AUSPICE NUMINE SUPREMO,

AUSPICE NUMINE SUPREMO,

DISSERTÄTIO ACADEMICA,

USUM

RHETORICES

HERMENEVT1CÜM

LEVlPENICILLO

Quam,

EX SUFFRAG. AMPLISS. FACULT. PHILOS.

IN REG. ACAD. UPSALENSI,

PR/ESIDE

V JR 0 CELEBERRIMO,

MAG Ρ Ε T R O EKERMAN,

Elo^v. PR O FE SS. Reg. ^et Ord.

PUBLIC/£ DJSQUlSmÖm EI AMINAND AM C0MM1TTIT

DANIEL MAGNUS AHLGREN,

SUDERMANNUS.

IN AUMT. GUSTAV. D. XXII. FEBRUAR.

ANNI MDCCLVIII.

Η. S. A.M.

UPSALl/E, Excud. L. M. HÖJER, Reg. Acad. Typogr.

S:& R:£ MAJJTIS

MÅGN/E F1DEI VIRO, REVERENDISSJ MO

PATRI ac DOMINO,

Doa ERlCO ALSTRIN,

Dicecefeos _Ven. Strengnefenfis EPISCOPO Eminentiffimo,

ConfiiL PR^SIDI Graiiilimo, Reg. Gymnaf«

Scholarumque EPHORO Adcuratiilimo,

M/ECENATI OPTIMO.

Coneefleris ^{cilitas bonis propria amabile} facile, ^{& qua; , mihique prpiTus} TIBI, ^admiranda, REVERENDISSIME ^{prora Sc puppi3 ut Nomen} in demandato ^TUUM, PRÄSUL,eftfa- ^omnibus mune- re facro

etjam reverentev compelletur in fronte lucubracio-

num harum Academicarum, qus totae , quant® TUIS in me colh- tis merit s debentur, fine quorum largiori ufura vix inchoats , ne- dum perfeds , in ^Iucem publicam prodiiflent. Utinam quoque illoe per fe obfcursa Sc tenues , de fulgore Summi Mufagetse nitorem &

prxiidium fibi conciliaturx, ita probarentur ·, uti animum offerentis, pie-

rate Sc reverentia plenifiimum, in aliis haud difplicuiife cognovi, Prx- lucet tarnen in prüfen tia ipes eo firmior , quo evidentiora in torum Clerum Strengnefiacum exftaat TUTE teqaitatis Sc gratis pignora ^, qui- bus Catonem agis, fed non afperitace, Sc ita moderaris fceptra Ecclefia- ftica, ut ftiteris TE ubique exemplar Juftitix, dodrinae Sc pietatis vi- vum, plus laudibus decorandum, quam imitandum. Serior itaque fic dies , quo TE, ^nmores noftros, delicium ^Sc palladium ordinis noftrl nob s ereptum conqueramur. Made potius TUA hac gloria, fit ^in- fula perdiu felix ^, Sc ftorefcat canitie» , quo reipublicx literariae Theologum , Dicece.i Strengneliacae Antiftftem, prasdeceiTorum meri- ta tequantem , mihique M./ECENATEM Optimum, occafio diu _gratu- landi detur , qus non deert , fi rata habuerit Numen _{vota mea}

ut femper omnibus numevis abfoluta fit felicitas Qentis ALSTRI- ,

NIAN^< Permanebo, dum vita perfrui licebit,

REVERENDISSIMI NOMINIS TUI

cultor åevotijjimuf,

DANIEL MAGN. AHLGREN

VIRIS, Maxime if Admod. Reverendis, AmpliJJt-

mis atque Pra clor ifßmis,

Dn,Do£t CAROLO _FRIDERICO

LJUNGBERG,

Dicecef.Str. ARCHI-PRjTP., Conf.EccLADSESS.Primario,

PATRONO ^ac PROMOTORI Suitimo.

Da Mag. AMBR. FREDENGREN,

PAST. in Stenqulfta & Årilla,& viciniContraéEPR/EPOS.

PATRONO ob beneficia paterna aetatem colendo.

Dn, _PASTORI Mag. _in FLORENT. SCHARFF,

Torpa & Kongsohr & adjacentis Diftri&usPR&POSITO,

EVERGET/E perpetim colendo.

Dn.Mag. _{Ρ A S T} JOHANN! _{O R I} KUMßLTO,

Ecclefise Thorshellenbs,

FAUTORI exoptatiffimo.

uocl olim ref ert Seneca de /Efchine Athen, feipfum

tradente Socrati Proeceptori in ^munus juge & per- petuum, cum alia deeßent, quihus debitum exjolve-

ret t idem mihi in Veftro, PATRONI & EVERGET/E Stimmig ^cere conftituto dicendum, nt, β Vobis me tot um

tonfecrarem, quemadmodum publice mea omnia confecrata teßor, haud fufficeret Veitris in me meritis compenfandis.

Quupropter cum utramque paginam in ratione _<zquam vi χ unquam _haice faceve poßim, tantifper accipiatis, quaßfo, tabulas Hermenevticas, interpret es fimul benefaciorum, _quibus

me bucusque _cumulaßis, ut ßternum debendi _{reu-s, at} debiti impatienSy quidvis potius,quam nihil,reddere voliierim.Inter^

ea DEum, quoä penes me efl, precibus indefeßis venerabor, utVos, Lumina & Antiftites Eccleßae, coslo tandem beatorum recipiendos _Maxime , diu tutetur. futurus, dum fpiro ^*

Reverend. & Prjfclan'iT. NOMINUM VESTRORUM

cultor humillimus,

DAN, MAGN. AHLGREN.

Herren Vice ^- BORGMASTAREN i Efehilstuns,

ÄDEL _HuGAGlAD, ocb

Herr OLOF SUNDIN,

MIN GÜNSTIGE GYNNARE.

Dä jag fl en , vifarfördet at rått kunna allmänna tolka ocb utreda Vältaligbetens meningen nytta af i kon- an¬

dras ord, och tillika åger förmån, ^at ihogkommamina båfta

Gynnare, må Herr Vice-Borgmåftaren iå mycket mindre

lemnas uturagtning,fom Hanåger ibland dem fin fullflån-

diga rättighet. Det nårfkylte af natur ocb blodsbandet i väl¬

vilja göra fig emellan, och fnart alt, hvad en Son kan

vånta af fin Fader, har jag åtnjutit af en frikoftig hand j och

det, fom mera ökt min förundran, at juii Herr Borgmåfta-

ren gjort fig et nöje af, at göra mig godt, fedan lyckan til-

ikyndaten närmare bekantfkap. Ja orden vilja tryta, når

jag alt efterfinnar: och fom min årkånfla, ehuru blidt ödet

må fkicka, aldrig lårer hinna fit tilbötliga mått ^, blir mig

en hugnad, om närvarande tilikrift får tjena för en vörd-

fam tolck af alt det förbigångna ^, och en pant af min o- uphörliga förbindelfe och tilgifvenhet. HERren, all vål-

fignelfes GUD, fom upeldat Herr Borgmåfiarens finne i

öm kårlek för andra ^, befåile ock Herr Borrgmåftarens

egit våiftånd med både andelig och lekamlig til växt, at

des handtering må hafva en rik vinft ^, des omvårdnad

grönfka, des egit lif förlångas i ro : och ändteligen efter

timmelig vandring, årnå det mål i fålla evigheten, fom

Herr Borgmåilaren med begår påfyftar. Fullbordan der-

af blir mig få mycket kärare , fom jag lefver med all

vördnad

Adle ochHögachtadHerrViceiBORGMAST ARENS,

VALGYNNARES, Min

Ödmjuke Fjenare,

DANIEL MAGN.AHLGREN.

7. Ν. %

f. ι.

>il dotes il las exaellentiilimas ra- tionis & orationis _i divino be- neficio nobis coneeflas, in ufucri

vitas feliciter traducend«, nihil e- rit _, c red o, praeftabilius natural!

iflo defiderio, ^quo finguli arden-

ter ferantur in cognitionem ^re-

rum, ut naturam omnino exuiffe videafur, hunc fciendi impetum qui plane dedidicerit.

ArcliiTrrso enirn nexu is conjun&us eft cum flatus noftr!

conditione, _quce majoris ^usque perfe&ionis evehendae

culmen fuadet non modo, fed & fortiter _urget indaga- tionemj veritatis, nifi velimus nos delufos fruflratosque

fine optato. Verlt3s autem ^, generaliter oceupata in de- terminando prsedicato per notionern fubjeéfi, five Mo¬

ralis, five etjam Logic« fuerit confiderationis, forman-

tis ideas noftras, verba & fermonem, convenienter re¬

bus obje&is, cogitatione prsecipit veritatem Metaphyfi·

-

cam, five eorum, quse enti infunt ^, exaélum ordinem,

quem fruftra adferueris tibique vinclicatqm ieris ratione originis ^, citra prasilruåarn Audloris fupremi ^exi-

A ilen-

€SS> >·*■(

åentiam , unde conceptus noftri, quofquot funt, di-

manarunt. Cum igitur omnes veritates fundantur intel-

leélu dlvino, per earundem inftituram analyfm prope- rando ad ipfum fontem eo propius accedamus- oportet ad Deum cognofcendum coierxlumque ^, quo adcuratio-

rem no b is comparaverimus rerum perieiam & cognitio-

nem» imrno, hac via promtiores paratioresque evadimus

ad munia quasvis rite obeunda & offi c ta quse aliis

©c nobismet ipfis prceibnda debentur. Verum hoc opus, ^

hie lab or in tanta, qua nafcimur ^, ccecitate , ubi mens

©bfepta quafi jacet prsejudiciis, & i-nduiget fenfuum deli-

nimentis & non nifi asgrius penetrat in natur am rerum»

quoe haud raro ita fublimrs eft, ut vei perfpicaciilimos

quosque eludat. Ne itaque Andabafarum more pugne- nius, & j acutum pnrter me tam veritatis m k ta mus, ad-

fit clreumfpe&k) & fe duFa indufiria. Va rios om η i no funt

res, variis conveftitse circumiTantiis, loci & temporis,

qu χ, in pro ve h endo veritatis fcrutmio,- fuas fibrdepo-

fcunt regulas, ad commoda & ornamenta vit« adpiican- das, ita ufu exigenfe. Neceffitatibus vero hifoe fcien- 4

ter fubvenere licerarum ihtores, condendb certas feien«

tias & artes, totidem veritatis indtoes & adminicub,.

quibus fl immoretur,. quantum fua intereib,. lucrifaciét

mens cognofcendr avida id, quod per fe, & fuo marte,

aon Ifcuerit exfpedtare,.

j. IT.

<

\

Utut fmgufe in erbe fcrentiarum difcipllnse, pra

rata parte» cognofcitivam anirriis facultatem perficiunt,

huic tarnen fini in prrmis defervit Logica, detegendo ^er-

rorum morbos· & iisdem apta prsefcrifeendo remedia. Et quoniam Phjlofophia ftsec raticmalis, du pri ici raiionis & ora~ Å

tionis dote comrnunita, exhibet nobis ^canones veriinve-

åigandi & adquifiti cum aliis eommunicandi, fubfidiä,.

m. concreto ,i aäu ex.er.ciio & hypothefi> ut !oqvunturv

fimuf

«3® )3 C

fimul ad omnia do&rinarum latiFundla pandit, qu© no¬

mine Herrnenevtica con/lituis _partem ejus pra&icam oc\»

Nota fugit nos dlffenfus quorundam, qui refeélam hinc

voiunt Herrneneviicam, utpote peculiarem, & a Logi-

ca non minus, quam reliquis feientiis, diverfam difci- plloam /3), fed perpendant qu#fo, hic entia präster ne-

ceflitatem muitiplicatum iri, filiceret cuivis philofophan-' Ii, pro arbicrio, limltes conftituere difcipiinarurn ^, infu- per habita ^earurn obje&i ecnfideratione, quod heic adeo generale eil, uf ambitu iuo etjam concludat regulas &

prasceptiones Hermenevticas. Propferea vero,quod Lo- gicse ufiiåji Hermenevticam adjudicavimus, ^{nemo eam}

temere commifceat ^cum parte Logic# Analytica, cujus itid/em eil inqulrere in veritatem ^, fed modo & ordine diverfo, iia quidem, ur, dum hasc ^, continua propofi-

iionis cujusdim refolutione in prima fua nrincipia, ar»

gurnéntatur & conclufionem inde fubnafcentem flabilit, illa tota, quanta, verfefer in fenfu fcribentfs fimplici-

ter enucleando. y) Qdia, quemadmodum Deo-

rum, uti fingicur, riunrius * talaribus & caduceo initru- dus, citiffime olim pertulit ad' terricolas juiTa fuperum j

fic, ex eadem Mercurii pr om ta legatfone f?etito iignidca-

tU _, ίξμηνεύς, unde εξμηνεια, & εςμηνευπχη fe* τίχνη ^{^} in*

ilar ccfeyS, voce praecoms monllrat via ro, qua eunduaa

eil per omnia St fingula literarum monuments. His par-

A ζ tibus

cc) B. Danbbv. in ide a boni 1 nr er pr. p, 4. & 22. Lan- gii Medicin. Ment Part. ^3. C 3. Wambach. Hermen. Sncn

påg. m. 4ψ> Gerbard. in Delin. Phil. rät. ρ. /(ff. Lob. Ba¬

yer in Lynofüra inentis part. 3, c. 2. C, Ί bornaj. Ρbilo f. Alt¬

hen ^c /?. vid. Walch, lex. Phil.p.m. 167.

ß) Hu jus j-ententiß putronUsed ^Budd. ii: Phil. Infi rum.

ParU ^2. jf. 2. Ή t im in Art. Logi t midi ^c. iß. jf. ji, feqq.

7) Vid. Dijj. de Ν exe β* anis Herm. β. ζ.

53tf> ) 4 C «Jt9

tibos quando (iefungitur auitor ipfe, qupnlam qufeque

eenfetur öptimus verborum fuorum interpres, ejus in- terpreranni ratio dicitur Anthenticay eatenus adproban-

da _, quoad au&oritas dicentis & jufti honeftique norma

ferat, o) Heterotbentica ε) autem dici fuevit, quas par¬

tim ufualis, dum vei ipfa verba fua perfpicuitate & lu-

ce radiant, partim doclrinahs, quae, ex principiis Lo- gieis haufta, probatas & artificiales trarlit regulas, qua-

rum feita adplicatione fenfus eruatur fcribentis impedi»

tior, & idem omnino pateac, quem,dedita opera, verbis

fuls adfigendum velit. *)

§. ΠΙ

Hoc modo, generatim & abftraftive, fpe&ata Her- menevtica, licet fuo gaudeat fine, objedo & materia,

ferius in formam juftae difciplinae redadta fuit, &,quam-

quam Phiiofophus Stagirita in peculiari organo πεξ)

vliots aliquid fcripierit, fadlum eil illud va'de imperfe- éte, ^ut oftendit Joh. Conr· Danhaverus ζ) Joh. Alb.

Fabricius tj) & Joh. Conr Schrammius. &) Poft Ion·

gam demum no&em fimul cum reiiquis literis exfplen-

duit lux Hermenevticse _, & eo itudiobus excoli ccepit ^, quod videbant inftauratores ^eam fjumrrie efFe neceflifatis

in orbe literario. Ne quid dicamus de obfcuritate iub- je&iva, comitante naturoe & intelle&us noitri limifatio- ni, haud raro nobis confiiäandum eft cum obje&iva,

_

Conf. Daries fffurtsprud. Univ. P. Gen♦ (F. iia%

Obf. XXIV; 7om. 1. übj\ .7· Ar. Pf G.

ε) Martin Knuten EL Phil. rat. jf. 6bf. feqq. pf Pr<zL ejus dem i item Walch. Lex. Voc. Auslequngs-kunß p. m. / 6t»

*) ff. G Heitieccii ljus Ν. Pf G. L. /» §. _104.

ζ) Idea boni Jnterpr; part- /. Sehl, L Art. /. §.

η) Biblioth' Grteca L. 3 c. 6. p. in*

Ix) Colleg. de Interpretationen

«3® ). ⁵ C «3®

ut, quantumvis fluduerimus perfplcuitati, eandem ubi-

que in Methodologia adornanda vix adfequamur ob im·*

becillitates, nobis adhaerentes. Dixeris quosdam natura eiTe,

ad miraculum _usque taurriee: quod fateiriur quidem, fed

decenti modo explicandum 5 praeterquam enim quod hi kvtMcmctci, per fe, numquam certi eiTe pofTunt de re

propofita, baud dnbitamus eos multo longius progreiTu-

ros fuiiTe., Γι ad ευφνίαν praeceptiones artificiales addidis-

fent. Quicquid fcrupulorurn ineft Methodologie;, illud

adicribendum erit notionibus noftris fimplicibus & com-

pofitis <), quarum nomina vel rubftantiarum ^, vel modo¬

rum, relationum & concreforum , vel denique fingula-

rium & particularium quidpiam fervent arnbiguitatis, quamdiu ipfse res minus explorata; nobis conftiterint. Et

q andoquidem voces funt relativ# & figna tantummodo iymbolica rerum ^, ex hac cauiTa, tamquam Iliade malö-

rum, fiuit deinde verborum & enuntiationum, immo

omnis connexionis, in periodis implicatior modus. ^Huc

accedit temporum mutatio & ingenii humani inconftan-

tia _arque varietas; etenirr»

Muita ^rena (c ent ur, quce jam cecidere, caäentque, Qua ^nunc funt in bonore vocabula fi volet ujus ^, Quem penes arbitrium eff & jus, norma loquendi. κ)

Hinc in relatione ad recentioris aevi fcribendi genus o- riuntur ά-Λυξολόγίαι, οίςχιχίολογιοα, α μφιβολίαι & fexcen-

ta alia , ad _qu# enodanda ^opus fane eft Oedipo ^con-

iedore.

§. iv.

Verum enlmvero hifce defedionibus , ne dicam morbis , quibus fubinde laborant monumenta veterum, raedentur artis Hermenevtic# didata, prsecipientis Iocos

& tem-

1) Buddeus de PbiL Inßr. parte ttf· 3. /eqqv

h) Horath art. Berit, ^υ. γα»

tsa® )

& tempora efle circumfpictenda, antecedentla curn fub- iequéhtibus conferenda, dignitatem, fcopum& ipfum ad- fe<ftum fcribentis cunatius penfitandum ^, quibus obferva-

tls , non alia faciie adoptentur fubjeda ^, quem fmant prsedicata cujuslibet enuntiationis. Ad hsec requirétur Fubjeétum habile ikidoneum, vigore non ta-ntum inge-

nii & jurficii, verum rnultipiici ^rerum feientia pnetDuni-

tum , quocl vegetum adfif, & éxpedita manu depromat

qui lquid, data oceafj.one,in ^rem cedere poilir. Nam, ^quem-

admodum cognatione mutua continentur quoeqüefeientia?,

fibi invieern tit opirulentur; iic Hermenevtieä noitra,me«·

dio quafi in circulo, iisdem fuecenturiata adeit. In a- étu fignato feeum elt 8z habitat haecce diiciplina, ied»

infiar cauff# rninifteriaiis, citra prsejudicitim fpecialls cu-

jusdam obje&i, utendam fe prcebet in toto ambitu fcien-

tiarum _, manente caufia principdi ejus doårince, ubi in¬

terpretatio iaftiiuitur, qu# indicari fölet connotata de-

nominatione. Fingatur quispiam ^, in foro Theologico conftitutus, anheian« fenfum Spiritus Sanåi ^, oraculis ejus utique inheerebit & ipfis vifeeribus textus5 eundem«'

que meditando, loca cum locis conferendo ex' propriis principiis, & analogi# doélrin# in clsrioribus, obfeuras

fedes ehudeabit, adhibitis in (ubfidium principiis com- munibus , qu# Hermenevtrea tradit, ne dogmata obtru-

dantur inimica rationi, & fenfus compoiitus ac divifus in

unum veluticonfundantur corpus λ), qua η do Chriitus dicit difeipulum non fuperiorem efiejmagiftro. Matth. 10:14. Sic, ^.

in Themidis circo verfatus, qui non ut Philofophus, fed jure peritus ^, interpretatur legem, & quamvis, memor domefticse difciplinae, haud oblivifeatur regui# ^commu¬

nis, fermonem acci ρ i pro fubftrata materia jubentis, dum

vindicat verba cujusdam teitamentaria ab cequivocatione.

λ) Fried. GentzkcniiLogic ^α ρ. nu

SS3? ) 7 C ^3

^ Quibus omnibus paria faeit artis Machaonise interpret

Verbo: in adplicatione & exercitio^ Hermenevtica aiie-

na mutuatur fubfidia μ)τ& denuo reddit propria eumfce-

nore & uiura ^, quibus ^eo firmier evagatur per Philofo-

phhe campum.

I $. v;

Obiter jam confpe&o vinculo Hermenevticae ^cun*

difciplinis realibus, inftrumentalium puta Grammaticoj,.

Criticse&Logicsearéliffimus-facile intelligitur néxusafque ufus v)y quibus tarnen omifiis ^, ad Rhetoricam ociilos propius convertimus. Ät vera obtuturn ad primum e- jus dolemus, quod illa tancopere nobis adarnata ars &

irmocue inventa, quibusdam vet male audiat y vel va-

puletnonnunquam. Gerte miramur, qui; potuerint So-

erateSy Piato^ Epicurus, Athenseus, Corn. Agrippa, Claud.

Verderius, Hieronymus ^y fm o Nucillanus &alii J),. tam veteris, quam recentioris aevi literati ^, durn ipfi Ehe-

torica utuntur, in eam adeo aqriter. invehi. Verum fi-

niftra horum judicia uti* quod fufpicamur,. proftuxertmf

4 ex voluptaria & adul'terina arte Sapbiiiarumy qua avidum

iftud hominum genus voluit emungere & expiiare alio-

rum crumenasj fic in. fraudem caftae & pudibuncfe Penelo·- pi noftrce cedere non debent*. Porro: quidqnid oggera--

tur ex oracuiis divinls o)y abufui erit adfignandum: et-

A enim tantura abeit, ut Paulus ve! afii Scrlptores Sacri

noftrarn repudientv ut potius ejusdem decora diligentis-

fime ufurparint &, inilar operis vermiculati, orationem

fuam

μ) Hambach. Tnfiit. Herm· p, m. jSy. feqq*. ^>

j v) Hambach, eit. lo c.

I) Vidi Diff ert, inb. Ampi· Prcefid, Bad.. XJpfall de Pcriniquis in Eloqu. Judiciis, de Epizevxi öraioria, de FiguralExcVamattonis Rhetoricas.

o). /„, Cor, 1* ej. Capr IL i$%.

i

«S3» ) 8 C SÄ#

fuam Tropis & Figuris diflinxerinf. Habet id commodi

'omnis fermo, ut rationis fit index & iocietatis vincu- kim, fed , quo ornatius incedit argumentorum pondere

& varietate difpofitorum fuo laeo, ordine & concinna

totius orationis jun&ura, eo fortius commov eat & alle-

<Ref, quod, discuffa barbarie, perora/ite digniilimum utique

erit > cum multiplicia, omni tempore, fuerint hom-inurn ingenia. Hinc, duce natura, comite indigentia, fenftm fue-

crevit noftra ΡrjrogMrj & inde ab Coracis,vel Empedoclis, pri- mi,ut ajunt, π) Rhetoris sevo, fub varia licet forma, pro

difciplina temporum culta floruit, ut, qui principe?, du-

ces & legislatores» idem Rhetores fuerint. ^Et quid mirum? cum nulla vitse politioris pars, neque publicis,

neque privatis, neque forenfibus, neque domefticis in rebus, neque fi ^cum indigenis agamus, neque ficum ex- teris contrahamus, vacare Rhetorica poiFit. Immo, ab in- iciis & minus peritis faepius adfperguntur orationi iu-

mina ac veneres, &, ii hoc confingit apud rudiores, xjuanto magis, ubi iu&andum eft cum charfis & mem- branis eruditiorum , catleat neceile eil Rhetoricam & iis- dem utatur artificiis interpres in evolvendo fenfu, _quo-

rum ipfi auélores itudioiiffimi fuerunt.

§. Vf.

Dt docent artis]magiitri, Rhetorica, cujus efficacia

&~vis omnis in verborum concinnitate, animata rerum

pondere & a&ionis elegantia ad perfuadendurn ^, abfolvi-

tur inventionis acuminc, difpofitionis apta ferie, elocu-

tionis ornatu & demum eloquent i a corporis, quae in u- fum feite convertere novit interpres, adhibcodo fingu-

fa fuo loco, ad retexendam telam orationis eadem, qua

orator eam contexuit, via & ratione. Quod ii coram

eum

7r) Diog, Laert. L. S- C. //. n. j. in Emped. citantc

JDifpMe Rhetorica Vet. & Nova. C/. Magiβ. Lindbom.

<5*2? ) 9 (

«um contueri licet, ^ex geftibus & pronuntiatione judicat

de animi habitu & confiltutione ^, in difpoiitione partes integrantes totius ceconomiae oratorise videt, ex quibus

refedis & figiliatim fpedatis, exordio, nempe, propo- ikione, confirmatione & reliquis facile concludit ad fco-

pum. In itwentione autem videt ipfum materiale fcri-

ptionis ^, penitus excutiendum ab ipfa orationis forma

externa , quam, ratione habita verborum ^, fententia«

rum & totius connexionis artificiofse, inculcat Rheto-

rica elocutio, vel exornatio, utroque hoc nomine fignan-

da. Hsec dicendi forma & ftilus variat _pro diverfitate argumenti, adfedus & ^ingenii, & confideratus, quaquan- titatem^ ^ut circumdudus, medius atque concifus, qui¬

bus perpenfis, ingeniis quibusdarn adjudicaveris Cicero-

nisubertatem, aliis Plinii, Corneiii Taciti & Lipfii Laco- niimum, aliis Corneiii Nepotis, Livii & Cacfaris Rhodi¬

um vel Atticum dicendi _genus ς). Ceterum, qua qualita-

tem ilili, charader nunc huniilis confpicitur ^, ut inPhas-

dro & Svetonio , nunc «quabilis & fublimis, ut eum exn

prefiit Plinius in Panegyrico, Qu« fingula noviffe &»

data opportunitate, dignofcere juvabit. Profedo Cleri-

cus σ), ii harum rerum peritiorRheeoricus, & ceftronori percitus animi malevoli, vix atque ne vlx quidem adfi- gnaflet fcriptoribus facris eandem & fibi femper fimilem

orationis piduram· Ne quid commemorernus de rebus fublimibus, vulgäribus & toto ccelo disjundis,quse ibi tra- duntur : fua cuique fult indoies, mos & vitae ratio, ad quam fe ^Spiritus Sandus adcommodare haud dedlgnatus eft»

ut aliter omnino fcribat Arnofus, tenuis & querulus o-

pilio, aliter Efaias μεγαλαφωνότατοε in aulisque ^{regum e-}

B duca-

ς) Jo. Gottl, Heineccii Fund, ßili cult. jf. feqq.

Vid, Difl. de Still Quantitate.

σ) De ^arte Critica, cujus etjam iniqua judieia fub-

inde dctexit Job, GottL Carpzovius in Crit, Sac, ρ. ιό, 32.

< > ιο ( &3>

flucatus. Metrica fcripta excellunt pferumque grandi &

concifa didlione. Quin & ipfi au&ores non femper fibi

conftanti ut patet ex Mofe, qui in hiåoriis efi ftmplex

& nitidus* in hymnis & precibus fundendis copiofior, in lege ferenda gravis ac fententiofus, quemadmodum hsee expofita videmus apud Rambachiurn τ) aliosque.

§. VII.

At vero _, dum ita exigere fhHemus Oraculadivina adreceptoscanones& commemorabilem doétrrnam orato-

ria; civilis & humana?,. videor mihi audire quosdarn obmur-

tnurantes, qui ve 1 cum Caecilio e), nefcio quo dodrinse

-faflu abrepti, deprimant ftiiurn facrum infra calamifiros Pliuti, Piirxii, Cornelii Taciti aliorumque oratorios, vei,

ii Eloquentiae coelefii fua condaret dignitas ^, μετοίβασιν

hei c increpent hs οίλλο yhcs-, quafi infulfa ifiiusmodi dis-

-paratorum coUatione fumma tmis ^rn i feer ^{en tur.} In dicen-

di genere, quod variat pro dignitate argumentl, imrno

•etjam difpofitione eit quidem facros infer & profanos aliqoid difcriminis, id tarnen tanti non habendum exifti-

mo, iit priores nomine & titulo oratorum omnino pri-

•veti Gonveniunt enirn Audio agendi & fine, nam utris-

que propoiitum fuit cudere didlionum acumina & fenten-

tiarum tela ita vibrare,ut inter fe diAradtos redderent concordes, & ad idem fecum fentiendum agendumque, eonjundla vipertraherent. Praeter hoc autem paraene-

ticum dicendi _genus, Rhetoribus peculiare & proprium,

ex officio & dignitate muneris aliud omnino didacticurn

adhibuere faeri Dodtores* ipfis, licet non de fontibus o- ratoriae

r) Herm. Stier. ρ 23:1. 232. Paul. Berqer de Litt. Ehr.

éof)ia· jf. S, fak- Gottl. Garpzov. iritr. ad L. C an. V. T. Sah Ghf is Phil. S. L. i. p. pr. 337 }ψ.

υ) Nie, Caußimis de Eloqu. Stier. humana L. *4..

pref ^. ρ* m. f$g.

«Ä3> ) π (

ratori® hauilum, eo minus vitio vertenckirn, quod illod,

hinc, illinc, pro fubilrata materia, ornamentisKhetorl·

eis diillnxerunt φ). Quod vero ad difponendi ordinern

attinet, eil ille in Rheeorica arbitrarius ^, &, quoniam

Raimundus%) Luliius fua inventiva arte nondum obtinuif

diélaturam, fuffecerit cuivis, cauiTam peroranti, id age-

re, ut loco, tempori & perfonis apte convenienterque

dicat. Proinde cum his partibus rite deiundli funt facri

Scrlptores, non eil, quod iisdem abjudicemus artificia o-

ratoria, vel communia cum regulis artis human®, vel

faltem inde haud incommode expiicanda, fiquidern noitra

Rhetorica ex limpidis ^natur® fontibus eruta & cum ratio-

tie culta, tanquam univerfaiis difciplina, fe omnibus in- geniis cujus dem um cunque nationis & lingv® cotnmen*

dat. Profeélo Theorhetores Uli fuere homines, cum ho-

minibus agentes fermone, tunc temporis, quo floruerunt,

maxime uiurpato, & quemadmodum noilra oratio eo gratior& movens, quo liberius fluit tinéla multiplici Co¬

gnitionen Tic facri Amanuenfes ^, argumentis, non anxie

& multo labore conquiiitis^ fed fpoiite & άμ&ως per ora cadentibus, non potuere non iilius cceleilis iapienti® co-

Uiitem habere auguilam Eloquentiam, fublimitati rerum

convenientem. ita Auguftinus ψ): Si aliquts forfitan

qu£vit, utrum auetoves nofiri, quorum feripta dimmtus

inj'pirata ^canonem nobis jaluberrimn aucloritate fccerunt%

fapientes tantummodo ^, an eloquentes et)am nuneupandi

fint ? Qu£ quidem qiaeflio apud me ipfum, & apud eos, qtä

mecum, quod dico, fentiunt, factUime Jota tur. Nam übt

eos intelligo, non folum nihil eis fapientius, verum etjam

Β ι nihil

φ) Dan. Georq. Morhofii Polyhiß* Lit. T om. I. L.

6. c· 4. ρ. m. 984· feqq.

χ) Mor hofins L. C.

ψ) De Doclrinn Chrifl. L 4. (. 6.

nihil eloquent iui, mihi videri pote/l. Et audeo die ev e, omnes , qui reite intelligunt, quod Uli loquuntur, fimul intelliqere, «0« m aliter loqui debuiße. Sicut enin1 efl qncedam eloquentia, eetatem juvenilem deeet, f/?, fenilem, jam dieenda efl eloquentia, fi perfo¬

rier non conqruat eloquentis ^.« /7# efl qtiadam , quee viros fumma auBoritate dignißtmos planeque divinos decet. ifoc illi locuti funt, ψ/öx decet alia, alios ipja. Et Joh. Henr. Alftedius ω): Multa _pr£cipiunt Rhetores de triplici dicendi genere, vi delteet grandi, medio & humili:

Triplex ille cbaraBer in facris literis ita occurrit, »r 0- W7H/»ö lecforetri attetitum in admirationem rapere queat u

/lius perpetua conjunBio. Critici in Homer0, Phu- tydide & Vindar0 admirantur ^, fingula ea in Sacrarum Scripturarum flilo eße univerfa, planum fieri poteft.

§. Vlli.

Quamobrem, cum quidquid eloquii reperitur in au- éloribus Graecis & Romanis, divino munere transfufum fit in facros, ut vi & fuigore fermonis illi prae his ob-

feurentur & langvefeant, quemadmodum Glaffius α) hoo rpfum uberius expofuit ex Flacio III. Mornieo, Beza a-

fiisque ; mirabere fane, qui potuerit Erafmus Roterocla-

damus ß)y alias fua laude dignus in facris interpretanda,

vocare ftilum, praefertim Apoftolorum, impurum , im- politum & folcecum nonnunquam, ob Hebraifmos &

Syriafmos ibi occurrentes, quos ipfi non ex Demoithe-

ne, fed populari colloquio, didieiflent. Verum idem heic fortaffe contingere potuit Erafmo, quod olim Augufti-

no

ω) Pnecogn. L 2. p. 133.

et) Preefat. ad Rbet. _{Sac. p. m. 1$.} feqq.

ß) Annotat. ad Ν. T. AB. ιό. cui adjungatur Grofius

in obfl ad Ν. T. c. 34. p. 261. feqq.

) 1} C cÜÜP

no y), qur initio, pr^peditus & tumens Manichseifm©, caligavit, nec acie fua in adyta facri Textus ^penetrare

potuit, converfus autem, & colluftratus Jumine divino, u- Hque fåles perfpexit & pasne inexhauftos, uti teftimoni-

um ejus fupra allatum cfemonftrat. Per prsecipitantiam

& ex ignoratione lingvje plures apud Criticos olim ^ena·

ti funt Barbarifmi _{, quo* vere} retuleris ad Idiotifmosj

certe fi peritior εμφάτεχν Abarbanel, nunquam cavillatus

fuiffet Jeremiam, nec Hieronymus Paulum. Id inpri-

mis tenendum de Textu Grceco, quod ilie optime illu-

ftretur ^ex fcriptoribus profanis, non item expendatur

per omnia ad eorundem cynofuram, proinde fuffecerit, ad puritatem ejusmodi verborum, conftruéUonum & totius ceconornke, orationis ratio, quam vel Prophetae, vel alii Orientaiium Lingvarum periti, fua auéloritate confirma-

runt. Adpofite Laur. Fabricius 3): Ea cft indoles verum

facrarum, ut proprietas prima lingva non folum fe dif- fundat per veterem Scripturam> led etjam fefe infinuet in Gracijmum N, Jeftamenti. JJnde multis in locis Novi Ίeßamenti Gracifmus, pure Gracis eft Barbari/mus, pro- pter phrafin Gracis ignotam. Eccleßa autem non efl Bar¬

bari Imus: agnofcit enim ^ea fermonem primavum. eumque in fcripturas Nevi T. eßamenti manare deprebendit. Hinc»

quce generatim tradidirnus de Eloquentia facra, fi figilla-

tim fpe&antur, ^tum ratione didionum propriarum utrius- que foederis, tum etjam luminum ^, evideritiora dabunt

indicia omnium donorum , quibus Rh&torica noftra ex- cellit eminetque.

§. IX:

Per lumina intelligimus, cum Cicerone ε),

Figuras

diöio-

γ) Conftß. L· 3. c. y.

h Brafat, Gymnaßi Syriaci a Crineßo editu Vid.

Kambach< inftiu Herm. _{p* m, 400.}

*) De Oratore Lib, _{3. ρ. 2β$,}

) 14 ( S5»J

didionum & fentenrtlarum, feu toturn compiexum Tro-

porum & Schematum ^, quibus iiexa & immutara oratio a

poteftate & habitudine propria, quam ufus vulgarior fir¬

ma v it , aliam mduit form am , haud fine virtute fingulari

dicentis. Sed, uti virtus confiliit in mediocriiate &, fa-

tente Poeta,

Medium temtere heat i;

fie cum judicio adhibitoe hse translati-ones & fuo loco, ^in-

ftar gemmarum, adfperfse orationi, easii mirum qtiantum

Iiiuftrant· Modum tarnen in hac re fupergrefifce funt ^gen¬

tes antiquiores, quia, non dixero Rhetorica cultavel neg- leda _, ka tulerit eorum temporum fcribendi ratio, uti

videmus in majoribus noitris, quorum monumenta, Sa¬

gas dida ^, cum arte aliqua conjédandi nonnunquam ver- faveris ob catachrefes, nimium frequentes allegorias &

hyperbolas duriores. Parciores omnino fuere Graeci &

Romani, attamen non penitus afpernantes translate di-

da, ienigmata & fabulas ^, quarum feraciilima omniura

fuit gens Hebrsea , vix ut paginam fine his legeris in fcriptis Rabbinorum. Unde Chriftum in rebus facris &

fpiritualäbus tradendis, perparabolas &fimilifudines, peti-

tas ex rebus naturaiibus, fe maxime compoiuiiTc no- vlmus ad geni um feculi & nationis fuse ζ). Cum igi-

tur, cenfente Mofe Ben Maimon η), qui fuae genti di-

dus eft ^HJil "TO , & ^unus Rahbinorum vifus Chriftia-

nis B·) non inepriens, Clavis, inquit, intelligentia tini- verforum, ^qua Prophet a dixerunt, eft int elligere ρ arab o-

las, metaphoras, fimilitudinss atque anigmata, & iimul

iisdem ζ) Vid. Di fp. Drei, cf Paft. Ahr. Petterfjon de Pa¬

rallel. inter Parabolas Pf Prover-h. Juåaor. & Ν. Ίeß.

ρ. nu s ^» £ feqq-

v) hl initio Libri de More Nebochim.

&) Cunaus de RepuhL Hebr. L. I. C. 2.

) 'ϊ C

iisdem translate dldis fcatent omnis «vi fcrlpia alia ^r a/f

fenfum genuinum aud oruin fingula rite evolvenda &ex- pendenda interpret!, opus ipf# eft Rhetorices cognitio-

ne, qu«, detegendo virtutes & vitia ^, inftruat eum ubi-

que, ut pofiit inofTenfo pede progredi & propria digno-

fcere örationem figuratam y ne Iocutiones metaphoric«»

'/hl %snonymic« , ironrc« ^, fynecdochic« & qu« denique

funt vocum ementientes fuperjeétiones ^, quarum velfex«

eenta proftant in quolibet fcriptore, fecundum ipfa ver-

ba iimpiiciter explicentur ^, & contra. Intereil omnium

tanto magis pervidere hujus dibinétionis indolem, quer major ^, ex eadem negle&a, nobis legentibus injicitur re-

mora, vel fenfus mifere torquetor, uti facile contingere poteft in fcriptis Patrum primitiv« Ecclefi«, adeo ur,,

fi quis ^non bene inftru&us ab allegoria & aliis Rhetorf-

eis faübus, quibus ifti Quinquefeeulares indulgebanf ^, ad

le&ionem eorum accederet , ipfis horrenda fententiarum

monftra &c errores imputaret 0» Nu Ha autem gra vi or hinc metuenda jadura, quam facro Textui, qui, ini- patiens aiienae & pro arbitrato conhd« interpretarionis,

Iba amat prineipia ex antiqultate ^, Philofophia, Logicis

& Rhetoricis (ubfidiis dilucidands, quibus a-dverfantur Juclaei , non ideo admittentes explicationem tropicam, quod nonnull« ^vcces proprie exponi foleant κ), Hinc φυλακτηξία eorum confeéla ad oftentationem usque ,

Matth. _{2q: f.} audacior contra Chnitum ^r

Matth. 2(5: όt. & _regnum ejus mundanüm ^, qu« fingula

non aliud habent fundarnentum , quam confufionem fen¬

fus literae cum fpirituali & intento Spiritus Sanéti ini

dkbis Exod. _{ij :} \6* Deut* 6 : 8. Job. ζ : ι ρ. Sic pee_

cant ή Walcbii Lex, FbiL fub voce' Aitslegimgs-kwi/u

ρ. m> τ6$.

k). Vid, Glüßiiis loco cir,

; i6 c

eant ab altera parte, qui proprie diéta ad figurata" de-

torquere avent , falfo urgentes cum Photinianis fuas pofiibilitates figniiicationis vocum ^, vel alios ^, neicio

quos infulfos Tropos ^, quemadmodum Zwingliani, qui

citenfuri voculam eß in verbis inftitutionis facrae ccena»

pro (ignificüt adhiberi, alia adducunt loca, sque contor-

ta λ), ut in ejusmodi ineptos interprefes optime qua- dret illud Auguftini y): Si animum occupavit alicujus er- voris opinio, quidquid aliter adjeruerit fcriptura, figu~

ratum homines arhitrantur. Immo, aufim dicere ^>

τα φευ^η Pharifseorum ^, Sadduceeorum, Chiliaftarum, Anthropomorphitarum, & tantum non omnium hcerefium,

ex parum obfervata diftindione fermonis proprii a figu-

rato dimanafle, unde, contra hoc pravse interpretationis

Vitium fedulo praecipiunt Exegetse cautiores, tantifper pres- fe fequendum efie ufum vocabulorum proprium, donec fe-

ceffionem tropicam & figuratam fuaferit neceffitas & evi- dentia textus v).

j. x.

Hac via eundo, cum adcuratlori indagine & ad- commodatlone transiatorum occurrentium ad ^rern _prae- fentem , haud unquam fruftrabimur fenfu quaefito aucto¬

ris, utcunque voces, in proprietate Grammatica fumta?,

a veritate recedere videantur, Nam exulat hinc omnis

fufpicio falfi, & fententia ext figurata diCtis non plus pa- titur incommodi, _quam fubjeCtum hominis, pro re nata, aliis atque aliis veftibus induendum. David fimulavit

infaniam» cave tarnen dixeris propheticam ejus a&ioaem

menda- λ) Lutberm Ίο?η* j, Sftn. Germ, in pr af. Syngramm- fol. 2$ f. adducius a Glaf/to in Ρ bil. Sac.Lib. a. l\ Can. _{4. p.}

m. 404, 4°l·

y) De Doclr. CbrifL L. j. c, 10.

v) Rambach. Infi* Herm, Sac, p, m. feqq.

<££2? ) i7 C

mendacium, & Jofephus per farcafmum allocufus ert fra-

tres ad intelligenda ienfa animi eorum ; fic, abfente ^pro- pofito fallendi, licet nobis interdum, velut thrafonibuy,

rem verbis arnplius exaggerare, qumi iatis fit, quorfum

etjam adfeélus vehementiores baud raro nos impeliunf·

Quid, quocl adficimur fenfualibus fubinde mufatis & vul-

garia promtaque viiefcunt, proinde, medendo fatietati

auditorum, cooptat aliena & tropice diéla, totidem fub-

aéli & fpiritualis ib i ingenii argumenta, quibus quafi ex·

pugnet orator adftantem coronam. De hac re ita Barth.

Werthemerus ζ) : vera figuratis^ velut amittibus obtegun-

tur, ut fenfiim pie queerentis cxerceant: qvum ea t ρ fa

de abditis eruuntur , in noflra quodammodo cognitiom

renovantur _, Lf renmat a dulcefcunt. Nec videntur di- ficentibus, quod bis viodis obficurantur, fied commendan-

tur magis, ut quafi jubtracta defiderentur ardentius Ö1

inveniantur defiderata jucundius: tamen vera non falfa

dicuntur , quoniam vera non falfia fignificantur. Atque

hoc ipfum patet uberius, ubi interpres reducit fingula Troporum genera & adfedliones obvias ad fermonem

proprium atque communem. Ömnium primo uti meta- phora ponitur loco, tamquam fons argutae inventionis &

ornatus reliqui o), ita ftudlofius inquirit in ejus analo- gifmum & loca comparationum, fparfa pertotum hoc u- niverfum, ubicunque deljtefcat ftmilitudinis correlatum

In animatis five inanimis rebus , divinis aut humanis.

Porro, illud fpeciatim evolvit ex illa difciplina, unde

iranslatum ert, quando e. g. Architeélurce debemus fun-

damentum pacis, vel intuitu alicujus cognitionis Optices

C intelie«·

ξ) Τη Li bro de ufiu Troporum in Sacris Lit. p« tn*

2. Vid. Di fp. {üb. Cel. Trzfide de hyperbolica ratione di-

cendi (f. 4. tf f.

·) Marhof ^% Folyhifl. T. /. X. i« C, 4.

«2 ) i8 (

in feile dum _nuncupamus acutum mentis. Cerfe ex Ago-

niflica ^veterum exponendum erit ro βξαβέυ&ν Colof. j;

15. & ΎίΤξχ'χ^ΚισμΙνον Ebr, 4: 13. ex facrificandi ritu, quemadmodum etjam ro έξεννχν Joh. j: |£. ex re metal-

lica. In omnibus vero ejusmodi translationibus fedula

, caVendum ^·, ne extendantur ultra fimilitudinis tertium, ut ii quis Hef. 3B: 12» ubi Bierofolyma dicitur umbilicus

Terrae, ob aliqualem in medio coilocationem, eam ta-

inen exigeref ad matbematicam centrl orbis adcuratlo-

nem. Part quoque circumfpedione examinandi funt re·

Jiqui Tropl, fynecdoche & metonymla, quse vel com- niifcent totum cum parte, vel ex lqco effedi, iubjedl, adjundi , confequentis & contra» alia imponunt quafi

tiomina rebus , unde arde tenebitur canon : Talia /unt pr&dicata , qualia requiruntur a tuis (ubjeffis, & t alia

fubjecia ^> qualia permittuntur a fuis prcedieatis -y quibus

obfervatis , rede expofuerii funäum Vpfalienfem (Upfa-

la Öde; de omnibus praediis , oHm deiiinatis menfe re- gum Svecise ^, manum elegantem ^, de artificiofo fcribendt

genere , & mortem in olla ¹ Reg. 4: 40. de herba, necem äcceleratura. Per myderismum & alias ironix vocair*

aut fcript® fpecies enuntiata dignofcuntur vel ex pro- tiuntiatione, vel hiftoria, fcopo & adfedu tcribenfis, quibus ubi adjunguntur alia Hermenevtices fubfidia cum fagacl ingenio, reliquaé Troporum adfedioues, antono- mafia, onomatopceja, catachrefis fe fponte infinuant. Et

quis hoc rnodo non perciperet metalepfin in ifto Cicero·

nis : multi modii Jalis ßmul edendi funt, ut amieitix mu-

nus escpktum fit ? cum ipft ruricol» dicunt : panem

'mrum plmre π).

§, XI.

w) Daniel Hartnaccri Eloquentia Sac* & C/v. />. itu

[eqq, addatur Rambucb. I, ^c.

C99 ) ip (

§. XL

Ff«ter Tropos fingulatim ita fpeflatot, verba ΓίΜ conjun&im examinanda fiflit interpres in Ipfa oration»

ferie _, quocunque modo 8t coiore fuerit contexta, quam χημα dicunt Rhetores a theatrall rltu, ita uf, quemad-

fnodum hiftrionej fub varia _%n<re* agunt perfonam ^, fic o*

ratio, diverfis fchematibuf, ^tanquam colorato habitu ve*

fiita, incedat & animetur ξ). Hase autem fchemata,

qu« 8c figur# Latinit nuneupantur, quod figurant vei im·

tnutatam a re£o 8t fimplici ufu habitudinem oration! in·

dueunt, duplicis funt generis, t$s _{λίξεωε ji} $ιανόιας\

de quarum diftin&ione formal! ita nervofe Cicero <r):

Inter conjormauonem verborum & fententtarum hot ^ut¬

ter eß ^, quod verborum tollitur, fi verba miliaris; fen-

lent i ar um permanet, quibuscunque verbis ^{uti ve} Iis. Sic

traélant figur# dtBionis ^ro materiale feu ipfum ^corpus

Oration» , exceffu, defeétu, repetitione 8t vario ver¬

borum Π bi concinne refpondentium pofitu ornandufn, rl·

naStts κ* ψφάσέω? caufta, ^qu« ita in rem fuatn conver·

Irere novit induftrius vocum indagator , ut videatur

fibi coram quafi fpe&are dicentem ; e. g, in pleonafmo

& exergaiia videt ejus exuberar\s ingenium, in anapho-

ra, epiphora ^, epizeuxj 8tc. vehemenriam 8t commotio-

nem, in ellipfi concitatum animum, 8t qu« reliqua funt

rerum pondera ex collocatiOne vocum per paronoma- fiam , paregmenon, homeeoptoton dimetienda, Par quo- que eil ratio (chematum )entern i arum, qvum tota perio- dus, ratione fenfus fui, qu! anima eil orationis, aliqua ψυχαγωγία 8t animi motu adficitur, cujus viro, ßquse

a IIa

ξ) Vid. Pr#p. Dn.Er. Monenii Schotia πεξ\ των ΤξWm

») χημάτων ^τοξικών. Årofi# Ijjß.

σ) DeÜratore L· 3% Conjfr. Voffius tnßit. Orot. L·

f. e. /. ^-

· - - , .

-v

13® ) 29 ζ

alla noviile juvabit In epanqrthofi ^, interrogatlone &

profopopaeia ^, argumentorum probationem in occupa-

tione & conceflione, amplificationem in hypotypofi &

diftributione, exaggerationem & excenuaiionem in in-

cremento & prseteritione, &denique in reje&ione to-

tius corporis oratorii connexionem atque feriern. Ver- jbo ^: omnia ^, quotquot funt, Figurarum hoimus genera

In contextu logismorum dialogismorumque r) ad pro- bandum _, ivadendum conciliandosque animos adhibita,

latentem habent poteftatem, vix atque ne vix quidem

eruendam fine _ope Rhetorices. Quis enim, niii principifc ejus vel Ieviter tin&us, rognofceret vim atque virtutem

exclamationis in admiratione, votis, querelis, iastitia, ob- jurgatione & aliis commotionibus, an dicam epiphonema^

rem ante expofitam concifa brevltate claudens , idque Infigoi cum pondere. Certe, verborum fimplicitatera Intueta· in hlfce 3 concovdia discors ^, iners fedulitas, mytkét at %bra, men litet at uträtta» & hvZv iJévcu

τι, aos7Tu é$ev εγνωκε, i. Cor. g: 2. fatue dida enun- tiaret, nifi, ^contrariis duobus jundim pofitis, acute pun- gi alterum, di;xiiTet oxymoron.

§. XII.

Pofient quidem alia, & multo plura fchematum,

puta ^ccir ιολογίας ^, τοπογραφίας ^, χξονογξαφίας, πξαγματο"

γξαφΐαε- & προσωπογραφίας exempla adduci, conducibi-

Ha ad charaderem iacrum atque civilem Scriptorum in- telUgendum^), fed, quia partim, ut;clrcumftantise alI»to-

JDm inde dignofcuntur, partim In Dialedica ^ex loclt töpicis, cauiTarum, adjundi, comparationlf, oppofitionis

Λ «L±

τ) Sal. Glaßii Kbetorica p. m. 2009- feqq- conf* Mor Λ-

mus in ciu Scboliis tf quidem de Schematihus.

v) Sal. G laß i us p, w. £042.

) ii (

& divifionis optime illuftrantur, Jisdem receniendis fa*

perfedeo. Suffecerit nobls, famulitlum Rhetoricum pin- gentibus, praecipua attigifle, unde dijudieet Ledor de ceteris, bonum Interpretern adurus. Hoc juxta adfir-

maverOy poiTe illum, cognito Itilo, & examinata di- étione figurata ^, evolvere totarn elooutionis Rheto- ricse , ut cum Herrnogene loquar ^, åetvcaatv ^, ymAos &

rammar, & his proeiidiis exquifitiflimis, tanquam in analyfi Logiea pergendo, per omnem campum Tropolo- giae & Schematoiogise Rhetorum ita _penetrare in fen-

fa audoris, uf liquidius perfplciantur ^, & eosdem alter adfedus legendo, quos dir, de quibus agitur, agendo>

fentiat-. Quo paflo, fi exceperis viftutem divinara, de faero anagnofte ita· Phil. Mornaeus φ) : accedant i am

fen duriffima c orda ^y fen faflidiofifjima \pdata ad Ulm

no firas V. T. hi(lovins: ^ut ijac facrificandus ducitutp ut

(fofepb ^a fratrihus ngnojeitur , ut (lepbta filide tkfurju turbatur, ut David exitio Abfalomi cruciatttr .* tum cer~

te _t (i fat er i lubetr eam toto corpore jormidationem,eam

tor dis commotionem, ^eos animi motas um momenio per fen-

tient. Sic fe gerendo noder, Hermenevtöa debifos explet

numeros, & declarat fe ^non fervum _{pecus, aut} manci- pium alience volunsatisy fed avidifiiraum veritatis, qui,

jufte adhibltis regulis exegefeos,, potius elicerequam

inferre fenfum audtori _vokjerit. Quo ipio etjam, dum

ex meritis eaufiae fuum cuique reHnqnitur pretium, pa- catam ful ipfius reddit confcientiam % juftitfam^

vincu- tum humanas focretatis firmiffimum moderatur & diiiri- buit, pacem confirmat & fe omnibus bonis probat, qui efie, quam videri literati multo malunt. Quod fi quan»

do inciderenr quseiiiones crkicas , & nodo fspe gordio difficilioresj easdem p^o arbitrato non difiecat, fed folve-

C 3

re

Φ) De ven t. re lig. Chrifi. c. 26. p, m. 404«

β» ) 22 C

re conatur ex genio Iingvas, archaifmis, hiftorla & an^

tiquitatey fcienter, hinc illincque, adpiicatis aliis fubfi-

diis hermenevticis» ubi opus fuerit. Necqusndo pro- prie diéta minus placent ^, vel captum fere exceclunr,

illico, tanquam ad facram ancoram , cum Bellarmino χ)

eonfugit ad hyperbolen, ut Gen. 6: 5. nec eandem plan¬

ne rejicit ^cum Lcefchero ψ) & Dan. Gerdeiio fed,

providus rerum & verborum , adcommocfat fe ubique

ad cujuslibet gentis peculiare idioma. Aiiter cum Gras¬

eis, aiiter cum Romanis & aiiter cum Hebrseis loqui-

tür j nequey :>fi Latini fermonis confvetudo figurarn ali¬

quant fpernat, eatn itatim, ut duriorem,, Hebrasis dene-

gat. Verbo: cum peritia par connubium junxit in no-

ftro probitas ^, quare odio & gratias rninime defervit*

nec quidquam agit turpi du&us lucro* memoriitius Pau-

lini, Ebr. i j: 5. 1 Cor. 7: 31. quod debeat efle d-

φιλχςγυρος ο τξίπος* nor.pciyet yccq το %γίμοο>·

ra κόσμα rara»

S* D· G.

%) 7om. 4. conirov.p. yiy. 66g. refutatus ab And. Rive-

to Exerctt. yr. m Gen. p. 262. confr. Z.C.Dsnbaveri herm,

(ac. ρ. 272.

■φ) Dißert. Sac. Tom. J. p. 1.

ω) Diatribe de byperbolis ex Script. S. elmimndis■„

an. 172J+ *