D . D.
D I S S E R T A T I O D E
P r æ s t a n tia E t h ic e s C h r i s t ia n æ
I N FINIBUS HOMINIS INVICEM
C O N C I L I A N D I S ,
S.
S.
LOCIS
IL
« g g - ' - W ■■
C U J U S P A R T E M P R I M A M ,
V E N IA M AX. VE N . F AC. THEOL. UPS.
P R Æ S
1
D ED o c t.
ERIC. J .ALMQVIST,
S . T H . P R O F . R E G . E T O R D . N E C N O N R E G . O R D I N I S D E S T E L L A P O L A R I M E M B R O , P R O G R A D U P . P . M a g.ERIC. A B R A H . ALMQJJIST,
S. Th. Licent. Confiß. Ecct. V. Not. & Docens in Facult. Theologien
IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XVII DEC. MDCCXCVI. Horis an te’et poft Merid. Solitis.
*---1'" ii i---1--- ■
U P S A L I Æ , .
D E
PRÆ STANTIA ETHICES CHRISTIANÆ
IN
F I N I B U S H O M I N I S I N V I C E M
C O N C I L I A N D I S ;
e xA L L E G A T I S
S. S. LOCIS ILLUSTRATA.
i... . §. i.J a m inde a prifcis t e m p o r i b u s , D ivu s ille l e g u m la to r M ofes, p o p u la rib u s luis, ad im ita n d u m n o n d u b i tavit p r o p o n e r e Ipfius Divinitatis e x e m p lu m ,u tp o te S a n - f t i t a t e , m o ra le m a) A n im i p u rita te m abfolute per- fe& isfim am , E n tib u s reliquis M o ra lib u s praeeuntis;
dicit v e r o : L evir. X IX . 2 . t f n p b ) ' 3 Win DM£hp
A
rt) U t M o r e t is h o m t n i s in d o le s m in im e eft c o n t u n d n d n c u m f a c u l t a t i b u s m e r e c o n te m p la tiv is, ita q u i d e m tllam ( r e f p e £ tu p o ( i t i v c ) p o n i m u s
iit vo lu n ta tis pateflnte f t m t t determ in a n d i fe c u n d u m confctentinm J n f t i R e- clique, q v a m Recemiores odp cllnnt R a tio n em P ra cltca m , qvatriqve Ip fe P a u
lus a d u m b r a t a m e x h ib e t R o m . t. tp. C u m vero ad I d e a m D e i p e r ti n e t R orio o m n e s veritates m o r a l e s f im u l c o m p l e ft e n s , t u m i g i t u r v o l u n ta t e m Ipfi m e r i t o tr ib u i m u s Sanciam , i. e. Mor&liter p e r fe c tis fim a m , q v ip p e q v * n o n potell n o n libeie fluere j u x t a in fin itas illas infinitae Rationis Piaftic sr leg es. H inc ju r e S c h i e u s n e r u s Lex. N . T . d i c i t : D e u m in S. S. odpe llari S a n - f h s f i m u m ( « H p > o c y io v i u t p o te q v i fu m m a P erfectio n e M o r a li eft f r z r
d itu s ; qvo d e m u m r e l p c O u h o m i n e s erjam D e o m aliq v o ten n s iin itari pos-
f o n t , q v â fcilicet De i i n f t a t , P r i n c ip i u m J u f t i Ueftique in v o le n d o a g e n -
doqve a sfu tn u n f & f e q u u n t o r . ,
A) P a r t ic u l a m ' D > q v a m p l u r im i I n t e r p r e te s h . I. v e r tu n t pe r. N a m ,
DDVfrtf rorv Cfr. Cap. XI. 4 4 , XX. 26. rj. Qvod (i
r u
-ira fenfai o p t im e e o n f u lc r e t u r , q u o D eus H o m i n ib u s tonqv am S n t n i m t m M o rale Ide ale I. A r c h e t y p o » e x h i b e t u r , neqtie h o c lingrae genio c o n tr a - r i a t u r , c u m ifta P artic u la p l u r i b u s locis (it co m p a rativ a, ( C f r . M ich. S u p p l . ad L e x . H e b r . ) «. g . Jes. L X I I v. f u b i qvoq ve L X X I n t e r p r . O v e r te r u n t p e r ; K9ty C fr. Jef. L I V . 9 , L V . 9. J o b . V I. 2 1 . Q y a e x p lic atio n e fisfta, e v i n c i t u r ; a lla tu ra Mofi» p r æ c e p t u m p a ralle lu m csfe c u m Pr tr f c rip to C h r i f t i : e a to & e v/xesc r e A e t c i û>a7r e ç 0 7r c tr e ç vtutov & c . M a th . V . 4 8 .
c) N o n infidas ire p o s f u m u s , qvin J u d z i , Molis in p rim is f e m p o r e , p r o i n c o m p o f i to a d h u c m en tis h a b i t u , vix ac n e vix' q v 'd e m j u l l a m Sa n
c tita tis ideom (ibi effo rm a sfe n t ; id eo qve per v o c a b u l u m CM"lp in e lle x is fen t
m a g i s in u n i v e r f u m , q v o d c u n q v e a c o m m u n i f e g r e g a t u m 3r t an q v n m fe- J e d u m , ufui c u iq v a m pecu liati in f e r v ir e t, m a x i m e q vod cultui R elig io fo f u i t c o n f e c r a t u m ; q v a m q v o d attig is fen t S u b l i m i o r e m illam S a n f t it n t is n o t i o n e m , q v a m , T efle ScHLeusNEr.o & R o s c N u u l l b k o , e x p r e t f a m v o l u e r u n t N . T . S c r i p to r e s per v o c a b u l u m ; ayio< ,\ Q v i d ? Q v o d Ce l. J . D . M i c h a ö u s c i t a t u m v e r fic u la m ad legis m ete Cerem oniolis obfet r a t i o n e m refert ( U e ier fe tz u n g des A lte n T e ß . a n m e r c k .); Ven Zochmiae ex p resfe n e g a t n o t io n e m q v a n d a m M o u l e r a u n q v a m inesfe Voc. B iblifch. T h e o l o g i e T . I. p. 2 4 0 f. 6c P r z f . T . H . Q v n n d o q v id e in ig itu r n ecjsfe h a b e m u s c o n c e d e r e : h o j u s v o c a b u li a p u d Hebrseos p o r e fla te m , nec p r i m a m n e c freq v e n tem esfe litam in V o l u n t a t i s Morali a d L & i o n e ( Ç fr . D œ d e r le in
J ttflit, T h . C ’n r ifi. T . T. p. -7S — i ’) a t t a m e n q u o d in hac re n o n eufim tis
p l a n e adq viefce re Cit. Cel. V i r o r u m A u & o r i t a t i , a d f u n t plurim ct ra tio n es, N a m 1 : 0 in c itato c o m m a te J e h o v a a d it u m (ibi patefacit ad ea q v * m o x f e q u u n t u r p lera q u e rnoralia m a n d a t a , q v z ta n q v a tn fanxisfe v ' d e tu r p rtrv io illo ac S o le m n i praeferipto: Sancti e fio te , q v tm n d m o d u m Ego D e u s V efiev
Snuctus fu m . A tq v i n u l lu s eslet conne.xu» in ter Prin c ip a le if lu d e x o r d i u m , & qv.T f e q u u n t u r m o r a l e s r e g u l a s , nifi voc. , u l lo m o d o
h . 1. e x p r im e r e t M o r a l e m t u m D ei t u m H o m i n u m e&ivam in d o le m Rt£h’ J u f t i q u e c o n f c i a m a tq u e P r a å i c a m , H a n c fig n ific atio n e m eo m ogis a d m i t ti t i ll u d V o c a b u l u m , q u o c e r t i u s c o n f l a t , t u m a p u d H eb rato s , t u m a p u d p l u r i m o s O r i e n ti s P o p u l o s ; N o tio n es S a n ctita tis & Separationis f e r e c$n-
j u n g i. M i c h . S u p p l . ad L ex . H e b r . N . 2 2 3 1 . c u ju s rei qvidem cau fa in eo
fuisfe v i d e t u r ; Q v o d r u d i o r e s qviqve h o m in e s , u t n c q v e u n r libi (iflere P u r a m Sanfclitatis I d e a m , ita illam (ibi repraelenrare (o lent fu b (îngul&ri q r a d a m v o le n d i 6 t a g e u d i r a tio n e, «b u f u com m uni, alieno 6 t qvafi f e p ara ta
r u d i u s ctiam æ v u m tale fert fim&itatis p r æ c e p tu m , n o n m ir u m cfl, fimilia præ fcripta Chrifti t e m p o r e ,
(àn&itatis plus re q v ir e n te , Cfr. A£d. X V II. 3 0 ,
e o d e m q v e fimul cultiori & ad ideas m orales
d e fig n a n d as capiend asqve niagis a p t o , idemti-
d e m fuisfe r e p e t i t a , & p r o (up rem js d e m u m
c o n a tu u m noflrrorum N o r m i s propofita. Sic P e tru s
i E p . I. 15 e x h o r ta tu r n u p e r qui C hrifto N o m e n de- d isfènt: A d Jpfiug D e i exemplum fefe componerent & co n fo rm a ren t ; cujus a rg u m e n ti confirm andi causfà in v. fi adfert lo c u m M ofis fupra c o m m e m o r a tu m , (ju x ta L X X In te rp r.) v ertens: ctyioi yeverSe oti eyca oc"
7 toff et/xi. Sic Paulus E p hefios m o n e t: D e i esfent I-
mitatoreSy ut f i l i i E ju s dilefli C. V . I , IV . 34>
iaem-A 3 q u e
C f r . A m m o n E n t w u r f ein. rein. B ih l. Theologie <3^ A n o n y m i A u cto ris
A h r ifs der R eligiofen B e g r iff der alten H ebräer. Leipzig 1 7 9 6 — 2 : 0 Si
illu d : Sancii e ß e tt & c ,, idem valeret a c : Selecti m ihi eßate, dsr* felecin m m ihi
c u 'tu m p r a ß a te , u ti Ego Selectus f u m d?* longe A liu s q v a m , qvos colunt G e n te s , D eu s , t u n c voc. w n p r e fp e t lu qvidem D e i , e x p r im e r e p o s f e t; P t ip m e n te m fr* Incomparabilem Ipfius M a je ß a te m ; qvi tarn en f ig n ilic a r u s ,
u r nliis perplu ri niis locis c o n v e n i t , n o f t r o loco plane n o n q v a d r a t , c u m de lio m in e n u lta ten n s ex plicari q u e at, H i c vero Sanctus «Sc S ancti, i n vo l
v ant, necesfe ei}, aliqvid p ia r d ic a tn m , q vod c o m de D e o t u m de H o m i n e np'.e u f a r p a r i posfir, ut & Divinæ «St H u m a n ® N a t u r ® c o n v e n i e n s ; q v o d v e t o , n e fcio , q v æ n a m alia tir r e s , qva m M o r a l i s illa P r æ f tn n tia , cuju* o m n e Rationale E n s m agis m in u sve c apa x eft — 3 : 0 C u m D e u s n o n fstis h a b u erit P o p u l u m Ifr a ë litic u m a re l i q u :s G e n tib u s d if lin g v e r e fitri tan q v a m (eligere, lege m er e C e r e m o n ia li t k Pofiriva, fed in p r im i s in ten d e rit illam in te r n a m m en tis re & itu d in e m , q v * reUe faflis e x p r i m i t u r , q v o d vero teftan ru r i n n u m e r a loco, (*. c. 1. S a m . X V . 2 2 , Ef. I. I I — 2 4 , J e rem . V I , 2 0 , Je e i II. 13. Pf. V 4 — 7 ) i g i m r qvoqve necesfe fuir, u t Jpfe fu is in n o te fce re t t a n q v a m M oraliser P e r ft S l u s , Vit® in te g r ita te m nemini 11011 I m p e r a n s. — 4 : 0 A llati Loci (L e v it . X I X 2 ) a Petro fafta ac comodaiio 1 Ep. 1 C a p . l i t i s p r o b a t rei, q v a m ten ta v iin u s e xplicatio nem
qu e C olosfenfium animis m a n d at p e n itu s q u e incu l care (lu d e t: quce agerent, omnia ad D e u m r e fe r re n t. N e q u e (ecus eft q u o d Ipfe Chriflus præ fcribit M a th . V . 48 dicens: eaetr&e av vu.cis TeÅeiOt œv7>eç 0 1tx tfç vjxoov c ev t o k a e o tv a s d ).
§. i i.
S u b lim e m adeo c o n a tu u m m e t a m , q u a m h o
mini u t R ationali, in S. codice de fig n a tam v id im u s ,
re v e re n te r a g n o v e rit ac (ibi latam d u x e r it, p r o fuo faltem qvisqve m oralitatis e v o lu to g r a d u C fr. Lticce X I I . 5 7 ) Rom. L 1 9 , II- 1 4 , J5' In finibus v e ro h o m in is e ru en dis o c c u p a ti, e o r u m q v e - ultimis P r i n cipiis, a n te q v a m dispicere p o s f im u s ; Q v a le m o p o r te t & j u v a t Hominem e s f e , necesfè e(l p ræ v io e x a m i n e p o n d e re m u s : qvomodo reapje f e habet.
§. III.
S tr in g it c o ntem p latoris oculos fpe£taculum , qvale vix (ine lacrimis adfpicere p o s lit; offendit m ira illa
in h o m in e A é f u a l i , M a li c u m Bono M o r a li adm i-
ftio continuasqve v ic e s ; & , qvi c u m variabili i(lo m o ra li pre tio u s q v e a n a lo g u s eft, flu& uans in causia
v e ræ Religionis, an im us. Q v a n to c u m p r o b r o Re£li
J u f l i q v e (enfum u t p lu r i m u m exuerit ac virtuti n u n tiu m remiferit e o q v e fimul D e u m , n o n ta n tu m n o n fuerit im itatus fed n eg lex erit & plane o m n e m d e Illo
cogni-d ) H u n c v e r ti c u l u m p e r b e n e ira r e d d it Ce i. R o s e n m I u l b u v s : "Eftoie
integro ia1 jincero animo — f ic u t P a t t r v tfte r C tlfitjim v r, in teg errim u s eft. Sibo}, T . I , a d 1. c.
c o g n itio n e m r e f p u e r i t , ja m olim d ep inxit D a v id , in aliis q uefkis: 0TluK rw 0 S 3 *) ‘jDd i d # P£ X IV . i , his v e rb is concinne indicans re c ip ro c u m illum ac p e r p e t u u m nexum inter m o r u m licentiam Deiqve Sum- m i ne g le& u m f ) ; in altero vero ejusdem verfus he- m iflichio cu lp am h u m a n o , in u n iverfum , generi in tentat, u tp o te n em o line vitio n a l c i t u r , nem o fine
d e fe ftu morali & om nino b o n u s vixerit g ). Q v e m
S a c ru m vatem a d p rim e fecutus P a u lu s, c u m ejus d e m M oralis p ro b r i no tam æqve generaliter in h o
mines tran sferen s, Ipjfè te fta tu s: re E a \i\m s
A 3
O V o c. 7 3J c u ju s qvidem o rig in a ria vis eft in n o tio n e deflu endi,
m a rce n d i, ehtiguendi, inde a plu rim is h u ju s loci In terp re tib u s (v . d. T ellerifche
E n g li f c h e Bibi. w . M i c B s e u s «St D ü th e ad h. I.) u f n rp a ri folet tu m de »S tu lto t u m de Impio. Sed u ti p r o p r i e in n u it f t u ltitia m cum fcelere
conjunctam , fq vod c o m i t a t u r tu rp itu d o <3t ignominia') ut Jacrilegiut» «Se N e fa t,
ita qvo qve p otiu s e x p r i m i t : hom inem v ile m , nebulonem (im m o ra lc m - q v e m q v e , qvi tem ere & fp e n te peccat, Gr. <£>OCuAcv, A n g i, a K nave) qvam
tuere f l u l t u m , flo fid u m , fa tu u m , dem en tem , qvi prte fe n fu s vel prudentiet
dehqvio e rra t. C fr. E dm . C aßefli L e x . H eptoglott. N t q v e ve ro D i v i d i a d m o d u m causfa fuisfet culpam i n te n ta n d i c u id a m vtente debili a u t plane
experti. D e taii ra tione n o lle m u s vertere per h o m i n e m m ere flu ltu m . N eq v e ob aliis, voc. h o c c e , huic f a h e m laco convenienter» v e rtitu r pe r
Im p iu m , aut no m e l u m b e nim is esfet difttsm : Im pium ( e u m , qvi D e u m vel n o n a g n o f e ’*; vel n o n c o lit) non curare D e u m . Q yid? Q y o d t u m lin gvæ genio tu m c o n te x t u i acqve c o n f u ltu m d u c i m u s , q v a n d o citata D a- vidis verba ita circ u m fc rib iu iu s : Q v i agitat fc e lu s , qvi improbe v i v i t ,
bit D eu m non animo c u r a t , cui e xplic ationi fidem in f u p e r faciunt
verba verficuli rhax qvje fieqnnntnr D W H H l W H Oc P f . L U I , 2 . ubi loco p r i o r is l e g i t u r .
f ) Cf r. Pi. L I I I , 2 , & quat in P ro c e d e n ti N o t u l a inferuinm»* g ) C fr. Sam. Fr. Mori E p it o m e n T h . C h r if t, P. III. C. 2. & i t *
navras vÇ> ufjtuçTiocv tivoii h ) Rom . III- 9« cunderncjue
fe n fu m, at a p e rtiu s declarans in v. 2 3 : navres y u ç
yjfXKçrcv,
hoj/
v=;eç8vrai rq s iïofas i 8 $£8*)>
*um
vividoC
O
l o-h) U t V o c . EAÂJjVfS’ heic o p p o n i t u r iBiïciiO if, & i g if u r u f u r p a - t u r de o i n n i p o p u l o nan J m l tt o , ita vo c ab u la E A Å q ve s ài i8$c&ioi 5
fîmul fo m ta , pe r S y n e c d o c h e n e x p r i m u n t o m n es t e r r a r u m °rb.'s g e n te s C f r . Jo. B» nj. Koppe A n n o t a r , ad Ro m. I I I <5c S c h l e c s n . Lex. N . T .
i ) R ecentiores Vet. T ert. I n t e r p r e te s & C o m m e n t o f o r e s , u t M i c m ë - n s <St qvi eu m f e q u u n tu r , K n a p i u s , D a t k e , H a v e r , alii, n e g e n t q v id etn H u m a n u m , in u n i v e r f u m , g e n u s a Davide, re a tu s in cu fari, fed a u t g e n e raliter a t t i n g i , c o n t e n d u n t , q v o s d a m J u d s i s infertos P o p u l o s oc R e g e s , a u t mere fpeciali rt ti n g i cen fu ro q v o sd a m in lfro eliris in d ig e n o s o p p r e s - /ores (C fr. J o n . C h r . F r i d . S c h u i 7 .i i Scholia in Vet. T e l î . c o n tin . a G*. L. B a v i r o , P f a l m . ) I tid e m R e c . N o v i T e f t t i n e n t i e x p la n ato re s n e g a n t P a u l u m R o u i i l l . de univerfali q v o d a m in h o m in e tnorali defectu esfe l o c u t u m ( V i d e M i c h a ö u s A n m e r k . Z u m Briefe an die Hom er C a p . I l l & Koppe (innot. ad c. / .) Sed c u m Paulo certisfim e p r o p o l i t n m f u e rit de- m o n f t r a r e : J u d s i s n o n praecipui J u r i s c u j u s d a m p raero g ativ am esfe, n e q u e c u lp a m m i n o r e m , q vam reliqvis g e n t i b u s , qvas illi q v id em f ib 'm tt f i n c t i I'i/i'Jdiro cCfJiotÇTcahfàV n o m in e lacesfisfent ; v e ruin & Graecis & Ju d a e is , i. e. plane o m n i b u s p ariter & o p u s ésfe & a d it u m patere ad f a lu t a r e m p er C h r i f t u m , o b l a t a m g r a ti a m , e ô n ect sfe e r t : r e f p e d u m fîmul h a b u is f e t A p o r t o l u s ad univerfale m q v a n d a m h u m a n i g e n eris l a b e i n , qvse , c u m in g r a v io r ib u s vel p e rp etu is deliftis n o n apte p o n e r e t u r , u t p e r p lu r e s h o m in e s vel extra C h rirtia n o m ecclefiam d e g en tes (e. g . A b i s h a m , J o b u s , C o r n e l i u s & c .) Deo accepti c o m m e m o r a n t u r , i g i t u r n o n p o tert n o n confirtere in de* fe£lu illo m ora li & vere radicali & u n i v e r f a li , cu» vel etja m O p t i m u s qvisqve h o m i n u m o b n o x i u s ert, q v ate nus D i v i n a m , in c o n f c ie n tix d ifln m in e, v o l u n t a t e m , a u t n o n fe rnpe r fe q v atu r a u t f a l t e m , n o n fem per c o n f u l t e r , de reliqvo, in cu lp atis fît m a x im e m o r i b u s , & q v â , in m o r t a l i b u s , anim i purita te. — Q v o d a lt e ru m a t t i n e t , c e r t u m q v id em n u l l u m a il a tn m ali c u b i videtur fuisfe a r g u m e n t u m , q v o d im p e d i m e n t o f i t , q v o m i n o s cre d a m u s : D a v id e m q v a n d a m habuis fe id eam univerfalis ill ius, in g e n ere k u i n a n o , Morali9 de feO u s; praeterqvam e n im q v o d P a u lu s a d generale illud fu pre in d ic a tu m a r g u m e n t u m m ag is c o n f i r m a n d u m , verba D a v i d i s , fu o m o r e a c c o m o d a t a u f u r p a t , ( C f r , K o r r a Annor, & M ic h , a n m e r k , ad
l o r e p in g e n s infelices feqvelas, qvas fecum fert ille S a n f h s f im o N u m in i habendae reverentiae c o n tem tu s;
n i g r a m q v a m alibi ita concludit pi& uram : xaSac xk
e^Kifxotoxv rov Seov ex?sv ev e^yvoocref
,
7ïoiçeiïtoKsv a vrx a o §posPSS X ^ 0Kf/.(Cy VäVy 7rclFfV TCC y.Vj k k $ y\ko vtm R o m , I . 2,%.
§. IV .
Q v æ v ero Divi S criptores teftantur & moralis & i m in o ra i is indolis in h o m in e veftigia, non leviter fiint p r e s f à , ad exigui a u t certi folum cujusdam populi a u t te m p o ris praedicationem; fed fixa, ad m em oriam o m n i u m fæ culorum . Ifta e diam etro qvidem o p p o fic a , fert hom inis tam en N a t u r a : esfe, p u ta , M ora- lem Sz Im m oralem , k) p ariterq v e, nunc Dei, imitando,
ex-R o m . I I I ) ipfi J o b o fatis c o g n ita v idetur idea de univerfali qvadam h u m a n o g e n e ri a d h z r e n t e im p e rfec tione , c u m in q vit : M O O D I l H B ' D
M*? c. XIV. 4. ( C f r . cir. Sc hol. Baveki , sd h. J.) Q v o d vero d u d u m J o b o , qvidni etjam in n o ru is fet D a v i d i ? H o c vero non n e g a m u s , qvin c u m re liqvis, ru m pnriter Davidi, c e r ta r u m forfan g e n tiu m vel item i n d i v i d u o r u m perfpe& a pravitas p rim o s natales arqve occaiiones o b tu lerit, g e n e r a li de h u m a n is n x v is inde evolvendo co n ce p tu i.
Ii) I n t e r d u o illa e x t r e m a , m e d i u m quali tenet flatus ille hom inis
d i t i u s N o n — M o r u l i s, f d e qvo plus in fra), q v a n d o tnere feqvitur im p o - x tentes a nim i m o t u s , vel e x im p ro v ifo fcf p r a in c o g ita n tia vel p r o n o n d u m e v o lu tis r a tio n is P r n c iic a v ir ib u s , m o r a lis f u z N a t u r s t h a t d c o n ic iu s ; in qvo flotu p e r p e ra m a d p ello re tu r M o r a l i s, neqve recle Im m o r n lis , Cfr. L u c. X ï l î 4 7 , qvod u triim q v e p r z d ic â t u m .p r æ f e n t e m f u p p o n it in fu b je c to Reili c o n ic i e n tia m . Hc ic n o n l o q v im u r ig n o r a n tia m i l l o r u m v in c ib ile m & fe m p e r i m m o r a le m ,
qvi u t decipi v o l u n t , ita n o n a t t e n d u n t , eoqve decipiuntur ; H u j u s m o d i vero In t e l l e S u s fenebri,!, e pra va vo lu n tate o riu n d is peculiari m o d o a d . c r y n m o d a ri potefl illud C h rifli D i f t u m Jo b . H I . v. 19 opte a Rosen* m u l l e r o ita r e d d i t u m : H etc efl ea u fa c u r h o m in e s m ife r i f i a n t , q v o d , eu m
e x p rim e re i m a g i n e m , n u n c o m n e m D e o debitam exuere r e v e re n d a m & religionis fenfum. H æ cce d u o ex tre m a, eatenus q u id e m c o n tra ria funt fibique r e p u g n a n t invicem , q v a te n u s n e q u e a t individuus h o m o illa fimul p r a c ip u e feqvi a m b o , in u n o e o d e m q u c Voluntaxis a £ tu ; cui r e f p e ö u i , fpeciali m o d o & q v i-
d e m p ro p r ie q v a d r a t , illu d Servatoris d i£ h im :
8$etç Coercet iïvai xvçiciç Àxheueiv - - - 8 iïvvo&aSe Sem tltfAfueiv fAccupoovcc M ath . V I: 34 , / ) ; f e d nihilo fecius, diverfo tem
p o
-v itio fi. ( U l t i m a hujus v e r l i c u l i v c r b a : v\v y o c ç tto vyjçcc c l v t w ro c e ç y c c
m a l l e m u s ita r e d d e r e : e r a n t e n i m p r a v a e o r u m ( lu d ia , conatus a c v o le n d i
ra tio C f r . S c h l e u s n . Lex. N T . v o c . e g y o v . C u m v o c . 7Tovtjçoç f p e c i a l i vi e x p r e s f e r i t in tern a m illatu m a lig n ita te m, q v æ u t f fu d iis p r a v o r u m at- q v e c o n a t i b u s i n h a r r e t , n o n f e m p e r t a m e n m o r i b u s c o n f p i c i t u r ; p r o c o a c v e r f u t i h o m i n e s p e s f i m i q v e u o n m i m q v a m , c u m o p p o r t u n u m fu e r i t , b e n e m o r a t i v i d e n t u r . )
/ ) Qvom vis u ltim is h u j u s v e r fi c u b v t r b is : — xoct fACippUYOt C h r i f t n s peculiari c en fu ra , illam c o r r a d e n d i opes c u p id ita te m a r g u i t , t a m e n ipfa verba n o n c o n f in a n t niia a d p lic a tio n e m vel q v a n d a m fpecial*m r e g u lam , f a fta m ex illa g e n e r a l i o r i : N em o potefl duobus Jitnul obtem perare
D o m in is , qvsr ite r u m i d e m volet ac I. J o b . 2. v. 1 5 : fOC\ T (S ccyoCKOC r o v Koafxov, u k e s t q o tyc c7rt} r u 7r a r ç o ç ev x v t o o. C u m ve ro ha n e ce T h a f i n acc u ratio ri e x a m i n i f u b j i c i t n u s , liq vet: illam in fe n fu collectivo n o n a b f o ln t e u f u r p o r i de h o m i n i b u s e o r u m q v e a£>ionibns & pra£licis ffudiis. Q v is n a m e n im in t o t o t e r r a r u m o r b e ille o s A o f T8 S ’f ö qvi n u llib i c u l p * lo c u m admifisfet u n q v a m , n u llib i c n m q v o d a m r e a t u fuo, T<w XCf/xtw ferviisfet? A u t qvis in o m n i b u s f u * vir« m o m e n t i s , v o len d i a g e n- d jq v e r a ti o n i b u s & c o n f u lt a v i t & fe c o m p o f u i t a d D i v i n a m V o l u n t s t i r u a oqve D e o u n ice o b t e m p e r a v i t ? H o c q v id em o p o r t e t , h u c t e n d i r Boni c u ju s q v e nifus ntqve v o l u n t a s , qi z ita m a g i s indies p c f i c i t u r ; aft t u m v e lle m u s m /ixime asfeqvi m e t3m , fe m p e r offen d im u s i m m e n f u m q v o d
plus u ltra a g e n d u m fit. — N o n in botnine i g it u r V i r t u s D e o q v e p ’acendi
f t u d iu m o m n e e x c l u d i t v ir iu m ; q v o d q v i d - m u t facile f u p e ra t o m n e m finiti E n tis « o n d i t i a n e m , ( C f r . J o b , I V , 1 8 , & X I V , 4 ) ita q v oqve r e p u g n a t cun»
p o r e a tq v e ordine diccesfivo P rin c ip iu m Re&i in vo len d o , m o d o fc q u u n tu r, m o d o r e m ittu n t M o r ta le s ; eo q v e, p r o fu a q v isq v e morali in d o le , ac p r o u t occafio & r e s c irc u m d a n te s tulerint, m a g is m in u s v c m a n ife d u m , fr c q v e n tiu s a u t infrequentius fibi aliisque offerunt e x p r o b r a n d æ levitatis (pecim en.
Q v a m p a r u m fibi c o n d a t vel optim i cu ju sq v e v i r t u s , q uantas aliquando næ vis perm iferit v ic e s , q u a m minimis fæpe m o m e n tis m ax im æ inclinationes
B
fi-S o c r * t u m h o m in i s H i f t o r i * , in g e n er« . E x h in c v e r o f e q v it u r : vel o p t i m u m q v e m q v e M o r to liu m : mngis m inusve obtem perare cum D e o , t u m etja m M u n d o (q v ia f im u l ac fe c e r it peccatum eô fe r v u s peccati eft; J o h , V I I I . 3 4 . )
N i h i l o vero m in u s a ll a tu m C h r i ll i d i f l u m M a th . V I : 2 4 , d u p l ic i alii r e f p e U u i a d p r im e q v a d r a t , cuiqve i g i t u r co n v en ien t* r illu d e x p l i c a n d u m d u c i m u s . Scilicet 1 : 0 c u m fi n g u la t ii n u n a m q v a m q v e o & io n e m h o m in i s l i b e r a m e x a m i n a m u s & ad Tuum M o tiv u m f u u m q v e P r a c li c u m P r i n c i p i u m r e f e r i m u s , eo d i s p e x e r i m u s : q v a m h o m o in v olendi fu o a & u , a u t eesfe rit f e n f u u m f t i m u l i s , eoqve pecc at ; a u t r ev eren tiam D i v i n * v o l u n tati h a b u e r i t atqve ita D e o I m p e r i u m S u i d e tu lerit,; vel u t Bihlicis u t a r v o c a b u l i s ; a u t D e u m odit au t dilig it: a u t C o n f c i e n t i * d i f t a m e n poßponit a u t p r e f e r r ; a u t victas m anctpatasqve m antis d a t illecebris , a u t G lo ria m
da t D e o i brevi a u t M u n d o au t D eo f e r v i t ; m in i m e vero V tr iq v e u n a
p r i m a s concedere porefh. H o c ig itu r r e f p e é î u , ad actionum (ingulartim
P rin cip ia h a b i t o , valet E ffatu m illu d C h r i f t i , & q v id em ab fo lu te. 2 :o
S en fu R e la tiv o , i i , q v o r u in p l u r i m * vol en di a g e n d i q v e r a tio n e s i n t e g r *
f u e r u n t D e o q v e p r o b a t * , S e rv i D e i d i c u n t u r , q v a n tu m v i s a c u lp a n o n p lan e im m u n e s f u e rim ; e. g . Mofes oc D a v i d , qvi adpellati f u n t : n V T » H j y J o f. I, I. pf. C X X X I I . i o . ( c u m aliis, fic d ifti v id e n t u r , o b A m p lis fim o J o v * per ipfos p a t r a t a f a c i n o r a ) . E t h o c q v id em f e n f u , «o cert iu s eft : u n u m q v em q v e a u t d&Acv Tff a u t d&Aov T& K ocptlt r e p e r i r i , qvo m in u s vero fimile fit : c u iq v a m m o r t a l i u m f u a r u m a & i o n u m esfe illu d * q v i p o n d i u m , q v o R ec ta p r c v * q v e a f t i o n « fibi in vic em ad inusfim xq varenf.
fiant; v e rb o : q v a m p a r u m aliquis o m n ib u s æ q u e h o ris la p e rit, u t ex H ifto ria in genere & ufu etjam- n u m q u o tid ie c o m p e r itu r, ita H iftoria Sacra N . T . {peciale in vita P e tri, m ) H iftoria V . T . in vita D a- vidis 11) Filiique Salom onis 0) exhibet d q c u m e n tu m .; q v o r u m hi, fu o r u m alioqui te m p o r u m u te rq u e fu m - m u m decus, fuis ac pofteris feculis jnfigne ac j u x t a flebile d e d e r u n t exem plum : P rin cip io ru m P ra & ic o ru m in u n o e o d e m q u e individuo vicisiitudinis. Q v o d q u i d e m a r g u m e n tu m , q u o m inus p r o b a t: veritatem in fe p rin c ip iu m q u e M o ra le flu x u m esfe a u t ulli m u ta tio n i o b n o x i u m , eo tam en m agis a rg u it L ibertatis a b u f u m ac v o lu b ile m hom inis verfatilem que p ra& icam in d o l e m ; id e o q u e fimul indicio eft, V oluntatis h u m a n æ illam esfe n a tu r a m : u t posfit p ro arbitrio vel asfu- m e r e vel ite ru m re m itte re fua d e c e rn e n d o ru m & a- g e n d o r u m c o n filia , particulares fines a tq u e p rin c i p i a ; p r o arbitrio (h a u d q uidem uti o p o r te t fed u t as- folet) vel adqviefcere Pathologicæ fuæ natu ræ adfe&i- b u s , vel illos ex ig ere a tqu e c o m p o n e r e ad m oralis confidential di£tam en, J u f ti R e& iqu e m o n e n s , q u o d q u e eo refipe&u no n im m erito h a b e tu r p r o v ivo D i vinae V c lu n tatis in h o m in e , tefte p ).
§- V I.
m ) M a t h . X X V I , M a r ci X I V , L u c * X X I I .
rO i i Som. XI. 0) I R e g . X I.
p ) Cei. Pla nc k ho c fenfu d i c i t , q v o d o p o r t e r e t respicere r a t i o n e m ilfa m p ra& icam Re&i Ju ftiq v e m o n e n t e m , r a n q v a m O r g a n o n , q u ô D e u s n o s m e t h o r t a t u r eoqve in nor o p e r a t u r (dns O r g a n , durch ilas die G o tt
h eit im m er m it uns f p r ie b t oder im m er a u f uns w ir k t.
T
hcoi,
Einle it, tu die§• V I.
U t iis, quæ ha& enus a ttu lim u s,' aliquo m o d o a d u m b r a t u m eft : q u a m m utari fit proclivis , etiam in o p tim o q u o q u e M o rta liu m , volendi agendique r a t i o , q u a m facile fe abduci p atiatur a Re&i Pro- p o fito , h o m o individualiter fp eftatu s; ita neque d é f u n t in S. S. e x e m p la, qvæ p r o d u n t variam h o m i n u m , in g e n ere, pra& icam indolem & chara& erem . Sic ja m in p r im o rd io fere r e r u m , Sethiani q) u t qui p r o b a tio r ib u s , in univerfiim , tra d u n tu r fuisfe m oribus u n u m q u e v e ru m coluisfe D e u m , r ) h au d obfeure
B 2
di-q ) P e r p l u r im i pe rfva fum fibi h a b u e r u n t Stthianos peculiari fandi-qvam
n o m i n e dincrfico cdpellatos fuisfe '3 3 G en . VF. a . u t a C a i n i P e rteris f e g r e g a r e n t u r { P fe iffe r , dub. v e x . S. S. Zachariat Bibi. T h* I.
p. 7 5 ) . H n i c S e n te n ti* in prim is f a v e t , q v o d c u m a b una parte e f a m i l ia S e t h i, c u m I p f o , E n o s , H en o ch u s & N o a c h u s , religiofo c ultu i n te g r e q v e viv en d o in S. S. m em o rab iliter n o m in a n t u r , ob altera C a in u s c u m t rin e p o te L a m e c h o atrocisfimi parricidii nota tr a d u n tu r infames. G e n . I V , V, & V I pasfim. E t hac poeisfim um dc causfa, c u m ad Ver. t u m Rec. e x e m p l u m , per Setbinnos in genere re p r« fe ntatos volum us pri- m * v o s h o m i n e s , qvi u n iu s veri Dei c u ltu virarqve in tegritate inter reliquos e m i n u e r u n t ; n o n eo vero p ro bare c o n a m u r : C ain i Porteros ad u n u m o- m n es fuisfe p ariter c o rru p to s ; a u t S e tb ia n o s, Dei filio ru m N om ine om nes fuisfe d i g n a t o s . ( C f r . M ic h , a n m erk, ad Gen. V I . 2 öt T elleri A n g l . Bib. w . ad I, c. Cfr- N o t . in fra.)
r ) Gen. I V . 2 6 . ?Jfa iv illam j n W ÙV2 t n p * ? Î N O p t i -m i In terp retes r e d d u n t , o u r : T u n c cœperu-m de N o -m in e D ei voc ar t (M ic h .
D n tb . S ch u lze) , auf : T u n c cceperunt publice invocare N om en D ei — p u blicum Illi cu ltu m in ftituere (Pfeiffer. G r o t i o s , Zachariar ad h. I.); qvans-
eu m q ve vero alteri praeoptes explicationem , perinde c o n lla t: in P rim etvii
hom inibus qvosdam a reliqvis gettrratim fu isfe d ifttn fta s, u t cultu V num V e ru m D e u m p ro fe q u en tts, ecqve dignos, q v i ah Jpfius N o m ine adpellarentur.
H o c vero certe c o n f i r m a t u r , ut v e x atu m illum locum comparaveris t u m C s p , V I , v. 2 . u b i filii Dei d icuH tur qvi U n i D e o (J o v a t) N a ta les fao a.
diflin gv eb an tu r a P ro gen ie Caini; qvi uc Ipfe pesfi- m u s f u it , itidem P o f k r o s ha b u it vitiofîores, ac p r o
nefario rum m o r e , D e u m b a u d curantes. Sic g e n s
J u d a ic a , q u a m v is anim o valde mobili fuerit, a ttam en u n ius Dei c u ltu , ac M orali M o f i s , publice D ivino- q v e auspicio fancita l e g e , inter Idololatras c irc u m circa adjacentes, u t a p u d q v a s vel atrocisfim a i m p u ne fe reban tur flagitia, a d m o d u m e m in u it; Sic d e m u m , te m p o ris p r o g r e s f u , Ecclefia illa N o v a , in fuperftitiones ac p ravas confvetudines radicitus a b o le n d a s , a C h rifto in ftau ra ta , & h o m in u m in te g rita te & P u rio ri Religionis c u l t u , tu m a J u d æ i s , t u m a G entilibus toto cœlo differebat s').
§. V II.
T e ftim o n iis ig itu r & exemplis e S. S. d e p r o m - tis , n o n m in us q v a m o m n iu m te m p o r u m e x p e r ie n tia, con fla t: h o m in e m fum m a cu m im is , Cceleflia c u m T e r r e n i s in femet conjun& a ferre; q v o fit, u t nonnulla Divinæ indolis, infigni pu lc h ritu d in e
linea-m
en-u l ti m o s r e r en-u m q v e o m n i en-u m , en-u t P a r e n ti S en-u m m o h en-u j en-u s Univerfi, r e tu lisfen tj d u m c c o n tra fitii hom inum v o c a n t u r , qvi n u l l u m fu spexisfent fui g e n e tis ac fimul h u j u s Univerfi ou & o rein ; u ltra m o r t a l e s , qviqve fuos p aren tes, o r i g i n e m h a u d re petere c u r a n t e s . C fr . M ich a e l. nnm erh, i?* S c h u lzii
Schol. ad b . I.
s ) Z a c h a r i x c u m lo q v itu r d e D ivino c o n f ilio , in Ecclefia per C h r i - ß u m r e d i n t e g r a n d a , in aliis h a b e t : D ie A h jtc b t aller bisher e rk lä rte n
grosfen R atfcblusfit G ottes u n d ih rer herrlichen A u s fi i r u n g , Z ie le te a u f die M o r a lifc b t B esfetu n g des g ä n zlic h verdorbenen M enschlichen G efchlerbts
& c . Bibi. T h . p. I V . 2 1 2 . C f r . S t æ u d i i n s Id een Z u r C r i ti k des C h r ilt^
m e n ta & qvafi igniculi, u s q u e q u a q u e confpici po s- fint in im a g in e h u m a n a , q v a m ccceroqvin adeo d e f o r m a v e r i n t , im p oten tes animi m o t u s , ignobiles ad-
fè& us in d o m itæ q u e lubidines. V ix ac ne vix qvi-
d e m cadit in aliquem ita p r o p e n d e r e in a lte r u tr u m e x t r e m u m , u t alte ru m prorfiis e x clu d a tu r. E t u t c u i - q v e vel optimas fru g is v iro in te rd u m aliquid h u m a n itu s accidere f o l e t , ita ab altera p a rte , h o m o vel n e q v a m & im p r o b u s , eo fcilicet, m oralis indolis indi c iu m exferit: q u o d fi m in u s in p r o p r i a , in alio ru m ta m e n caufa J u s F a s q v e a g n o v erit. In te r U ltim a d u o f lu f tu a m u s q videm , q u o tq u o t f u m u s , fed u t a pociori q u is q u e d en om in ari fo le t, itid e m , u t aliqvis in fuæ vitæ c urricu lo , a u t virtuti m a g is litaverit, a u t c œ co genio m agis in dulferit, ita g e n e ra tim vel mo r a lis asftimatur p re tii, vrel n u lliu s , vel lm m o ra lis
d e n iq v e cenfètur. Interea innumeras m ediæ ac
d iverfim o de temperatae c h a ra & e ru m varietates in
m o rta lib u s locum certe h a b u e r in t, p r o u t alio atq ve alio intervallo, a f u m m o virtutis vel fiim m o c o r r u
ptionis g r a d u , finguli diftant. L ic e t enim u n a qvæ-
vis a f t i o , re fp e fh i Principii fu i, fixum & determi* n a tu m m axim e h a b u e rit intrinfecum v a l o r e m , nihilo m in u s ipfi ho m in e s , u t volendi a g e n d iq v e prin cipia idem tidem p e rm u ta v e rin t, ita fimul o b tu le r in t, Bono M alo q u e varie m ixtos, Sui confpe& us a tq u e chara- Öeres t) N u n c f e n f u u m m ere f e q u u n tu r blandimenta,, cetera incurii, ad inftar q v a d r u p e d u m c a m p i; ac
negle-B 3 ftis
£tis t u m P ru d e n tia tu m Sa p ien tia n o rm is , fere ad
incitas re d ig u n tu r. N u n c ufii annisqve p ru d e n tio -
re s fa & i, commodo q v id e m ac u tili p ro fpiciunt, confilio te m p e ran tes voluptatis irreftingvibilem fitim ;
aft fibim et folis ac pasfivæ natu ræ unice v i
ven tes, Æ q v i R e& iq ve leges h a u d u ltra c u ra v e rin t, q v a m q v o u s q v e opportunum fu erit a tq v c c o n d u x e rit P h ila v tia . Q v o d fi p o f t r e m o , m oralis in d o lis , fu- p r e m æ ac vere im m ortalis fuæ dignitatis co n fc ii, r a tionis Pra& icæ im p e ra ta a g n o v e rin t, qvæ fàn&ani D ei V o lu n ta te m t e f h n tu r , u) neq v e fie d e m u m firm i atq v e inconcusfi in Re&i P ropofito p crfiftu n t; v e r i tatibus illis v e re D ivinis, qvas q v id e m a g n o f e u n t, folito tam en effefrum p a r u m p e r dant; qvin imo a n i m u m fæpiufcule ab illis a v e r tu n t, u tu t m agis mi- n u s v e illexerint a p p e titu s , res qvæ v oluptati com - m o d o v e inferviunt v ).
§. V III.
Q v a n d o q v id e m v e ro inconftans ejusm odi & ver- fätilis anim us, q v e m in h o m in e etiam p e rfu n & o rie con fiderand o o ffe n d im u s , c u m fe lic ita ti, tu m m orali ejus dignitati c o n tr a r ia tu r , e o q v e , n o n D eo m in u s q v a m fuæ m et cuiq ve im p r o b a tu r confcientiæ, ig itu r e p e ræ p re tiu m fo re v id e tu r : rationes erubefeendæ h u ju s ac m inim e ferendæ levitatis aliq uantum acc u
ratius inqvirere x ) , q væ folidæ virtu ti eft r e m o r æ , n e
tt) V i d . Plahk I. e.
v ) C f r . Math. X I I I . 3. f. C. X X I I . 5 . Joli. IIT. 19.
TCC-♦ ( *5 ) ^
n e q v e n o n anfàm p ræ b e t nefariis qvibusve flagi- tirs, e o q v e d e m u m n o m in e viam p ræ cludit principa l i b u s , q vi h u m an itatem fpe& ant, finibus obtinendis. I n h o c v e ro m axim i m o m e n ti (lu d iu m , necesfe eft, e o m a g is in c ite tu r, q v o qvis dignius de Deo fen- f è r i t , q v o v erius E u m fu sp ex erit, c u m ut O m n ip o te n te m , tu m u t Sanflisfim um , qvi p ræ immenfà fira B onitate, n o n p o tu it n on tantæ h u m ani generis cala m ita ti fufficientem obtulisfè m e d e la m , q v a n tu m qvi- d e m p r o libera hom inis indole fieri qveat. Q uid? Q v o d o p tim u s o m n iu m religionis d o ftrin aru m opti mae erit Divinitatis c h a r a f le r , iflam continere inflitu- tio n e m , q va hom ines, uti p a r eft, d o c e a n tu r: diftrafra fua defideria invicem harm onice conciliare & in u- n u m o m nia c o n fu m m a tu m dirigere finem. C uicunque v e r o cordi f u e r it, h arm o n iam in v iribus fuis P r a ä i- cis a ttin g e re , fimul u t fuccedat, e re eft, c u m h u m a n a m n a tu ra m diligenter obfèrvare, tu m confilia E ju s Religionis p ro b e fecum re p u ta re , in qua fallitis fuæ fpes locatas p ræ cip ue h a b et; juxta illud Chrifti
i î æ c c p t u m : e ç e v v u r s T U S y ç u ( p u s , o n v p ie ts àoy.eire ex u v r u i s
jv uiœvicv e^etv • - J o h . V . 39. E t c u m nobis, u y jam
f i
-quv.0Y\s ru exos uxSçu7ia u y .u ç n * \o i K u re Ç a S rja u v 'c t 7roXX« &c.
U t per (n o n : p ro p ter) unius inobeditntinm tr.ulti I. omnes fu n t f i d i Pecca
tores b*c. u n d e f a b rio re s qviqve T h e o lo g i c o n c l u d u n t : peccatu m A d a r u i mediatas feqvelas h ab u isfe in P o f te r o r n m i n c lin a tio n e s, qya.ru m U T u fy c o i g i t u r n o n n u llo n e x u re fe rtu r ad p rim a m illom A d a m i TSUÇUY.cW? hoc vero d o g m a , u t necesfario præ fu p p o n it a n im a m flexibilem io peccatum , itu n o n obflar, qv in a priori & in hom inis ipfa N a t u r a l i indole ultim as i n q v lra m us rationes, fine qvibus peccare non po^uisfet utn q v am Cfr. D o i - JH R u y m T b . G h t i t t . L ib , !!♦ §. 1 8 0 . & b jo r i L ib , cis* p . 105. f.
fignificatum i v i m u s , certisfime p erfvaftim fît :
Præ ftantiam Religionis Chriftianæ, eo o p tim e , in uni-
v e r f u m , illuftrari, q v o d imbecillitati h u m a n æ tali m o d o fiicciirrerit, qualis in g enere,N a tu ræ N o f t r æ o p tim e
c o n v en e rit ac rationi noftræ Pra&icæ in fpecie p r o
b e t u r , N a tu r a le felicitatis defiderium ap p o fite con- n e cte n d o , c u m p e rp e tu o virtutis perficiendae ftudio y)*7 i g itu r nobis fimul p ro p o fitu m eft: D o tfr in a e de ho mine z ) p rim a qvaedam, paucis, in an tecesfum ita per- tra& are c a p ita , u t i n d e , qv o fieri p o s f i t , e r u a n tu r
rationes dolendæ illius, ac fupra ftriftim a d u m b r a tæ
dis-j y ) H u i c l o c o n o n p o s f u m u s n o n inferere, q v x f e q u u n t u r v e r b a Cei. P l a n k i i : Diefe i n n e r e G r ü n d e d ie - a llt ven der inneren fV a rb e it V o rtre ffiic b k tit ■der A n w e n d b a rk e it der C hriflltchen L ehren a u f u n ftr e B eru h ig u n g .
B efeeligung hergenom m en ß n d , alle diefe innere G rü n d e lauffen f e n ich t am E n d e da r in n Z u fa m m e n , u n d m üsfen fie nicht d a rin n Z u fa tn m e n ln u jfett, dar die L e h r e n der C b riften tb u m r m it den G r u n d /a tze n der N a tü r lic h e
n R eligion u n d ih rer M a r a l a u f dar S e h u n flt harm oniren ? - - D ie innere V o rtrefflicb keir, J V a r h e it, A n w e n d b a rk e it der Le h re n der C b rifien tb u m s ijl ' unr j a m
ir d a ra n e rk e n n b a r, w enn oder rveil diefe L e h re n m it dem je u i g t n Z u fa m m e n - ftim m e n , w ar w ir vo rh er fc b o n als w a h r , vortrefflich , a n w en d ba r e rk a n n t haben- — I V tn man alfa vo n Be w tife n fe in e r G iïttlie b k eit f p r i e
h t , welche ih r In n a lt enthalten f i l l , f i kan m an niem abls andere als diefe
d a ru n te r v e r fte h e n , welche d a vo n bergenom m en fin d , w eil fie als im b S ch
fien G ra d iih tre in ftim m e n d m it den L e h re n der N a tü rlic h e n R elig io n , diefs
b eisfi m it einem J Y o rt, als im bvchften G rade v tin u n ftm ä s fig e rka n n t w erden k ö n n en . E in le it, in d, T h . J V i s f E rft. Th . p. 2 4 3 , f. He ic tarnen o b f e r va n d u m eft,
K e l ig i o n e m , q v s m C h r i f t u s p r i mu m h o m in e s d o c u ir infinite p r x f t
a r e d o ftri- n x re lig io n is n a t u r a l i s , q v x ni t ri rationis fp ecularivo & E m p i r i c
o ufu e v o l v i t u r , & eaten u s c ir c u m f c ri p ta eft n a t u r x l i m i t i b u s , & ,
q v x inde a b f l r a h e n d i artificio d e d u c u n t u r , n o t i o n i b u s . Q v irl? q v o d p u r i t a t e m Reli* g i o n i s m o r a l i s , q v x N o f t r o x vo v i g e t , p r x c i p u e D i v i n x C h r if t i d e M a r i b u s d i f c i p l in x d e b e m u s .
z ) I t i d e m Cei. Moshbim a l i i q v e p r o b a t i T h e o l o g i , in in ftit : fui* T h e o l , t r a f tf litm t A n r i i r o p o l o g i ai n & q v id cm illa m in f i n f u lat
9'
BMBW
♦
(
17
)
+
discordiae in p r a b ic is h o m in u m con atib u s; ac poftea in v e ftig a re : q valem copiam optandae harmoniae o b tu le rin t p r o p iu s confideratae facultates hum anae; q v o
d e m u m p o tes fiamus ju f tu m nec praeconceptum
fe rre j u d i c i u m , d e P re tio Religionis noftrae in
fin ib u s hum anitatis P r o ä ic is invicem conciliandis ; C h riftian am de h o c a rg u m e n to d o f tr in a m , p o ftrem o ex p licare c o n ab im u r, q u a n tu m q v id e m in brevi dis- fertatione & p r o noftra debilitate licuerit.
$. IX .
S im u l a tq u e a tte n tu s ad h o m in em c o nvertitur a n im u s , m o x d iftin g v u n tu r tu m illae ita dibae [ube rio re s facultates intelligendi
&
V olendi, tu m in fe r i o r e s : fèntiendi v is , P h a n ta f îa , m e m o r ia , &c. aa);has praefenti loco m itta m u s , u t qvae, c n m organicis
c o r p o r i b u s , etiam reliqvis anim alibus funt c o m m u
nes ; illas v e r o , q v ib u s S u p r e m u m in ordine ani
m a t o r u m (noftri fàltem o r b is ) g ra d u m fuffinet h o m o , aliqvid p ro p iu s c o n tem p lem u r. — Inter intelr ligendi d o te s p r im u m o b fe rv e m u s : I n te lle tfu m , ftri- b io r i fenfiu, fic d i b u m , qvi n ativa fua poteftate & qvafi f o r m a , im p re s fio n e s, in fenfiis & imaginatio n e m (ingulatim f a b a s , a sfu m it, c o m p le b itu r; eoqve n e x u m & u n io n e m feorfum fparfarum ac lin g u laru m p e rc e p tio n u m noflxarum , efficit; qvae ita connexae & in confcia m ente unitae, v u lg o a p p ellantur N o tio n e s
abflrabae & generaliores. Q v o d fi v e ro intelleBus
C
ita c irc u m fc rip ta ftin&io non nifi ad m u n d um fen- fibilem fpe&at ; e c o n t r a , q v a m in te r n o f c im u s , al tera intelligendi facultas, R a tio , p u ta , c u m fy n t h d m
& (yftema univerfis fic di&is abftraftis n o tio n ib u s
co n ciliat, c u m ratiocinia perficit, tu m etjam r e r u m
fenfiialium limites tra n sfc en d it, eoqve h om ini a d itu m
aperit, in N o v u m ac S u p e rio re m E n tiu m Ord in e m .
R a t i o , infuper, p r o u t v e rfa tu r circa cognofcendi au t volendi o bje& a, efl: Theoretica vel P r a ftic a ; hanc% n o n v e ro ißam co n v en it p ro p o fito n o f tr o , ulterius explicare.
$ . X .
R atio P r a â ic a o c c u p a tu r a u t in e ffa rm a n d a f e licitatis idea, ex iis, quæ ju c u n d a & o p p o r tun a fen- fibili n ofiræ na tu ræ c o m p e r ta f u e r i n t , & in a d m in i c u lis , inftrum entis ac præfidiis c o m p a r a n d is , q v ib u s f u b j e t f i v i ejusm odi fines obtineri p o sfint; qvi q v id e m
rationis u fu s, u t circa objefta m e re experientias verfa
t u r , h a u d in ep te E m p iric u s dicitur bb)\ a u t in Ideä
moralis perfectionis exhibenda a tq u e leg ib us inde
de-
du-b du-b ) I n hisce n o t io n i du-b u s evolve ndis, f im u l du-ba u d i n iq v u m fo re l o c u m ,
du cianus, t e r m in is q v i b u s d a m a liq v ate n u s e x p l i c a n d i s , qvi p e r c u n i l a m fairem DoStom G e r m a n i a m r u m 3 T h e o l o g i s , »urn a PhH ofoplirs C e i. o f u r p a n t u r , in P r a U 'c is q v * H o m i n e m t a ng u n t , ftudiis t r a c ta n d i s . Q v o d Vero fos fit, te r m i n o s & v erb o IM iilofoph ic a, in Itudiis T h e o l o g i c i s u f u r - p a r e , u t u b i a d a c c u r a t e i n r e l l i g e d d t i m f a c i u n t, in aliis S u m m i s V i r i s , c o n t e n d e r u n t J . L. M o s h e i m & J. A w g . E r n e s t i ; hic ira l o c u t u s : talem
ratio n em etiam ttunc bene ß r v a r i , f r u j l t a contra pugnantibus ftm id o c iis \ çv» fu b tih tn te m j u ß a m non c a p iu n t, nec cottftlium v e r a T h e o lo g ia ten en t, j ,
A te. E m t f l i T h ef. I b . D o g m . P roleg ' T b . X V1U . C f r . J Mosbeim»»
d u c e n d is , præ cep tis ac (p ed alio rib u s deniq ue r e g u lis , de Officiis ; qua in opera p ræ flanda Ratio dici t u r A v to n o m ic a ,' p u re & xcc^ efyxw p ra c tica , u tp o te o c c u p a ta in veritatibus p u r e M o ra lib u s, e p enu (uo- m e t d e p r o m t i s , h a u d vero derivatis ab obje&is fen- fibus obviis.
Q v e m v e ro eligat aîterique p ræ fe ra t rationis u- ( u m , o p tio eft v o l u n t a t i , qu æ idcirco ipsam et eft a u t in m erito a u t in cu lp a, p r o u t diverfim ode u titu r vel a b u titu r facultatibus, q u as in fua tenet poteflate cc).
§. XI.
A p te ig itu r hinc c on tem p lation em ulterius
tran sferam u s ad a ftiv a m illam volendi v i m , q u æ q u id in fc (it, uti non c o n fla t, ita ex ufii reliqua r u m fa c u lta tu m , ex principiis fu a ru m determ inatio n u m , ex fin ib u s , q u o s (ibi p r o p o f u e r i t, unice inno- te(cit; q u a m v e r o , i (la v i a , co g n o fc im u s esfe, p o tentiam in h o m in e , (em et d e te rm in a n d i, tu m ad le g e s rationis p u ræ p ra ftic a s ; t u m ad em pirica ra tio nis confilia, ab indole n u tu q u e inclinationum n a tu ra lium dedu£ta; vel etiam ad im m ediatos (enfuum (li m ulos. — Autonom ica dd) h. e. fui ju r i s , eft V o lu n ta s c u m ex reverentia Refti J u f l i q u e , c o n fo rm ite r ra tio nis p u ræ im p e ra tis , fele m o v e t; q u o d (i vero
te-C 2
me-cc) C fri J . A u g . E r n k s t i T h . cit. fe fl. I X . T b , I I ,
d d ) U t R a tio P ra ftic a eo A vto n o m icn e ft, q vod M o ra les e x h ib e t
9 N a tu r a reru o i P liy fic a ru m h a u d dependent««, ita V o lu n ta s A vto n o m icn d ici tu r , cuin M orale» illa* lege« a d f u m it a tq u e e x le q v itu r; fin m in u s bturoH onicn*
m e re feqiiitur voluptatis a u t c o m m o d i ftu d iu m a tq u c
eo ta n q u a m mancipatam ce) fe tradit m o tiv is E m p i
ricis , m e rito heteronom ica d i c i t u r , ta n q u a m legibus e x o te r ic is , M orali confcientiæ alienis , fp o n te o b te m p e ra n s ; ita t a m e n , u t cognitas fi Re&i J u f tiq u e leg es m ig r a v e rit, im m oralis h a b en d a fit; eoq u e p r o b e internofcenda a V o lu n ta te m e re N o n -m o r a li; q u æ
c x fe ritu r, u tc u n q u e aliquis a u t p ræ incogitantia, a u t p r æ rationis n o n d u m evolutis pra&icis legibus , ne- fciverit J u s & F as diftingvere a C o m m o d o & V o lu - p i , u t c. c. in teneris infantibus videre effc ; q u ip p e q u i n e q u e Boni viri p r e t i u m , n e q u e im m o ralis re a t u m ha b ere cenfentur.
§. XII.
C u m ig itu r in perfonali hom in is p retio æftiman- d o , uti p a r e ft, difcedimus a f o r t u n æ bonis N a t u r æ q u e d o tib u s, Cfr. L u c æ X I I . 33. & unice a tte n d im u s v o lu n tatis peculiarem h a b itu m a tq u e intrinfecum v a lo re m , d iftin g v im ü s q u id e m pra&icos illos fibique inv icem ex a d v erfo op pofitos c h a r a & e r e s , A u to n o m icu m , p u t a , & heteronom icum ; p r o u t fcilicet quis vel v o lu ptatis c o m - m o d iq u e fludio vel reverentia Re£ti in volendo a g en - g o q u e fe potisfim u m teneri p e rm ifè rit; in q u o v is t a m e n in dividuo principales ifti m o r u m c h ara& e re s p lu s m in u s conjun& i & te m p e rati f u n t; qu æ m o r a lis varietas etiam in externis fa£h's p r o u t occafio
tu-t i ) P a ri m o d o tu-t f u r p a tu-t A p o f tu-t o l u » , itu-t!u d ; å is h e v o v r e r e7F iT vfjiicttç ,
4 ) 21 f 4
le r i t , diverfim ode confpici folet. Q v o d fi fueriut qvi erasfîori vel fubtiliori Philavtiæ g e n eri plane infer- v ire v id e a n tu r, fàltem n em o virtuti a d eo eft deditus, qvin fimul tra h a tu r r e r u m inferioris m o m en ti defideriis. Q u id ? q u o d optim i c u ju sq ue voluntas variis fubje&i lim itibus a d f e à a & m odificata vere eft., m ultisque in v o lu ta im pedim entis ; q uæ d e m u m non o b fta n t,
q uin fatis luculenta m oralitatis u sq u e q u a q u e
adpa-r u e adpa-rin t indicia.
$. XIII.
E x voluntatis v e ro jam a d u m b ra ta confideratio- n e , L ib ertatis q u o q u e fimul eru itu r idea. L ib era e- n i m , fènfu q u id e m n e g a tiv o , voluntas eo d ic itu r, q u o d in fe d eterm in an d a h a u d adftri& a plane te n etu r em piricis m e re m o tiv is; q u æ fi unica estent, & unice m o v e r e n t, h o m in e m plane fubderent necesfitati le
g u m P h y fica ru m ; p o fitiv o v e r u m fenfu libera eft
v o lu n tas, eo q u o d ad leges m o ra les, a phyficis elate- rib u s prorfiis independentes, te d eterm inare posfit.
C u m v e r o , q u æ duplex eft h u m a n æ n aturæ co n d i tio , (Cfr. Gal. V . 17. f.) vix a&io ulla refpe& u fui principii eft adeo rationi c o n fo rm is , cujus n o n
particulam q u a n d a m fibi vindicaverint fenfus ; i-
g itu r libertas h u m a n æ voluntatis , in prætenti q u i
dem m o rtalium f t a t u , c e r n itu r n o n ita in
ab-foluta q u a d a m independentia ab influxu r e r u m
P h y f ic a ru m , q u a m in facultate etiam posfe ali
u nde m otiva fua d e fu m ere & agendi rationes.
V e r q m vero> non fi&am auc c o m m e n titia m este h a n e
-L ib e rta tis h u m a n æ notion em , fua q u e m q u e facile c o n
vincit confcientia; q u ip p e q uæ e d o c e t: n osm et p r o
arb itrio m o d e ra ri u fu m v iriu m & fa c u ltatum noftra- r u m , p r o a rb itrio posfe (jam fcilicet fuppofita, Re&i
cog n itio n e C fr. J o h . VIII. 32) vel in leges m orales
d irig e re a tte n tio n em n o ftr a m , vel iftam illis plane
ab ffin e re ; Cfr. J o h . III. 19. u n d e vo lu n ta s fibimet in
cu lp a e f l , u t u t fe to ta m q v a n ta m perm iferit
d u ff u i r e r u m m o v e n tiu m fu bjefli v a r u m , ac Philautiæ
cuivis gen eri, p ræ c ip u e adhæfèrit. N e q iie vero Subje-
£ti confcientia p ro rfu s abfolvitur om n is L ib ertatis
c e rtitu d o ; fed judiciis etiam noftris in u n ive rfu m , de
a lio ru m a ftio n ib u s e o ru m q u e m orali p r e t io , fe m p e r fu n d a m e n to eft L ib e ræ voluntatis Idea; a bs q u e q u a , nulla im p r o b a n d o vel a d p ro b a n d o u n q u a m esfet oc-
cafio , nullus officio lo c u s , nulla inter me ritu m &
c u l p a m , inter v irtu te m & P h ilau riam , inter fas &
n e f a s , intrinfeca differentia a u t abfolutus diftin&ivus
ch ara& e r. Cfr. M a th . V II. 12. §. X IV .
C u m v ero liberam hom inis, v o lu n ta te m in eo
p o n i m u s : u t (ponte fe determ in a re posfit vel a d
m o ra le s leges vel ad (enfuum m ediatos imm ed iato s-
ve ftim u lo s, n o n eo ullatenus tollimus ra tio n u m m o
v e n tiu m efficaciam; fed u t moralis & fenfibilis in
doles u n a c o n ju n g itu r ( h a u d q u id e m c o mm ifc e tu rj
in H o m i n e , ita , c u m R everentia Re&i alicui p r o
m o tiv o eft in fervanda O f f ic ia , p r o eo qu id e m ac
M o ra lis fuerit; tu m eidem u t p ru d e n ti, e m o lu m e n tu m , u t
u t fenfuali, vo luptas dolo risve form ido, incitam ento e f t , in e a , quæ de reliqu o & p ræ te r Officium e g e
rit. Ifthinc d u p le x fibiqu e invicem opp ofitus o r d o
m o t i v o r u m ; alter q u id e m h o r u m , q u æ fe r e f e r u n t u n ic e ad R atio n em p ra & ic a m , o m n ib u s q u e eatenus E n t i b u s co n v en iu n t In tc lligentib us ; alter v ero eo- r u m , q u æ m ediate irnm ediateve o m n e m fuam m o v e n d i v im d e d u c u n t ab influxu r e r u m , in n a tu r a m h o m i n u m P a sfiv a m , illam p r o quovis in d iv id u o , lo c o, te m p o r e in infinitum u s q u e variabilem. E ft d u plici ifta & ex ad v erfo oppofita r e r u m m o v e n tiu m Clasfe, q v o d hom ini p r im u m fit copia & occafio lib e r ta te m exferendi f u a m ; ita enim no n am plius fub- fiftic inter præ fens q v o d v is m o tiv u m & vo luntatis d e te rm in a tio n e m aliquis necesfarius au t abfolutus cau- falis n e x u s ; qvin fem per volens potis fît, c u m q u a
d a m te n u s fufpendere o p tio n e m fiiam , tu m in o p p o fita m o tiv o r u m Clasfe fuam agend i eligere ratio nem .
Cfr. R o m . VIII. 13, XIII. 12. Sic q u a n tu m q u id e m
c u n q u e in virtuti* officiique præ ceptis infit p o n d e r is , ifta t a m e n , u t v id ere eft in h o m i n i b u s , p le ru m q u e irrita f u e r i n t , c u m a n im u s inde a v e rti, & o p p o fiti generis motivis u ltro addici p o s d r ; fic ab alia p a r te , neque oinnia posflint in v iru m i n t e g r u m , oblata lucri fe n fu u m q u e lenocinia. H o m o in q u a m , u t & rationis naturae p a rtic ep s e ft, & fcnfibilis, p a te t q u i dem tu m m otivis m o r a lib u s , tu m Phyficis; fed n e u tris inde abfolute ad ftri& u s & o b n o x iu s te n etu r. E t hoc d e m u m p a & o , aliquatenus e x p lic a tu r, q u î fieri p o s f it, u t m o tiv o r u m i n f l u x u s , ipfa q u a n t u m v i s ,
quæ-quævis in fuo g e n e r e , m a x im e fint u r g e n tia , no n ta m en ex clu dat m eriti a u t re a tû s im p u ta tio n e m ; falvo u t r o b i q u e intern o h o m in is , inter o p p o fitas m o v e n d i ra tio n e s, eligendi p rin c ip io . Cfr. M a th . X V I. 2 7 , R om . II. 6. i P etr. I. 17.
§• X V .
H a & e n u s p r o b a v im u s , hom ini o p tio n e m esfe, in ter illam plane diverfam & o p p o fitam m o t i v o r u m d itio n e m , lu b je & iv o ru m & o b j e & i v o r u m , E m p ir ic o r u m & M o ra liu m ,- heic ulteriu s o b fe rv a n d u m e ft: m otivi c u ju sq u e m o m e n tu m a tq u e obje& ivam v i m , n o n p e r fe efficacem fo re ad h o m in e m d e te r m in a n d u m , nifi c o n g ru e rit c u m fine, q u e m fibim et aliquis p ræ c ip u e p ro p o f u e rit; u n d e evenit: u t fe n fu um ir r i tam en ta m in u s faltem valeant a v o c a re re&i te n a c e m p ro p o fiti v iru m , ab officii tram ite; c u m e c o n tra ju s & fas, confcientiæque diÊtam inum fàn&itas no n a d m o d u m m o v e re folent h o m i n e m , qui ipfêm et n o n vu lt v ir t u te m ,C fr.L u c æ X II. 34. N a m u t Jlle v o lun tatis „ re & itu d in e m ta n q v am f u p r e m u m finem b o n u m q u e fibi p r o p o f u it, nec nifi fècundario loco h a b e t pasfivæ n a tu r æ , cujusvis fpeciei fin t, döfideria & inclinatio n e s , ita inde ufii v e n it: u t vix ac ne vix q u id e m de g r a d u fuo d e t u r b e t u r , q u a lis c u m q u e d e m u m inftiterit ille c eb raru m adfiuentia. H ic v e r o , u t n u l l u m fibi alium finem v o lu it, q u a m q u o adfe& ibus &
libidini fiat fâtis* ita o b la ta m q u a m q u e jucundi & lucri o p p o rtu n ita te m a v id e a rrip it, perinde eft c o n venerit a u t re p u g n a v e rit Officio, de q u o ta n q u a m d e
îevi m e m e n t o , p a ru m eft follicitus. D e iîmili causfe e v e n it: pravas re ru m im pellentium follicitationcs v q u a m v is in ïe~ 8c objective ejusdem fuerint num eri a tq u e vis, tam en diverfe posfe in u n u m eundem- q u e h o m in e m ; p ro u t fcilicet recti propofitum nunc m a g is, n u n c minus firm um fecum tenet & M o ra
lem finem . S e q u itu r: N o n minus F inium q u a m
M o tiv o r u m du plicem & diverfum esfe ordinem \
csfe v e ro penes h o m in e m , q u e m (ibi potisfimum
eligat. H om inis videlicet u t indiga N a tu ra prae
d iti, conatus ac fubje&ivi fines, varie quantum vis c x p r c s f i , p ro varia re ru m circum jacentium copia ac varia O r g a n o r u m tem p eratio n e, ad u n u m tamen o- m nes ab uno eo d em q u e fonte derivantur, felicitatis puta ftu d io, p rim o ac ultimo illo dciideriorum fine. Itidem u t rationalis, at limitibus (imul circumfcri- p t u s , h ab et (uum fin e m fu p r e m u tn in virtute h. e. in p e rp e tu o nifu atq u e tendendo adlm ajorem indies m ora lem d ig n ita te m / ) . M ctæ cui qvisqve pari pasfu accedit, q u o magis in fe determ inando Re&i legem asfumfe- r i t & i l l i (ponte o b tem peraverit, in agcndoqve, quantum p ro virili p o te r it, dederit eflfeftum; atqve eô Divinae
Voluntati fe m agis m agisqve conformaverit. Cfr.
M ath. V . 4 § , 2 C o r. VII. I , Philipp. I. 11. U t ve ro omnia h o m in u m confilia indeque oriundae a£tio«
D nes
/ ) U t c u ju sq u e F in iti E n ti s , m axim e h o m in is , M oralitas nunquam o m n ibu s fuis n u m e rii a b fo lu ta esfe p o te f t, ita p o tiu s V irtu tis & com i,
nui N i/fis^ qvam ftr fe c lio n is N o m in e n f u r p a tu r ; qvo fenfu etiam oioa-
nes m e rito x f ti m a n d « funt »b iis, q u o s q u isq u e fibi p ro p o fu e rit, fin ib u s, ita hi, multifarii ac dispariles q u a n tu m c u n q u e fu e rin t v i f i , ta m e n , u t u t ad g e n u i nos & intrinfecos fuos fontes r e d u c u n t u r , om nes c o n
tineri liquet ultimis illis: V ita M o r a li a tq u e B eata •
$. X V I.
C u m y e ro jam m entio efb de duplici F in e, fim ul p r o b e eft n o ta n d u m : u tr u m q u e ', q u e m q v e licet fua in ditione u l tim u m , e o q u e h a u d u n q u a m in vicem c o n fu n d e n d u m , nihilo tam en m inus co njungi & pos- fe & d e b e re , in u n u m c o n fu m m a tu m finem -, q u i ,
nec felicita te fo la , nec m oralitatc p u r a , fed h o r u m
i n d :sfolubili potisfim um vincu lo conficitur. Q u o d fi
fenfualia folum defideria , u t u t naturae a d te m p e ra ta f u e rin t c o n d itio n ib u s, deftinationi noftræ implendae a tq u e C reatoris fini o b tin e n d o fufficerent, incasfum nobis esfet im pertita illa moralis facultas, q u a Re£ti leges v irtu tisq ue praecepta n o v im u s & r e v e r e m u r ; e o d em m o d o ab altera p a rte , indigens & pasfiva no- ftra n atura ipfamet nobis cavet felicitatem, eo qu id e m , q u o d nulla esfet fenfuum & o r g a n o r u m mirabilis o- pificii r a t i o , fi & fru en d o & ipfa fimul (pe prorfu6 in te rd ic e rem u r. V e r u m enim v e ro , cum ipfis rationis n oftræ legibus adftri&i c on clu dim us: in omni anima ta ru m r e r u m n a tu ra n ullu m esfe o r g a n u m , q u in a- ptisfim um fit & fini fuo conftituto c o n v e n e rit, ita plane nefas esfet a m b ig e re de principalibus exiftentiæ
n oftræ finibus. Q u is q u e enim voluerit in fem et de-
fcendere ac jufta lance p e r p e n d e r e quæ in hom ine
con-c o n te m p la n d o fcon-c offerant m o m e n ta , p ro tin u s h a b u e rit p r o e x p lo ra to a tq u e c o m p e r to : cu m felicitatis defi- d e r i a , tu m moralicatis re v eren tiam « q u e esfentiali m o d o ad noftram p e rtin e re n a tu ra m ; qua falva , u- n u m a lte ru m ve d e p o n e re h a u d licuerit; nec vero Ra tionis im p e riu m in fenfus e o r u m q u e comites appeti t u s , eo te n d e r e : u t a b o le a n tu r , fed folum praeca v e r e : ne vis m o tiv o ru m fenfualium jufto nimis fc exferat e o q u e rationalis noftræ indolis excludat effi caciam g g ). Brevi, poftulant humanitatis u n d iq u e per- fpeftae rationes: ut om nes conatus noftri eo dirigan t u r , q u o & pasfivæ & a&ivæ noftræ naturae fuum c u iq u e tr i b u a t u r , e o q u e co n fu m m atu s hominis finis p ro p iu s p ro p iu s q u e adtingatur, a d e o q u e d e m u m S u m mi N u m in is o p tim e ad im p le atu r c o n filiu m , circa ul timam h u m an i generis deftinationem .
§. X V IÎ.
Q u o ig itu r quis diligentius rim e tu r hominis in d o le m , eo luculentius fimul confpexerit indelebile, q u o d in h u m a n a virium co n ftitu tio n c, fui impresfe- r u n t v e ftig iu m , q u o d q u e fingulare f u u m , d u o illa
pra&ica principia M o r a lita tis & F e lic ita tis. Item
q u o peritiori lim atiorique judicio feru tem u r, qu æ ad
D 2 N a
-g -g ) C fr. R om . X I I I . 1 4 . C u ju i C o m m a tis p o rter i a« h e m iftich iu m :
M it r i (tdcçkoç 7F^oveiocv (At) 7T01B Ia S e s i s s7T i $ v / j u x i s , L u th e ru s
v ertit : U nd w a rte t des Leibes, doeb nlfo, das er nicht geil w erde C fr. d. Ev. R e fo rm irt: U eb eiferz. v, Jo h . P i s c a t o r » & R osenm üw lsm S choi» n e c » o n A n n o t. K o r r n A nnor» ad b, 1.