^o )

te ac induftriä humana _comparetur copiarerum utilium>

quas narura fua

fponre

non

profert»

urique homines

de-

bent naturam diligenrius perfcrutari, dete&amque in u- fus converrere* Quo feliciores progreiTus quaevis focie-

tas _, hac in re, facit, eo feliciorem habebit ftatum«. Et

ut publica falus ex fingulorurn

felicitate

pendet, ita fin- guli

etjam,-mediis

pnefcriptis, ad illam

obtinendam, uti

debent. Res vero in mundo occurrentes, priusadvita?

quotidianse

ufum

convertere nequimus, quam

illarum

adfe&iones, naturam ac ufum rite cognofcimus* Hi·

ftoria auiem naturalis defcribit _corpora, in regnis natu-

ra? obvia> eorumque operationes &

effe&us

recenfet ,

Ph)*iica communem corporum naturam inveftigat Sc ex- primit, Sc

Ghemia

experimenra inftitu.it rerumqtJe natu·

ralium principia indagat, ufumque oftendit, Hae ^autem

tres; difciplina? conftituunt fcientiam naturalem, quam

quilibet profirebitur neceftarium habere

nexum cum ce-

conomia; immo fulcriun illius efte, adeoque

ab

^omni·

bus addifcendam, qui in illa quidquam valere cupiunt«.

An oeconomia ^a quovis fit

traÄanda,

quseftio eft maxi-

me vexata. Urgent haud pauci fruftra oeconomiam

a quovis

difci,

^cum certa

vita?

genera ita

fint

compara- ta, ut nullum ^tempus relinqvant aliis negotiis

fimul

tra&andis, fi rite fuerint obeunda, Dicunt porro fa-

luti reipublica?

fufficere

^, fi certai perfonas

fe dederint

huic ftuciio, cum per fuam induftriam ^ac notitiam ma¬

gis ^f quam

minus periti, confulant publico, Quod

ad prius

adtinet, refpondemus,

omnia

"qy*

cum

fuis παζίςγοις oprime poile confiftere* Nullum enim offici¬

um ira nos poteft occnpare ^, quin animus

fit relaxan-

dus, ut

perfiftere poffimus, Si

itaque

quccftio fit,

num

alia-

JK C o )

>s

aliarum fcientiarum fiudiofus tempus

habeat ceconomi-

am dncendi, nullum dubium eil, quin, ii velit ^, oeca~

fionem aliquando inveniat» Quceritur vero* an^ in of¬

ficio conftitutus, habeat anfam adplicandi iuam fcien-

tiam, tunc oftendit experientia* eam nemini efie de»

negatam, quin potius cuivis ron raro

fefe offerre*.

Ad poiterius argumentum refpondemus,

faciem

^ceco»

nomicam hetiorem induere fiorem, ii omnes fe invi-

cem juvant, inque ea emendanda, conjun&is laborant

viribus» Qui hiiloriam naturalem minoris aeilimanr, objiciunt eam tantum enumerare nomina & adfeétio-

nes rerum, nullum vero uium illarum oilendere, ideo- que nec opene pretium eife> ut addifcatur: quis vero horum ignorantiam non cernat & rideatf Addunt

nonnulli Chemiam non "a quovis poife

addifcii

cum pauci neceiTaria habeant inilrumenta, quae requirun-

tur &. magnis emuntur pecuniis» Huic vero

malo

mederi poteil bene inftiruta respubiica» Nec defunt, qui putant bonam oeconomiam in eo prascipue con»

fiilere, ut ager, modo jam omnibus cognito,. bene cola-

tur, quod fieri poteil a quovis ^, fme peritia fcientice

naturalis», Ar, ad fequentia velim adtendas» Verum quidecn cfr, immo venifimum, fruftra nomina quo- rundam florum^- lapidum &cinculcari, eorum ufum at- que adplicationem ad ufum communcm fi ignoras

vel negligis» Optimum ergo eilet, fi omnes illos fio-

res cognofcere atque adplicare iluderent> qui pra?ci-

puos ac maxi^me neceflarios prseilant ufus in vita ^no-

ftracommuni,

& ii quivis, praeter generalem notitiam

de agri pratique cultura, obfervaret experimenta in lu·

eem

prodeuntia,

ut &

ipfe idem faceret, adqueidalios

fimui

£ ) o

C Jg

fimul incitaret. Hoc enim omties, immo facerdos qui- vis, fummo cum

fru&u

prseilare

porefu Qui

vero ma¬

jori voluptate horum

iludiorum trahuntur, majora

ct»

jam efficient, & quidem fumma cum

utiütare, Inter

fcientiasj omnibus neceilarias* Theologiam fan£liorera ponimus» cum

difciplinis

eo

inprimis facientibus

, hinc eam ira in |erudito

fupponimus,

ut

fupervacaneum

lic illam opcrofius

comrnendare, Prseterea obfcrvan-

dum, quod iludiofus

aliqualem notitiam omnium dif·

ciplinarum

debeat adquircre, videlicet

^earum>

fine qui-

bus, in artibus, _propofito ^ac

fini iliius, dire&e infervi-

entibus, cum fru&u proficere non

poteil. Omnes,

te¬

ile jCicerone, artes

habent

commune

quoddam inter je

vinculum, <&

quafi cognatione quadam interJe contmentur^

§. IV.

Multum intercft, ut

ordine procedat Studi-

ofus.

Per ordinem intelligimus naturalem ^, ac

prudentem

difpofitionem, quam

iludiofus, ratione temporis, in li¬

teris addifcendis obfervabit. Unde ea, quae memoria capi, illique

infigi debent, prajmittenda illis,

quas

in-

telle&um ac Judicium

inprimis

requirant,

5c faciliora

prius, quam

difficiliora, tra&anda. Ut icaque

verum,

immo veriffimum eil,

quod

in

pueritia ienfatio, ima-

ginatio ac memoria, vim fuam quam

maxime prodant,

maturior vero setas judicio ac

intelle&u polleat fortiori,

fic ftudia, prout facultates has requirant,

funt incui-

canda. Hiiloriam itaque & lingvas, cum

fint

res me¬

moria, primum efie

addifcendas,

nemo non

videt. O-

mnes vero fcientias vel difciplina?

reales,

astate prove- éliori

3K (ο)

»

¹⁷

éfiori, debita tra&andae funt induftria* Ex

his

autem

quzedam funt

inferiores

,

& principia reliquis fuppedi-

tant, ergo, iis diiciplinis inftru&i, ad principes

illas

pe-

deni promoveamus,

Undeconftat,

tum

demum ftudi-

um principale fumroa

inculcandum induftria,

cum an-

tea eas arres quis delibavit, quas huic

rede & feiiciter

intelligendo inferviunt, Qvantum damnum

adferat ftu-

diofo _, Γι hane negligat regulam,

docetproh! dolor

ex- perientia»

Etenim plurimi,

ex

Scholis Gymnafiisque

ad Academiam accedunt, adeo peregrini

in lingvis &

hiftoria, in quac ibi praseipue ineumbere

debuerant,

ut

cogantur, veluti praepoitere, multum

temporis confu-

mere in iis rite addifeendis. Nam Γι in Schölls & Gy-

mnafiis artes humaniores confe&arentur omni ftudio, bonaque

methodo

innicerentur, quantum

in iis profictr

rent, quamque

bene

Tibi

confulerent, dici vix poteft*

$. V.

Non nifi unum uno tempore

legendum, id-

que

crebroj

ncc ante

dimittendumj

quam

ioli-.

de fit pereeptum»

Plerosque plurima eaque

diverfa tra&are ftudia,

cu.

pientes fimui iapere in

omnibus

& uno

qnidem

momen-

to, novimus. Eam vero Literarum tra£lationem magis confundere, quam inftruere

fana di&itat

ratio,

triftis-

que confirmat experientia»

Utiliflimum

itaque

eft,

ut

certum tempus uni feientiae impendatur

addifeendse,

&

ft illius tsedeat ftudiofum, id addat, quod ^nexum habe-

at cum ftudio priori, & cui

tra&ando

certas

adftgnet

horas» Nam ita natura fumus comparaJ, ut, cum

plu-

C ra

18

&

) o

C &

ra obje&a

nobis

fimul occurrunt,

vel nullam

vei con~

fufam illorum nobis formemus ideam. Caveat itaque fludiofus, ne mens multis iisque

diverffimis

difcipiinis

ilmul occupetur. Sic in

legendo

non minimum

eil

Vi¬

tium, quod propofitum prius

dimiftatur,

quam optime

iit exhauftum ac mrelle&um. Perpauci quidem funr, qui ilatimrem percipiunt, cum eara

femel audiunt vei

legunr, plurimi vero in re

probe intelligenda,

crebra

indigent repetitionen

Curforia

itaque

hseciludiorum

^tra-

öatio,angue pejus eil fugienda, cum plus

damni,

quam utilitatis adferat. Lente itaque fcftines: qnippe non

tnulta, fed multumy ut cum Plinio loquar,

eß legen

dum.

Quod etiam Jeneca confirmat»

dicendo: certis wgeniis

immorari& innatriri

oportetȧ vells aliquid trahere, quod in

mimo ßdeliter

fedeat'

Nusquam

eß, qui ubique eß.

5* VI.

Modice

etjam legendum,

Etenim extra omnem dubitationis aleam eil pofi-

fum, quod homo

ianitati

^tarn

corporis,

quam

mentis

confulere debeat, unde perpetuo labore

fe

non oneret,

fed requiem quarrat

debitam.

Qui

libro femper inhae-

ret, chartisque ira impallefcit*

nullum

ut tempus

ani-

mum reficiendi fibi relinquat, in

morbos plerumque in-

cidit, fuamque vitam vel

abrumpit, vcl miferrimam

reddit« In hoc omnino peccant nonnulli, qui,

nobles

ac dies, laboribus fefe frangunt, ut,

quemadmodum

fperant, cito eruditionem

adquirant;

quo tarnen

fa&o,

valetudinem dirperdunt, unde nimiam

iuam diligenti-

am fero doleant, atque accufent

necefTe eil. Quid

^ve¬

ro in literis hi lucrabuntur? Si recreationem fibi in- dulge-

K

) 0C

>δ

¹⁹ dulgerent, plus fane

profkerent,

^{cum eam}

indolem

^a-

nimi ncftri experiamur, ut

requieicendo reddamur ala-

criores, ad fun&iones nuilras obeundas, Quivis itaque

fic vivat, ut certum tempus iludiis, certum otio tribu-

at, quo & corpori &

animo optime coniulatur. Cum

itaque dies

naturalis horis conftet

quatuor

& viginti,

sequiifimum

videtur, horas tribuere c£to fiudiis, oéto

fomno, o£to etiam otio, ^ut ani-mus reereetur-

0£to

horas etiam eile fufficientes quovis die, ad animum re- ficiendum, experto non poteft

efle

dubium. Si quis

di-

ceret, melius eile, per certos totos dies, Iiteras

träna¬

re, & _{per certos} totos fe

reficere,

ac quietem habere,

is fane mentis indolem non rite videtur

expendiife* Id

enim in confeilo eft, neminem, fumma adtentione,&

coniequenter fummo cum

frudu,

^per totum

diem ad

fludia incumbere

poffe,

quo minus

tardiorem

inveniat

animum, unde fit, ut parum proficiat. Si quis

etjam

urgeret plures horas debere adfignari literarum fiudiis,

quam odto, fciat

praefcriptas

omnino

fufficere ad

tan-

tam cognitionem hauriendam, quanta? animus fit fernel

capax, nosque cico

proficere

infiudiis,

modo fequentem

obfervemus regulam, Interim Leges non ieribimus,

fed confilia damus, cujusvis indoli & rebus circumftan-

tibus adcommodanda.

§, VII.

Diligenter

vero

cft fiudendum.

Multi femper librum intuenrur,

foliaque illius

quam düigenriifime pervolvunt, nihil vero

proficiunf,

quam-

qua-m brevi tempore viderentur

poflTe

fapere*

Non ita¬

que ille merito diligens nuncupatur, qui

omnifcus horis

C _^

legit

K ) Ο C

>*

legit,

nullo

tarnen cum

ufu, fed qui,

certo tempore ^,

omnem adhibet curam & induftriam in iis addifcendxs,

quas

ipfius propofito conducunt maxime. Diligens ira-

que

Mufarum cultor, fumma adtentione utitur in ii-

teris tra&andis, unde, breviori tempore, majores et-

jarn faciec

progreiliones. Plurimi mulros geftiunt evoi-

vere libros, eosque cito percurrere, putantes,

hoc

^mo¬

do, fapientiam

brevi obtineri. Sed

cum

debita adten»

tio, quam

diligentia animam dixeris, abiit,

magno co*

natu nihil agunr. Itaque

ftudiofus,

qui non modo

ju-

ftam fervat ordinis & temporis rationem, fed etjam Ii-

teris fedulo invigilat, horasque

femel literis traftandis

confecratas fervat, ne ullo alio labore, quanrumvis neceffario, ab Ulis diftrahatur, cito ad eruditionem per- vaniet, dummodo fimul norit, cogitafiones fuas ad me- ditandum rite difponere, per quam

probe intelligere

poteft per

crebram le&ionem hauila, Qua de

re non-

nulla monebimus in

SEGTIONE Ii,

Quas agit

De Medita

§. i.

Jt hiftoria & Iinguae crebra Ie$ione, fic & fcientias

j'ufta meditatione optime addifcuntur,

fcilicet in

ferenda

quavis addifcenda, ad principia ita eil ad-

tendendum, ut non

modo5

ut

fcripta exilant»

perlcgantur,

^verum

rite examinentur, num fint

ceru ac

genuina.

Prin-

§<

CO)

Frincipia omnis cognitionis

humanae funt tria. Ex»

perientia> ratio, & revelatio, ^ex

quibus, in difciplinis^

propofitiones vcl

förmantur vel demonftrantur. Expe-

rientia autem eft vel interna, _qua ad res, qua? in ani¬

lin a fiunr, adtendimus, vel externa, qua res extra nos

pofitar obfervantur, Heic vero

cavendum,

ne pro ex»

perientia

habeatur conclufio ab iis>

qua:

fenfimus,

pra?- cipitanrer

elieitaquod

^vitium

fubreptionis

^a

Logicis

vocari fölet. Ad rationem feu demonftrationem refe»

runtur deftnifiones, & axiomata, quibus propofitiones

confirmari poifunt, Quas omnia cum in

difciplinis

ce-

currunt,difpiciendum, an vera

fint,

&

ad

rem

adcorn-

modata» Definitiones verae funt, cum notas adferant, quibus res

indicatur diftin£ta>

ut

ab aliis, in omni

ca·

fu & tempore,

agnofcatur,

Axiomata autem

funt

^ge¬

nuinaj ubi vei immediate ab experientia ^, vel

ab defi«

nitionibus veris formantur, Pvevelatio eft compiexus

veritatum a Deo, per fcripturam ^, cum genere hurna-

no communicatarum. Hsec principium unicum eft m fan&iori Theologia, unde thefis

quaelibet,

ad

fidem

&

mores fpe<ftans, corroborari

debet,

lh

Propofitionem,

^quirn

ftudioftis videt ccrtiifi-

rnis

fuperftrudlam principiis, ipfe ctjam conabi-

tur demonftrarc.

Non quidem utilitate caret, quin potius

neceffari-

um fepe eft

demonftrationem alienam

perlegere ac per- pendere,cum ^vero fic ^nexus facpe non tam perfpiciatur,

quam potins memorise tantummodo mandetur, utilisfi-

mum fane eft, propfias periclitari vires, in re

demon·

ftranda, Unde fit, ut res, femel intelleåa, non modo

C 3 tena-

«

) o

C >3

tenacius hasreat* fed ita etjam reddatur

diilin&a,

^ut

aiiis posiimus earn proponere,

ficque

in

ufus Cognitio¬

nen! noihram convertere* Hand diffitemur hoc quidem

difficillimum omnium primo efTe ^, ii vero in

adiidua

perfiftimus exercitatione,

admirandos profe&us, brevi

tempore, faciemus, lmrao ne

verbis quidem exprimi

poteil, quantum

expediar· Si quis objiceret magiilrum,

non vero difcentem, hac uti poife méfhodo, in verita-

te eruenda, refpondemus, aeque

utilem eiTe

hane

metho-

dum magiilro &

rudiori, licet

non seque

facilis» Hinc

magiiler poreil demonftranonem

alrius extendere, &

eadem in fubtilioribus veritaribus eruendis uti, rudior

vero in facilioribus virium facit pericuium,

ad

magis-

que ardua progreditur*

Ad folidam crudidonem

adquirendam mul-

tum

deniquc confert, fi btudiofus propoiitioncs cognitas primum impugnare

^>

demde defendere

laborat*

Impugnare eil^,

probare fa I Fam eiTe propoiitionem,

quam alter pro vera

habet* Fmis

vero

hujus impu-

gnationis eil, ut veritas in elariorem

prodeat lucem*

Qui itaque vult impugnare,

debet formare antithefin

^,

adeoque excogitare rationes,

quibus fuam fententiam

quodammodo

probare poilit» Cum propoiitiones ifa in-

ter fe conferuntur, veritasfacillime eruitur

&confirma-

tur* Ne ^vero in noxium Scepficifinum

incidamus*

pro¬

poiitionem veram contra

oppofmones formatas defen¬

dere debemus. Defendere efl, oppofitam propofitionem

refutare vel falfam eile demonilrare, Itaque rem rite

defenfu-

& ) ο C >s

defenfurus oftendet propofitionem oppofitam, vel non contradicere pofit^ ^, vel rationes adlaras, non effe Ve¬

ras, vel denique hane adveriarii fententiam non

fequi

ex illis addu&is argumentis. Veritas hinc non modo

vera & firma _{manet, verum} firmior, ^cum oppofttum

falfum efte, firmiifimis probatur rationibus* Heic Ju¬

dicium fåne optime exercetur, & is ^, qui huic utili me-

* thodo adfvefeit, folidam fibi cifo adquirit rei notitiam, qiiia indolem illius intime perfcrutatur, ^& evidentifli-

:ma, quibus fufFulcitur* principia fibi reddit famiJiaris-

fima« Haud _negamus fieri ^, utquis propofitionem qui- dem impugnare poifit, non vero ftatim defendere, cum difficiliares faepe occurrantr nodi, quam ut

folvantur

^a

minus perito* Utiliifimum _itaque eft, ut difterat cum aliis , qui bas tricas difficiliores melius perfpiciunt, a-

»feoque folvere norunt^ Quam ob rem jam progredi«

* murad

SECTIONEM III,

De Diff

$. i.

Studions

_tione>

_cliilerat. cum iis, qui folidiori gaudent erudi-

Eft aurem diflerere, fermonem inftituere cum ali-

quo de re aliqua» Fix boc aperimr cuivis occafio, non folum fuas Heas cum alrero commnnicandi, verum et-

jam explorandi, utrum allorum placiris conveniant, nec

v ne„ Quantum lingva exerceartir in difterendo, multi

jam

dudum Tunt expertis Judicium

ctjam

acui, per fe patet

I

K )

ο (

8

patet, cum

ibi

res , earumque rationes

in

promptu es- fe debeant* Piura ecjam hac via cicius addiici poilunt,

quam per longam meditationen* librorumque

leÄionem.

Quod confirmat Hieronymus, dicens : Habet nefcio

quid

latentis viva vox , & afficit plenius. Huic

alTenti-

tur Scaliger* Vox magis afficit,

leciio

^vero muta

cfl,

<£r

dat

langvorem

pertinacius

continuata. Non

quidem

fme fru-

£tu cum aequaübus differitur, quatenus lingva exercetur,

& intelieilus acuitur, ^cum vero dubia, nobis obvia>

non folide posfint enodari, vei veritas

firmlsiimis

fuis proponi argumentis, haud immerito

ivademus,

ut itu-

diofus cum folide eruditis diiTerar. Differendo enim illa fapientias myfteria cognoicef,

qusealioquin

vix tuerit

adfecutus. Facilius enim memoria ha?renr, _qua? auditu accipiuntur, quam qua? multa

le&ionis

^cura adquirun-

tur* Cum vero non liceat cuivis femper ad Academi-

am cum probe

do&is

verfari, per

hteras

fententiam

fuara cum illis, de rebus neceflTariis, communieet* Im*

mo non fru&um modo> fed honorem erjam fingularem adfert conver&tio & fermones cum eruditis.

5· ii.

Studiofus, de rebus utilihus, & neceffariis,

nee non

difficilioribus,

fermonem

habcat,

Omnem noftrum fermonem ad urilitacem 8c perfe-

&ionem effe iniliruendum, fanus quisque fatebitur*

Omnes itaque res vanse, non dicam mal«, qua?

nullum

prseftantufam, e fermonibus noftris eo magis

funt

^pro-

fcribendae# cum tempus in illis non

modo

iine

frudfcu

confumatur , fed. boni etjam mores corrumpantur* Er¬

go de rebus utiiibus femper loquendum, immoprimum

de

K ) ο C

de iis, _quaruin nofitia omnino eil neceiTaria» Qjuaedam

xiobis funt magis obfcura & difficiliar, ergo de xis con- fulamus viros dodios* Colloquium vero noilrum ^oecu»

pabitnr vel in proponendo rem aliquam, quam non in-

telligimusp vel in adferendo rem, jam ex parte intel-

ledlam> ut ulrerins nobis patefcar* De hifce ambahus itaque eil diflerendum, quo veritas exploretur, & fir¬

ma certaque maneat* Unde ea non incommode no- tantnr, qua: obfcuriora nobis occurrant, difquifitionx doäiorum, fi res & ufus tulerit,

fubjicienda*

§·

Studiofus _{ea, qua}

poteft, brevitate

ac per-

fpicuitace, ^icntentiam _{cxprimat fuam,}

Vitium potius eile, quam virtutem per mültas am-

bages rem proponere, extra omnera pofitum eil con-

troverfiam· Si enim res verbofius alteri proponitur*

multa, qua: ad eam non pertinent,

adferuntur,

id ef- fedlura, ut minus intelligatur* Seimo diffufus eo no¬

mine eil etjam vituperandus, quod tempus terato nui-

lumque vel nobis, vel aliis importet frudlum* ^{Ut ve¬}

ro maxime expedit brevis eife, fic etjam non minor eft:

virtus clare & perfpicue

loqui.

Verba enim facimus,

ut alii nos intelligant, fi jam obfcuriores fumus, ^contra

finem utique agimus. Hinc fiudiofus _rem, de _qua lo- quitur, definiet, ne in meram incidat

Logomaehiam.'

Si vero brevitati & perfpicuitati diligenter iludef, cer- to fciat fe mnltum

proficere,

& cito folidam obtinerc poiTe eruditionem.

D §♦ IV;