Exercitatio academica ad loca nonnulla, occurrentia in clave philosophiæ naturalis ... Johannis Tattinghofii quam cum consensu & approbatione amplissimæ facultatis philosophicæ in regia academia Vpsaliensi præside ... Martino Brunnero ... pro usitato in p

ci. f.

f.

α. s.

Ζψ

XERCITATIO

ACADEMICA

ad

loca

nonnulla

, occurren-tia in

Clave

_Philofophias

Naturalis

v.cla

johankis

τ

ατ τγ kgη οε i i

C^U Α Μ

Cum

_confenfu

_Cs

approbatimeamphsß-mes Facultatis

Cbilofaphica

_m

Regia

Academia

Vp[alienß

Ρ Κ Λ S I DE

V. CL.

Vi,

HARTING RR

UNNERO

Gr. L. Profeflbre ordinario.

Pro _{tiftUi» in Phtbfopk'tagvadu} public#diipuuttem fubjutt

DANIEL

T1LACEUS

Dalius.

Ad diemιο. Dccembr. αφ, _i6€^

UPSAL t je:

Ixcut'.it Henri cus Cur io . SfR. M.& ^cad*Upf. Bibliop,

Sacr.

R*

Μ=ώ

Ε

i

l™

Regoique Svecise

Senatori,

nec non

Pro

vinciarum

_Vplandiae

Gubernatori,

Regi-jcquc

Cameras

Coniiliario

Verillußri

_{Excellentisfimoq* D.}

Da

C

L

AUDI

C$

#2 «V s

Hasreditario

de

»

&f£^tUta

&c.

Patrone<J

ac

Domino

meo

be

?

nignisfimo.

,

|9

η

DD.C

Excellentisfime

Domine

ι» O! [EW

D

Μ

icj

amdiu in

literarum-pä*

taft

ris

_Jolémefuit

fpc-cimtna

_juvenilium

_in

academiis

laborum

e*

dituris,

ca

viris

mdgnis

, ac

de

Rep.

optime

meritis

>

inprimis

β liter

as

a~

fntnt

_coldntque

_ipfi,

infcribere.

_Idque

nöntantumut

_fe

fudqueftudid

_illorum

patrocinioac

'

gratia

cömméndent

:

ut

Qf

_ipfa

illa jpecimind

_tanto

aufpkatius

tutiusque

prodednt. Ego

igitur

qui

tdle

aliquid

ßmilitcr

nunc

moltor

,

ad

aram gr

att

a

favorit

quc

Tuiy

Excelientisßme Domine,

hoc

quod

vides, depöno.

Ignofce

vero,

ii

quod

Ex:tl«m 'Γ.™

omni

fubmijfioneani-ffti _oro,

_{quod Eibl}

_gerenciarum

_verum

4

I

jfam.

Sdent

intcrdtm

dkerticula

ab

iisyqua

quotidte nobis in

cum

bunt,

et

β

[

ncgotiis

tpfts

multum

inferior

a ,

jola

tamen var

ie

täte

delc&are.

c

cedit

jmnmum ExtU. T*·

non

minus in

Phi-lofophia,

quam

bonis

literis aliis,

ju* '

dictum

_&

acumen

fwnmum,

cui

no* Da, non

ideo

qma no-va

funtplacent

? nccvetera,

_quia

_v

_eter

_a

_vel

_jordent,

_t

vel

_{fine examine}

admittuntur:

(cd

ut

quodque

verum

Q?

red

um

acer

rim

o

judicio dijj exeris

,

probas

amplcde* i

risque.

.

Gjua

fiducia vel hane

qua*

lemcunque

excercitationem Extl\

(J*·

fummo judicio pariter

ac

optabili

pa*

trociuio commendare non dubitavi.

Ftutvix

αΐϊι

ahcui

_magis

_fim

_obftri*

Bus,

it

a nec

aquiorem

_conatus

mei

\

judicem

,

vel celebriorem

patronum

defiderarepotero.

Teenun,

Excel*'

lentijj.

Domine,

non

natahbus

antum

darum

r

darum,

fed

vir

tute,

hono

_proprio,

magnum

judicant Uli, qui

non cx

qua-Tfj

fpcctc>veram

_intcr

homine*

_magni~

tudinem

_aß

_mant.S

_cilicet

_Ν

_umhin

_in·

dulgentia

bonitate

quererum

humana

-rum

ufibm

viri

_coneeduniur

_tales,

_qui

dnimi

_fublimes

_dotes,

_{omni bona}

men-tis

literatura

_perficiunt,

_virtutemque

omnemheroicö veint

_fpiritu

_Jeclantur,

reddant ut

_menfur

_a

_majore

_cumulato·

rumdonorum

_frudus

_tis

> quorum

ne-cejfitati

per

illaJecuh

ornament

a, con·

Ju

lere

divin

a

bonitas

voluit.

Horum

r

inquam

yinnumero

Ex:tiam

^fi^redc

collocant,

_{quotquotvirtutem}

_ex

_{fe aftr}

mare

didicerunt,

_{quiqyjludium illnd}

Ex:tU

T:*

_quo

_quidquid

_inträ

_nobile

peclus

benignior

natura

recondidit,

m

id

_conferre

_fatagis,ut

_bonopublico

bene

[it,

dehita

veneratione

_pr

_{ofequifciunt.}

Quantum

enim de

Rep.

meritens, non

γιψ inttr

nos

hofpes

tgnoraré

poteft,

Vt taceam cetera,

_fupcriorc

_bello

Po-lonico virimtua

Q?

_in

rebus

_afperis

prrefentia animi

minfice

eluxit.

Cum

tnim

noflri

iufeflis

_undtque

cingeren-turfignis, Qf quidfignis

dico,

quan-do cumtotis

natiombus

_conjuraiisq^

_in

caput

nojlrum gentibus beÜo,

imoprre-ho

uno

decertandum

_{fuit. Hic}

_tu

Ex-celle

_tifj,

_Domme,

_Beatisfimi

_Regis

poiti

i^ad

Portam

Ottomannicam

Le.

gatus,

periculum

quod ab

ejus

fffial-lo

_Magno

_{Tartarorum Chamo}

_ma¬

gis

magis

q'}

immincrc

videbatur,qua-fi

non

jußicerent

hoßes adver

fus

unum

feptem

,

irritato in

nos

Turcarum

Im¬

perator

e ,

prudentia

tua

antevertifti,

imo

_avertifli.

_Non

_vacat

_järn

recen-Jcrejte

dum

digno

elogio

profequifium-mam in

Re^em

nollrum Giemen"

o

dllimumfidem,

amorem

in

patriam

ι

jußitiam

ac

benevoleniiam

in

truts, quam

\apius

& abunde

omnibus

probaßi. Prome

faciet

ac

facit

Np-landia; jam

quadrienntum

fub F:nx

T:*

_{gubernaiione fumma}

_jußitia

<z-quitateque

adminißrata. Quam

in*

colentium

_{fuifjent quidem}

_voia

_ftib

Εχ:ύ* T:*

_{adminißrattone dicam}

_ney

anpatrocinio femper requiefcere,

niß

vola

_{fua meritis}

Ex:tlx

_Tx

_vidiffent

inf

trior

a.

Ne

c

praterire

pofjum

in*

jimem

illum

Bx:tlx

T*

favör

em

in

liter

as \

inprimis

_almam

_{banc Sved*}

Carum

<3\4ufar

_um

_fedem

_Νpfaliam>

quem

ficut

digne depradicare

ver-bis non

valeo,

it

_{atacita vener}

atione

tanto

_{impcnßus\afiiMO.}

_Et

_quid

_in

lau-des Ex:tlx\T:*tre_ego

_{fufiineojumTtf}

ain

_{Regem, Patriam}

a c

Academi-am

_noftram

_merita

_vel

exercitatisß-mum

_{fatigarepoßent:nec id}

_jam

_hujus

*

ut-inßituti

<vel

loci

cflepoteß. Saltem

ta-

1

p<

bt

ώ

cerc me non

decet

_quantum

ipfe Ex:tiX

*

ψ:x

debeam

,

cujus

gratiam

favo-i'orcmque

prorfus

ßngularem

exper-

q

tus

_futn

_{, ex}

_quo

_charifßma

illa

_cl

pignora,

a

tanta

ßirpe

non

degene-

^

/»

fobolem inßitutioni

qualicunqut

_q

mea

crederevoluißi.

Qjuod

_tanium

_q

eft,

ut

difficile

mihi acciderefentiam d

faltem

pro

.

mcritis

. ,

tuis

t

&

voluntate

.

*»&*

fubmiffionem

animt

_mei

apud Ψ

_t

^

reele

_{interpretari.}

_{Interea dum αά}

_β

officia

obfequiaque

major

a

me

paro)

accipe

ferena

fronte opufculum hoc,

quod

lllußrisßmo

Nomini Νuo

dica-reaujusjum.

Gpuod nefacerem

a

mc

impetrare

non

potui.

Scilicetut

per

hanc

_occdfionem

_liter

_et

_publice

gra-tulari

Tim

_{jßmmos fen}

_at

_orta

_digni*

tatis honoresy

Εχ:ύχ T:* nuper,

fpeßante

quafi plaudcnteque

tota

ι u

patria,

*ii

comitiu collatos.

Gratulatifutii

Ti

tia» bi,

_fatJcfioy

_idemplures

_alii,

_quibus

ego

ut

ora-du_qaam

_maxime,

_ita

_fidehtaie

_voii

_nihtl

_aut

}Om

quamminimum

inferior fnm.

Gratuloriii-'Γ* _δ?

_»ö/?rö

_{clemtntifßmo,}

_6»

_patrice

ΙΙώ

charifßmce

tamprudentemy

tam c

ordat

umy

imo

^

cupientem

publica fenator

em:

Iihifirrffi-mo

_fenatui

_tam

_{fdum collegam}

:

Acaåemice

^ _Patrice

fautorem, ut veterem ita

conßantem

'ffl _quoq-yac

_fidnm.

_Civibtts

_dem

_q-,

_omnibus

depru-tffj dentia bumanitattac

benevolentiajuflitiaque

^

Tanti Viri,

quem

in

necejjitatibus fuis

con-j~

[ulerepofmt

y

gratulor.

Mihi

autem

feorfim

'

C

gaudeode

Tanti

Patronigratia

β

favör

t.

Po-ctd

_Jlrerno

_toto

_peföore

_νονεο,

_{Deus Opt.}

_Max.

•q

''

- Εχ:ύ*ηρ Τιam

fofpitem,

incolumenhfloren-ς_?

tern

y

in

emolumentum

Patria

3

Illufirisq;

fa-milice

_Pßlambiance

_ceterntim

_decus,

dé-utisßme

eonfervetactueatur♦

de.

ftC _{Upfaliscj.Deceb.} Ληηο1064.

llluilriilimoNomini d" _{Excclleatiieq; Veite}

y*

-> devotisfimus&humilimus

^ cliens

DaNIEI TlLACE'USv

Omnia

_probate:

_quodbomm

eß

tenete.

eriratem _{fiepe in obfcuritatis Natur«}

profundo quaii puteo latirare, fatc

noniiemo veterum

_fap'enti«

_ftudioforum

dixit. Ind.e_{ergoutextrahatur} , inqiie

cla-ram _{proferatur lucem,fedula}

accuraraque opus eft

iöq-diitioné,

»n qua q amiiifignem

habeatv>rn _{ifumqueredé inftkuta}

fen<en-tjarum collatio » omnium in edigentiura

conientiente _{teftimonio ommque sevi ex}

perientia conftar. Affirmo autem hoc de rede inftieuta fenrenriarumcollatione,

di-fputationeqiie

legitimaac laudabili» id eft

tum verc _{erudita, tumpia, piacida}

Sc or-dinata nonverb_{quseconiüfts Sc}

contentio-fis clamoribus, aut dideriis _dcconviciis,

jmimicisve _{gefticulationibiS perürepar :}

fed _{quacad expeditam}

veritatisinveftigati-onem ac decla.rationem unice _{dir gatur.}

Werito _{igitur int.elligenribus homin-bus Sc}

fincerisveritatisamatorbus_probatur

hone-ftuminftituturn ac _{prieclarns die labor Tu¬}

ns, PrseftantisftmeScdodtiiiime, Dn Tilaci

Philpfophiai Candidate exirme , amieein

primis dile&eSc colende, quemexdebita

libertäre _{Philofophica impendisin juftum}

& exquiiitum examen _{nuper mveäornm}

quorundam

Philofopbicorum

dogmatum

I

ψχ

exadiorisdifcullioniscognitionisqi

gra-tiå,_{jam f ibincudemrevocas}

_{public« iu hoC}

Regio Athen«o

Difp"tatioms.

Hane

quia

non ex bbidine carpendi_ac

fugillandi

alios

viros _prasclaré

_dodos,

_fedulos

_rernm natu-ralium fcrutatores, nec viétori«fed

inqui-renda* actnanifeftand« veritatis caufå , eo

quo naodeftum Sc gvavem decet

Philofo-phum modo inftituis , nonpoiliimnoneo

nomine» Tibjc«cerisquever« acfolid«iu

inclyto hocA

henaco^Philoibphi« feCtato*

yibus_{ciilronbusqueex animo}

_gratulari.

Laurentius StiGzelius

SS.Th. D.Sc Prof. Pr,

In ciiiTertationem Praeftantisfnni yirij

P, D A Ν I Ε L IS T I L A C II,

amicifuiperdilefti

Quadogmataquaedamnuperinvefta Cruditeeiaminantur,

fl/fulta licet, quaolirnlatuere ignota, labore

^ ·*·

Sintnuperpukhvoreddita pUnafatis.

Fas tamcnhAud_{efl.autveterutntraducerena>es,}

ÜAmquehUmajorestemporanofira ferunt,

Aut_{Jufceptadiu vulgataque [pernere, cauja}

Quandonottgraviorfuppetit,idquejubet.

Iddoäé _{oflendis TI L A C I. Pergitoporra;} Cur*entireddat_{profperaquequeDeus}

fcribebat

Jordan Ε d εν i »i*s«

SS.Th·D. Prof.öc_{p. t.Decanue}

Aåeximium$

_{titteratisßmum Oommutn}

DANIELE Μ

fl

LAC EL Μ

EhilofoOhia

Cav(tidaiu?7i

difputantm

O

bus, ό

nod

poéta

isuitatores

Vermfinus

fervum

att

pecus,

incarmini-

idi-gnoro , annon qnadrct in nonnuÜos

c^tij

Prulof _{pbos fe volunt dici.}

_Ecqwd

_enim· Annon _{pars eorum bene magna idoc no¬}

mine fe eifert ; qnod mipexerit libeUoS

q o dam magiftrorum : q«

od

nonn

llas

formulas, Sz dciata» & fententiasmemo¬

riainfixerit? Arcxalienofoium_fapere

;n-fcnio Sc ad arbtru måkerins

refpo >\ά de

quacfitis dare, quis» per Deum immorta*

fem, dixirunquam , ad expfendum f len«

didiflimam _{Philofophi vocabufem fuiiue·}

re ? Liberum ssc profeifio requlrit ani-m m » pec _{cujusquam, etiam}

nobiliihmi

decretisac

_{qpinionibus addfehim.}

_Ecqnid

ita? _{Qsiia fumns} omnes homines; errare

omnesnonpoiiumusfolummodo,Ted

cora-peilimur* Facit convimmimbecillirai.i h u«

manat_.quisquisullum,quamumcunq; etiam»

d iciteximendum, _{£rgo(i quidminns} veri-tati_{apmrn, aut convemenspropofuitnon»}

®cmo>ßve Plato diefuerit, five Anilotefes,

five alius _{qiiantumvis magni}

_Hominis,

cut

nunrepiidiem_? Puerorum

eil, iurare

in ma-giftriverba>&

ad fj

lendidos

äinäor m

titii-los

_{obtfupefcere. Neirimi}

_{uni veritas}

_fe

_ud¬

dantotam. Mu!tavideruntveteres,_aliquid Sinoftrifeeufi _ngenia, quibus injuriam

af-fert_{turpilliraam, qniconremnit.}

_Sed

caven-dumeft,nead hunc dileitinr»veniarous im* maturi. _{Eruditionemmultam>} e^perienti-am, obfervati nem> Judiciumre u ruhoc

negocium , qiubus cum iint

deftituti

ler·

juvenes» quid

fitiihcconducibfe,

perfe

ipfequilibet, etiam tacente me, intelbgit.

Nec accepta niroisefTe

debet

novitas, quod

tarnenfit_{plerumqüe, vitioν genii}

_humani

_% cuivu'gatain faiticLo , nupera recentiaque admirationi iunr. An &, quod _non lar_ς

interdumveteraevolv mus,aurevoluta

be-ne_{intelligimus. Neque enim u cliora}

iem-per qu& recentrora ?.tr.o Ii quis i»udiad2

defidermm cf feendi_^lubores& cetera prae-fidiadoctr<n« reputet, p'erumque

iftarca-pudvereresmajora Itaqu ab nifi gravi

abquadif edeiede caufa, fepe quidcdali¬ ud , _quamfuutöprodeie centradaendi

du-diuöfi, A wnperitiam eorum . quseab<pfis iunt_{prola a? Docuerunti» otnultinu ens}

temporibusexemplo, qnorumquoc

squis·-que cit» qin routavit ahquid in me.Uu ?

Qnareprimumnovitatefuagrati,jacuernnt

poitea,&etiamnumjacent omnibus

con-tempti. Scilicet apparuit, vocabulum,auc terminummutade, acmutalTeplurimum_in

pejus, extera

retmuifte,

ve!tinon

retinu-erunt * turpiref _averitare tere aberrafle*

Qiipd quiliberalius putubic dici, eaf, & qux plaribtis ad

Ariftotelem

prxfatus ell

vireruditiorieac_irtgenio

absqne

controver-iiaeximius, IfaactiS Cafaubon·^citra irant

ftudiumveperlegat.

Qitare

ficutdixi, gra¬

vis_{cauftafit» qax nosfaciataveteribus} di-fcedere. _{Néque fpecies externa temere} cornmoveat,

_Sxpevéri

_{fub irflaginelatejc} falutas, q'Xtumdemumintelligitur, curri

omnia irnerfecoötuleris, & intim«

exami-naris. _{Sxpe quod fe}

_probat

_uni

_rationibus

baudcontemnendis, id«b cauftas_graviore«

fe

_probare

_nequit

_aleeri,

_Ergo

_{nec ex}

_noftro

temerejudicio, eoquefolo lfcwaows _ne

exaliorumqmdem _, nifi ubi plurium, _auc

prxftaatisfimorum nos convicifatque

con-firmavitconfpirario Namutammi minuti

eil, omniacredereomnibus, ficprxfidentis

temerariiq^nequid dicamgravius,confen'

tienribus _{p!eroriimquejudiciisniltribuere. ,} Sed hxc netcioannimisaliena fint ab infti-tutonoftro,quibus gracjilandum Tibi ,

Do-mineTilaci» ftudiisque_tuisfuit* _Νeque

i alifef mererni _{inlTgnic Tea ha?c induftrias}

qua quV obm de (edebe^ir.useipe&are,

C _{la dabihter dedaras Peigeilia indultria} t icrurari vetera, dc.tura 111componere

uo-. / _va. ficetficies, _{ut ficutnunc}

eomro inbil

rejeciife,nihil arripuidefernere putan

pot-es, itatitulosbonoresque_, quosindtmrias

biuetusetribuet _{Avademia, confec*} tus_ju¬

re_{meritoquevideare- Vale. fc·Vpfaij*.}

a, d.iQ. Novemb· Ao. MDCLXIV·

t

a-V

_JOANNES SCEFFERUS

ejc ArgentoraTENsis

rri _{Eloq A Polit. Prof Ρ Skjtr«,}

ii- Fac.Philgi._p.t,Decanuj,

US es N ro ne 11C n-iti tiS n' -e. ? li¬ ta-ite ter, "\

BENEVQLO

LECTÖRI

MARTINUS

BRUNNERUS

fal»,em,obfervanciam

&

itudia;

Quod

fmusjuvenis,

non

femel

me

rogavit

cujus

hcec

pr

eji

te

[lantis*

difpk*

tatiOyutineaahquam

meamjibi

cornmoda-rem_operam:

id

etji

initio,

ob

occupatioms

meas (3

_hitjus

_indolem

_negotii,

promittere

minusmihi promtum

fuit:

tandem

tamen*

perveteris

amiatice

jtlra, c

aufm

q;

aliunde

aliasillt_{negare non}

_potui.

_Equictem

mul-tum_{optavi, utv}

_el

_ego

alias

ahove

habitu,

velhos_partes

aln

_in

[e

recipetent,

ab

erudi-tione harum terum notitia

inßrubhores.

Sed

_quando

_Ulis

_majora

_impedimenta

_hujus

temporis fortunam

objtcijfe

intelleximus:

putarentque vin

autboritate

graves

no

fri

nonejfe

officiijveterem

Acaåemicehujus

alu-mnumplane

deßituere,

ut

nihil iam

uddam

ampl/üs:

malui

poßremo

Ulis

quam

mihi

ipfi moremgerert.

Me

mimt vero

doihffi-mus_juvenis,nee

difpte'oitur,

_quam

&

_ego

identidem ilh ad animumrevocarimy(§fie¬

pe

conteßatns

fit

ipfe fße

etiarn

neinine mo'

nente,

fatis

inteUigere, Carteßo

ingemutn

füiffe minime

contemnenåum,

multarum-queferum

&

pulcberrimarum

non

vulgär-rem notitiam:

ej]e

_{etium inter}

illos qui

bunc

_{fequi voluerunt}

_ducem,

_eruditione

& virtute

_{praßantes viros,}

_quos

_credibik

eß

ea, quajam

multis ab

eorum

mngißro

crudiusdiÜavidentur, aliter int

_eiligere,

Eohacvaluere»utquoåalias fempernobis

profommus,

hic

tanto proponeremus

magis

i

idmmirum_agere»ut

_difputatto

_hac

nonfire-pitus

aut

convitiorum, necgloriolaj fed

di¬

ligentia

m

inquirenda veritate

certamen

föret.

In

quo

fuperari ab aliis,

hocunwn

inbocuno_pracipue

_{agentibus, quibus}

fiu-*

dium & otium

_eft

_ommaqua

_huc

_quoqrn modo

_pertinent

_excutiendi.

_laudi

_quam

ignomima

propius

eße debet

Habet

tarnen

bac

_Pbilofopbia

_qua

_dam,

_qua

_viros

erudi-tos& cordatos

_fuperioribus

_annis

_off

_ende*

runt,

_oßenduntquc

_{etiamnumnonpaucos:}

quos

fine omni

prorfus

c

auf

a

offendi, lik¬

rumdoHrina,_{pieteti virtus »temere}

cre-derenon_fmunt

_{Itaquepoflquam bujus}

_Pbi¬

lofopbia ßgnum

etiam

apud

tios

fublatum

é

im

Φ»

vidtiur

res

incommodo

nan

carereju-m_ ventutis

rfipublice

non

exploretur,

utium a.

iüa

qua

jic

offenderunt, bona

cumratione

mehoris capacia

_{fenfus haben}

_pofftnt,

m

IS!am

de illu

qua mutramque partem

pro-babilia

_{femper fuerunt,}

_fuffecerit,

_credo

frg (ß

nuncprobabiliter difputajje, donec

zu

al-fgt teram partem

valentior

ratio

alieundefor¬

bis

tePr°die. it. Quin

&

Ji

quis

iåoneis

ratio-^i

nibus ofle

ndet

fubßantiales

in

rerum

natu-raformas

non

effe,

refufficienterperpenfa,

fa

illico

ventatemmagis

(β

confenfum

doari-na,_quam

hasßrhias

_{amabimus.Iam in illis}

alteris, _qua

_cumfcandalo

_quodam

conjun-Um

eOe

>J*mPer cxperientiam

conßat,

quo-ae

modocunqueeares

cadat,

nos opera

pre-m

ttumfaföuros

fperamus. Si

enim ex

colia-en

tione rationum patobit,

nova

hujus

Thilo-v

fophia

formulas

dogmata

fenfum

conti-^ nere

baud

paulo

quam

multis videtur

me-. horem:

remfludiofvjuventuti,

omnibusq^

ifa

veritatem amantibus

utilem

feciffe

puta-. buntur,

qui

nonviüoria

fedventatis

c

au-ρ

fa

remeo,

ut

idapud

nos

tandempatcfceret,

im

deduxerunt«Sin

oßendi

id

nonpotent

fimul

*°n-ponßabit

non

de vihito fuiße

vir

erumgra.

vijJimorum,ad

mintmnm

in

quibusdam,vel

ftifpHiones

vel

querélos. Et

nobü

quidem

ftiiiirttiM,

tanquamrei

hterarue

femota

contentiomsmateria

_fruÜuofius,

vehnil-lis

_{qua'difputantes}

premimusveßignsde-prehendere "optabihusfuerit, Nam

quod hic

non

infieciem drei

_jam

plures

_norunt,

fem-perplurimi

fecimus Ulis

moribus,

ilia lege

di

Jputantes,

ut

fohdos in

veritateprofeclus,

ahtefarriam

ingenii,

ante

applaufum

vulgi,

antealla

ejufcemodi

_omma

babeant.

Porro

neehuius

Philojophice

omnia

eodem loco,

et-iamHloSy

_{quiprofundius}

_ed

_examinant>

_ha¬

berecredo. Notumenime(t,

_quamfrequens

C?

_{jjifla multorum querela}

_fuerit,

Phyf-cam _quam

adolefcentes

didkere,

in

fpectali,

utloquimür

, parte;

in

obfervationibus

na¬ turπy

fitpe

uridam

valde

&

ßerilem eße.

Et

ßorfan

neq;

hic

incommode

ufurpaveris

ele-gansilliidbJug

Groiil·.η

u

11

am

eile ledarn

qu* omne verum

vidit;

nullam

qu#

nonaliquid

ex ver o

.Jtq-,

ideoy

fi

quihac

>

in_parte,

_prepofao

_&

_more

_borio,

ahquid

tentarint, est non tantum non

I

dos,

_{feä abpiaufa}

_etiam

_&

_{laudibtis lon*}

giusprovocandos

effe, Föret

enimanimiin*

grattin

De

um,&

feculo

noßro male

invidi,

v _aut

imperitinimmm,

talibus

nonfavere

co<

nattbus,tantum_{quia nov}

(ίΐηοβη

_temporis

funt:

modoqui

taha

moltuntur

,fobrté

rem

gerant, &

mtrafuos

fe

contineant termi¬

nas. Islimirum_etfi-taut

dtxi,

jeres

Phyfi-ca _aptid

_multos

_babeat

, egeatque

am-phoribus

curis:

advigilandum

tamen ,

credo , fuerit, ne

quid in

re

literaria

itt

unwerfum

turbetur:

.ne

etiam

veneranda

illa

_antiquitas

_{in contemtum}

_veniat:

_ne pernovos

aufus

res

nimium

in contranum

!> vertat: ne,

quod ab lilis

_quos

bodie novi*

mus non

_expe&amm,

ahquis

_quem

adhuo

ignoramus

,procedente

tempore,

faciat

5

in-cipiatque etiam

in feptentmne

noßro,

dt-fpntando

affirmare,

neminem

bonum

efie

_pofle

_Theologum

_,

_niii

_{idem bo·}

nusiitCarteiianus. Νamde

Vhilofophi

teftimatione

vix

deerunt,

qui

iam

duåum

*

peroritam

litern

putent.

Sed de

hoc

tili

fa-eile

_difpicient,

_a

_i

_{quos ea res}

_propius

_fpecla*

bitquorum etiam

erit

hane telam,

utique

lon-iongius

text

dignam

,plene

pertexere.

Mi¬

hi enim,

_quodab

_initio

_hujus

_negotii

_fiepius

te

_{flatus (um, in har fcena}

_{quamneiesjitate}

quadam

officii,

(3purumex

arbitrio

meo

in-grejjiis breviterfum

,

omnino verfandum

efl.

Mio enim alia

inevocant

ßudia.

Et

quomodocunque

ea

olim

comparata erunt,

(t

(pes

meas

implere

dignabitur

Deus,

habe¬

bunt_{illa in quo}

_fe

, majore cum

voluptate

mea,

emolumentojuventutis occupabunt.

Benevolum_{leBorem, (3reiliterarice}

falu-tem, dwince gratw

etiam

atque etiam

Prsefatio *

Aut nim'mnt me _{fpesbona fället» dut nemo} bonusvel _{indigne velctntemtim acc'tpiet}

,

quod in Philofophta reliiturus qualeiunque in-genii meifpectmen ,fententiam

jequar,

tut non tantum_{ipfeiex quoItterarutn Alumnustjfeccepi,} innutritusfumtjedetiamtui totfaulutot

pra-ßantisfima ingema, tot inorte ChrtfltAno

cal-culumaddideruntScbols, inquitus nontantnm

Philofophia3 Jedetiam reltgioniacptetati

Uta-tumeß.Fatiant igiiurtd}quodfaieredeiCtees,qui

quidemfempcroptima docericupiunt ■· nunquam tarnen,quAdidicerunttdedtfcunt&contemnunt,

antequamde aliismeliortbusfintcerliores.Poruni

tgiturquorum in'ereß voluntAte&_{tonfenju fult}

dtfpmationis w.tudem revoco nonnuüa _pita»

qut jamdiuquidem, intermehorcsfaitpm

Phi-lofophosproinaubitatu _fumhabit* j nun» vero

non_{folumdubitationis deatn fubeuntapud}

eos,

quibus velotium,velvoluntassaututrumque,&

aliquid tnterdum& amplius _{deefi ad tal·a} cu-riofiusexaminanda: _{[cd &d novo, Phitofophiλ}

conditore _{Cartefto ejusquefeüatortbus}

tanquam

vana_& ab_{furda traduiuntur. Facto hoc non}

eaopmione quod arbitrum me _{tngrr^m medi¬}

um , équafi hat lites_componere

mearumefet

partium. _{Nequeenim hoc finefuftipiuntur ,aüt}

banc notam _{apud intelligentes hujus}

genens

oxercittaferunt. Mihifattserat nen_dijplicucffe

hocliterarum genere peroccafionem edendi

fpt-ttminualiquidlentarem. Pertinebat hocad

ob.

fervamtam, quam

univerfis debeo, in

primistU

itf, quibujusretmihiHon

fautores

tantutn,

fei

etiamauthoreseffe voluerunt. Seorfitn

fpeäabat

ad illa grata:mentu

ojfi<,ta

> per qua ea , quam

hocßudiorumgenere

didic't

,

Ulis

a

quibus

didi-d, etiam publice aeeepta

ferre hoi paäo

per-commode licuit Atqueadeo ,itabonapde quatt'

tum de.mehocnomineUli meruerunt profiteor,

utnecdi ßmularefußineamme pleraqne eorutfi

quanuncinmedium pro

fern

,prxeeptorum

fidel

&benevolentia debere: qtmum fingulare

fuii

beneficium,

quad bujus

exenitationis

partein ma<

ximam _quantum ad

controverßas ipjßis attinet,

ex eorumtumoreexetpere, tumfihedisexier·

pere Heuerst.

Nihil attinet

de

tUts

qit'dqu.iW

ampliusduere. Saunt enim omnes, qui

inter

nosnonplanehofutes funt, quamtili

indefefi

operatfidequeopttmaiin

hoc

quoq;

negotio

juven¬

ilisacademicaprofectibusconfulant.Reinovitas

&ejusinutramq^partemmomentum

effeierunt,

nt_{quodaliasinmultis}

licet,

id hu

exeujatius

Ii'

terei;adeoq·,hocetiamtutius

prudenttbus

aq·, et henevotsaflimatoribus yideretur. PutabdmveroM·

ro^anti* crimine inprimis vacare,β, cum

erudition*

tttn_{minus quam <etate} Longe pmveÜt'tres in

Garteß«

ißt

mu'ta_{gravifern tam,multa}defiderant_;egointernt

]U-veniscum\uventIobanneTattinghofio novχ (tfix

afit'

tidme_{omporterem, DeuS}'*/>*·Max._verHatis

jons

uni·

tus»ajfemrjummnt* vtriwcm

qnxmtibus

gratitfif

Thef. ϊ

principiiscorportim

erdi-or,quodSc re Sc vocabu-lo illa idonea _{fint, undc} initinmfiat. Eliet_quidem

hic de_{principiis extcrnis}

agendi locus : fed

quoni-am _{hnjns inftituti ratiobrevitatem pofcits}

contra eortim _{jufta traélatio paucis abfolvi} non _{poteftr Ijcebit fpero}

, cum gratia

le-£oris , deillisqujtdam

, inter citera

mi-fcellaneaad calcetn_{difputationis annotare :} Sc hic de inrernis_{principiis paulo prolixius} quamde_{externis agere.}

II. Aflferuit& eriamnurri aiferit Arifto

telica _{Philofophia corponim naturalium}

principia interna Scfubitantialia duo elfei alrftfunn_paffijvtim

rMaterian); alterum$jäi~

vym, Forma». Ex adverio Ijjcηofter cum >

fuse fedx hominibus _{foupas fubftantiales}

injcenim naturaefl^ pernegat; necin cor-porum_{plerisque quidqtiam}, pneter

materi-am _{agnofcit, in}

qnoquidem illorum

conii-ftat fubftantia. _{Neque in eoab aliis iftius}

Philofophia: fe&atoribns abic , qnod for¬

mas_{labitannales>ut vana commenra}

liben-ter, quoties iicfert occafio, faifeque rr

deat.

III. Dixiin cor_{forumplerisque. namin}

i

snine_{quidemaliquid materia}

_nobilin*

_agao*

fcunt,animamfcilicet rationalem. Haneta-Jiif!

mennon_proforma informante_, de_quahic

Iii

difputatioeft: fed

p^dGfteiy^otius

Car·

f"

tefiani habent. Et ut _{opinionum novitate «}

non tantuminrebus# fedetiam in verbisac ^

vocabulisinfignesfint,nonjärnperillosper-

C

inde licet animam hominis _{appella· ri}

re:fed m£&tisvöcabulum illi _{unieé£rcquen-}

fy

tant >handdubieopinionealiqnaaccuratio· q

nis- _{Equidemnonnegamusquodimmorta- q} tis ille in hornine _{fpiritus interdum etiam *·}

mens abonis autoribus appellefur _{: verum ri}

iidem Scanimamnon raroappellant. Quod

^

(idicant animxvocabulunaanbiguum eflfe; ₂

nee mens unadicitur_{fignificatione.}

Etquatt-tumcunqüe fe&x fuac conditorem fummis

^

landibuSfupra Ariftotelem illi evehant: fal v tarnen fueritab Ariftotele _{pocius, utfcri-}

^

ptore Grxco ιSc

probatis

inealinguaauto¬

ribusaliis,_{quid »*«fit,Sc quotmodis dica* c}

tur :itemå_{feriptonbus Latinis idemdevo-}

_^

ce mentts difeere : _{quamid inftituto novo}

1

ab homine _Gallo, autabaliquo alio, qui F

inhoc_{negotio ejusdem velminorisenamfit}

_^

«ilimationis, aeeipere. Nimirumerudit*

11

antiquitas, fi inomnibus aliis, praenoftrii

r

hifee _{Philofophisindoéfa fuit, falteminma*}

_f

ternä_{lingvapeteflatem vocabulorum rc&i-}

₁

ra-, vfi

novifle

nonfine

rationecredittir.

Nen

uc libetifi ve marufefta teitimonia

curnulare,

ir« fuftic/at wntim. Genus bmtnum

compofttutn

ite tx corpore & amma efi , ait

fenfu

paulo

aC ψνπχύτίζΜ Salufiiuf inirio belli

Jugurthini.

;r- Quod β ne quidem hac in re

acquiefce-a· 1 re illi judicio antiquorum

velint

a non

a- fperaverim_{tamen eo}usqne

procefluros,

/uc o· quidquam eafbgandumpucenc

in

lingva ejus

a, quiad difcrpulos

fuosdixit:

ne

timcatis

il-m los, quicorpusoccidunt,animamautem

occide-m re nonpojjunt.magisabde timete,

qui

animam

>d &corpusperderepoteß ingebenna

Matth. X

*

=_i 2,8.

Andet

ψυχβ* dicere

_,neccum

de

anima

υ- hominis loqueretur Salvator>

commodius

lis & fignificantius omnino *■* »*, live

mentis

aj vocabulum putabat Spiritus

Sandus, qui

•j. loquentisveibafermoneGrarco

expreffit.

3. IV. Sedhare

obiterdcqnaß

in

tranfitu.

ut jj. miiTo nomine ad rem

ipfam

redeamus

, 5. q;'anquaminpradens non tam

probanduin

ro fumferim. tffc formas

fubilantiales in

cor·

tIi poribus.qnam rarionesquibus

kl

affirmantcS

oppugnatTartiftghofius, proingenii

modu-lo_{expendere: non}

_poiTum

_tarnennon

mira-,j ri,quodilli, qui tantopere

incukant

cavra-a.

dum

elfe å prarjudkiis, öcineo

ßbi

pr«

ali-j. isvalde cauti eile v/dentur,

intantumta-,i men

indulfermt prjgjudiciis fetta:

uiss , ut

4

argumentaPeripatetkorumpro

formis

fufe«

ri

ftantialibus , nequidem probabiliratem

ul*

vi

lam _{apud eos invenerint. Non}

_dubiraffliii

_n;

eruditoorbi, qui nunceft

univerfo

,

Ali

n;

qua poft nos erit literarum

intelligens

po· aj

fleritas , rationes \riftotcIicorum com- Ii'

mendarejutubi deferbuit forte hnjuscerta· ri

minisxftus,necjamampliusinpartesitur» qi

libere _judicet , an non argumenta Scho»

ci

Iae _{Peripateticx, fi}

_{vel maximein}

_folidue

_ρ

rem αοηconfkiant (loquoricaex

hypothe·

ν

fi) idtarnenponderishabeant, utnon nie-

fi

reatur ea> _quam propugnanc,

iententia»

ß

tanquamfrivola plane öl

ridieula

exfibilari>

i &_{paifirn exagitarid;&eriis.}

_Et

_erunt

fpero,

ri

qui rectiusde Cartefianis, quam

Cartefiafli

i.

ipfljudicabunt, anne

llli

infua

Philolopbia

a quajdam

admitrant

Üatuantque,

qu«

ad

mi-

d

nimumnonmelioribus, quam ha:c

Anita

r

telicorumde Formado&rina, nitanturra«

f

tionibus;ut nequid

aliud addam.

, ®

V. Sanequi (ineftudiopartiumrena

acfti· f

inaverit, ridiculumnonjudicabit

eum»qui j

exiftimatnontantuminKomine, fed etiaffl

i!

inali'S _{corporibus Phyficis pnncipium}

_ali'

_F

quod fiibilantiale, aut

fubftantialem

paf·

1

tem_{efle, å materia}diverfam. &ma:eria_tote t

generenobiborem.

Ad

minimum

nfum

*·

i

nfe« rit, itafibi ftatitendum videri,toquod per-ul* _{vulgatum fitin Phybcis, tmo per}

quoridia-TjiiS nam_experientiammanifeftum.effe_{in rerum}

Seii natura_{a&iones&pa${iones,&res aliasin alias}

po· agere,aliasabaliis pari- QuinSc inträidem

>m» numero_{corpushasvices fstpiifime}

obierva-rta· ri,Jamnullaaéiio€tfine cauiaefliciente.Ita-ur, _queoportet,quemadmodum paffionis

prin-;ho· _{cipium eftres pafliva, itaaéfcionis aliquod} [ue _{principiuru& caufam efferemaliquam} a&i-che- vam. Armateriafuajiaturaajt»ta.non eft, nie· fed torpidaScotiofa _, fa££nte ipfohoc_pty

tiaι ftro.Tattinghofvio, Clav· fuajpag.94· 96.

ari, iJ ;· E. oportetldaliquidaliud effe,å

mate-►ro, riadiverfum. Et id quidemfubftantiameffe, »»ni i.e.tormam_{fubltantialem,alnsargumentis}

>bia _{aliquisprobatumiret- Priusautemid} expe-mi- _{diendum, quodnonpoffit adiijo & pallioo·} fto· _{riginalitereffeabeodemnumero fubie6to,dc}

ra« fecundumeandem_{partem : ut}abfurd_\jure

nondicaturhxc _{Peripateticorumhypothe.}

;fti» fis. In naturalibus a&io introdticitinfub'

qui

je&urn

patiens

aliquam difpofitionetn,

quas

iani ibianteanonfuit ;Scid _{quod patitur,}

reci-ali' _{pitaliquid , quodanteanonhabuit. Qjiod}

>af· Ε _ig;tur materia, quaeexfeeftpaffiva,

ea-oto deminfeageret: daretprofedtoiibitquod

]*· ipianonbabet: auteriamid, quodjaman-ixe- teababuit:_{quorum utrumq}abfurdum.}

*

cesimateria»noneandeminfe

_ipfam,

_fed

aliam in_a!iam, aut materias partem unam in_{alteram agere. Verunifimateriaexfe &}

fuS natura _{paifiva eft, Sc virtute agendica«}

retj nonpoteft ulla ratio dari_cur

hare

_mate¬

ria, autmateria»pars, qu;e agerefingitur,

magisfit aefciva , quam illa inquam drcitur agere.utadminimum

oftendendura

fit,

qui

dare eaidalteri _{poifit, quod ipfanon ha¬} bet: Sccur ea_{per naruram}id lubeat,

quod

non habet materia alia, _qttae ejusdem

eil

natura;. Equidem_{corporaalia in aliaagunti}

Sc _{corporumpartesali*inalias: verumnon} per materiam , fed

perid

quod materia»,

coniuöchunelt _{principiuma&ivum.} VI. EthvC adeomanifeil£veritatiselfe

videntur,utne_{quidemfubtili illi fuae& ccc} leilimateria; ,de_quatammultadcrnira_pr«"

dicant, infolidumoriginem barum

opera-tionumadfcribere_{quiadverfam hictuentur}

fententiam oolfinr. Abeaenmidiaseilea-·*

junt, nonquatenusfimplicitereftmateria»

fed quatenusinea å DeoCreatoreprimituJ

pofiuseftaliquismouis, quiadhueinnatu¬

ra_{perennat· quemSccorporainterfe}varie

communicant,varieper occurium cc

impul-fum dantSc_{accipiuntjutjamprincipium} a-ilivuminnaturafit»»of«*materia.Quafivero

7

fcd fentdifficultatibus.Diceret

Pcripateticus

a*

lam

liquis^quanquamrideantdceonteinnantalte-e& ri, operariones

naturales

qnibusetiamcor-ica· _poradc

_fubftantia;

fubjiciuntur

_{> non}

pofle

ate- abaccidente

proficifci,

quod

nudum

ßt

aC'

urj cidens, necagatinvirtute,

utloquuntur,

itur fubftantije,Scnoninnitaturalicui

lubftantiae

qui

aöivaeutfubjedto.

Efte&um

eninri

non

efte

ha* nobilioremcaufa. _NecpoiTe eummotum,

uod five vim motivam inditam ineße materi«

ι eil «t _{fubje&o natural·,} quia_resper

fe

paifiva

anti non

poteft accidcns

a&ivum

habere

ut

acci-non densnaturale, quando

naturalis

illi

eft

pas-iri», fibilitas, contrariaa&ivitati. Operationes

autemphyficas_i.e.

naturales

_>

poftulare

iti-efli demnaturalescaufasi feensemmnaturales

coe- noncffe. jMotumautem hunc, utipeciem

irr impreftam_i materias

extriniecus

accidere,

era- necabinternaejus vipendere ; eoque

Sc

a-itur dionesnaturalesnoneile,quseab iftoexter»

ea-Λ nac_originismotu

proficifcuntur:

_cumnatura

ria> de fubftantia, fiveratiofubftantialis

corpo-itui rum,fecundumnovamhane

philofophiam,

a t ii' infolaconfiftatmateria, qu»vimmotivam

arie dea&ivam infuanaturanonincludit, Por»

pul-

ro motus,quatenus

aliquid

agentis

eft,

a&io

ηa·1 eft. a&io autem caufalitaseil> ut loquun-ero turScholaftici,noncaufa: fiveeftratio

vel

ef- modus _{agendi, non}

_{eft principium}

_agens.

I

£ruteadem a&ioqua; refpe&u

effe&i

per

cam_{produfti modus}

five

_ratio

producendi

fuitjrefpe&u agentis,quieam

hac

fini

exci-tavic3efie&uin eft: itaillequihicaDeo in-ditus diciturmotus,_{«&ipfe efle&us}

naturalis

eil: naturalis_{inquama&iove!paiKo: ideoqj} &_{ipfe fuamrequirit caufam, '\t\åtvc\natura¬} lem,hoc_{ipfo quodnaturalisefi effeftus,} Qiix-ritur_{jam, quamhuic effe&ui aifignentcau¬} fam naturalem_{quiformas fubitantialesnon} ädmitturit. Non_{poliunt materiam}

_dicere,

obrationes_{jam allatasj Sc expreiTenonmi¬}

nus _{quam rede materiam vi} activa _per fe carere_negatsofter

> utinfra

patebit. Quid

ergoilhtd,inquam eilquod motumin

na-cniaefheit? Vetuitalic'bqni fallor,Cartefius _>■ eadereinteri_ogare,anteid quod ipfe

prxfti-tuif_{rempus. Sed quianeceftariotandemid} inrei_{rogandumeil, quando idjam} inrerro-gatur, eo resrecidit,quojam

indigitavi.

Di-cuntfcilicet> cumtandemnominandumeil

principium adivumå materia diftin&um , motumiiluma Deoindttum_{eße marerix. Er¬} gofinonbabent quamproferant a'iam cau¬ fam morus fubftantialemSc incermcdiam#

Sc Π fine talis caufxinterventuhuncmotum

Densin _{corporibus efteif, non videpquid}

proh?beat> quominusiitemotus, Scopera

per cumfada»ita adDeumreferripoflint, W \

9

er ut ad c avifaη proximam» _{qiiK in}

foliduofa

di ab iftomotu iftisqueeife&ibus

denominati-ci- onem , ut loquuntur_,

five

appellationem

n- accipiat,

Iis VII.Namfiperrigidiores

jfimilitudinnm

q}

exa&ores comparatione

uti

aliquantum

li-a- beriore liceac,fepofiristniraculis_,& _qnar

hic

ae- minus commoda fimtaliis, lapis in

funda

ii- Davidisexfe idnonhabuit, utfurfum

ten->n dens frontem_rumperet

Goliathi. Dedit illi

*

t uthocprseitarerqui projecit

David Et

quia

ii- hocdedit inditomotu : eriam

denominario-fe nem_propnaminde accepit, _ut

rupiffe redte

id diceretur& _ipfe. TibiaMarfya;,

fifabulam

a- mittås, exfe vimnon habuitadedendum

is >· fonum. Marfyas_ergoquiaéremineacerto

i- _quodammodomovit, perforamina

gropu-d lit, &ftrinxit _digitis,

_dicebatur

_tibmn

in-μ flitre: Sc verbo, tibicen dicebatur. Jam

quasritur quandoequus Calcitrat, quarnam

fitiftius motus caufa efficiens? Nos dici·

mus formam _equieffe, id eft, principittn» quoddam adtivum in eqno ,

diitindhim

å

materia ejus: quod equi visfit, non

tan-, tum utfubjefli, fed etiamut

caufae,

non

ι »litern folius Dei ut cauf» acfciva: unic#.

Cujus contrarium tamen arque

aBfurde

ac

libere noilrum ftatuere infra _pateb.t,

Cartefiani _{qui in equo}

_{nihil fnbftantiale}

gno-ΙΟ

gnofcunt

ρrätter matenaittj

dicunt

δ

motu

«natenaridefle. Qcod_{A per}fe

tenebrofiun

eft, & inorhemredit, & adhuc

interro-gand· mrelinquir,ande fit

ifie

molus.

Anint

effe å Deo: non afubilancia _aliquanaturali

aétivaj ea emm forosa effet. A Deo

in-q ameileajnnt. Deusergoperinditumrno*

tum _{ung lara equi}fic_{im eilit. Undecoli·}

tenderet_{al:quis,diidaexhocprincipjocon*}

fequentia dici poiTe» D Ε V Μ, «t

caufam

prox.me agentem,Sc quidem folam,perpe¬

rlem_{equicalcitrares wttgireper os}bovis, Si

id_{genusalfa. Quae formula: quales fint,ne¬}

moeil_{quinon intelligat. Deinde aberra¬}

tio qiiÄ m natura ejusqtie motibus

inter-dum _{contingit , aut eft a vitio motus}

fi-ve_impulfus

, autab externo obftaculo* Si

prins: quidprohibebit dicere aberrarcau*

torem _{impulfus five impellentem Deirn. Si}

poftrrms: qaoniamSc impulfus Sc

obftacu-iumäDeo _{eil, quomodo tam fervide ur·}

gentopera Dei eile immutabilia> titinfra pléniusdicetur?animmutabiliaoperafacit,

qui motuiper quemfiunt, frequenter itu*

pedimentaipfeobjicif? Non volent, credo,

dicere iftara immurabilitatem Si

conftanti-am_{operationum ineoconfiftere,quod De¬}

usin mutaHdo_{conflansfit. Horrct}

ti

>tu _{ßantem in}

_{inctnftdttua eflfe.}

Srd

h»c

minus

un _lirgeo. Id_{tantumquxrere}

bbet,

_an

patent

ro- ferem_magnam

praeilitiiTe

_>

quando

exploia

ιηε forma , etiam Peripateticis,utajunt>

ignota

all nec_{propinquafatis}

caufa,fnbfbtuunt Deum?

in- _{Quaiiprop.or ille}eilet

caufa>&quafi

_none· 10* tiam_{ejus inren^ra;,praderrim}pernaturam,

>n· ignoraremus. Et_{curmoti m«on}

arcefifunt

a

in- forma, fiinmotutantumeftmomenti?

Po-im ftremo motusaccidenseit. Sijamaccedat3

>e- qui_pergat&modum

corporis

dicere

_»

cupe-& remfcire qui posfit modut

rei

_tot tantaque

le- _operapr&ftare_ϊitemqui

accidens

eife

poiiit

a- id, qnod folum <5c

nudum

toties

de

fnbje-r- Äoinfubjecbimtranfic,utin

communicatj-„ one motus & ViCiifitudinibus natura fieri

Si Cartefiani docent.

u- VIII. Nonignoramus

folere

eos corjpora

Si itaturalia comparare cum

automatis

&

arte

u. fa&is, uthorolog'is& idgenus

aliis.

Qua

ir· in comparatione motum motusve

pritici-pianonaliter corporibus

naturalibus

quam

his artificnm _{operibus inefle}

_contendunt.

EtdiferteTattinghofius nofterp 99.

fate«

turfetnter eanullutn _{dtfcrtmenaliud}

agnefce-re3 quamquodautomatuni,&artefattorum

ope-rationes _{peragantur tnftrumcntts adeo magrtis,}

ut_{fenju facileperctptposfint: contranaturales} effettus fere dcpendeant altergantstamminutis»

ut_{fenfimmncm fugiant. Hequc corporana¬}

ϊϊ

turutta _{magis al interna frincipio matentur}

]

aitjquamartefaäu Sic Conf Cartefpr.ph.

p.4- § 103 Scc. Exquofacile

inrelligmirop-pugaari ufitatam natur» definitionens, Sc toili_{ha&enus recept· im difcrimeu inf er na¬}

turalia Sca^tificialia. Sed hoc_dogmaeadera

facilirate_{rejici poile dicent Ariftotelici,qua} idcumfuisatfirmaf_{Tattinghofius i) ire} ve-ro_{longe mehoru Efli vel}

maxime concede-retur, mofum& vim motivam non ineiTe

corporibtis per

naodum

acc denris, orti

ab

interno_{principionatural) dcmotivo, fedper} modum _{fpeciei extrinfecus oriundas: non}

tarnend>ci_{poteric,motumeodem modo ab} arrifice indicum effe horologio _{Sca Deo} Creatore _{corpori naturali. Deponar}

ranti-fper prijudicmm nofter, Scdeprehendec iriagnamintervenirediverfitatem· Densfe*»

ctrndum_ipforttm

_fentemiam

_{, iadidic mo·}

tum iat_{quomodo ? immediate}

indidit&nu-dummotiim

,nonperiniermedium

aliquod

fubje&ura, fed hoc ipfum accidensimme«

d/ateinfuditin_{corpus momm Quisvero} fa-ber talem mo:»m _{imprimerepoteft uniali"}

cuirot®_{horologii.utexilla fola}

impreffio-ne,nullo_impellentecorporealio>conitanter iramöveatur,utin

_horologio

_{opuseil Imo}

ne_{quidem lllirei qu» inhorologio priraum}

ei!fubfidionatur«. Sed haecadwnguem

exi-gere,pleneqj

excutere,hujiis

non

ett

inftituti,

IX. Altera ratio pro

formis

fubftantiali-bus_{per analogiampeti}

_poteft

_ex

_iis

_qua»

_de

anima_fcripiit

_Äriftoteles

_{üb. I.cap}

_{p. St}

eß

4nim4,inqi'it, inomni ta,

quod

fentit,

corpore* neceßeeßineodemduoejfecurporλ,

fl

corpus

*-liquodeßanima Et

lic daretur

penetratio

di-menfiofium. Undelib.i.c.i.negatanimani

poiTecorpuseile.

Oportet

autem

id

quod

in

corporibus

viventibus

caufa fut

vitac

<Scvita-iium

_{operationum,eiTe}

_aliquid

_a

_materia

di-verfum:adeoutrnorientev g equo,abeat

aliquidmateriaequi

nobilius

,

quod

cumία equo

eilet, itidem materia

non

fuit,

nec

ma-terise motus. Nonenim

poteft

vita, quo-snodocunqueeaexplicetur,

eile å

motu ma¬

teri*,iiveinde_{quod materia}

_aliqua

_fubrihor

in_{corporevivente}

_hoc

_vel

_{illo modo}

movc-atur. Nammateriaquaeficmoverifingtur,

adhucerit mareria. E. ii materia erit, re-tmebitctiam omni mareriar neceifarias

di-menfiones._Janaquoniam

_fingular

_partescor¬

poris viventisvivunt: necene

eft

in

illis

efie

prmcipiumvivificans.

Id

verojamex

h)

po-thefi Cartefiananoneitforma, fed materia

ejusq;motus : iivemateriamora, qu* mo¬ tufuo vivificar materiam nonmatarn , aut

falteiamounjtardiys.At,mquataego,ma¬ teria

feriaima omncs _{parfes matcriae}alterius vi- _bui

vificare ron _{poreit. Qjiiaid}

> quodvivifi* ful catomnes _partes, debet_inomnibus _parti¬

bus vivjficatieile, δί iniruimos omnesq,e- rib juspenecrare

receffus.

Sed materia mareri- cti

riatnfic petietrare nonpoteil. Hane enirn

fcr

dimeniionuro penetrauonem&

ipii

Cartefi-

fol

eniabfurdamjudicanfj &qtijdemre<åe. Di- gu

cent fortevitamconfifterein motu particu* cic larnmperorgana3c poros; <3cficnon

invol- tri

vidnaeniionum penetrationem,

Atnecef-

Co

feedin er _porosiilos aliqu;d_materiacinter-

pf

je&umcife. Neq·

enim

aut corpus

aliquod

to

wnuseilportis, aut partes

interje&se

omnef ea

fimul moventur. Corpora viventia utiq'ie xn

contintiaflint, δίadminimum»nrer poros

fr:

iftos, _{quatvortres aut}

_duac

_{particulajaliqud}

fa

tempore

cohiercnt,

itaut

nullus

inttr

eas ej

imercedatportis, inquo moveri

illa

vivifi-

ai cans materia poiGt Et _tamen vita

imbut»

ar

funr illa; continue cohaerentes particul«.

lo

Sentietenitnvivasequus,fieas

cuipide

acus ta

pungas.

Senfiis

autem

prtefupponit

vitam i

gi

nifiomnia_{jaraconfunderevejimus,}

_fenfum·»

di

queδί vitam etiamnonvivent

bus

tribuere.

C< Qu«ro itaque quodnatn(κ principum

iliud

ρ vivificans. Non eft materia, ob rationes

b

jamaddudas:

necnudum

aliquod accidensj

q

quia taie

agvidcns

fubje&o

luonon

egredi-tur

If tur. E«hibftantia naturaliserit (denaturali-i- bus enim fermo _{eil) & a&iva,} i.e. forma

i- fubftantialis.

i- X. Tertio _{cperationesin multis corpo·}

tr ribusnobiliores_{funt, quam utillimatense}

,

i- etiam_{plus millies fubtili,auteiu* mocui}

ad-tn fcribi_{poffint. Legataliquis Plutarchum de}

i- folertia animalium> &a!ios,

quideilloar-i- _{gumento fcvipiere, dt legat fine pr«judi~}

i' cio. Mirum fi materia: omniaeornm _opera

1- tribuere lubilinebic. Saitem _{vulgaria illa} {- confideremus. Quam folerter imratur

r- _{piittacusvoceshumanas}

, etiamex

prasteri-d to? _{Quis motus maten« pradlare pdteill}

it ea;_{qu« canesfaciunt beneficiophantafia?de}

e memoria:? Scribit idem Plutärchus de_prim*

>f _{frige vulpemtraniiturarn glaciem}

, cui t;on

o farisfidit,_{aurempriusadmövereglaoei,ut} il exfono vel_{ulentio aquarum exploret quid}

i- audere_{poilitvel fectis.}

Aliiobiervaruntc-n amex _{improvifb opprimcre parantempnl#}

i. losaufermos, adripas amninmfecurjus

na-is fantes,5tergo _,quammaxim?pofefttacito

ί _{greiiu ingredi}

aquam , aqua: mter gradten-i·* dum_{pedestärde immergere, multoauiem}

cautius _iupra

aquamattollere , dcftmulac

d pedem.al en mextulit, _{oriitigerere &} lam-:$ berenon _{n.hil, nefono deftilianti"min a·}

fié

falutiquefu*»

utpoifunt, confulant.

£o

haec valuere_{apudvetercsScrecentiores,«t fte}

principium materia

nobilius etiam

in

iitis

fer corporibus

efie

itatuerent>

quod appellarunt

mi

forinam. _{Imoquidamadmirationefolertiit tiv} longinsquamoportuit

progreifi

, rationera cu illistribuere non dubitarunt. Tantumab* _ψ

eib ut år/i iteria haec proficifci pofle _{puta- fia}

rent; qmdq dincontrariumtentarintpo· tiiiS uamprseiliterint

D-gbxtis&alii.

Eant

_m

licet_{qnivolent, &miiteriae}

_fua

_natura

_inerti

_di

pigraeque talia

tribuant.

Sed Sc etiamat',uc ad

etiamvideant, nevelipfi, veiqui _{eornm re} dogmata fequuntur, procedente tempore ra

eo etiam proccdant, _ucSc multa _operaen fit

qiiibiis humanx mentis praeiiantia

oftendi

fo

folet,cofruptibilimaterixadfcribant. Ego pr

quidcmillis

n;hil

tale^tribuo»

tantumquid

nc

in futurum nonabfurde metui _{poiTe vide· an} tur,oDi>erlndico' itatarnen,utinhaccon· re

je&ura imprimis

faili

optem. Nequeeni® ec

viåorixanteveritatemftudere_unquara

mi-

d<

Iii_{propofitum fuita'iterit:necidquenquain m}

veritatis amantern decet. Et fane_oportet

_Ei

aliudinanimallbus efie motum. ,aliud fen- fu

furafivevimillam , qux motumiftumper· qi

cipit, Ä:deeo aliquid judicat, utita hoi

fti

vocabuloutiliceat. _{Jam haudfcio}

_quernad'

_p<

«aodum _{appecitusauimaliura fenfitivus}

_in

_fu