CON SPEC TUS
BEI LITTERARIiE
IN SVIOGOTHIA.
JEVUM Ρ AG ANIS MI.
(CUJUS PARTEM PRIOR EM
KONSENS. AMPL, FAC. PHIL. VPS.
PUBLIC/E DISQUISITIONI SUBMITTENT
JACOB US D UVJlRUS,
AD ACAD. UPSAL. BIBLIOTH. REG. ET LI DE Ii.
ET
JAH. PETRUS WESTELIUS ,
OSTRO-GOTHUS.
in audit. gustav, MAJ. d. XX junii, anno mdcclxxxi, //. A. M, s.
apud JOH. EDMAN, direct. et reg. acad. typogr.
CELEBERRIM O'
DOMINO PROFESSOR!,
JOHA Ν NI Η Ε SR ICO
LIDÉ N„
S. P. D.
ÄXJ CT OR..
Eximium potiffimum Litteris & fingulare prorfus , quibus jam diu de elegantioribus inclaruifti,
bene raerendi ftudium> TUUM, Geleb. Vir, parker
ac erga Upfalienfes Camenas, TUI olim ingenii nu-
trices, affebtum, inque earum alumnos, illos in pri- mis, quos Natalis Gothici foli felix communio pro·
piori neceiiitudine TIBI junxit, propenfiifirnam con-
itantiffimamque voluntatem, illuftriori documento pu¬
blice probare non potuifli, quam quodimaturo ju-
dicio vifum TIBI fit, egregiam, nec re minus quam
fpecie infignem, Bibliöthecam TUAM, ingenti fum-
tu & labore domi forisque colleQram, nitidifilmorum
voluminum ultra quinque millia complexam, atque
ex liberali legato TUO perpetim augendam, Acade-
miae huic, & florenti ad eam Oftro-Gothicx Nationi, donare, ea lege., ut communi fimul Litteratae pubis
univerfae ufui quotidie pateret, Tantum meritum di-
gnis
gnis aeqtiare praeconiis, nec benefcii magnitudö, nec
loci hujus anguftia, rneaque tennis dicendi facultas permittit. Potiora omnino ad celebrem nominis TUI famam monumenta ii bi vindicat munificentia tam ra¬
ra, perennaturis Pindi noitri faftis infcribenda, nec
hujus tantum fed futuri etiam xvi bonarum artium1 Studioiis uberrimam laudum TUARUM materiem·
praebitura. Quibus tarnen omnibus majus longe &
Supremum TIBI contigit präunium ex Sapientiffimi Clementifiimique Regis Noftri GU ST A VI III.
jiidicio, cui placuit inftitutum hocce TUUM & fin-
gula ejus momenta Augufto Dip.lomate Suo gratioiis-
lime confirmare.
Ego vero, qui TUA optione, popularium me- orum votis confentiente
,primus Lid en iani Biblio- thecarii honorificum muntis confecutus fum
,meam
ob perfpicuum hoc favoris & bénevolentiae pignus in
TE fidem & gratiffimae mentis pietatem , non tam
exquiiito verborum apparatu, quem vere detrcfhas,
quam· opere ipfo & iollicita demandati oificii c ur a ^
teftatam TIBI facere eilitar. Ea mente nunc, mu- neri meo injunQum & quantocius edendum, publi¬
cum Specimen exhibeo. Cujus quum, TE arbitro,
ex imnlenia propemodum Litterariae Hiilorias ampli-
tudine eligcndum eilet argumentum, placuit pneier-
tim in TÜIS olim deliciis, in patria Litteratura e- jusque fatis, inde ab origine illuitrandis, qualem-
cunque hane operam collocare. At vel in ea re fo~
la vaitiiiimus circumfpicienti animo campus occurrit,
non una vice, fed longo itinere, diftinbtis quiefcen-
di fpatiis, emetiendus. Hac oecafione ea tantum fe-
cula
cula percurrere fuftinui, quae fub Paganifmi nebulis praeterierunt. Per iequentia inde temporis intervalla,
uberiori' Litterarum pro,ventu fecunda , inceptam te- lam , in plures divifam particulas, quoad fata per- miterint, continuare inftitui; (i minus a me fieri pos- iit, ab illis, qui in cura Bibliotheeae mihi iiiccefiuri
funt, pertexendam. Comple£titur vero Ethnica perio-
dus plus quam mille annorum fpatium, quod licet
ob monumentoriim penuriam, fterile admodum, tan
ta tarnen rerum dicendarum copia & varietate ani-
mum obruit, ut in delechi dubius omnino haefe-
rim. Inter haec, apicularum more, idoneos, quan-
tum novi, flofculos ex optimae fidei au&oribus deli-
bare conatus £um ·, an quid (ilentio melius praeftare potuerim, nec fatis fcio, nec ii fciam, dicere auiim.
Eapropter, quum levis hxc & properata opera cu- jusvis Leétoris indulgentiae enixius commendanda
(it, TE in primis, Celeb. Vir, oro atque obfecro,
ut benigniori ceniura TUA faveas Au&ori, qui per- enni fide & iingulari obfervantia TiBI obftriaiilimus
omni vitae fuae tempore manebit. Dabam Upfäliae
d. ix Junii mdcclxxxi.
D. D.
D. D.
CONSPECTUS
REI LITTERARGE
IN SVIOGOTHIA.
lillHHMIIiiiiBlffmr
jEVUM PAGANISMI.
SUMMARIUM.
g. i. Intreduclio, — g. 2. Fontes, ex) quibus Hißeria Litteratur*
Ρ aga nie a Svecana eß haurienda. — g, 3. Facies Scientiarum fub Paganis-
tno.
—g. 4, Memoria fuit unica cufios antiquißhni temporis Scientia-
rum.
—g. 5, Lingva incojis vernasula ante inventas Utterns. ■— g. 6.
Scribendi ars fero cognita lente proceßir, Ejusdem prima apud Svecos initia»
—
g. 7. Cujus vetußioris lingva litteris vfi funt fcribentes, fcf unde hane
artem didicerunt.
—g. 8· Ouo circiter feculo communis fcribcttdi Stilus tre Patria fiabihtus erat. — g. 9. Monumenta rerum Litterata, qua Paga- nifmum fapiunt & produnt. — g. 10, Monumenta Sepulchralia. —— g, ir.
. -
Numißnatica, — g, 12. · - Calendarin. ·— §♦ 13. - · Epißola.
ria♦
—g. 14. - - Genealogien i? Hifiorica. ■— g. 15. - - Skaldica Mythologien. — g. 16. - - Legalia. -— g, 17, - . Acte multa Lit-
tsraria Paganißni probabiliter peritrunt. «— g. 18. Litteratura Pagmica
tion uno greßu , fed pedetentim leeum ceßit nova Chrißiana.
§· i.
Introdu&io.
Hiftoria memoria Litteraria dignos articulos, qui [fuas dirionis' facere Lirteras, corporis fvevit omnes
A unius
Φ ) 6 ( Φ
nmos inflar, q nod am mod ο conneftimt, five iftaram or*
tus Sc progreffiones, five externam fa-ciem, five geniums inferiorem., iive Auftores, five opera, maiiuferipra auf typis imprefia, five hos Humanas induftriae foerus fin- gularim firm tos, auf eorundem colleftiones fpeftaveris*
Cujiismodi paulo amplior complexus ii ad Scandinavix
noilrse tesqua inhofpita fub sera ante -Cnriftiana aecorn-
jnodetur, parum vel nihil Te invenifle dixeris, quod iub
verse Listeraturse nomine referri oporteat. Ingenue fa-
femur ab ifta animadverfione neque noftrara mentem
©ife alienam; Seriptoribus tarnen fide Celebratiifimis in- ürufti, id tan tum his pagellis non eruhuimns arguere ,
Ethnicum aevum mvolvere Syecanarum Litferarum fal- fim natales, cunas infantiseque teneilas accretiones. At quandoquidem pro his rebus indagandis eundum eft per Calles fpinofcs lubrieosque, rnde a primo gradu rogamus <&
©bteftamur, velint campo adfvetiores tanto benignius nos
Jap fa η tes erigere, veoiamque vel ea de cauifa dare, quod fpatia prseflituta feftinanti oculo emeriri j übe mur 7 & po¬
se nos non må primas ducere liiieas a).
§. ii.
Fontes, ex quihts Hifioria litteratur & Faganiest
Svecmx efl baurienda.
Qiii memoria prodiderunt Ethnicse Scandinavise res ge- λ) Quam Hffioria Litteraria vaftos admodum exfpatiandi campos aperit, nihil eft dhftcilra's, qaafri per compendmm exetpere iftiüsmodi
reram· momenta
,·q;use ad cardinern qüseftionis proxime, faciant. Ex prsegreffis Auftoribas, qui Rei Litterarir«' ftatpih in genere perferipfe-
mnt, prssöeptriees regtilas eommede mutnari non licet Patriae noftrae
Litterat aram, ipfamque longe antiquiffimam, fpeeiatim adumbratnro·;
eui, ni valde fällor, ineumbit, ea potiffimtim, cujoscimq^e moris fue-
fint,· perceniere gentis negofia 7 in qulbus fui ingenil vires inaxime
«xersuernnt,
Ǥp ) 7 (
ge il: as in univerfum, lu c em infimul affundunt Lirterattt-
rae, quantulacuaque fuerit , rnembratim fumtae. Genera¬
lis Hiftorias Patriae fub Paganifmo Fontes b), pro fua, qua
polluit, exatäiiEma inquiiitione, a fabularum i η ful fa mo- le diflinxit Ν ob.. Dom. Lagerbring c\ Quibus fulcris fa¬
ble Populi in genere delincaturo flandum eil, donec, ü
fiei i ροίΓΰΐ, lim damen ta alla altius fubilernantur d). irv
•cerea, quurn antiqniorum nemo ex profeiib pe-rilrinxic
Eei noilrae Lkterarke inde a primordiis fara, neceifura
erit cuivis, in hasc abdita arcana inquirenti, oculos & a-
nimum ferre in quoscunque Au£lorum probatiiiirnos, qui pailim fcriptis fuis intexuerunt mentiones , quae tenebras
hoc in campo denfatas, aliis additis lutninibus, yel tan- iiihim difpeliant c)* Vetufliorem hane Patriae Lirteratu.·
A 2 rata
b) Notiffimum eft* nos Ethnicse patriae genuinäm Hiilonam re»
■ferre acceptam tion indigenis, fed exteris Au&oribus, praefertim Is»
iandicis, Sturlafinio puta. ·.& qui ρ rae illo viam ftravérunt. Monumeti
ta Islandica é tenebris priraum eruit illisque divérfum pretium ftatuit ipfe Islandus Thorm. Torf tens in Serie Dy nerfar um Regum Dania jüb. I. Cap. i - 6.
c) In. Prsefatione ad Hiftoriam Svecanarn, ubi recenliti patefennt,
Cfr. Ejusd. Difp. de Fundam. Chrono!. Sveo-Goth. Lond. 1754. it. de Fi■=»
de ffifior. Monutn. Island. Lond. 1763. De quo fpecimine legitur inex-
fpedlatum judieium apud Cel. Schlozerumi in Allgemeine Nordifiie Ge
fthielte, t US· Not M.
d) Recentiores Eruöiti Critiea acie caftigare occoeperunt antiqui-
orum agnitös fontes. Praetereündo vetuftiores correétiones., exempli
loco adferam, inter noviffimas: Hiftoriam Hjalmari Upf. a. 1690 a
Luc a Helpup & dein Job. Peringfkjdldio Stockh. impreffam; ut fpuriam
,vero a Noh. Ihre 1773. in Difp. de Runarum occafu, %. 12. iraproba»
tam. Sic etiam Hiftoria ante - Odiniana: Fundinn Norregs e;ft fufpicionis
.c&rbone notata, a Nob. lire in Litteris de Edda islandica., datis ad
"Nob. Loger hr ing,, an. 1772. pag. 27. Nec mitiora fata momjmentis for¬
fan aliis "prsefagienda funt, ii accuratiori Critieorum dhcritnini obvene-
rkit. Cfr. Preecl. Nordin Difp. de Mon. S.vioGoth. Vet. /Ev. falfo me- i-ifcoque Mpeåis Upf. 1773, 74.
e) De Septentrione noitro enarrationes .Graeccrum Latinoruteque
• ) 8 ( Φ
ram noftratium plures haud poenitendo fludio rimati funr,
quos inter non ingenii magis feliciiiimi acumine, quam ra- tionibus mirifica fe probabilitate commendantibus , No·
biliiF. Dom. Ihre Antiquitatis noftrse illuftratee palmam fibi
vindicabir. Hic immorralis memorioe Polyhiftor, in vari is publicie luci permiifis operibus, argumentis a fe primutn
in medium prorraitis, & intimiori antiquitatum cognitione
atque fcrutinio fubnixis, cornmonftravit aliquantam apud Sviones, eciam ante inve£tum Chriftianifmurn, exftitiiTe
Litteraturam icribendique ufum /). Neque reliquorum praetereunda funt fcripta, qui ad colluftrandarn antiquita¬
tum Patriae aeruginofam illam tabulam, laudabili induftria
nec fine iucceiTu laborarunt, & partim novis argumentis, partim animadveriionibus Criticis in receptas Veterum opi-
in uno fafee colledtas itudio Celeb. Gerb. Schöning, vid. in Actis Ut¬
ter. Societ. Hafnienf. Quem traftatum Celeb. Aug. Lud. Schl'zer cum annotationibus praemiiit operi fuo , quod inferibitur: Algemeine Nords- febe Gefchicbte Halle 1771.
Danica & Norrvegica Litteratura, uti vicina, cognata, annalibus stntiquior uberiorque Patriae Litteraturse primo ftatui explicando mul-
tum infervit. Celebrat. Viri, Grammius, Langebekius, Schoningius, Suh*
mins, Dan© -Norrvegias Hiftoriam, mire perpoliverunt. De cujus re- gni pfaeeipuis Scriptoribus Vid. Sühn : Tanker om de vanjkligheder fem
m'de vid at .fkrifve den gamle Danfke oeb Norrßte Hiflorie, in Scriptis
Dan. Soc. Seient. Tom. I. pag. 31-43. Taceo e Germania, & alibi
qnoque exfurrexiffe Auclores, qui cognitionis fuae radios etiam in 110- ftri Ardtoi orbis fub Paganiftno opacas infulas fuperjecerunt.
f) Non quidem de fmgulis hujus Viri operibus in omnigena Lit¬
teratura heic fermo eil, fed de Ulis tantummodo feriptis, qure Sve-
canam Paganifmi Litteraturam proxime afficiunt. Eh vero iÜa: Glos- farium SvioGatbicum ejusque imprimis Prooemium Upf. 1'769. Praefh··
tio ad Lexicon Lapponicum Upfal. 1780. Difp. de Vetuilo Catalogo Regum SvioGotb. Not. Grit, illuftr. §. 1 - 9 Upf. 1752. Difp. de Ru¬
narum antiquitate 1769. De Runarum Origine & Patria 1770. De Oc-
cafu Runarum P. 1. 1772. P. %. 1773' JLitterse ad Nob. Lagerbring, de
Edda Ishmdica Upf, 1773.
) 9 ί &
©piftiones, veritati minus confentaneas, iniignem huic ma¬
teriel lucem*affuderunt. Hos quidem, in tricis noitro asvo
frequentiifimis fepe ambigui hterentes , ita in fubiidium vocavimus, ut quos in hoc foro judicii fummi compotes-
duximus, Ulis aperte cauiTam dicendi poteftarem feceri-
musj ubi vero horum teilimoniis deficientibus res ad fo-
litam caliginem redit, ad alia in Hiftoriarum fontibus
obvia confugiendum nobis fuir geftari& facinora, quee fata
Litteraturee per anfra&us quaii attingunt , <Sc non niii longiori demonftrationis ferie ftatum ipilu-s prifcis hi-
fce temporibus explicare videntur g).
> III.
Facies Scientiarum ful· Paganifmo.
Ab aetate cani FORNJOTERI, ii modo juxta Hi-
floriam illam veruftam
,Fwidinn Norregs b) Regum Genea- logicos calculos repetere placuerir, usque ad 'Ansgarii rem-
A 3 pus,
g) Ejusmodi analedla plurimi collegerunt, & Difp. quoque Aca- demicis publici juris fecerunt, quanquam nemo totam fub Paganifmo
Litteraturs Svecanse Hiftoriam inträ arftiffimos Difputat. terminos co- gere, qnantum nobis quidem confcat, antea fufcepit,' utpote ipiis a meta, quam iibi praefinierunt, alienam. Prodiit Aboae 1750. Diifert.
fub titulo: De Initiis Rei Litterariae in Svethia, Praef. Alg, Scarin, qui
§. i. perhibet majores noflros in Gentilifmo a cultu Liberalium inge-
niorum procul remotos fuilTe, & ilc mox in §. 2. affirmat lnftitutio-
nem Litterariam apud Chriftianos, inträ & extra Patriam, in monaite-
riis obtinuiffe. Alias habemus Difp. qus partes Eei Litter. Pagan. te- nent, Ex. gr. de Veterum Gothorum Sapientia, Praef. Fab. Tστ¬
η er Upf. 1707. de Philofophta Vet. SveoGoth. Praef. Freder. Ma-
zelio Upf. 1755. de Fatis Philofophiae in Svecia, Praef. 0/. Wefimnti Upf. 1779. de Fatis Litteraturs Juridicse in Svecia, Praef. 01. Rabenio Upf. 1770. De Eloquentia Veter. SveoGoth. Praefide Gabr♦ Tideman
Abore 1777.
ii) Hane Hiftcriam improbätam a Nob. Ihre vid. in Litteris ad Nob.
Lagerbring ρ. 27. laudibus vero approbatam in Praef. ad Svecsn, Hiß.
Nob, Lagerbring pag.
) 10 ( ^
ψ&$ , q ti o Cknbianifini fol ftipra η o firas plagas pri muta oriebatur
,fecula c er te decera praeter iisi'e colligitur 4-
Per rot annorum ipatioiiilima intervalla homine-s degiife
in fera barbaris, cultiorum Mufarum ipfo nomine te¬
nns i g na ros , in confeffo eil j; ialtim aptid eos, qui ung.
cum Chriftiana Eeligione natales Svec, Litterar.um con-
cipiunt. Urcunque vero haec erunt exiilimata , non fa¬
cil e credidero, populum totum fuiife cxpertem fcientia-
rum
,quas hnrnanoe vitas fors ejusque vel commodior
π fur a
,asque ac communis focietas, ut necefiarias tuen«
dae incolumitatis partes iibi arrogaverint. Annales vere magnos in parria Priocipes , Principumque potentiilima imperia,immo Heroica facinora, tam apud exteros, quam Indianas, ad Divinam admirationem usque laudibus elara produnt yé). Quomodo hssc cum fobrio judieio coniliterint
η o ii fatis fcio, niii praeiiruxerimus peritiam gentis tam ia
ioera quam fag.o permultam, o: in com mun i ta re rertim hu·
rnanarum non mediocriter verfatarm Ν te iniquum föret denegare noilratibus bene nati ingenii vires, rerum fu-
arum creberrimo ufu exercitatas, popularemque guftu-m.,
ac proinde his apparatam adminicuiis, eorum omnin©
indioentiae fuffe&uram, cognkionis fupelie£lilem. Suam habuerunt Religionem, fuos Deos , quos ex praevia con- fcientia & fpe futuras immortalitatis 3 ardentes fa c ris ceremoniis coluerunu Sua alia agnoverunt ilimmi pon¬
deris ofHcia, quae in ilatu tum publica, tum privat© , uti knperantcs au t iubditi, foeri aur fervi, parentes au t libe-
ri, refpiciendo ubivis ad valetudmem corporis animique
delicias
,ferio iludio prasilireruor. Uti peculiarem, Se a
vul°*aribus fcientiis diiiinciam, artem exercitarunt Skal»
di»
i) Secundum computatTonem Neb. Lagerbring in Prsef. ad Htftc
Svec. pag. 19, no & αι.
k') l-rae alns id oftendat ODINT Regimen Diviniö geiiis fiilgen»
•tiffimum. Sturletfm, Hlit. Yngl. Cap. χ - 90
) II ( C?
dicarn y qttae Mythologieis fabuKs, senigmanbus· falibus·
aue tota quam: a referta fuir. Verum tarnen exinde non
quidem idonea fuppetit ratio, eo:jdem inTheologia, Ju*
risprudentia, Medkina, Philofophia & id genus aliis Sub-
Hmiorum, Artium excultis difciplinis, edoflos falutandij,
quorum plurimis, <§c paueiilimis ta η turn exceptis , η ort fiiß rerum tunc in vita com mun i vulgatarum erudi-
sicnem cedere fas eil. Proniori iidc dixerim, Scandi-
navite noftrae iilvoia rura adhuc fuiiTe inhofpita Solidio
libus Camenis, quae alios non tolerant alumnos, quam cjoi pacis umbras vitteque tranquiMitatem adamantes ipfis
forum animum dicav Grins /),
i 4.
Memoria fiiit uniea euflos antiquiffimi temporis
Scieniiamm.
Ex fhpra primoqne quaii labello delibatis facile pro Unit quaeftio: unde Si quomodo, quoe fciebanr, acce- perunt gennies noftri conitkati extra Scholas, libro%
Ii E-
/) DifFerentiä i'nter Eruditionem & Lftteraturam beic· opportune
©btinet.· Illa raulto vetuftiör Itteris ad ce jtas difeiplinas nee femper utitur, nec in diget, Jo. Grammihi de Ort giv e & flatu Rei Litternrice its
Ό η nia k? Nerrtepa
,usqne ad fundatam Acndemiam Hafmenfem, in DS- nifch. Bjbhath. VII. St, p. 442. Eruditio igitur a populo iioitro, qui iniTgni humanaram rerum ufu imbutcis florentem conftituebat civitatem, fejangi non oportet. Majores ηoilrat.es baud paucarum artium eo- luiiTe fcientias fidem facere connixi funt noicrie a ta tis Summi Scripte-
res: Lager hr ingius, Oalinm ,-Benzelius , Szierwnannus, ceteri. Ne dicana
de fuperioris a:vi inclytis Antiquariis; quorum in numernm referre
Gonvenit: Meffenm, Loccenios, Sehefferos
,Vereiios, Rtidheckios, Ha-
■Åorjplos, Pahnfkdldios , Smrnhnhios , Stiernhjelmios, Peringfkoldios, Bjcrnr-
ros, Brenneros aliosque, qui pro temporis geni©, fuique judicii biver-
fa luxurie, multaro, at incer fe diverfam, lucem Ethnicae Litteraturas
commodarimt. Doluerunb tamen cordatiores, quod tunc magis effer-
vefcebat ftudium patriae antiquitatis ? quam ipfius veri faödtkicisise*
vindicandss.
&2s ^ τ f *£%
«eg» ) 1 z
litteras aliasque difcendi opportunimtes ? Novimns uti ma-
num opere, fic etiam animum ufu callefcere. Faurrici
natura dorati cito apprehenderunt fenfibus adfvetas i ma¬
gi η es , easque animo propriis receptaculis alte condide-
runt t/i). Quicquid expertus erat alter, alteri gratis <Sc
iincere tradebat; hujusmodi vehiculis cafus prseteriti a
parentibus in liberos, <3c iic per feriem longarn in poflc-
ros transmittebantur. Acumen fui ingenii applicuerunt
in artes Tibi amabiles, in quibus ut fe rite expedirent,
omnes judicii nervös contendebant »). In vi£tu veftitu-
que, in rebus venatoriis & pifcatoriis, in re pecuaria, in agricultura , non opus fuit,ut norionum indigi litteras.6c
libros, tanquam oracula confultum irent. Quod vero at- tinet ad eorum nobiliora negotia, videiis Militaria, Na- vigatoria, Piratica, cetera, in propatulo eft,eadem quo-
que iine Litteratura haud dimculter exerceri potuiire.
Idem quoque valet de Sacris, Politicis Oeconomicis-
que eorum domi pera£lis funflionibus j idem de ludi-
bundis oble£lamentis, quibus in confortiis tempus fuum
fallebant. Confultor optimus eil tenax rerum memoria,
quam hi igitur aliorum difcendi adminiculorum exper- tes, fine dubio fatius folidiusque, quam noilri gevi eru-
diti, exacuerunt, perpoliverunt o)
Ex-
rri) Communis fuifc noftratium difcendi fors cum aliis prifcis gen- tibus, quae ante litteras perfpeftas foli memoriae commendarunt fua
culta dogmata. Id de Druidibus Myilis Gallise enarrat Jul. Cajar de Bello Gab. Libr. 6.?Cap. 14. Idem valet de ipfius Homtri Poematis, quae per multas astates merae memoriae vigiliis, iine fcriptione, integra con- fervabantur. Quid, quod Graecorum antiquiffimas leges, ut eo fi.de-
lius cuftodia memoriae afifervarentur, cantilenarum habitu inter primos
cives jaitatas ad pofceros pervenifle, audtores funt horum tempo-
rum Hiftorici. ;
») Quod diximus, eomprobant pene finguli Ethnici Reges, ammi jnagnituaine rebusque difficillimis promte expediundis praeclariffimi.
0) Memoriam humani ingenii litteris hebetari, dudum fuo tempo
13 (
Exinde pro certo habemus, majores noftros fub in-·
genii vigeti gnava induftria calluiiTe fuarum rerum fcien-
tias, & easdem fida vigilantiflimae memoriae cuftodia per
numerofas generariones ab arra oblivionis aerugine con- iervafle ρ).
§.5.
Lingva incolis vemacula ante inventas Litt eras.
Annus folum agitur fesquialter, pofteaquam NobiliiT.
Dom. Ihre, excipiens opinionem ab Uluftr, Leihmtio q),
Rever. Er. Benzelio r) & quoque a femetipfo anrea s)
non niii obirer moiam
,textis rationum roboribus pro- bavit loquel« genus fuiffe Lapponicum, quo ufi erant aborigines prifcae Scandinaviae, horumque germana ftirpe
prognatas propagines eile noftrates Lappones t). Qua
fa£la fide paret, Lingvam- Fenno-Lapponicam, utpore Svecis primigeniam, per noftri Seprentrionis orbem obti-
nuiiTe iisque ad Regimen Gylfeanum, quo per diiiuos
advenas longius longiusque depulfa tandem feceflum tu-
B tum
re agnovit Jul. Cccfar nuper cit. loc. de Druidibus locutus: Qui di-
fcunt, litte} is confiβ', minns memoria fiudent: quod fere plerisque accidit,
ut prafidio litterär um, diligeminm in perdifcendo ac memoriam remittant,
p) Teiles fanto eorundem Genealogien Hiilorise & carmina ver- bofa, qun otnnia per plurium fpatia Seculorum, rebus lalvis, transla-
ta iine ferupulis memoriter recitare potuerunt. Thiodolfo & Eyvind»
antiquiflimis, quos novimus, Skaldis opus fuit haud minus ac novem
Seculorum fadla memoriae fun condere.
q) In litteris ad Sparfvenfeldtium, in Nob. Lager bring} i Samling af
Handlingar i Svenjka Hißorien ρ. 2. ρ. 149*
r) Compendium Hiß. Svec. Cap. 5. §. 8· pag. 16, 17 & 18.
i) Glojfhrium SvioGotb. Prooemium pag. 39. Cap. de Lingva Fen-
nica & Lapponica.
i) In Prnfatione ad Lenicon Lapponicum Lindabin & Obrlingii
Holm. 1780. Agit i-bidem contra multos fecus fentientes, & in pri-
mis Th. Thorfaum, qui in Serie Reg. Dan. p. 128. contendit, Lingvam
Odinianorum non nifi diaiedto a priori difcrepalTe.
fp ) 14 ( fp
tum quaefivit ad ultimas patriae oras; ita tamen, ur varia
ejusdem λε/ψανα fuerint reperta, & etiamnum, praecipue
inter colonos Sveciae interioris, Sc in fermone ordinis plebeji, fint reperiunda 11).
Cum OD1NO illiusque comitatu a Tanaiticis aeque
ac Taurica Cberjonefo, Dada, Moefia, vicinisque traft ib us Gorhicifmum huc immigraiTe inter potiilimos rerum Scri-
ptores convenit z>). Sic per illius Religionen! dexterrimis
aufpiciis introduftam , aliosque magnificos focietati fuae
initiatos ritus, indies perrnifcebatur antiquae tum nova Gothica lingva, ac cum Aiianorum crefcenti imperio us-
que adeo invalefcebat, ut popularis Sc domeftica haud
fero fafta fit. Facile illinc inducimur ut credamus, hunc fermonem fubiiffe lingvis folemnes mutationes, maxime
ob bellorum Sc alia vitae commercia creberrime cum vi-
cinis gentibus frequentata $ ita vero, ut ante novem re-
tro fecula, vel fub iinem Ethnicifmi Epochae , unum i- demque conftiterit loquendi genus, non diverfum a dia-
lefto Islandica, qute, uti a peregrinarum gentium illuvie intaftior, deinde diutius fibi iimilis permanfit x).
§. δ.
Scribendi avs fero cognita lente proceffit, Ejusdem
prima apad Svecos initia.
Qiiod hucusque fati fumus eo tetendit, ut ftriftim carptimque oftenderetur, quarum in rerum iludiis prae¬
cipue verfata fuerunt Sveca ingenia, feculis ante naturn
Litterarum aliquem ufum proxime praeterlapfis y). Cre-
di w) Cit. Prsef. Lex. Lapp. pag. 19
,23 & 24.
i>) Ob teftimonium Sturlafonii in Prologo Eddas Upfalierifis.
χ) Ufcraque hsec dialedtus, Gothica nempe & Islandica, funt quafi
Sorores ex una matre natae, & continent hodierni noflri fermonis femina & radices. Cfr. Prooemium Glo ff. SvioG. Nob. Ihre paffim.
y) Tres proitant opiniones de Patrise Scriptionis ortu. Quidam
J 15 C i $
di pleno jure non debet, quod frequens fert Erudiro-
rurn exiilimatio
,Litterarum notitia imbutum fuifie CD-
DI NU Μ, dum iisdem carebat Europce pars multo ma¬
xima. Eft enim do&rina htec Cadmea
,lirreras puta fin- gendi, adeo ftupenda inventionis humanas periclitatio, ur
cultiores genres modo non om nes ejusde ·~ örtum ad quempiam Deorum fuorum retulerint z). Nil pronius inrelle£tu, quam, quemadmodum alibi gentium, limilitcr
ad nos hane Divam nec uno
,nec facili paiTu, fed fen-
iim pedetentimque ac molefto appararu, per tot folitudi-
nes runc omnino avias, penetra-ffe. Et prseterea, quoni-
am lingvas iine licteris in gente confiftere potuifle , di-
ves Hiftoriarum fupellex affirmat, nec ambigendum eft, Svecos prifcos militke ihidioiiifimos, lubentiifimeque
ideo brachia ducentes armata, fat diu vixiiTe
,priusquam
fua fenfa litreris infundendo ram callofas manus applicue-
runr. Tempus vero, uti fuit rerum omnium Magifter;
fic quoque annis vertentibus, & litterarum tefteris ex vi-
cina quadam gente acceptis, hane aliunde mutuatam lu-
cem fuopte ingenio paullatim auxerunt indigente tirones.
Veriiimiliter primum fcribendo arripuerunt, quidquid
Vili eorum ufui quam proximum fuit, & adeo, id quod
etiam fafti indigitant, inftrumentis ligneis, baculis, tabu- lis, parietibus, lapidibus & id genus aliis, fui deiiderii
B 2 fum-
1 1 1 --Λ ... ■ ,—
Auftores referunt Litteras ad ODINUM; nonnulli poft illius tempora ufu eas adfumtas fuifle oftendunt; alii ftatuunt cum Cbriftianis Sacris fuifte huc adveftas. Qusevis pars fovet fuas minime defpiciendas ratio-
nes. Ex noftrse setatis edöftis, a parte prima ilare videtur Nob. La.
gerbring Svee. Hifl. Ρ. I. Prcef.' p. 4. Cap. 14. pag. 453; ab altera
Nob. Ihre, in allatis fcriptis; a parte tertia Celeb. Brocman, in Trafta-
tu de Runarum setate, alligata Hiftoriae Yngvari. Mirran quod fnmmse
eruditionis Viri in calculis fubducendis a fe diffiti ilent, haud multo minus mille annorum intervallis. De dis loqui non vacat, qui litteras repetierunt a Timra , Noacho vel altius.
z) Herman Hugo de prima fcribendi origine, Prsefat.
q&S> ) A ° V «15»
fumma di&amina inaraverunt λ). En! tirocinia rudia &
vere ruftica Divinae artis, quae noftro tempore ad fupre-
mum fuum decus eve&a eft b).
§· 7·
Cujus vetuflioris Litt er is Linguae pnt , Ö" μηΛ
b an c artem didicerint.
Exploratum eft Runas £ antiquiiiimas noftras Litteras
o-enio Gothicifmi non efte adaptatas, fed aliquid in adeo exiguo numero fuperflui habere, & contra in longa pluri-
mis3 deficere. Quibus praemiflis fequitur, ut aliunde quam
ex SvioGothico ore repetendi iint harum litterarum na- tales. Qua valuit indagatione inter plures lingvas accu- ratiftime inftituta deprehendit Nob. Ihre, XVI. Runas a- deo quadrare idiomati Alemannico, quod olim per plura
fecula in Germania floruit, ut eidem loquelas exprimen-
dte omnino fuffecerint c\ Quare argumentatus eft huic
fermoni natales fuos debuifte litteras, Runarum no¬
mine in Svecia primitus ufurpatas. Infuper probatum
ivit, per Germanicos populos aliquando has Litteras ac- ceptas fuifte, easdemque , ante Longohardicarum introdu-
cftionem frequentatas d) Mar c omannos v. Saxones inferio-
res,
a) Bartholini Antiquit. Danice L. I. C. p. p. 151. & Torfai Series Reg.
"*Dun, p. gr.
/;) Non ambigitur gentis noftrae antiquiiiimas litter-as fuiffe easdem,
quie, ut olim, nunc noftratium ore audiunt: Rttuce. Cujus voeis Ety- mologise plures conjefturas Vid. GloJ/hrium SvioGotb. Neb. Ihre pag.
473. Putat ipfe Runas aliud nihil iiguificare, quam fecretum quid, vel
etiam magieis exercitiis applicatum, ibid. Cfr. Difp. Ejusd. de Vetufto Reg. SvioCi. Catalogo p. g. De Litteratura Runica Scriptores exlu-
bet Erichfan in Bibliotheca Runica Gryphisv. 1776. quam in variis
correxit Criticus in Antwort auf die frage &c. ib. e. a.
c) Totam hane hypothefin robore argumentorum agitavit in Difp.
de Runarum Patria & Origine §. 27 - 33.
d) De Runarum apud Marccmannos quondam ufu certiores nos
m ) ι τ ( &
res, quum See. V. una cum Anglis Cimbricis in Britanni-
am tranfibant , fecum advexiffe. Ex fimilibus calcu-
lis fubdu&is, quod ad Sveciam attinet, porro cooimon- ftravir, pofteaquam Litteris' Latinis f. Longobardicis locum
ob magia? fufpicionem dare cogebanrur Runa?, easdem
in extremis arftose Germania? angulis perfugium quaeii-
tum aliquamdiu invenifte, & hinc ad Scandianos transiis-
fe. Ex bis haud ita obfeuris indiciis conjicit illarum in
noftras terras ingreiTui primam occafionemq dediile com-
mercia cum civibus urbis Birca?, a vicinis nationibus
exercita, ubi tabulis expenfi & accepti indiguerunt mer-
cantes
,& millis ultro citroque litteris fua requiiita iigni-
ficarunt. In tanto monumentorum defe&u verifimiliorem
aliam vix aut ne vix quidem inveniri poile cauilam,
B 3 cum
fecit Raianus Maurus Moguntise See. IX. Archiepifcop. in Praefatiun-
♦
