D O C T R I N A E A R I S T O T E L I C A E
/
D E
I M P U T A T I O N E
A C T I O N U M
E X P O S I T I O . Q U A M T E N I A A M P L . F A C U L T . P I I I L O S . U P S . p . p .Mag. FR ED R IC . G EO RG . A F Z E E IV S
P I I I L O S . P R A C T I C A E D O C E N S E TCAROLUS LUDOV. HANSTRÖM
O STROGOTHUS.IN AUDIT. GUSTAV. DIE X APRIL. MDCCCXLI.
I I . P . M. S .
P. II.
U P S A L I A E ,
I A.
M ONSIEUR
J E
A
N
J .
d eT
E
R
S
H
E
D
E
N
AIDE - DE - CAMP GÉNÉRAL ,
CHAMBEtLAN DE S. A. n . LE PRINCE ROYAL,
CHEVALIER DE L’ORDRE ROYAL DE L’BPÉE
très - humblement
p a r
D O C T R I N A E A R I S T O T E L I C A E
D E
I M P U T A T I O N E
A C T I O N U M
E X P O S I T I O .
C a n i n e s s u b s ta n tia e ( o c a t a t ) s u â p t e natura (xcmt
(fv a iv ) p r in c ip ia [ciQ^cti) aliq ua s u n t : e t idcirco sin
g u l a e m u l t a su i g e n e r i s (ixuoTtj txoM« rocavva) pro
g e n e r a r e
p o s s u n t : v e l u t i h o m o h o m i n e s , anim al
a n i m a l i a et p lan ta p la n t a s.
P r a e t e r e a a u tem h o -
m O j u n u s o m n iu m a n im an tiu m (povov
tcH
v Çipat*),e s t
a c t i o n u m prin cipium (nçûÇewv
t w w vÙQ/rj) : p r a e
t e r h o m i n e m en im n u llu m an im an s a g e r e d ix eris
(iw v uUcov ov&'ev eiTvoi/xev u v n g a x ie i v ) *).
P r in c
i-*) E t h . E v d e m . IF: 6 : p . 1 2 2 2 , B, l 5 - 2 0 . D e h a c h o m i n is e x c e l l e n t i a , q u a ille c el er is a n i m a n tib u s p r a e s t a t , p lu ri b u s locis m u l t a disserit A r i s t o t e l e s ; q u o r u m h a ec p a u c a in h u n c l o c u m tr a ns sc ri be re v o l u m u s ; iv /u iv r o 7s m p v y o t i » « f -y j ) iv S i r o7s f f t ^ v -y o i s n X t o v x ^ t t ’ ov -y x p u t i fj ogi£tS x x t 0 X o y o s ( j v j u ( p w t 7 . L a r i n i / x i v r w v x X X u v ( a # » x n l K o v v r 0 ß t x i o v , w a n t g i n t t w v x j / v y w v ' o v y a, p i ' y n X o y o v X X I 0 g t £ t v i v x v r I x v , « X X o i r î } o p i i i t <??/• i v $ x y - S p w n to i ' v t a r t v x / x ( p w i n x i i'v f o * j X t t t l o f , jj xcxi t o tr g X t t t i v x n 0 S I £0 / x i v ’ ov y x ç (pxy-tv t o n u i t i o v •>r g x r ~ r i t v , o v S i t o S n g l o v , » X X 3 ' i r x v i f S v S i x \ o y t o r / x o v n ÿ x r r o v T X . E t h . E v d e m . IF: 8: p. 1 2 2 4, A, 2 3-
3o -
Cfr. M a g n . M o r a e . I : 1 1 : p . 1 1 8 7 » B, 6 et sqq. E t h . N i c o m . V I - 2 *I
p io ru m autem e a , a q u ib u s m o t u s ip s e prim am du
cit o r ig i n e m
(ot^ev
t t q c j t o vai
t u v r / O f i ç ) ,dic untur
p r a e c ip u a ( x v Q i a t ) *): et q u id e m im p r im i s e a ,
a
p.
1 1 5 9 , B , 4 : Si o v o g i x T t x o s v o v s v i t g o x l g t c r i s tj 0 p I i n S I X V O t] T I J £ > ; , KOti S T 0 IOC V T >1 U g X V X V 5 g U) T 0 S . D e A n i m a , II I : 9 - I 0 . — V e r u s a u t e m h o r u m o m n i u m sens us m e l i u s e xp lic ar i 11011 p o t e s t , q u a m h is ce s im p li c is s im isI le g e lii
v e r b i s : ” D a s th e o re ti s c h e V e r m ö g e n f a n g t v o n e in e m D a s e i e n d e n , V o r h a n d e n e n , A c u ss e r li c h e n an u n d m a c h t es z u e i n e r V o r s t e l l u n g . D a s pr a k ti s c h e hi n g e g e n f ä n gt b e i e iu e r in n e rl ic h e n Be s t i m m u n g an. Diese he iss t E n t s c h l u s s , V o r s a t z , L e i t u n g , u n d m a c h t das In u e rl i c h e w i r k l i c h ä u s s e r ü c h , g i b t d i e s e m ein D a s e in . Dies U e b e r g e h e n v o n e in e r in n e r l i c h e n B e s t i m m u n g z u r A e u s s e r li c h k e i t heisst H a n d e l n . . . . A u c h die T h i e r e h a b e n e in pr a k tis c h es V e rh a lt e n z u d e m , w a s ih n e n ä u ss e rl io h ist. Si e h a n d e l n aus I n s t i n k t z w ä c k r n ä s s i g , a lso v e r n ü n f ti g . D a sie es a b e r u n b e w u s s t t h t i n , s o k a n n von e i n e m H a n d e l n n u r i m — e i g e n t l i c h bei ih n e n d ie R ede se in . ”H e g e ts
J Ïerfee,
l 8 : l e r B. p . 1 6 - 1 7 . C fr.P h ilo so p h ie d. H ech ts
,§.
1 15
. * ) Q u a e s i n t i l l a e ci g x 04 ' x v g i x i , v e l q u i d s i t i l l u d t o K v g i o v , d e e o q u a e d a m a d m o n e n d a v i d e n t u r . Q u o d i g i t u r p r i m u m a t t i n e t a d v o c a b u l u m x v p i o ç , h o c a p u d A r i s t o t e l e m v a r i i s s i g n i f i c a t i o n i b u s o c c u r r i t . S e d n o s i n p r a e s e n t i n o n n i s i e a l o c a a l l e g a r e v o l u m u s , q u a e a d h u n c l o c u m i l l u s t r a n d u m c o n - d u c è r e n o b i s v i d e n t u r . S i c D e A n i m a , I . 5 : p . 4 1 0 , B , 1 o e t s q q . d i c i t : x n o ç r i a t i t S u v r t s x x i r / t o t i a r i t o i v o n o i o v v u v t x ’ v X f l y x g i o i x t Ttx. y i a r o i x “ “ ’ x v ç t o o r x t o v y x g f x t ~ V 0 t o O v v i x o v 0 tI n o r i a r l v * r t j i S i * h u i r i * f t / r r 0 » X X t u p x o v xSv v x t o v’ xSv v x t u t ig o v S s t i t o v y o v ’ t v X o y o v y x g t o v t o v t i v x i v r g o y i v i a r x T o v x « t x v o i - o v K X T U ( p i a t v y T x S i a T o i x f Z x ( p x a i r tg o o T x t u i v o v t u v i T v x i , I b i d . I I : 8 : p . 4 i g , B , 2 8 : t o S i x s v o v o g b u s K t y t - r x i x v g i o v t o v x x o v e i v * S o x i 7 y x g e l v x i x i v o v 0 x * i g y c v T O t S l a t i v 0 n 0 100 v x x o v i i v . S i m i l i t e r e t i a m E t h . N i - COM. V I : 2 : p . 1 1 3 Q, A , 1 7 : T g l x S ’ i a r i v i v TV) 4/ v X ï t T * x v ~ g i x n g x Ç t o o s X X I x \ t j S t ! X s . Q u i d p l n r a ? E x h i s e n i m f a c i l e a p p a r e t , v o c a b u l u m r « x v g i o v , u t d i c i t 1 Y e n d e l e n b r t r-q u i b u s n i h i l a l i f e r , a f -qu e f i t , oriri p o t e s t («<p’ Jjy
/47
] i r d e / e r c t i uÅ.Å.aig').
C u j u s
q u i d e m
m o t u s
d e u s
c e r t e e s t p r i n c i p i u m ( i j v ïaatç o d t o g u(>^£t).
H o
m o a u t e m
p r i n c i p i u m q u o q u e est m o t u s c u j u s d a m
(ùçyr,
7uii]gsu>ç t m o ç ) : ac t i o e n i m m o t u s qu i da m e s t
( t )
7t(ju^ig xirtjGiç).
J a m
v e r o , u t in a l i i s r e b u s
p r i n c i p i u m e s t c a u s s a e o r u m , q u a e pe r id s unt fi-
u n t q u e ( q ^ÇX*] uîtîcc l a t i x Hv d d u l x i \ v b r z w v rj
y i v o p e v o i v ) , i t a h a c in re i d e m s t at u e r e licet. N a m
s i , ut s i m i l i t u d i n e a g e o m e t r i a ducta u t a m u r , tri
a n g u l o d u o s r e c t o s h a b e n l e , n e c e s s e e st q ua dr at um
h a b e r e q u a t t u o r r e c t o s : a p p a r e t , c a u s s a m h u j u s ra
t i o n i s (a l r i o v x o v x o v ) , quae in q u a dr at o e s t , in e o
i p s o e s s e p o s i t a m , q u o d t r i a n g u l u m d u o s r e c t o s
h a b e a t ( rô Ôlo u ç d ù ç t ys iv xo tptycoror).
Q u o d s i
n u l l a a l i a c a u s s a t r i a n g u l o e s t ( g q &ev u l l o a ï n o v ) ,
c u r i t a h a b e a t , t r i a n g u l u m i p s u m p r inc ipium a l i
q u o d e s s e v i d e t u r , et c a u s s a e o r u m , q u ae s e q u u n
t u r
( « o ^ qr i g u v sir] IOVTO, n u i ui xi ov t wv voxéoojv).
Q u a r e i g i t u r , s i q u i d e m n o n n u l l a e o r u m , qu ae s u nt
e t f i unt ( t u a t oj v o r i w r ) , e j u s m o d i s u n t , ut e t i a m
g l u s , " it a ab A r is to te le a d h i b e j i , u t , q u o d ex pluribus caussis, q u a e u n a a g u n t , o m n i u m m a x im e a g it, significet; caussa igitur est p r a e c i p u a et qua si p r a e p o t e n s , a qua ceterae m o v e n t u r , e tia m si alias n o n e x cludit.” V id e ejus A r i s t o t e l i s d e a n i - m a l i b r i 1r e s , p .3 8
o et sq q . (denae i8 3 3
). P r i n c i p i u m i g i t u r i d , a q u o m o t u s ipse originitus proficiscitur, dicitur r o x v - g i o v vel ti XV g i x u g x r t , i. e. p rin c ip iu m p r a e c i p u u m et q u a si p r a e p o t e n s , a q u o reliqua p e n d e n t. S i c dicit Aris totele » ipse : t o7s frv o x § % x t noiov&i* ol X X vi v xvi.yr.ri z g % ti v r. v . g i u r i g x v it v oti, x x i r o 7s v x tViïv) , ox< x X X t j x g % r ) x v - g i c o r i g u . M e t a p h y s . X I : i o : p. 1 0 7 5 , B, 1 7 et sqq. —D e ceter o vide sis M e t a p h y s . IV : I , 3 , u b i varias p r i n c i p i i
eontr a e s s e et fieri p o s s in t (Iröe^ojtiera t r u v r i w ç £/«»)»
n e c e s s e e s t ip s a q u o q u e p r in c ip ia h o ru m s im iliter
e s s e com p a r a t a ( r à ç «pj^e u i h w v elr a t t o i u v t u ç ) .
N a m e x i i s , q u a e n e c e s s a r ia su n t (e>c Tiür
«r«y-
xïjç), n o n n is i n e c e s s a r ia seq u u n t ur (àvuyxaXov t o
o v /iß a tv o v ) .
A tq u i m ulta e o r u m , quae p e n e s h o m i
n e m ip s u m sunt
( t q p ’a vrotg u r d Q œ n o iç ), e t ab eo
or iu ntur
( t uè r r e v â s v ) , talia e s s e c o m p e r iu n t u r , nt
etiam c o n t r a ,
a tq u e s u n t f i u n t q u e ,
e s s e e t fieri
p o s s i n t ( s r d s y s r a t yevso& at t u v u v t i u ) : et id circo h o
m o ip s e p rin cipiu m q u o q u e e s t h is s i m i l i t e r c o m
p aratu m ( à ^ a i Tcuv to i o v r œ v sïotv ).
E x q u o igitu r
a p p a r e t , e a , q uorum prin cip iu m et d o m i n u s h om o
i p s e e s t (ô uv&qcottoç àçxV KUi xvgtog), v e l fi eri v e l
n o n fi eri p o s s e ( sr d s y s r u i xai y s r i a f t a t nui [if]) ' et
quid em p e n e s eu m ip s u m e s s e ( s y u v z o t ) , utrum
fia n t n e c n e , siq u id e m i p s e
eoru m d o m i n u s e s t
(cov ye xvçtog i o n ) , p e n e s quem fa c ie n d i v e l n o n
fa c i e n d i arbitriu m e s t
( t o us ira t x a i z o v fir} sirat) .
Q u a e v e r o fa c i e n d i v e l non fa cien d i arbit riu m p e
n e s h o m i n e m ip su m
e s t ,
eoru m
h o m o i p s e e s t
c a u s s a ( ooa s y avzco s o z t n o ts tv r\ fir] n o t c ï v , aïzto g
rovTcov uvzog s a n ) : et e a , qu oru m c a u s s a e s t , p e
n e s eu m sunt (oocov u ’in o ç , i y avzco).
J a m v e r o ,
qu on iam virtu s et v it iu m atque utriusque e ff ectu s
( t u a n u v i w v i'(>yu), i l l i quid em la u d a n t u r , hi v e r o
v it u p e r a n tu r : la u d a m u r a u tem et v itu p era m u r n o n
p rop te r e a , q u a e v e l a n e c e s s i t a t e v e l fo rtuna v e l
n atu ra fiunt (oii dtù t u
urotyxi/g rj tvyrjg rj cpvoscog
v nuQ yovTu)t s e d quorum n o s m e t ip s i c a u s s a s u m u s
(oocov a v z o i u tx to t s o f is v ) : a p p a r e t , v ir t u te m et vi
tium circa ea v e r s a r i , quorum c a u s s a q u is q u e e s t
et a c ti o n is prin cip iu m (cov a v to g u ï n o g x a i àç/r] n ç â
-a
%£(x)v).
Q u a e q nil in ita s i n t , c o g n o sc e r e o p o r te t,
q u a le s s i n t h ae a c t i o n e s , quarum caussa et prin
c ip i u m a g e n s ipse sit (n oiw v auzoç
uïtloç hui7rp«|£wr).
In ter o m n e s autem c o n v e n it , quem que
e s s e c a u s s a m ( excurro»» u h i o v ) earum actionum ,
q u a e s u n t s p o n t a n e a e ( i x o v a i a ) , et quae secu n
du m p r o p o s i t u m (hutu
Tx^oui^toiv) et v o l u n t a
t e m (x a rà ßovXrßiv) e ju s fiunt.
Q u o c ir c a ex qu irere
o p o r t e t , quid sit § | l 0 1 1 $ S l i a e « I l l l (ro in o w io v ),
I * l ' O p O S U l l M l (n TTQOuiyfMis) et ^ o l l l E f t t a S (rj
ß o v h q a ig ) : nam h a e c tria in no tio n e virtutis ac v i
tii i n s u n t , et eam determ in ant ( i n e iô îj rj uoezr xui
7] xustiu oQi^ezai xovioig). *).
*) Ib i d . p . I 2 2 2 , B, 2 0 et 6tjq. — H aec ig itu r Aristotelea liuic d e i m p u t a i i o n e a cl ionu ru disquisitioni h o c loc o praefa tu r, quae q u i d e m iu E l h . N ic o m a ch e is n u s q u a m r e p e riu n tu r , Neque id m i r u m . Warn in E t h . INicomacheis disquisitio haec est intime c o u - n e x a c u m d is p u ta ti o n e de vir tute in u n i v e r s u m , oujus quid em r e v e r à p a rt ic u la est et c o n ti n u a ti o . I n E t h . au te in E v d t m e is h a n c di s q u is i ti o n em a b illa s e j u n c t a m , t a rn q u a m ipsa pe r se to t u m q u i d d a m c o n fi c e re t, in g r e d itu r A ri s to t e le s , d ic e n d o : X o ß w - y t v o v v x X X t i v <x ç X y v r tj s s n i o v a 7] s r y.t <l> t w s . —— H a e c fere e a d e m Aii&toteles huic disquisitioni praefatu r iu M agn.
Mo r a l.
1
: i o et 1 1 , q u o r u m p ra e cip u a in h u n c lo c u m trans scri- b i m u s . D i c i t n e m p e : nuerx (pvffts ytvvyTiy.Ÿi *c t i v ovolots t o i -U V T t J S O I X S U T I V , Ol OV T X ( p V T X X X I T X U u C p O T l ^ X y X g y i w n n x x . y t v v y r i x x JV s y. r u v x ç % w v , cTav ro Shiïgo* i x r o v f f n i g u o t r o s ’ u i r t j y x o t i s x ç x r ) . t o y t T X r u s> ' rt s/ . e ' s\ J/ c 5 » 'I
x g x x s o u t u s (%( ! w s y x g x v s ff t v K l o u ~ T w s x u i T X i x t w v ù ç x w v e'% 11 » i v x ç y iffT tç o v J i'ari xi xT iot ïv T0VT0 sv t o 7s x u t x y t w y . t r çi'uv* *. r . X. Q u a lia i g i t u r s u n t ip s a prin cip ia ,’ talia q u o q u e ea s u n t , quae ex his p rin cipiis o r i u n t u r : et m u ta ti s p ri n c ip iis , ea q u o q u e j quae ex his c o n s e q u u n t u r , m u t a r i necesse e s t , et contra. H a e c ig it u r o m n i a
r / ' \ t , / o p o rt e t. P e r g i t n e m p e : o v t u t o i v v v hui o y o i u s r o v r o i t x x i i n x v S g t a n o v . i n n i t i y x o y i v u j r i K o v t a r i v x v S g u n o s o v a tu s t i y- n t v u v x g x to v r. u t r i o i « / l i t i » io v n g x T ~ r i t * » 3 f ai ’r o t y i v v » t i x o v i c r r i v . r ! y ù g x v x X \ o } o n - ÿ t y X g X <J/ v X “ v o v S £ v
X
i y o y t v i f a r r t u , o v r t r tu v l y j / v X<o v t u ) v x X X i o v i ' i i o x v S g u t r u v . it ) X o v ovv ot » 0 « i> 5 f ai »r o < t u v n g x % t u v i a r t y i v t y r i x o s . H o m o ig itu r u n i c u s o m n iu m a n im a n tiu m a g e r e d i c i t u r , e t a g it q u i d e m s e c u n d u m p r i n c i p i a a liq u a . Q u o n ia m a u t e m a c t i o n e s s a e p is s im e m u t a n t , p r i n c i p i a q u o q u e ip s a , u t a n te a d ic tu m e s t , m u la r i n e c e s s e e s t. U t ig itu r a g e n s ip s e sua s p o n t e a c t io n e s , ita e tia m p r in c ip ia e a r u m m u ta t; q u a e q u id e m s u n t: p r o p o s i t u m et v o l u n t a s a tq u e r a t i o in u n iv e r s u m . D ic it n e m p e : i i t ! otiv o g i o y t v y t r v. ß u X X o v cr « s t x s n g x g t i s x x i o v i i n o T i t x x v t u 7 t g u . T T o y . t v , ticrt i i u i n g x % n s y t y t v t j y i v x t t x t ‘ - V ui v oc g X wv > i t i X o v \ r t , i n 1 1 i tj x i n g x % 1 1 s y t r t t ß x X - X o v t r t v , x « i oi l a o x * i t t» v n g x g t i o v , x (p io v t / a / , y t t x ß x \ X o t/ tr t v , w o n g f'(p* y tv n a g x ß x X X o v r e s i n ! r Z v IV y t w y t r g i f ’ ù g x ^ i i f f Tt n g x ^ t t u s v .x i a n o v i x ' x s x x i Ç ) a v \ t i s n g o x i g t f f i s s o u ß o v X t / d i s x * t t o k x t x X o y o v vt x v ‘ irtX ov T o i w v o T i x * i x v T x t y i r x ß x X X o v a t v ' y t r x ß x X X o y t v y x g x x i r u 7 s n g x ^ t t r i v S h o v t i s , Z e r i t x x i tj x g x V * * ' V n g o x i o t a i s ' y t r x ß x X X t i y x g 1 k o v <j ! u)< . E x liis ig it u r s e q u i t u r , u t v i r t u s e t v i t i u m s in t i nn ostra p o te s ta te
et id c ir c ospontanea
: w a r t ir.Xov t i n i (p tj y 7 v u v t V t j y. x i c n o v i x l o t s t ! v x t n u i <p u v X o t S . A r is to te le s ig i t u r 1res st at u it im p u ta ti o n is m o d o s : S p o n t a n e u m n i m i r u m , P r o p o s i t u m et V o l u n t a t e m s eu I n t e n t i o n e m ; et liis t r i b u s g r a d ib u s o m n i s i m p u t a t i o r e v e r à c o n t i n e t u r. Q u o d q u i d e m e x ha c ipsa s i n g u l o r u m e x p o s i t i o n e , q u a m n u n c a d g t e d i m u r , o p t i m e a d p a r e b i t .I. S p o n ta n e u m .
Q u o n i a m ig itu r v irtus in affectibus et a c tio
n i b u s v e r s a t u r : e t e a , quae s p o n t a n e a s u n t , in
l a u d e e t ' v i t u p e r a t i o n e e s s e , ea a u te m , q u a e
s u n t i n v i t a j v e n i a m afque etiam nonnum quam
m i s e r i c o r d i a m m o v e r e s o le n t: n e c e s s e est san e (*-
ocoç)
i i s , q u i n o tio n e m virtutis accuratius c o g n o s c e
re v e l i n t , q u id sit S p o n t a n e u m et I n v i t u m ,
d i s t i n g u e r e a c definire *},
* ) E t h . N i c o m . IIT: i : p. 1 1 0 9 , B,
3
o -3 5
: r ô s n o v e r t o e XKi <x.n o v a 1 0 v cnvuyy.ouov i ' a u i ê'ioçlrxt rots ne g l x p i r y s ïtri- on orro vffi, — D e significatione vocabuli Y u u i f , q u o d saepissim o a p u d A r i s t o t e l e m o c c u r r i t , in te rpretes d u b ii fuerunt. V i d e M i - CHELETiC om m entar, a d E lh .N ic o m .
p. 1 2 7 - 2 8 . (Berol. 1 8 35).
N o s a u t e m p r o r s u s a d s e n l i m u r h u ic d ic e n ti; ” m a lim c u m Zellio ' I r u s ( u t et a l i a vocabul a s im ilia ) ex c o m m u n i A ttic o ru m c o n - s v e l u d i n e d i c t u m esse, q u a m q u a m in r e c e r ta , praeserti m in bis l ib r is d e vita e t m o t i b u s h o m i n u m , q u a e re s accuratam subtili t a t e m n o n a d m i t t u n t . R e s p o n d e t v e rn a cu low oh l
. ” C u i q u i d e m s e n te n ti a e a d s t i p u l a r i v id e tu r B ie se u s , d i c e n d o : ” Das i'crus ist für d a s V e r f a h r e n d e s A ristoteles ch arakteristisch, w elches kein kate g o ri s c h e s i s t , i n d e m e r b e h u ts a m von d e m Besonderen z u m A ll g e m e i n e n f o r t s c h r e ite t. ”D ie P h ilosophie des A r is to te le s
, i : r B. p . 1 2 1 . ( B e rl in i83 5
). — P r a e t e r q u a m q u o d haec d e S p o u - ta n e o et I n v i t o , sive de u niv ers a a ctio n u m im putatione d is q u isi tio a d p e n i t i o r e m virtutis c o g n itio n e m necessaria e s t, e a d e m su a m ac p r o p r i a mu tilita tem
q u o q u e h a b e t . D ic it n e m p e A r i s l o t e - les : x ç y o t u o v JV xx< r e i s voixoUtrovat n ç o f r e r x s r t / u x t n x t r x s y . o \ x a t i s . D e qua r e M i c h e l e t u s haec b e n e : ” Diese S c h u l d , als die H a u p l b e d i u g u n g d e r m e n sc h lich en H a n d lu n g , k o m m t nunn i c h t n u r in d e r Moral v o r , s o n d e r n ist ein no th w en d ig es E r fo r d er n is s j e d e r H a n d l u n g sie m a g sjch zeigen, auf w e lc h e n G e b i e t e sie w o ll e . D a h e r b e g i n n t auch Aristoteles diese I-ehre v o n d e r Z u r e c b u u n g , als e in em w esentlic hen Theile d e r T u g e n d
-s
A . I n v it u m
( t o
ùxocoiov
)
se u i n v i t e f a
c t u m id è s s e v id e t u r , q u od v e l v i
(rù pia)
v e l
p e r i g n o r a n t i a m ( t « dt’
uyvoiuv)
fit ; e x q u o duo
g e n e r a h a b e s in v i t e fa cto ru m : a lteru m e o r u m , quae
'violenta
su n t: a lteru m
a u te m e o r u m , q u a e
per
ignorantiam
fiu n t.
a.
" V io le n tu m (ro
piaiov)
s e u v i o l e n t e r f a
c t u m e s t i d, c u ju s
principium
e s t a g e n ti
e x t r i n
secus obtrusum
e t
agetis ipse j
cu i v is in f e r t u r ,
nullam praebet operam rei gerendae:
v e lu ti s i
turbo
v e h e m e n s (jrreCjwa) a liq u e m quo d e t u l e r it ,
s iv e
homo
p r a e v a le n s (
üvdçwnoi xv^ioi)
m a n u m e j u s ,
q u i im par e s t , a rrip ien s
apwv ri]v %sl()u aixov)
a liu m h o m in e m v e r b e r a v e r it (
tuttxoi
tV fçor). *)
l e h r e , i n i t d e r B e m e r k u n g , dass sie a u c h d e n G e s e t z g e b e r n be i F e s t s t e l l u n g v o n B e l o h n u n g e n u n d S t r a f e n n ü tz li c h aei. Docl» \v e n n g l e i c h d ie L e h r e v o n d e r Z u r e c h n u n g eine H a u p ts e it e d e r V e r b r e c h e n a u s m a c h t , so k o m m t sie d e n n o c h e rs t h ie r z u r S p r a c h e , d a sie a us d e m P r i n c i p d e r S u b j e k t i v e n F r e i h e i t fliesst.”
S ystem der p h ilosoph isch en M o r a l
, p . 2 2 . ( B e r li n 1 8 2 8 ) .C o n f e r e a , ejuae n o s h a c d e r e iu p r o o e m i o h u ju s o p e ll a e a u le a d i s s e r u i m u s . , *) I b i d . p. 1 1 1 o , A ,
1 - 3 î ß t u i o v S t , o l V d g y. y s £ u > B t v 9
r o t x v r y ovtrot, i v }l y. y S t v ff v y. ß « X X f r u t 0 it g k t t u v y 0 nd c r^u tv ’, otov i l n v e v u c t x o y t a x t n o t y et v S g co n o i x v g i o i o v r t f . Cfr. I b i d . V: l o : p . i i5 5
, A ,2 5
-3
o . — H aee V io le n ti definitio p l e n i u s d e s c r ib i tu r i n M a u n . M o r a l . I : l4
: p. 1 1 8 8 , B, 1 — 14 : y / u i v yc tg ß i o t s u r l x o d iv r o7s d t j v v ^ o i s ,
e x u a r o t s y x g t a r t r w v ct4ni%uiv ol< t7os r o n o s d n o S e S o y - i v o : , rui y t v n v g ! 0 4 <ui, t r} S i yr} 0 x c t r t o ' t a r t y t v r o t y t ß t u d u f f .So t t x a i r o v ‘h t S o v i t v u Ç. ègi f f
3
x t x e u r o n v g x o c t u . i ' a r t S i x x i r o £i j >ov ß t df f ot f f Sct t f otov ' I nnov i n o g S o v â i o v r x d v r t - \ o t y ß x v o y . e v o v d x o f f r g i t j v t u . 'off 0 t i / u i v o v v i a x l v i x r o s y 011
- T t » r o v it et g X Ç v ff i v r i y n ot g « ß 0 v Å 0 v r x 1 n 0 t e t v ,Q u o d nutem ad ea a t t i n e t , quao propter m e
t u in
in a j o r i s m a l i ( d t « cfoßov {.
ieiÇovojv x u x ù r )i g o v y v v ß i u ^ o y i v o v s u uv not uai irouTv» iv oTs iv aC-
Tois i f f m v •,) u n Ice, ovxsti tovtovs ß t u d t a ^ x i i p o v y i v , t i Sè fA.fl, o u x g x r t j s u n t g t T , ou (pa.ay.uv (puvkos eivxi. ß i x ^ o y t v o s y x ÿ (pf/Tti vno T fis i m ^ v y l u t TU. Ç x v k x n ç x r rttv , rov ovv ß t u i o v ovtos tjy iv sgtuo o o o ‘ a y. o s , w* s k t o s i g t i v »;
U t T i X V ( p >j S ß t U ^ O V T U l IT 0 CA. T T t I V . 00* d f I' T O f U U i t v a v t o t s t] u i t ! «
,
o v ß t u » Q u ib u s c u n q u e i g i t u r , sivc i u - a n i m a n t i b u s sive a n i m a n t i b u s ,ex tern a
l u e r itca u ssa
faciendi » - l i q u i d , q u o clcon tra n a tu ra m
a u tctm lra volu n tatem
e < m u u s i t , e os v i coac tos facere e a , q u a e p e r p e t r a n t , censere o p o r t e t : s in a u t e m p r i n c i p i u m a g e n d iin tern u m
etin agente ipso
f u e r i t , ici v i o l e n t e r fa ctu m n o n est. N a m ni ita e ss e t, r e p u g n a r e t i n t e m p e r a n s n e g a r e t q u e se esse v i t i o s u m : dictitans s cil ice t, t e e xc u p id ita te
v io le n te r c o a c t u m i m p r o b a facer e. A t c u p id it a s est p r i n c i p i u m i n t e r n u m et in ag en te ip so p o s itu m . — Ilacc fere e a d e m diffusius e t pin gv iil iu s dicta in venies in E x il. E v d e m . II: 8 ; p . 1 2 2 4, A , i o , us qu e ad p . 12 2 5, A , 1.5 q u o r u m Iiaec p a u c a t r a n s s c r i b i m u s : or i y i v ovv Sokovgiv o v t o i ( t e m p e r a n s et i n t e m p e ra n s) y o v o i ß l c t n a t o l x o v r t s i t o t i ï v , x x i £ t x r l v u i r l x v , ' o r t x u Ü o y o i O T t / T u r i v x t o v ß 1 oç,
x a d ’ y v voti i r i t u 1 u<1/v^a w v k i y o y t v , t f o y r u t . V is ig it u r re b u sin an i/n an tibu s
n o n p r o p r i e fieri d i c i t u r , sed p r o p t e r
sim ilitu din em
q u a n d a m c u m e o , q u o d vere vi f i t : hae e n i m o m n i c ar en t sponta neitale . D e q u a r e liaec:
x x S o k o vdV
t o ß l x t o v x x i tv,v u v a y w j v x x i i m t u v u i p v ^ u v " k t y o y . i v ' x ou y x g t o v "kldo v ixvu x x i t o i t v g x u t u) ß l o f XXI u v u y x u C o y t v x ( p i g t a b x i ( p x y i v . t o v t o 0 o r XV k u T X t i) v (p v ff 11
x x i x x 5 u v t X, o g y i) v ( pi gt ; - T x t, o v ß l cx. , ov y i v o v é s x o v c i u k i y i r x i f x k k . u v w w ~ y OS V) u v t i ä t f f t s , o r uv dV it x g x T u v r t i v , ß t e s ( f x y t v . o y o l u s dV x u i i n i t u v i y t]v v % u v x x i i m t uv £ t p u v o g u ~ y t v ß i e f n o X k ù x x i7
I X T X0
VTU x x i i r o i o v v r x , 'oruv i t u ç a t f) v i v o c v r u o p y i j v t £ u B i v t t x i y t j .V iolen ter
ig i t u r / a — Ctu m
e s t : o t x v t i t u v i ' i u d e v n u o à t t] v i v u v r u o o -' ^ * t r/ ->/ - - ~ 1 ^ ' f i i VV K i v y j t] tü77
t e g et n s Au ß o üv r>)v y t t g o c r v -f t r o i T I W U V T I T t i v O V T O S X OC l T W ß o v X t c r S o t l K U t T i pv el p r o p t e r h o n e s t u m a liq u id ( d t « jc«Aov n ) *)
i r r t $ v , u t 7 v . — O r n u is i g it u r a c l i o , q u a e n o n e avo lu n ta te
a - g e n lis p e n d e t , s ed i s , q u i a g i t , vel p o ti u s v i m p a t i t u r e x t e r n a m ,nullius est m om enti in re g e r e n d a
, d i c i t u r v i o l e n t a .G e n u s a u te m V io le n ti e st d u p l e x : p r o u t vis ab ip sa n a t u r a a u t ab alio h o m i u e prof ici sci tur . A l t e r u m ig i t u r g e n u s est e a r u m a c t i o n u m , q u as vi a
n a tu ra
p r o f e c ta co acti a g i m u s : v e - lu li si quis veniis fu r e n ti b u s c o r r e p tu s in a l i u m h o m i u e m p r a e c e p s f e r a t u r , c u i m o r t e m eo ipso a f f e r a t, et id c i r c o m o r t i s c au s sa invit e e v a d a t. A l t e r u m a u t e m e a r u m est a c t i o n u m , qua s vi ab aliohom ine
p ro f ec ta coacti a g i m u s : v e lu ti si q u i s , vi ri b u s 6uis p ra ev al idi s u t e n s , m a n u m e j u s , q u i i m p a r e s t , a r r i p i a t e t in t e m p o r a a liu s h o m i n i s t a m v e h e m e n t e r o b t o r q u e a t c t i m p e l l a t , u t hic eo ipso m o r i a t u r . Q u a e q u i d e m a m b o V i o l e n t i g e n e r a in eo c o n v e n i u n t , u t p r i n c i p i u m a g e n d i in v o lu n ta te e j u s , q u i a g i t , n o n sit p o s i t u m . N e q u e i g i t u r a g e n s ip s e e st caussa f a c t i , n e q u e im p u t a t i o n i o b n o x i u s : s e d c aus sa facti in iis e s t , q u a e extra a g e n t e m s u n t , sive in ipsa n a t u r a , sive in alio h o - jn in e . C fr. M i c h e l e t ,S yst. d. philos. M o r a l
,p.
2 5 ,
*) A d d i t a m e n t u m liocce ; rj iïcot x o c \ 0 v r < i n t e r p r e t i b u s et c o m m e n t a t o r i b u s i n u l t u m n e g o t i u m facessit. N a m p a u l l o infr a (B, g - i 5) hae a c t io n e s , q u a e p r o p t e r
h on estatem
f i u n t , i t e r u m t r a c t a n t u r : n e q u e hic l o c u s , u b i d e ii s , q ua e p r o p t e rm et/l/n
m a - jo ri s m a li a g i m u s , q u a e r i t u r , his a ct io ni bu s c o n v e n i e n s esse vi d e t u r . G a r v i u s ig it u r in sua hu ju s loci in t e r p r e t a t i o n e ha ec vo c a b u l a p la n e om isit. A t v e ro h a n c l ic e n ti a m n o n p e r m i t t u n t e a , q u a e infra ( A , 2 0 - 2 5) o c c u r r u n t : h o c e n i m lo c o d e u t r o q u e a c t i o n u m g e n e r e , t u m q ua e p r o p t e rm e tu m ,
t u m q u a e p r o p t e rhonestatem
fi u n t , co n ju nc ti m d ic it u r. I l a u c a u t e m r e m o p ti m e e x p lic are no bis v i d e t u r M i c h e l e t i i s , q u i E u s l r a t i i c o n je c tu r a m p e rc en s e ns d i c i t : ” V ul ga ri s t a m e n i n t e r p r e t a t i o e u n d e m s e n - p u m p r a e b e t , q u e m E u s lr a ti i e x p l i c a t i o , d u m m o d o q u a e S i x hoc. idov n a g u n t u r h o c l o c o 11011 s im p l i c i t e r a c c i p i a s , u t J). I I . ” (B, q - i5) , ” sed intell ige eos d o l o r e s au l d e t r i m e n t a , q u a e i n
viti su sc ip im u s hon esta tis alictijus c a u s s a , d e q u i b u s ctia in init io7 . ” (A,
2 0-
2 5
) ” a git ur. D u p l e x i g it u r c o a c t e f a c t o r u m ’ *-r- id n e m p e , q u o d p r o p t e rm etum
m a jo ri s m a l i f i t , a b A 1 i— La g i m u s : v e lu t i si ty ra n n u s a li c u i, cu ju s parentes
e t l i b e r i in p o t e s t a t e e ju s s u n t , im p e ra v erit, u t
tu rp e a liq u id faciat s u b ea u n ica c o n d itio n e , ut illi,
s i h o c f e c e r i t , s a l v i s i n t , sin m in u s , m oriantur:
d e i i s d u b ita ri p o t e s t , utrum
spontanea
s i n t , an
in v ita
(c^uqpKT^îjrîjtTtv
z^zi, n ôxzqov àxoîaiù iaxiv
ïj
ixowiu).
E à d e m fe r e in co n troversia sunt quoque
j a c t u r a e de o n e r ib u s n a v is , quae tem p estate c o
orta fi eri s o l e n t
t
ug iv roXg ^si/uiöaiv ixßolugj
:
n e m o e n im in u n iv e r s u m rerum suarum jactu ram ,
p er s e e t quà ta lem
(unAwg'),
s u a sp o n te fa cit: su a e
a u t e m c e te r o r u m q u e s a lu tis cau ssa n em o n o n , si
m o d o s a n a e m e n t is sit.
M i x t a e
(jwtxrat) i g i t u r s u n t h u j u s m o d i a c t i o
n e s : s e d t a m e n
s p o n t a n e i s similiores
e s s e v i
d e n t u r * ) .
N a m h a e a c t i o n e s t u m , q u u m a g u n t u r ,
p r o p t e r f i n e m q u e n d a m s u n t e l e c t a e ( a i ^z T ui ) : finis
s iot el e c o a c t e f a c t u m ( r à xvxyxxT ov') d ic itu r — ” genus sta t u i t : a l t e r u m e o r u m , q u a e fiunt m e tu m a jo ru m m a lo ru m magis q u a m ob b o n e sla te m (jjtrx ê i x (poßov / u n ^ i v u i i y x x u v i t ç x r r t - T «<), a ll ei'u m e o r u m , q uae vitandae tu rp itudinis caussa, aut ob l io n e s tu m a l i q u id p a t i m u r a u t a gim us (J'u* yotXov r < ). In p r i o re g e n e r e c o g i m u r a d t u r p e aliquid facie ndum , ne mala pe rpe t i a m u r : in p o s te r io re co n tra ho nestate c o ac ti, aut ne turpia fa c i a m u s , m a l a q u a e d a m p a t i m u r , aut u t honesta ex se q u a m u r, d o lo re s q u o s d a m s u sc ip im u s ; de quibus acliouibus accuratius infra a d 7 . ” ( A , 2 0 - 2 5 ) ” d is p u ta b itu r.” V id e ejusCom m entai
"• a d E l h .N ic/iom .
p. 1 2 9 - 1 3 1 .*) Ib i d . p. I t i o , A , 4 - 1 2 : x n \ w s u t f y x p oiiïets x n o -
ß x \ X s r x t s t o n , f i r / a w r y ç ! et å x v r o v k u i t w v X o m u v » . n o t a n s ot v ov \i P y r o vT ti , f x i v t r x i u f' v ovv i t j l v u l r o i x o r x i n ç x i n s , i 0 ! k X 7 i àê / u x W o v f x o v a i o i s , — M i x t a gl) A ri s to te le ea actio n u n c u p a t u r , cujus p rin c ip iu m
extran eu m
a li q u i d et ipsavolu n tas
ag en t is s im u l s il: n a m talis a c t ie n a t u-a u t e m liic i p s e -a c t i o n i s e x
o p p o r t u n i t a t e t e m p o r i s
c u i q u e
e s t c o n s t i t u t u s
( r o x t l . o g x f ;ç TTQuÇaaç xut uj o v x u i ç ô r ) .
I n a c t i o n e a u t e m a l i q u a d i j u d i c i n d a ,
u t r u m s p o n t a n e a s i t , a n i n v i t a , e a m e x i p s o a g e n
di m o m e n t o s p e c t a r e o p o r t e t ( i o t x o v o i o v
v.u l i ù u -x o i o i o r , or s n ç û r i e i , h e x r t o r )
A t q u i l i i c i n i p s o
a g e n d i m o m e n t o s p o n t e a g i t (
t i q u i tei d t f x w v ) : p r i n
c i p i u m
e n i m
m o v e n d i m e m b r a c o r p o r i s ,
q u a e i n
s t r u m e n t o r u m l o c o s u n t (rj
u ç y p ] t o v y . i r s I v t u ô ç y u -n x a f i t y i j ) , in h i s a c t i o n i b u s i n a g e n t e i p s o ( « '
u v -701) e s t : q u a r u m a u t e m a c t i o n u m p r i n c i p i u m in a
-r a mi n v i t a e
c u m n a t u r as p o n t a n e
a e a ct ion is c o n j u n c t a m c o n t i n e t , et quasi e x u tr a q u e conflata h a u d i n e p t e d i c i t u rm ix ta .
H u ju s a u t e m g c n ei is s u n t : l : o ) eae a c t i o n e s , q u a e p r o p t e rm e
t u m m a ju n s m a li
vel p r o p t e rhonestum
a l i q u i d l i u u t , de q u ib u s h o c loc o a g i t u r : 2:0) eae act ion es, qu ae p r o p t e rju c u n
d a ethonesta
a g u n t u r , de q u ib u s infra (B, g - l5) d i s s e i i t : ct
5 : o ) eae a ct io n es , q u a sira
etcupidine
incita ti a g i m u s , q u a e d e m u m capite terti o tr a c ta n tu r . O in n ia vero h a e c 11 ia a c t io n u m m i x t a r u m g e n e r a , p r a e c i p u e a u t e m s e c u n d u m et t e r t i u m ,spon
ta n ea
su nt . C fr. M i c h e l e t ,S ystem d. p h ilo s. JMoral,
p.3 4-3 9 . — D e s e c u n d o i g i t u r et tert io g e n e r e a c t i o n u m m i x t a
r u m infra suo loco erit d i c e n d u m : n u n c a u t e m d e p r i m o g e n e r e , cu i s u b s u n t eae a c t i o n e s , qu ae p r o p t e rm etu m m a jo ris
m a li
v e l p r o p t e rhonestum
al iq u id fi u n t , ct a h A ii s to te le ipso e xp re ss e d i c u n t u rm ix ta e ,
h aec p a u c a p r a e m o n e n d a v id e n tu r . I l a r u m ig it u r a c t i o n u m , q u a e su n t c o a c t a e , p r i n c i p i u m estm ix tu m :
ex alte ra e n i m p a rt e hae actiones p e r se q u i d e m s u n tin v ita e :
n a m res e x te r n a e n os a d a g e n d u m c o g u n t ; ex a lte ra a u t e m p a r t e s u n tspon tan eae
: his en im r e b u s c o g e u l ib u s su n t electa e et q u à tales s p o n ta n e a e . A tspontaneis
s u n tsim ilio
res:
o m n i s e n i m a ct io r e b u s q u i b u s d a m c i r c u m s t a n t i b u s f i t : p r o his ip s is a u te m c ir c u m s ta n ti is ha e actio nes s u n t s p o n t a n e a e . II oc i g it u r c o a c t e f a c t u m ( r o u v x y x o d o d ) a d a c t i o n e m s p o n t a n e a m p r o p i u s a c c e d i t , et a v i o l e n t e r f a c t o ( t o ß l x i o v ) p r o r s u s differt : sed d e ha c dif ferentia p a u ll o in fr a e rit d i c e n d u m .g e n i e i p s o
e s t p o s i tu m ( wv cv a v tà i t)
oas
f a c e r e v e l
n on f a c e r e p e n e s eu m q u oque e s t (inr
a vroj y u i
to ti qutthvnui pij).
Q u a r e igitu r h u j u s
m o d i a c t i o n e s su n t s p o n t a n e a e : at sim pliciter et per
s e s u n t q u id e m
i n v i t a e : horum enim quidquam«
ip s u m p e r s e et quâ t a l e , n e m o
certe e l i g e r e t * ) .
O h h u j u s m o d i
a u tem a c t i o n e s n on n u m q u am
l a u d a t u r a g e n s , si m odo m agn aru m et h o n esta ru m
*) Ibici, p. i l i o , A , i 5- 1 g : ê y. o v a > r*. Iit) t u i t o‘z Or * « o i r r X u s J" Verus * « o v <r i v . ’ o v a t i s y * p « r s ' X q i t o K V T O t u> v T o i o v T io v o v ô i v . Il a e ig it u r a ct io n es t u m , q u u m a g u n t u r , aci fi nem q u e n d a m o b l i n e n d u m et in a liaru m l o c u m s u n t e lecta e : sccl hic ipse finis, cujus o b tiu c n d i caussa e l i g u n t u r , e x iis c ir c u m s ta n ti is , in qui b us agens v e rsatu r , p e n d e t , n e q u e i g i t u r est li b ere pra efinitus. Q u a r e i g i t u r p e r se q u i d e m s u n t in vi ta e : a t vero s e c u n d u m o p p o r t u n i t a t e m te m pori s et r e r u m c i r c u m s t a n t i u m , i. e. in
fioc
casu s i n g u l a r i , hae action es su n t s p o n ta n e a e . S ic q u i s q u e , te m p e sta te c o o r t a , ja c tu ra m r e r u m s u a - l u m s p o n t e e l i g i t , n e in u n d is v it a m a m i t t a t : et s im il it e r in r e liq ui s . C fr . M i c h e l e t ,S ystem (
1
.
p / i i l o s .M o r a l
, p .3 5. —
I n Iiis n u t e m a c t i o n i b u s , u t p o te qu ae s u n t m ix ta e e x actione s p o n t a n e a e t i n v i t a , m a g n a est d iv e rs it a s: aliae n i m i r u m l a u d a n t u r , aliae a u t e m v i t u p e r a n t u r : et aliis venia d a t u r , aliis a u te m u o n d a -U i r . D e q u a d iv e rs ita te in i i s , q uae p r o x i m e s e q u u n t u r , disserit A r i s t o t e l e s , e t q u i d e m
qu attu or
ge n er a a c t i o n u m c o a c t a r u m d i s t i n g u i t : 1 :o) l a u d e m c o n se q u it u r is , q uim a g n a ru m
etho
nestaru m
r e r u m caussatu rp e
al iq u id velm olestum
s u b i e r i t : 2 : 0 ) v i t u p e r a t i o n e m a u t e m s u b it is , q u inon p r o p te r haec
e a d e m
, s e d n ehonestae
q u i d e m ve l sa lt emm ediocris
rei caussatu rp issim a
p e r t u l e r i t : 5 : o ) v e n i a p o r r od a tu r
, 6i quis e a , q u a e a g er enon d e b e a t
, fecer it c o m p u l s u s e ju s m o d i r e b u s , q u i b u s , u t p o t e i p s a mn a tu ra m humari ani ex su p era n tib u s
, n e m o re si ste re p o s s i t :4
:o) v e n i a d e n i q u enon d a tu r
, si quis ea fe c er it , a d q u a e p e r p e t r a n d anulUi n ecessita te cogi
liceat. S e d a u d i a m u s A r is to te le m i p s u m !rerum c a u s s a tu r p e aliquid v e l m o le stu m s u b i e r it *).
Sin a u te m c o n t r a , v it u p e r a t u r : h o m i n is e n im a b je c t i
e s t , n e h o n e s t a e q u id e m v e l s a lte m m e d i o c r i s r e i
c a u s s a tu rp issim a s u b i r e **).
N o n n u l l a e a u t e m e j u s
m o d i a c ti o n e s la u d e m n o n c o n s e q u u n t u r , s e d ii s
v e n i a datur: q u a n d o
n e m p e e a , quae
f a c e r e n o n
d e b e a t , fe c e r it qu isp iam
e j u s m o d i re b u s c o a c t u s ,
quae ip sam naturam h u m a n a m e x s u p e r e n t , et q u i
b u s n e m o r e s i s te r e p o ss it ***).
A ttainen n o n n u ll a
e j u s m o d i s u n t , ut ad e a p e r p etra n d a n u l l a n e c e s
s i t a t e c o g i l i p e a t , sed p o tiu s g r a v i s s i m o s cr u c ia t u s
s u b e u n t e s m ortem o p p e t e r e d e b e m u s : s i c e a ,
qui-* ) l b i d . p . l 1 1 0 , A , l g — 2 1 : i s7 r u i s n ç u £ i ( r i i t ro tït
> a / ' a ~ r/ „ f o\ r o i u v r o a s s .i o r t x x t e n u i v o v v r o i t , o t u v u i <t % ç o v t i t) X i1 7T tj ç o v vno/uivuicriv otvn /u t y otXouv xoti x « X ou v . — L a u d e i g it u r d ig n u s est i s , q u i , ne sa n c ti s si m a officia v i o l e t , d o lo r e s et t u r p i a p a t i a t u r : et a d hocp rim u m
g e n u s a c t i o n u m c o a c t a r u m , q u a e p r o p t e rh onestatem
f i u u t , e x e m p l u m R e g u l i est r e f e r e n d u m . ' * *) Ib id . p. 1 l 1 0 , A , 2 2 - 23 : «v à
« v v . n « X t v , <J/{ y ov * r u i ' ru. y ù (3 ct t ' a % t a $ i n o y i l v o i t i n ! / u t / i t / u t x u \ w y / u i T ç i ' y ( p u v X o v . — A d h o csecundum
g e n u s a c t i o n u m c o a c t a r u m e x e m p l i loc o affert M ic h e le lu s G u a t i m o z i n , q u i to r r e r i se pa ssus e s t , n e H is p an is o pe s s u a s ab d it a s in d ic a r e t. * * * ) Ib id . p . I l i o , A ,2 3
-2 5
: i n sviots i i'ncuvos / u i v ov y i v t r U t > a o y y v w /uti i > \r a . v i ‘<* t o i u v t u n^ ci^ri n s « y. >] i i t , o i r t / v u v S p u ) n i v y v ( p v a i v v n i ç r i l v n x u i y y / i t l t u p v n o / u t ! v o c i , — D e h o c a u t e mtertio
g e n e r e a c t i o n u m c o a c t a r u m a d d i t E u s t k a t i u s a p u d M i c h e l e t u m (C om m en tar. ad.
h . L p. i3 3
) h a ec b e u e : ” C u m ve l e x u r i t u r , vel s e c a t u r , ve l v e h e m e n t i a liq uo h u j u s m o d i to r i n e u t o p l e c t i t u r ac c r u c i a t u r , t u m d e m u m ei ig n o s c e n d u m est.” Il a s c e t a m e n acti on es i m p u t a t i o n e n o n pe n itu s esse s o l u t a s , i d h a ec ip sa ve n ia i n d i c a t : a li o q u in e n i m yen ia n o n o p us esset.bu s A l c m a e o n apud E uripidem cogitur m atrem in
t e r f i c e r e , r id icu la v i d e n t u r 1*).
A t v e r o n o n n u m q u a m difficile e s t , utrum utri
sit p r a e f e r e n d u m , q u id v e pro quo sit p erferen d u m ,
d i j u d i c a r e : m u llo a u te m difficilius e s t , in e o , quod
s e m e l e s t d e c r e t u m , p e r s e v e r a r e : plerum que enim
e a , q u a e e x s p e c t a n t u r et quibus c o g im u r , sunt m o
l e s t a , e a a u t e m , q u a e facere c o g im u r , turpia. Q u a
re ig i t u r la u d e m et vitu p eration em consequuntur ii *
qui s e c o g i p a tiuntur aut non patiuntur **)*
* ) I b i d p . i l i o , A , 2 6 - 2 g : i v i x i t o w s oi>y. i ' c r r t v x * x y x x o 3 tj v x t , x X X x / u x X X o v To t i f t v o t ot t oe 4 xoti y o g T G v Et/ p m t i o v 3 h X x u x t w v x y e X o 7 x Ç x i V t T X l T Ot X V X y X X C X V T X / U f J T p O K T 0 V t] O X l . — HujuS d e n iq u e
q u a r li
g e n e r is a c tio n u m co a c ta r u m e x e m p lu m a ffere n s d ic it E u s t r a t i u s a p u d M i c h e l e t u m (1. c. p . i 5 4 ) h a ec i ” U t et A n a x a r c h u s , q u i c u m m a lle is ferreis tu n d e r e tu r , tu n d e , tu n d e A n a x a r clr i f o l l e m , c la m a b a t: e t Z e n o , q u i lin g u a m sib i m o r d ic u s a r r e p ta m a b s c id it a lq u e e x s p u it p r iu s , q u a m a rcana s ib i c r e d ita e n u n tia r e t a c p r o d e r e t.” V e l ” S o c r a t e s , q u i d U n e i a tr ig in ta ty r a n n is fu isse t m a n d a tu m , u t c iv e m q u en d ain L e o n em n o in iu e a d in o r te m d u c e r e t, q u o s c ilic e t c o n silio ru m eorurn p a r t ic e p s e s s e v id e r e t u r , illis tum s u a , tu m lib e ro ru m et u xoris sa lu t e p o s tp o s ita o b te m p e r a r e n u m q u a m v o l u i t , u t h o n esta tem n im i r u m e t ju s titia m in v io la ta m se r v a re t.” — S ic etia m A I c m a e o u ab A r is to te le v it u p e r a tu r , q u o d tu r p issim a p erp etra v e rit m a lr e in E r ip h y le n iu t e r f ic ie n s , n e m e d io c r ite r m o le sta toleraret. D e q u a r e v id e s is M i c h e l e t iC om m entar, ad.
h . I. p . 1 3 5 . * *) I b id . p . l i t o , A , 2 g - 3 3 : i o r t i i % x X t r o v h l o t i i t x . x p t v x t n o 7 o v x v r i n o l e v x t g t r t o v y.xt r l u v r i r i v o s v r t o f i t v i T t o v , i r i i i ^ x X i n o o T t p o v s ia , u t 7 v u t r o t s y v w o 3 t 7-f 7-f t v * wff y x p i rr i r o n o X v i r r t r x / u i v n p o o i o x w / u t v x X v v p o t, x i x v x y x x ^ o v r x t x i o % ç x ’ 'i3 ev i n ce i v 0 e XXI 4? o y o i y l v o v T x t n t ç î r o i s x v x y x x a 3 i v r x s ï] /x r) . — • D iffic u lta s illa d ij u d ic a n d i, u tr u m u tri s it p r a e f e r e n d u m , e x e oJan» v o r o , q u a e n a m
v i o l e n t e r f a c t a su nt
d ic e n d a ?
N o n n e
s i m p l i c i t e r a c p r o p r i e quum
o r i t u r , q u o d , ut p a u llo in fr a d ic it A r i s t o t e l e s , ” in u lta s in t in r e lu is s in g u la r ib u s d is c r im in a ” ; lia e c a u lc n i d iffic u lta s in d e c r e to p e r m a n e n d i e x e o e s t , q u o d d o lo r il le c o g e n s s a e p is s im e m o m e n t o te m p o r is m u la r i p o s s it , u l d ic it E u s T r a t i u s a p u d M i - ciiri.E T uM ( C o m m e n t a r . ad It. 1. p . i 3 5 ) : ” In te r d u m e n im f it , u t a liq u is a u t , c u m ip s e s u s liu e r e v e l q u a m lib e t g ra v ia e t m ole s t a d e c r e v e r it , u b i to r m e n t a p e r s e n t it , e s e n te n tia d im o v e a t u r , a u t , c u m n e c e m filii p o t iu s v i d e r e , q u a m in ju ste q u id p ia m a u t t u r p ite r ag ere p r o p o s u e r it , filiu m a d s u p p lic ia tra b i e o n s p e x e r l t , n o n p a tia tu r , s e d m u ta n d a m es s e s e n t e n t ia m j u d ic e t .” — Q uo d a u t e m a llin e t ad il lu d : « J v v x y H o i ^ o v T u i , le c t io h a e c a r c c e n t is s im is e d ito r ib u s in t e x t u m fu it re c e p ta p i o u sita ta illa le c t ion e : T a J oi v « y y. v. £ o v t a , v e l : t v . <) u v v. y y. « <fo y. s v v , l ) e Im e le c t io n is v a rieta te m u lt a d ilig e n t is s im e d is se r it R I i c i i e l e t u s in s u o C o m m e n t a r i o a d h . I. p . 15 6 , q u o r u m q u id e m s u m m a m h is p a u c is c o m p le c t it u r : ’S e n s u s n o str a m le c t io n e m ” (c< v . v u y v . v £ o \ n ” r e q u ir e r e v id e t u r , q u a m C a r d w e llu s lib r a r io r u m n e g lig e n t ia in tu. d’ txvocyyu^ovTv. m u ta ta m p u t a v it , u n d e a lii p o s t e a , c u m s e n su m la b a r e et d e fic e r e v id e r in t , roe J1 w x y x o c ^o - / u t v X s c r ip s e r in t.” D u o n im ir u m h o c l o c o s u n t b e n e d is t in g u e n d a , e x q u ib u s s ib i in v ic e m q u o d a m m o d o o p p o s itis e le c t io n o str a p e n d e t : e x altera e n im p a rte s u n t m o l e s t a i l l a , i. e . d a m n a , p o e n a e , c r u c ia t u s , q u a e n o b is n o n a g e u lib u s i m m i n e n t , e t C j i u - b l i s a d a g e n d u m c o g i m u r : e x a lte r a a u le in p a r te s u n t t u r p i a i s t a , seu ip sa f a c t a , a d q u a e p e r p e tr a n d a c o g im u r . H a e c a u te m tu r p ia f a c t a , a d q u a e c o g i m u r , r « u v c x y y . o i ^ o V T o e v o c a r i no u p o s s e , fa c ile a p p a r e t. Q u a r e ig itu r ip s e s e n su s a lia m le c t io n e m r e q u ir e r e v id e t u r , e t q u id e m lia n e : a J o t v o t y x c t ^ o v r o t i f s c ii . 7 T o i i ~ v . N a m s e n s u s h u ju s l o c i , s i lo t u m r e s p ic ia s , h ic fe r e e s t : ” E s t d iffic ile in e o , q u o d d e c r e tu m e s t , p e r s ta r e a c p e r s e v e r a r e , q u ia , e t s i p e r s p e x e r im u s