GESTjTPAULI
BEROEN A
ACT. XVII: ίο-15.
Ven. Ampi. Fac. Ρbil. Ups*
Praefide,
Mab.JOH. flodero,
Gr. Litt. PROF. Reg. & Ord.
Explicabit
Jonas Berggren.
Smolandus.
In Audit. Guil. Maj. d. 9 Dec. 1730.
U ρ
fal iae
,Apud Joh,
Edman, Dire£t. & Reg. Acad. Typogr,
• In
Sacram Regiam Majestatem
μ λ g ν je
fide! viro
generosissimo
s
nobilissimo
domino
LAURENTIO PETRO
SÖDERHjELM
REGIS REGNIQUE COLLEGII METALLICI
CONSILIARIO
mecenat! summo
SACRUM.
In
-
,·
Philofophia Magiftris Praeclariifimis
Vitis admodum Reverendis
Dno JOHANNI ALMQVIST
In
Reg. Gymnaf. Vifingenfi Theolog.
Lectori meritis- ümoj Pastori nec non Praspoiito Eccleiiae,quse
Deo in
Vifingsé colligitur vigilantiflimo
Promotori
Optirno,
Dno JOHANNI HELIN
Pastori Eccleiiae Grenneniis DignifTimo, Ejusque Civi¬
tatis Scholas Inspectori adcuratiilimo, Fautori Propeniiilimo.
Dno JONAS BERGGREN
Comminiitro Grennenfium Digniilimo, Parenti Indul-
gentiilimo
Evergetis Faventifßmis
!Αεχε&3 Εύχεται οίξιστοι, φιλοφςονωσ τ&το το
δωςον,
μοίλαμεν εντελή, σαφεστατον §ε τεκμΥΐξίον εσόμενον Ttjs ΐ7ΐξοε TOC
υμων ovoματα* ευσεβέστατα
διακείμενης havolas
,μα, ' Jonas Berggren.S. ζ.
Quum
ingreflus,Paulus ,
prima poiiiiiTetStimmi juiTu Numinis,
fundamenta Eccleiia-Macedoniani
' rumj quse in principibus regionis illius urbibus, Phibppis et TheiTalonica, aliquamdiu poft laetifiime flo-
ruerunt, maievolorum quorundam Judäicae gentis homi-
num infe&ationibus laceilitus ex infeilo loco cedere co-
aébus eft, eorumque, qui bene ipii cupierunt, praeiidio
munitus Beredarn venit. Quo quidem nomine duae ce¬
lebres urbes in antiquis monumentis memorantur, qua-
rum altera in Syria, altera in Macedonia iita fuit. De utraque meminit PLINIUS: primo enim L. IV, c, 10,
Hift. Nar. dicit Macedonise Septentrionalis oppida efTe Aegen^ in quo mos fepeliri Reges, et Beroeam. Et de ejusdera nominis urbe Syriae haec habet. L. V. c. 23.
Hift. Nat. Reliqaa Syria habet Arethußos, Beroeenfes, Ε"
piphaiienfes, ac c. 26. aif, infra Palmyras, urbis Syria:
nobiliifima*, folitudines, eiTe Beroeam et Cbalcidem. Qui-
bus concinunt quae STEPHANUS habet πες) πόλεων:
Bεξοιού, inquit, 7voKte Μακε^ονΐωε ην φεξώνoc κτίτοίί φασίν.
Το iSvikcv Βεξοιωιόε εστ/ν. Et paulo infra: εστί r&j πολιϊ
ΣυξΙωε, η Keyérut H&j Βεξοη, cY
de
εγχωξία Βεξοείωι υ&ι τοiBvtKcv Βεξοευε. Unde paret, diftin&ionis cauiTa incolas
Beroeae Macedonicae di£tos fuiffe Βεξοηιίαε, at Beroeae Sy-
riae cives dici ΒεξοεΜ. Erat autem Beroea Macedonica,
non procul finu Thermaico iita, urbs hautquaquam ince-
lebris , quemadmodum LIVIUS L. XLV. 30. teftatur:
Tertia , inquit, regio, fc. Macedöniae, nobiles urbes
habet\
Edejfam, et Beroeam et ΡeUam.
Α X 6. 2.
ii )
■6 (
§. 2.
In iftam Macedoniae urbem confugit Paulus ,
Thef-
falonica eje£lus. '0/
$ε 'αδελφοί, inquir Lucas A£L XVIL
io, ε£&.rsju\pav τον σιαυλον 'Acy τον
Σΐλαν hs Βεξοιαν. Qui
chriiliäna Sacra amplexi fueranr,
adeoque ar£liiiimo fi-
dei vinculo juncli, eos
Apoflolum
vocareάάελφχς,
resommbus nota eil. ' Fuiffe autem άοελφ8$ illos, qui
Pau-
lum'et Silvanum, Judaeorum ereptos iniidiis,
falvQS
atqueincolumes Theffalonica emiferunc, eosdem illos
Chriilia-
nos, quos Lucas dicit v. 6.
tumultuantes Judaeos in Ja·
fonis domo
deprehénfos ad Magdlratüm abiiraxifle haut
vero viderur abfimile. Forte Luit etjam in illorum nu-
mero jafon, Apoilölorum
hofpes:
namad fidem haut
pronum videtur
effe, adeo illum
ergaPaulura ceteros-
que chriflianos
propenfo animo fuiffe,
utillos fuo
prae-iidio et tutela dignaretur,
ft quidem ab illortfm Sacris
alienus fuiffet. Quod fi ergo ita
iit, accefferit inde ali-
quid roboris
iili fententiee,
quailatuitur,
τοkcwov, quod
JaTon dicitur dediffe tcis πολιτάζχοοις ν. 9, to
fpetfa·
viffe , ut ndes fieret illis, Paulum et Siivanum,
prirno
quoque tempore,
urbe ipforum egreffuroS eli'e
,meque
amplius turbas moturos.Dixeris enim Jafonem
ceteros-que fratres , qui
id futurum effe fatis dederant, datas fi-
dei farisfa&uros, laboraviffe, ut mox urbem
relinque«
rent, ,atque in alia fe loca
reciperent,
§·
Quum vero cura et
fub prasiidio
τωνοςό'ελφων Be-
roeam perveniffent,
irigreffi funt,
morefolito
,Synago-
gam Judaeorum, ut
experirentur,
aniUi fufcipere vel-
lent doflrinarn de Chriilo , priusquam illam
gentibus
offerrent. Neque eos fpes
fruftrata eil. Fuere enim
Eeroeaei ινγενεστεξοι των εν
θεσσαλονίκη. Quae verba inepte
a Sve-
cSfe \ η ( a%
J i \ σάer
a Sveco Metapnrafle
redduntur: the
νοΐοtbe adlade i-
bland them i TbeJJalonica.
Quafi illi, qui heic dicuntur fa»
ciles Paulo concionanti aures
commodaviiTe
,fuiflent
enumero Judaeorum
Theflalonicenfium, generoiiori ani-
moj quam quidern
illi Theflalonicenfes, qui Paulum ur-
be fua expuliflent.
Profe&o heic inrer fe conferuntur
Judad Beroeaei et
Theflalonicenfes
, atquehis illi dicun-
tur fuifle ευγειιέστεξοι. Ευγενής
proprie dicitur, qui lene
natus eft , o μν\τξ'ο§εν, ut
PLUTARCHUS de
puer.educat.
ait, n&} ποοτ^όΒεν ευ γεγονως, cujus
natales nihil vel
apa»
tre, vel a matre habent
vitii: cui opponitur $υσγενή?;9
natus genere aliqua
macula nobilitato. Unde'
ευγενειοοet
ΰυσγενειοο fibi opponuntur,
priori defignante nobilitatem
>poileriori
ignobilitatem generis. Quum vero quos clari
honeflant natales, illis maxime conveniat
generofo efle
animo neque ad fordida et
humilia animum projicere,
fa£lum eil, ut ευγενώς dicatur qui
generofo
etere£lo eil
animo : uti contra άγεννης ufurpatur de
abje£lo, vili
at¬que
humili*
quareetjam άγεννε^ς
etταπέτο) paiiim con-
junguntur.
lila notione ad hunc locurn tranilata, fit
fenfus manifeilüs: Judad Beroeaei animo erant
gehero-
fiori, quam quidem
Theflalonicenfes. Hi enim aequo
ferre animo non potuerunt, ut
Paulus döceret Jefum
efle Mefliam, fed intempeilivo
fuae religionis zelo agi-
tati, adfeitis in focietatem
circumforaneis hominibus,
rebellionis violataeque Caefareae
Majeflatis
reum perege-re Pallium: at Beroeaei
ύε^αντο
rev λογονμετά πάσης
ΠξοΒ-υμίας.
Πξό^υμος dicitur
,qui animo eil alacri^ prom»
to et ere£lo, immo, -qui libenrer
aliquid facit: Hinc
TTρο&υμία animi
praefentia
etalacritas: μετά πάσης πςο^υμι-
ας ποίεtv τι, apud
ΧΕΝΟΡΗΟΝΤΕΜ, omni Audio ali¬
quid facere,
'φιλαν^ξάπως, μετά πάσης πξο%μ!ας
νπο3ε%εσ$οά τινοο,
apud POLYBIUM, humaniter
etfin-
gulari
alacritate fufeipere aliquem. Quae
ςησιςetjam
occur-heic
\ β (
W J O \ g3
occurrit:
fufceperunt verbiim
a Paulo adnuntiatum omni ftudio et alacritate animi, lubenter et cum gaudio, roκαθ-' ημεξοον άνα,κξίνοντεε Sic. Articulus neurrius generis eleganter prsefigi folet, quum adverbiis, το μεταξύ, in-
terea, το ττξόσ&εν, ante bac, tum etjam praepcfitionibus ,
Ut το d7lo T8T8, ex hoc tempore, το εξ οίξχης, initio, at- que heic, το κα& ημεζανj quotidie. Judad quotidie, avé-
κς,ινον ras γξοίφοος. Αναχξίνειν eft diligenter exam.inare et
inquirereq quare etjam faepe ufurpatur de judicibus; qui
in veritarem alicujus rei inquirunt judiciali more, quod
Latinis eil, qußrere, qu&ftionem habere. Hoc fenfu dicit Pilatus Luc. XXIII, 14. εγω ενωταον υμων άνακξίνας έοεν εΰξον, egjo coram
vobis quaeftione habita,
nihil inveni.Unde οονακξΙνεσΒούΐ dicuntur, de quibus quteftio habetur:
Sic dicit Petrus Ach 4. v. 9. h ημείς σήμερον οίναχξΐνόμε&οο,
ii hodie de nobis quaeftio habearur. Sed ifta notio in hunc quidem locum hautquaquam convenit: fed eft
dvccxqlvsiv yςαφάε diligenter exarninare fcripturas et per«
quirere , an Prophetaruns oracula ita explicanda eflent, quemadmodum Paulus ea exponi debere dixiffet. Sed
vero non in eum fenfum funt verba haec accipienda, quafx Judaei primum fufccpiftent verbum ab Apoftolo praedicatum, fi.de ipiis habita, arque inde animum ad-
puliftent ad fcrutandas Scripturas, perquifituri, an vera
eftent, quae Paulus dixiiTér5 proepoftera enim haec di- icendl ratio fuiifet. Sed hoc ordine inceßerunt. Qtium
Paulum concionantem audirent, non praeconceptis opi-
nionibtis occupati fponte obftruxerunt aures, aut illum audire dedignati expulerunt, fed placido et tranquifto
animo exceperunt atque expenderunt fe in aures ipfo-
rum ingerentia verba: et licet jam tum ad credendum propendercnt, cohibuere ramen tantifper plenum adien- fum , donec fcripturas rimati, deprehendiifent in errore fe ha£lenus verfatos fuiße, neque Prophetarum oracula alium
»·)'*(■■»
aiium ipfis prornittere MeiRam, praeter illum, quem Paulus praedicaret. Hoc iignificatum voluit Lucas, quan- dodicit, illos μετά 7τςο&υμίαε
δε£ά<&αι
τον λoyov, noa ver- bum auditum rejecifle-, fed promto et alacri anirho ex-cepiiie: quam mentis alaoritarem prodiderint, τω άνχγ.ζί-
-vév reis Ύξοζ,φάς. Hac via quitm incederent, Ιπϊστευσα*
πολλοί εξ χυτών, fufeeperunt multi eorum fidem. Nfcqus
taitien judtei tantum fidem amplexi iuot, verum etjam
των ελληνίδων ywiαικων των ευχημόνων x&f
άνδζων
8'Λ ohlyot,.graecarum , hoc eil, quae ahus, quam quidem judaicae, gentis erapt, fed pridem tarnen, deferto ethniciRno, ju-
daica facra fufeeperanr, mujierüm et virorum non pau- ci, atque in illorum numero multi ευχήμονες. Α σχήμα, bflbitus, fpecies, deduötum vocabulum, ευσχήμων, deft-
gnat decoYum, fpeciofum, atque ufurpatur et de rebus et de perfonis. Neque perfooae ευσχήμονες dicuntur illaetan¬
tum , quae oris fpecie eultuque corporis confpicuae funt,
verum illae etjam, quas natalium claritas, morum pro- bitas et dignitatis gloria commendat. Hoc feafu dicitur Jofephus , Marc. XV. 43, ευσχήμων Β&λευτή?, banorabiIis Senator, et A£l. ΧΙΠ. 50, funt γυναίκες σεβόμεναι ngj ευσχήμονές, Graecae mulieres honoratioris ordinis , ejusdem loci, ac quae heic norainanrur
ελληνίδες
γυναίκεςευσχήμονές*§· 4·
Quum verö Judael·
ThefTalonicenfes
audivifTent Pall¬ium non a fuo defiftere velie propofito, fed ob qüae fuis Illum finibus expulerant, facris etjam apud Beroeae-
os propagandis operam haut fine
fucceifu impendere,
immani furentes audacia crnclelitatemque anhelantes eo excurrunt. 'iV, inquit Lucas v. 13, εγιωσοίν ot άπδ της
Θεσσαλονίκης
'Js$a7oi
κ. r. λ. Confvevere Graeci Scripto-res uti praepoiitione mso cum
fequente cafu, ad expri-
B men-
il )
10(
mendum adjedtivum: ot
από
της ντοας,Tunt Stoici,
ot από 78 πεξΐπάτ8,Peripatetici,
otαπό
τωνλόγων, lkerati.
Sic etjam in hoc loco
dicit Lucas eadem forma,
otαπό
της Θεσσαλονίκης, pro οι Θεσσαλονικείς,
TheiTalonicenfes
Judaei venerunt Beroeam, σαλευοντες rov
οχλον. Σάλος,
Latinis Salum defignat maris oram ,
in
qua nävesilant
ad ancoras, immo etjam agirationem ,
ejus
nempequi
navigat, quamque
tempeilates efficiunr. Friori fenfu di¬
cit JULIUS C.ESAR de
beilo Afr.
c.62
:öneraria
näves longius a portu infaloftabant. Et lenfu poiteriori dicit
idem Hiiloricus, de hello Civ. L. III. c. 28. Tirones
miiltitudine tiavium pertevriti et
falo naufeaque
confecli.
Ubi falum et naufea per εν
<ha JWv didtum videtur,
pro falum
naufeam efficiens, quomodo etjam LUCIA«
NUS , in Hermotimo, conjungit ro ναυτιαν et
καξηβα·
ξεΊν
υπό
τ8 σαλ8.Inde dedudtum verburn σαλεύω pro«
prie
eife
videturftare in falo,
etflu&nare. Quo fenfu
SYNESiUS, apud
BUD/EUM dicit:
ηναΐις
εσαλευεν επαγκυξας μιας. Hinc
transfertur ad quaslibet alias
resinilabiles er iludtuanres. Sic apud HERODIANUM
Luc.
II. c. 8. Μξχη σαλευασα Hey
παξοό μηόεν)
πωβεβαίως εόξυ-
μένη, elf imperium
fludtuans
nequeapud qüemquam
cer-ta fede. refidens. Et in hello Parthico, ut HERODIA«
ΝUS alio loco dicit. L. V. C. I. εσάλευε πασα 'ξωμαίων άξχη, 'flucluav.it
Romanum imperium. Sed
etadlive
ufurpatur, projaBo, agito,
concito\ unde apud ISOCRA-
TEM. Övat, de pace, πολιτεία
σαλευΒε7σα} eh: politia qiiaf-
fara. Neque hk verbi hujus
ufus Sacris Scriptoribus
infrequens eil: Lucas
Act.
IV. 31.dicit: εσαλευΒη
cτό¬
πος, concusfiis fuit ille locus, et Adt.
XVI.
26.ω'ςε
σαλευΒηνχι , τοί Βεμελια, ut fundumenta concuterentur.
Sic etjam in noilro hoc loco: Judasi
TheiTalonicenfes
εσαλευον råe 0χλ8ς commoverunt , concitaverunt
mulri-
mdiaem, adeo ut nihil ferme
aliud fignificetur, niii
quod
© )
11( €i>
quod Lucas dicit v. 5 hujus eap.
?%λoTttifoou/Tts iSogti*
βχν την 7toktv*
§· 5-
Hoc exciraro tumultu, faluti Apoftoli metuentes chriftiani εζοοπεςειλοον ocvrcv
ποξευ&ην&ί
οοε im τηνSccAmt-
(rccv. Quas verba BEZA aliique Latini interpretes
red-
dunt: gmijerunt Paulum ut iret quafi ad mare. Dicunt
enim ad mare reapfe eum non veniiTe, aut maritimo
itinere Athenas profedlum eife, fed fimulaviiTe
fe,
confcenfa navi, ex iftis egredi velle regionibus , ut hac difperfa fama,
Judaei ab illo perfequendo abfifterent.
Sed vero ut huic fubfcribamus fententite, induci haut
facile poffumus: vix enim probabile
videtur
eum,Ii
terreftri itinere complures emenfus fuiiTet regiones, quae Macedoniam et Athenas interjacent, nusquam fubftitiife
et Evangelium docuiiTe. BEZA quid'em
videtur fibi in-
veniiTe rationem cur tantifper, in itinere Athenas ver- fus conftitutus, fe a docendoabftinuerit, in additamento, quod in ejus
vetufto codice
comparereait. Scilicet, poft
verba: εωε οοΒηνοον^ haec infena legir: τταξηλΒεν
$ε
τηνΘίσσαλ/αν, εκωλυ^η yag iis οουτύε κηξυζα,ί τον Åoyov, i. e.
pr&teriernt Ίheff
ah
am ,quod probiberetiir Ulis,
nempe Theflalis, ferrnonem Dei prcedicare, Sed iftam ledtionem genuinavneife, quis adfeverare dixerit? Eft
certe non prorfus nullusconjedtandi locus, fuiifc hanc
notam mar¬ginalem, quae
in
textumdeinde irrepferit, adpofitam
a quoquam,üluftrationis cauffa,
quummirum ipii vifum
eifet, tantum, vice fparium
conficientem Apoftolum,
nus¬quam commoratum
Evangelium docuiife. Sed
utcun«que haec exiflimata erunt,
de veritate additamenti illius
dubitare nobis tantifper liceat, donec ea firmioribus
comprpbetur argumentis. Neque
veroeft,
cur tanto-pere laboremus
de Paulo terreftri itinere Athenas perdu-
cea-
© )
ϊ2,( ©
eendo, quum Lucae ipfius du£lu deftituamur: nihil uti-
que in ejus relatione deprehendimus,
quod intercedar,
quormnus dicamus eum ad maritimam oram dedu£tum fuifte, arque ibi navim confcendifle. Quod enim ad particularn ωε attinet, qua contrariae
fententiae
patronimaxime nituntur> ea fimularionis notionem heic nequa- quam habere videtur: nam iicut illa non raro idem va¬
let ac 7ίξοε vel ζπ)Ί σννεΚη^ΰ^οασιν ωε εμε apud XENOPH.
ωε τάχιστα ηχομεν mV Μ«κεοονίαν, apud ^ESCHINEM3 ita
voculae iftae conjunguntur frequenter , ita ut alterutra il-
larirm redundet. Sic dicit DiODORUS SICULUSj 0 άντβε μετά τ ηε ό'υνάμεωε ττςοϊνγεν, ωε επ) rrjv Κιλιχιαν, Ipfe
tum exercitu Ciciham verfus movit. Et ARRIANUS pro- mifcue ufurpat fenfu eodem επ) et ωε επ); quum enim
dixiftet: TbeJJalos equites remißt επ) θάλασσαν, -addit pau-
lo inferius: Epocillum veroju(ßt eos deducere ωε επ) &ά·
λασσαν, conjr. ide exped. Alex. III. 19. Atque alio loco
idicit: χωτίπλει κατά τον ποταμον ωε επ) θάλασσαν. Ifta:
iloquendi formae per.iimiles funt Lucae huic, πσξενΒηναι
ωε επ) Βάλασσαν^ ' ut non dubitemus, eodem modo et-
jjam hane explicare, atque
dicere
Paulum ad mare ufque<contendifle, ibique navim confceudifte. Prteterea vero ,cxrhoc;ioco confici ,poffe videtur, non Silvanum etTi-
motheurn Athenas
ufque
comitaros fyifle Apoftolum , utnon nullis videtur., inde praecipue indu&is, quod 1 Theff.
111. i. ipfe dicit fe ablegaviffe Timotheum Theflaloni-
cam ad confirmandos chriftianos: non enim ibi dicit fe vel Athenis, vel Corintho , ubi verfabatur, quum iftae
ab illo litterae exararentur, duumviros iftos mififfe Thef- '
falonicam;ιfed indicat tantum illos miiTos a fe effe: ne·
que fine ratione
dixeris id
ipfis datumfuifte
mandatum,quum Apoftolus Athenas peteret; illos enim cum Paulo
fuifte in Macedonia, atque illic, abeunte eo, manfiife conftat ex hiice Lucae verbis: νπεμενον
Ji
i τε Σίλαεii
-)
13( #
γ&\ o TifApSsos· hel.·
Vocula enim hel, referri debet ad
locum, unde uinc Paulus
abiit. Ibi manferunt Silvanus
et Timotheus: ot be κα&ιςωντεε· rov παυλον r\yocyov uvrcv
εωε Α&ψων, Ubi ot
Koo&tsojvrss
rev ποουλονopponuntur
Silvano et Timotheo: hi
manferunt in Macedonia fed
illi Athenas ufque deduxere
Paulum. Verbum, quod
heic occurrit,
κοο&ις<χν
iiveκα$ιςοίνχι
nonincommode
reddi poife
videtur, deducere,
namifta ipfi notio plu-
rimis in loeis apud
Profanos Scriptores competit. Uyf-
ies apud
HOMERUM od. XIII.
274.ita loquitur:
Tss μ εκελευσρο
πυΚονδε
καταςησοα,εφεσσαι
Η eisΤίλ/da lltxv— i. e. rogavi
illos,
utad Py-
lum vel Εlida vie deducerent,
ibique collocarent.
,EUSTA-
THIUS ibi interpretatur
Kooroc^aoci/per y.arocyccyelv
η öcTCocyccyelVi Quo etjamfenfu APPIANUS, de be llo Ρ art b.
dicit: 7ΐοίξϋ%εν ocvrov
^ησοίι οίχξιε έ
καταεηση rovςξοοτον
eis άςμενίοον,
prablehnt Je vinciendiim donec exercitum in Ar-
meniam deduceret. Hinc verbo ifti,
ubi hanc notionem
habet, jungi nonnunquam
fölet
roπαξαπεμπειν, ut apud
PLUTARCHUM de Ρerede', ja(fit Jervum,
accenfo limi¬
ne, ποίξοοπεμφαι r&j,xoer^yaeet πξοε rqv
οικίοον rov άνΒξωπον J
bominem comitari ac dedacere domum.
Quin
veroeadem
notio verbo huic in hoc loco compétat,
nullum eft du-
bium. Qui comites erant
itineris Pauli,
eumin tuto lo¬
co collocaturi, Athenas ufque
perduxerunt
eum,unde
Macedoniam repetituri aeeeperünt
mandata ad Silvanum
et Timotheum, ut, quam fieri
poifet, citiilime ad illum
venirent. Venerunt etjam, laetum
adferentes nuntium
de
profpero eccleiite Theifalonicenfis ftatu, 1 Thef.
III- 6> Sed non prius, quam
Paulus, reli£lis
Athenis, Gorinthum
acceffiifet, confr.
A& XIII. 5.