MATTHIA STUDII

Er ML Ülto *00*63 DISSERTATIO GRADUALIS, z)e_»

FATIS

STUDII

HEBRA.O-BIBLICI

Apud

CHRISTIAN

_OS;

Quam.*

TermiJJu

Amplijf.

Facult. Philos.Ups.

PR iESIDΕ

ΛΜΡ L ISS IM O VIRO,

Mag-

MATTHIA

Eloq.

Prof.

Reg.

&

Ord.

Publtco examim _fubmittit

Alumnus _{Sparrfeldianus,}

ERICUS BR.

11plandus.

In Audit Gufi _{Maj. ad d. g. Dec#}

An. MDCCXXXIII.

Horis ante mertdiem folitis. hm

S:/e

R:ye

M:tis

MAGNffi FIDEI V1R0,

GENERALI

_MAJORI

• Et Norrlandi® Occidentalis

GUßERNATORI

Excellentiflimo,

llluftrisßmo

atque

Generoßsßmo

COMITI ac DOMINO,

Dn.

_carolo

GUSTAVO

BIELKE,

M.ÜCHNATI ΜΑΧΙΜΟ. ί

Q

zw-»,

fer&

arbores

amoemtate

umbra

_{langvidos homi¬}

nis

adje

_muitant5ita

&Ύ

ua,I

Hu-ftriffime

itriflime

Domine

Comes, ergs

literarum

cultores

gr

atia

plane[in-gulark

5_facit, ut

Tuum

patroci-mum,

quodtot

Clientum

votkpie

expeti

jolet,

bumillime

ambiam.

Quod

β

baud

agre

tulerk,

Co¬

mes

Uluftriflime

,

fubmiffe

rogo,

ferena

fronte

boc

qualecunque

mu-nusculum proea,qua

es,

dementia

benigne excipias

,

meque

elientela

Tua

exoptatisfima

dignérk,

qui

proTuä

Gf

llluftriffimae

Fami-Jias

_perenni

falute

&

fortuna,pia

femper

fundam

Jufpiria

Illuilriflimi

Generofiilimiqj

Nominis Tui

cultor humiUimus

Amplißimo

atque

_{Conjulttfftmo}

_{VIR O,}

Dn.

_{ε r}

_{i c}

_o

gerdzlovio,

Civitatis Gevalienfis

_Confuii

asquif-fimo, Patrouo & _Nutritio

propen-iiffimo,

quovis honore ££ta·

tem _colendo.

i

SpeflatiJJimo

&

_{Prudentijßmo}

_VIROf

Dn.

Ρ

_{Ε T R O}

EN

_ANDER,

Officin. Ferr. _{Direfiori folier·}

tiflimo,

Fautori

iEftuma-tiffimo.

'

7^

de _{fumma Ve}

**

mi, in me _{bemvolentia & humani} grat'ias referre _{nequeam, hoc opuscu}

pignus, cum

_ardentijjmo

_{perpetu<ß fe}

Amphß.

_Confultijf.

_{ßf Spe}

\

cultor obfer

Amplißimo

&

Spefiatiffimo

VIRO,

dn.

andrem

berger,

Ve&igalium Marinorum, qua? Ge-valia? _{iünc, lnjpeflori adcuratiffimo,}

obfingularem benivolentiam mul·

tis nominibus _fufpidendo.

► _{Spefiatiffimo VIRO,}

dn.

_laurentio

sündberg,

; _{OffidnarumFerrearum}

per Norr-landiam _Prafefio

dexter-rimo.

flra, Patrone &Benefa&ores _Opti¬ ci?: _{quum vero Vobis alia ratione}

lum in

_gratijjmi

_animi

_certißmum

licitatis voto, Vobis_{facrum facto}

Batiffi

Nomin.

_Veßvorum

^uflttdreti οφ ^offttidflövent

dt^runb/

$wborne οφ SödlbefrobDe

%m

olof

forsswall,

$?in _{Jpögtdrcrbe f. grober.} Notarien \_{@efle ©tili)/}

Qfrebortte οφ dpogtoditubiab

$K.

JOHAN

NORDENLÖF.

^anbelgmcmnen i Uvfaia ©tat)/

J£>6gft>dlacl)iaD

Jfytn ANDERS

SÄFSTRÖM.

,£)ani>e(émannen t ®efle/ JfiogttalαφίαΟ

Jpcrr

JÖNS

BOMAN.

<£>anbeiémannen i ©cfle/ /S6gtt>dlaebtaD

jP)crr

ANDERSTEGENMAN. SDUne OBånncr οφ

SBälgonnare.

Spj5$t

@ub

fitt

ftutflt

flutna råö

^»Dmmcnn'iTianö

_{fattgbet/afndb}

3

pcnnnn rotlie låta toto/

Stf _bfigamdmv

rbetn batt

utfebf/

©tn

fjflga

_{SJnCa«? gäfroor}

_tcbt/

Sit todtcfct _tättiig

_tunna

_giora: 2)ct

vt

©et

©pråf

ban

fdcfteé

btufa

bå'

.gtan

förft

(wc

talat

meb be

ttuå

/

©om flammen

för

o|]

alia dco.

.fptuab

ntjtfom

lodet

<£brtflne

bbft/

.gnoab

tdrleC

i

befj

()icrtan

Ii;fi

Sit bdnita

faltgbetené

(dco

Uc åbranflelf/ ®ubj bota or

b/

Ur SStblen

på

Jgjebräiffa

gtorb

/

©om ®ub of} bar

fordra

roelat:

©et bar jag

fortlig

flriftuitbdr/

Οφ til

etttodnffapé

prof frambdr

gör (Ebr /

font

albrtg

mot

mig

felat/

Sit totfa fdfra tefn

til

©en bdfta

todnflap/

forn

man

mil

©ig

nånfln

uti toerlben

önfla.

©en

gunftigt

an/ jag

börfamtber/

2ilbmab jaggforbt

få

ila

I

för®bc

Sölinönflanbli:

3

fidbe

må

gvén*

-ffal

SKftl

£ögfdrabe

Ä. SSroberé

οφ

COBdfannnäreé

bdrfim(le

tienare

Clariffimo

Domino

_Philofopbiae

C A

_NDID

_ΑΤΟ,

' I

Conianguineo

fuo

dile-étiflimo.

T?Ata cur

linguéi

revocas

_fepult<e,

Ac Hebri

_longam

_{renovasjenedam*} Sanda cur tamum _{Gothico colono}

Svada _mtejcis

_?

Scilicet _{jufte veneraris illam,}

Qu<£ Deo _{quondam placuit}

_loquela;

/Eqtius & tanto reputaris aujo,

Tefte Minerva,

Er%o non _{parcam Tua Alufa}

_me(Jem%

JSIec leves olim _{referet laborum,}

Artts _afjveta>

_fluduque

_frudus

Incluta virtus,

Μ

•frΑ•f_{,&*Jt*frA*friMÅ ^} "β&£** ϊ^ i^S άώiS$ls>JäH) Ha

!«!«f

nVb

5. I. ErtifTimum omni« no _documentum excellentis illius cogmrionis ac fa-pientia? , primo homini

concrea-ta?, id fuifle cenfendum eft, _quod eodem illo _{die, quo pera&a tuit}

creatio, cum Creatore fuo

collo-qui, & eadem lingua, qua hic

ipfum alloquebatur, Pme ulla prae¬

via inftitutione ex _{tempore ei}

re-fpondere potueric. Adeoque

vi-fum eil Hulfio _{a), id ad fplendorem}

A

ho-a) Orat. de origin. &propag. L·

i se ö m

hominis, etiam

_poftlapfum,

haud

parum facere, quod ianétiflimum hoc idioma ex _{Ifta, quam cum}

DEO h abuit , confuetudiné fa¬

miliäre homini _{redditum, dein·} ceps

apud

pofteros, eo

jam

in pec·

catum _{prolapio, eile non defieric.}

Hane fan&am _{Linguam, quseipfum} Deum habuit _{auäoremb)) eam} fuif-fe, qua? dicitur Hebraea, poft alios innumeros excellentis _ingenii ma-gna?que famas viros probare fuper-vacaneum _{foret;qvum,praeteralia,}

ipfius linguae perfeåio & fimpln

ciras, ipfaque facra pagina in

ety-mologia nominum Patrum &

Pa-triarcharum, _{qui circa primamun¬} di incunabula vixere, haud obfcure

id _{perhibeant. Interea facrum boc} idioma illibatum inter homines u-fum diu obtinuit, & quidem

ad

Babelica? _{pyramidis exftru&ionem,} quous·

h) Val. Erneß.Lcefch. Cauß. L.

Hehn

hb. i.e. i. & _3. D.

Palmrot,Hiß,

# © _{® i}

quöusque tron ηπκ nö# pwi,

Sd

ΒΉΠΚ umverfa terra labw uno (idio-matt?, k. Hebraeo) erat c) ; immo

poft horrendam illam lingul coti-fufionem _populorumque difperfio-nem _apud Hebéri _pofteros

iiiud

confervari curavit iummum Na¬

men. Hocin

colioquiis

_cum mor-talibus uti _{placuit Deo, donee pei?}

fan&os viros & _{Prophetas (uos} eodem idiomate _{decreta, ftatuta}

& _{gratiofiflimas (uas promiffiones,}

inftin&u_{SpiritusSan&i, in univerfd} Vet. Teftamenti Godice canoni* co, literis confignari vellet;

5· π·.

Ömnes _{igitur facile}

_coneefturös

exiftimaverim, eos, qui

verurii

& _{genuinum S. Scripturas feniutn}

eruere _{faragunt , nec}

fvavio-rem _{unquam oble&ationem ,} nec uberiorem mefiem

reportatu-ros, quam dum, fine aiiorum cor* tice _{natando, adyta hujus}

_lingual

å2 _ädpg®

* » ö gl

adpettfflt.'

Scilicef,

ut

ha?c

omni-um

fapientiflimum

agnofcit

auéto·

fem; iea in fingulis ientenriis»

fin-gulis

phrafibus

&

conftru&ionibus,

iingulis denique

vocibus

&

pun&is

tam melliti latent Divina? fapientiae thefauri, ut id verbis rite exprimi nequeat. Unde D. Hieronymus:

Smguli fermones,

jyllab<e,

aptces

&

pjwéfa in Divinis

literis

plena

funt

Jenfibus

d);

& veteres

Hebr«orum

Magiftri: nn« ηικ

lVö«

mina pa

inn d^hj onn fw i. e. »00

tft in lege vel una litera,

de

qua nött

dependeant magni montes é); atque

hane ob caufam monent: na "Ι10Π

m πη _{Tiöm i. e.}

indeß-nenter verfa <&> traÜa _{eam, fe.} le¬

gem f. S. Scripturam, nam

omnia

funt in ea/). , Videretur autem

forte cuilibet curiofum _magis tjuam

neceffarium

fore

noftns

temporibus, multum oper«

huic

*

, · - itu·

d) Comment. ad Epb. 3. e)

H O Μ s ftudio

impendere,

quum

tot

cele-berrimorum virorum

habeamus

verfiones

&commentarios,

Af. Ter

ftamenti textum

illuftrantes,

qui in

enodaiidis

intimioribus

S.

Texrus

receflibus defudarunt,

&

quorum

fidern ullo modo in

dubium

voca«

re, indignum

elTet.

Certe

horuns

egregios

labores

non

defpiciendos,

quin

pötius

magna

cum

attentio-ne & veneratione

excipiendos

cen·

femuS; cum B.

Luthero

tamen

fa*

tendum eft: ®ie

Dte©onne

qeqett

bett ©chatten/

fo

tft

bie

©ριαφ*

Μ ©rmiMejtteé ^egen

aüet

tet (Blexen g).

Ut

enim

gratius

eft _pomum,

quod

noftris

maqibus

ex

ipfaarbore

decerpimus:

utdul*

cior _{aqua, qua? ex}

ipfa

fcaturiente

venahauritur;itaDi

vinas

literae,

ne-fcio _quid

habent

nativse

fragrantise,

nefcio

_quid

_fpirant

fuum

_ac

genui*

num, ii eo fermone

legantur, quo

primum per

θεοπνευςίχν

fcripta?

funt. Adeq ut cum

Flacio

Illyrico

•■ i'j A3

Part.

Part _{Ii. Clav, afferamus}2 evolutä

«explicataque una aliqua Hebrasa ,,voce, fummam _{optimarum re·}

„rum nos _{depromere , ac veluti}

„abfcondicum _{quendam thefau·}

„rum cceleftium _{opum patetacere}

j,ac

_elargiri

_{pofTe. Multa licet an·}

te nos ex S. Textu eruerint _pii

Eccleiice Dolores , vivos tarnen

Sacra? _{Scripturae fontes longe}

plura

& uberiora continere, quam 110s _{unquam penitus exhaurire} poilimus, certo nobis perfuade-jnus: non feeus ac _{apes non o->}

mnes _{unquam depaverint flores,}

quin, aliis fuccedentibus

innume-ri, _{quos & illas iugant,}

_relinquan·

tur.

§. III.

Texturn _{quidem facrum, Divi·»}

$a _{gratia, in}

_plerasque

_linguas

ver-naculas_{jam translatum, habemus}

;

fedqqantum _prüftet, illum fine in-ferprete confulere & _{audire, jam} inpiiui. Etenim _quum

_judice

_{D. Sah}

Ghflio^),

D.

Gerhardo

/),

Wolfg.

Franzio k)

&Etkhardo/),

pecu-liaris fit vis atque

ενέργεια.

vocabu-lorum in fan&a

hac

bngua,

(int

pe-culiares δεινώσεις ac

idiotismi,

quos

nulla alia lingua

fatis

plene,

perfe-öe, venufte &

graviter

exprime-re valet, ut non pauca

in

qualibet

verfione, fi non

emendanda,

(al¬

tem illuftranda

veniant

:

quum

denique

verfiones

tot

locis

difcre-pent;

quid,

qu^foj

confilii,

fi

ex

facrorum fontium

deteftanda

igno-rantia ca?ci &

hatfirantes

trepide

discurramus?

Quid

regeremus

adverfariis , verfionum

auktori-tatera

convellentibus,

aut

eas

perverfe

interpretantibus

?

Certe

impleretur

illud

:

iDW

PinDn

Va

DV3HQjfr.HD*η \Ί*

niin;i31D

A4

i.

e.

h)

PhiloLfacr.

p.

48$.

i)

In

Me~

thed.flud,

Theolpag.

51·

k) de

interpret,

fcript.

ρ.

47,

l) In

fidel

monit.

ad S.

S.

TbeoL

% _Μ

. o ^

i. e. _qui

_negligit

_fludium

legis,

ineomit

efl _facultas

_confjftendi

_{in die}

anguftia

«?);neque enirn

_{aliterconfifteremuSj}

ac _{milesin acie}

armis

_{deftitutus»);}

Egregie in hanc rem B. _Lurherus:

JSlov'ti _{quantopere contra}

hoßes meos

profuerit

_Lingm

_{Hehr## notitia;}

certe _{quamvis illa}

exigua fit, cum

Omnibus tarnen mundi _{gazis eam non}

commutarem _{o). Nec}

non Celeb.

D. _{Loefcherus: St}

Cbrifltana

<etas

JHebr£o Codic't

_dihgentius

adhafijjet,

fonti quippe (acrorum

_eloquiorum,

cer-tum _{eil, multa fielet}

capita exquifitius potuijje exponi, multas Heerettcorum

fraudes atadicibus

usque£xfttrpariρ),

Prudenter _{igitur monitum:} ηη

» mm _toV?

ιψν

i. e, Jedulo _{ineumbe in}

legem,

ut ha*

beas,

quod _rejpondeas

_Epicurneis,

_{i. e»}

Hasre-"

_

... \

m) Talm· Tr.

_{Berachot,fol.}

_{6;. ti)}

Hotting.

Prof. ad _{jmegma Ori¬}

ent. _{o) Comment. ad}

Pf. XLV.

^ O 9 Ha?reticis _{q). Ad haec confcientia} noftra tuto _{acquiefcere nequit,}

pras-cipue exortis contfoverfiis, ut acl fidem _interpretum , eorum oculis veritatemcceleftem_{contemplerrur*} eorumque autoritäre in eam

jure*·

rrus, quum noftris oculis in ipfo textu originali _eam perfpiciendi,

ac animum certius

convin-cendi facultas derur. _Imprrois

vero eorum confcientia rigide

exi-git, qui Dei legatos agunt, ut ipfius idioma fibi reddant

familia-re , a quo mißi funt, quo

-ienfu

mandati _{probe intelle&o,}

_ab

in-eptiis fibi caveant, atque fummnra

ittud vitäe _{periculum evitent* i&}

quod fe praecipitaret legatus,

men-tem _{Principis, a quo mittitur,non} decenter _{expofiturus. Qua}

_de

_re

pie

Cel.

Jo.

Andr· Danzius:

Non

Video, _{quiJe erigat conjcientia} agiia-tiisy toties a

fe

crimen

Jalfi

commif

-A $

-q} rvatf 'p~ybc.2.

Talm.Tråanhedr*

foLtf*

col.

2

[um, quoties formaL· Prophetis

fre·

quentifjim#,

fic dicit

Dominus,

Jubjecerit,

Div'tn<e wtentioni

pa*

rum _congrmmt,

quält

_ain

verßonibus

von _{poßunt non occurrere}

mul·

ta _r). Prsemiflis hisce de

excel-lentia_{atque emolumento}

_{yäm fludti}

Bebr<eo Biblicu ad _ipfamrem nos ao

cingimus, quqmodo

illud

exeul-tum fuerit a Chriftianis ab ipfis

Ecclefias_{primordiis,per omnia}

fecu-la,ad noftra usque

temporabreviter

exhibituri. Tuum interea favo* rem» B. L. , nobis expetimus,

ignofcas innoxio conamini,

qux temporis ac facultatum ratio

permiferif, asquo excipias animo. 5. IV.

Tempore quidem Salvatorisno» ftri & _{Apoftolorum Hebr<ea Litir} gua

r)

In

GratuhtMJctc.

Velthenspr&*

ffnjja Dijjertat· de

Baptifm.

Initiat, tnter Judoeos & Greec,

Conf. Ejusd- Pr<e(.

Manucfad

Ehr.

gua

vernacula efle

defiiC;

non ta¬

rnen cum nonnullis, & praecipue

cum Clerico sy, ailerimus, omnem

ejus cognitionemtunc temporis

in*

tercidifle. Erant _nempe

_Judasi

tum in tres veluti claffes diftinélu quarum primam

illi

conftituebant,

qui inChaldaea,

Perfia,Media

acMe*

iopotamia degebant, &

Chaldaice

loquebantur? alteram

Jud^iHiera-folymitani & Pah-eftini,

quiSyro-Chaldaice; tertiam _denique,

_qui

in _{iEgyptum, Afiam minorem,}

Phrygiam, Pontum,

Gr<eciam,

Illyricum, Siciliam

&Italiam

fecef-ferant & Graeca utebantur Lingua,

Helleniftas inde di&i i)t Palcefti·» nis _{itaque Judaeis tum}

_Syro-ChaL

daeam iolam vernacultlm fuiffe pa^

tet/<); fed ftudium

nibilominus

He*

hr£Q Biblicum _{apud eos, & ma·»} xime _apud

_icrihas

_&

_legispe·?

riros,

s)

Oijfert.

/. in

Gen

ef.

ή

D

Val.

Brn. _{Loejcb. Cauß. L.}

_Heb.

cx7, u) Covfer D, Palmrot

b,

Ιίφ* L·

It ^ o _f|f

riros , qui

fynagogis

pra?e*

rant, licet ad allegorias magis vel

traditiones _{majorum,quam fenfum}

literalem, attenderent λ), locum

quendam

obcinuiiTe

arbitramurj

adeoque rudera

qusedam

hujus

ftudii _{apud eos}

_remanfiiTe,

_qui

e Palceftinis Judasis ad Chriftum

eonverterentur. Apoftoli vero,

tiri in _ipfius

Salvatoris

fan&ifiima

omnique cceleffci fapientia reiertif-fima ichola inftituebantur, & Spi¬

ritusSan&i effufione, die Penteco-ftesiuper eos ia&a, omnes linguas

perfe&e

callebant;

ita

eos

in

hoc

ftudio excelluiiTe, nullum eft

du-bium. Adeo ut facile dixerim,

eos _{diicipulis fuis}

au&ores fuiiTe,

urhuic _lingua?

_fedulam

_operam

na-varent, quippe qua? (alutis eorum folidam notitiam _ipfis

fuppedita-ret. Ut vero ex viliori plerumque

glebe

Apoitolos

&

difcipulos

iuos

eli-x)

Rieb.

Sim» Hiß. Crit.

V.Tßib.i·

eligere

voluit

Sanétiffinnus

Sälva-tor; ica vix ullum , ante

fui

con-verfionem , inhoc idiomate

fingu-laresfecifTe

_{profe&us opinor,}

pra?-, terPaulum &

Nicodemum

,

quo-rum alterin Gamalielis

fchola

edii-patus, alter Phariiapus ex

primori-bus_{Judaeorum erat v).}

Huc

acce-dit, quod

adhibet

Hottingerus

ex

Gregor.

Abulfar.

fimplicem

illam

Syrorum

occidentalium

V.

Teita-menci verfionem, e Lingua

He-brsea in Syriacam

eiTe

translatarn;

tempore

Adi

(Thadd^i)

Apofto-*

liz). *

$.

v.

Nequetarnen

poft

tempora

Apo-ftolorum omnis Scriptura?

tra&an·

dae ardor refriguit,

fed

per

qua-tucr _prima

fecula

mitiora

habuic

< ßudiumnoftrum fata,usque

ad

ma-gnam

illam

&

exitiofam

gentium

inundationem,ieculo V:to

faöanu

Praeter-. y)

Guil.Cave

Hiß.Lit:

Jec.i.z)

14 Μ ° _ϋ

Pr^terquam enitn _{quod feculo te*} cundo facra in _{Oriente lingua}

hebrasa peragerentur _a)> tres

o-mnino _{verfiones V. T. ex hebraso} in grascum _{fermonem translatas,} hoc _{tempore reliquit}

antiquitas $

präster duas alias, unam _Nicopoli,

alteram _{Jerichunte repertam, qua*} rum _{tempus & au&ores}

ignoran-tur: _{patribus vero quinta &}

_frxtai

inter _{reliquas Grascas translationes}

audiunt&).

Prima ex tribus iftis au&orem habuit _{AQUILAM, qui}

ex Ethnico _{Chriftianus, ob}

A-ftrologiam

judiciariam & _fuper* ftitiones _{gentilium, quibus}

mor-dicusinheerebat,

excommunicatus*

Judasis, & quidem fcholas R. Aki* bhas feie addixit _{atque fumma}

diligentia

hebrasam _linguam

didi-cit, _{cujus ope,V. Teftamentum ad} hebrasum _textum

grsce

transtu-lit, fparfis licet alicubi fraudibusex

Ini-a) Benzelii Hiß. EccL fec. i> _ζ-

ü ° I *; iniquo in

Chriftianos

animo,

afque

iub Adriano Imperatore in lucem ediditi/), Secund^e

veriionisau&or

fuit THEODOTiONj iub imperio Commodi, itidem e Chriftiano Ju«

daeus fa&us, qui non levem

lin¬

gual

Kebrxx

cognitionem

Tibi

comparavik

Tertiam

denique

circa initium feculi tercii, impe-rante Severo , adornavit

SYM-MACHUS, Samaritanus, poftea

JudcEUS, denique

Chriftianus,

8c

quidem ex

Ebionicis.

Duas

vero pofteriores

liberiori

folum para·*

phrafi

Aquilae verfionem

reddidiiTe,

au&or eit D Lceicherus e),

No-tandum _{porro, Symmachum a qui«} busdam Theodotione _{priorem ha«} beri, & ad imperium Marci Anto¬ nini referri, ex auåoritate

Athana-fü

d)

Pid.

Guil

Cave

fect

2.

&

Rieb

Sim._{Hift.Crit. V. T. Lib.}

_i.cap.y]

e) Caufj. L> Hebr. lib. 1. cap.

16 r*å o _<f$»

fii &

_Epip'hanii

_{/); quod tamen} non _{approbat Guil. Cave,}

exifti-mans, hunc ordinem

_{HexaplisOri·}

genianis deberi. _{Plerique tamen}

Patrum _{primitiva» Ecclefias verfio*}

nf LXX._{acquiefcebanc,& ii}

quan-do ad fontes recurrendum _illiseifet,

Aquila? ample£ebanrur, qua» & ipfis Hebra»a _nuncupabatur , usque ad ORIGENEM : _{qui, Reöor}

Scholas _{Alexandrina?, jam}

grandae-vus ab _{Huilione, Juda?o}

confpicuo,

In _{lingua fan&a inüirucusb),}

pr*e-clarum feie S. _{Scripturae Interpre¬}

tern & _{infignem criricum}

often-dit, dum varias translationesGrae-cas cum Hebrso _{textu conferret,} & in _{Tetraplis, Hexaplis &}

OSa-plis in communem Chriftianorum

ufum

_divulgaret,

_{atque egregios}

in

J)

Hifl.Gotban.l.

ι.c. ifefi. 2.

conf.

Rieb. Sim. I c. &■ _Ellies du _Pin

Dijfertation

Prelimin. fur la Bib.

g) Val. Em. _{Loejcher„hb. & /,} C.

$$ ο Μ i?

in _{plerosque S. Scriptura? Iibros} Commencarios _{conicriberet.}

Hu-jus operis coniortem habuit AM» BROSiUM, amicurr _{fideliilimum,a} Mediolanenfi diftin&um, cum quo

tanto ardore in hoc _{opus incubuif,}

utmultam _{faepe noétem una confu·}

raerenc, & inter ccenandum a Sacrorum Voluminum

le&io-ne vix abftinerent _{i). Coaetaneus} & farriliaris _{Origeni quoque fuit} Sext. _{Jul Africanus, de cujus} ftu-dio in L. Hebr. ex _{(criptis ejus} concludit Celeb. D. Loefcherus _k).

Origenis vero informatione uil

iunt viri _{dexrerrimi, Tryphon,}

Vir-wjliams, Dtonyfius & iheogno^us

Alexandrini, Succeilerunt deni-que Lacianus Sam&jatenus & Heß·

chius, uterqueS. Linguae periti, qui

5c varias V. T. verfiones Graecas

contulerunt, 5c ope vetuftiorum

B

pro-i)

Gnil,

Cave jecOrigenis

Epiß.

apud Said, in voce_{Origin♦ p· 390}

18 i£ ° Λ

probatae

fidei codicum

ad

Hebraeos

fontes mendis _{purgatas reftitue·} runt/), lnter

celebriores

quoque

facri _hujus

_ftudii

_cultores

_hoc

fe-culo locurn merito iibi vindicat

Dorotheas, PresbyterAntiochenus,

quem

ftudioiiilimum S.

Scriptura-rum & Hebraic# L, fuiile

perhi·

bet Eufebius m\

5.

vi.

Plures atquecelebriores

tui

ama-tores _{agnovit iludium}

Hebraeo*

Biblicum SeculolV:to. Ab inicio

enim fere _{hujus feculi} ULPHI-LA, GothorumEpifcopus

inThra-cia , plerosque S. Scriptura?

libros

in _{patrium fermonem transtulic,} linde folum IV. _Evangelia fuper-funt, &MSSt. in Regia hacce Bi· bliotheca aflervantur_{ri); notat} ve-„roPhiloftorgius, Libros Regum, Sa* /) Hiß.Gothan

Ith.i.c.^ .feä.2.

Guil.

Cavel c. _m) ChronicJib. _ηχ.$2.

ν.

^ n)

J.Enbergs$$tffrtfnfBg

Ottfflt

ψ> $

IS$ Ο _{15 ιρ}

Samuelis & _{Chronicorum efle,,}

'

praetermifibs, eam _{bb caufam,} „

quod resbellicascontinerent,gens,, autem Gothica _{φιλοπόλεμος freno,,}

potius opus haberet, quam calca-,, read bellicos_{impetusincifareturö).,}

Quod & Hebrs^ L. _peritiam ha-bueric & fecundum _{ipfos S. fontes}

iuam translationem adornaveric

Epiicopus nofter, inferc

Enber-gius ex verbis D. _{Hieronymi ρ):}

qttis hoc crederet, ut Barbara

Gethu-rum _{Lingua Hebraicam}

quareret

ve-«

ritalemq)? Eminuit veropra?

reli-quis HIERONYMUS, Stridonen-fis, doftifllmorum JudcEorum , &

in his R. Bar _Hanin<e,

inForma-tione ufus _{r). Ante eum}

quum

plurima? effent Gra?ca?, innumerae veroLatinae _{verfiones, qua? tarnen}

£ B2 omnes

0) Guil.Cave

lib.cit.fec.

4. _{p) Oper.} Tom. 2._{p. 5$. q)}

_{Enberg.lc,p,6x.}

vid. etiam Eric Ncreen Dt_(put?de ; - verßonibus'BibLSveo-Goth,c. i.§.r

omnes ad Gr^cas confe<fta? _eranc,

eas juvenis adhuc _{cum optimis} Granris _{exemplaribus contulit &}

emendavic, & _{quosdam libros é}

Graeco accurate _{vercit; verum}

aetate demum _{prove£Hor in}

fecef-fu Bethlehemitico omnesV. Tefta·

menti _{libros, a Judads pro Cano¬}

nicihabitos,in latinum iérmonem,

additis libris _{Judith & Tobiae ex}

ChaldéeOjVertere primuseft aggref-ios.r). Hodievero exhac veriione

nihil_{genuini iupereft, pneterillam,}

quaeeftPfalmorum& Prophetarum, qua2 inter opera ejus legitur. Vul-gaca autem verfio, qua; hodie iub

Hieronymi nomine circumfertur,

ieculo V. ex hac _Hieronymi

&an-tiqua Latina ex Graco ia&a,

mul-tis _{perverfis & mutatis ,}

confarci-nata eft_{t), Slavonicam deinde} Bi-bliorum verfionem _gentilibus, Stri-s) Guil.Cave lib.cit.fec.4. t) G.Cave

l.c. Reinhard\ L_{c.&KE. Lce[ch.}

Ko» ti

Stridonenfis _{quippeerat ex}

Dalma-tia, adornavit«). Plurimapraeterea

ejus inhebraicisexftant fcripfa:ut* pote quid

Hallelujab,

Maranatha,

& _{quid Selah ad Marcellam: quid}

Hofianna adDamaium: _Interpre¬

tatio _{Alphabeti Hebraici ad Paulam}

urbicam: _{Quaeftiones CtraditioneS} hebraicae in _{Genefin, praeter} in-numeros ferecommentariosin fin*

gulos V.T. libros & praecipua ca¬

pita. Indefeilum irnpendit etiam

laborem _{egregius hicce Pater aliis}

inftitüendis, adeo ut per

univer-fum orbem Chriftianum commu¬ nis _{Hebraismi prasceptor} habere-tur,atqueadeum exregionibus ma· xime diifitis confluerent_x}.

Ac-cedic, quod multas religiofas

femi-nasPfalmos hebraice cantare

doce-ret, &in his Paulam, piam

Matro-nam,cum

filiaBlaefilla,quae

cum ma-tre in cantandis Hebraicis _hymnis

B ₅

con-tt) Hiß. Gotb. pt 567. χ)

Lcsfcb·

sr _{Μ o H}

contendity)· Splendorem quoque hebraismi hoc _tempore

auxéreEPl-PHANIUS,Palaeftinus, in Hebrai«

eis & Talmudieis verfatiillmus _z)\

ELMAC1NÜS, Hiftoricus _Arabs,

Profely tusjuda?usa);EPHRZEMUS

Magnus, EdeJenus, *rwi ΚΌ3

Syrk di&us; Apollinaris,Syrus£); & _{Hilarius, Piåavienfis, Hebraice} & Gra?ce do&us _{c). Defun&o} au-tem _{Hieronymo refriguit}

Hebrai-fmi eultus inter _{Chriftianos, ut per}

feptem integra fecula pauca admo-dum & leviora iftius _veftigia repe-riamus: _{fcilicet feeulo VII. tantum}

ISIDORUS^

Hispalenfis

hebraici

Sc _{graeci idiomatis fcientia inftru*}

&us _{fuit, & commentarios in to¬} ta

y) Hulf. orat cit.p.44. _ζ)

_Hotting.

Hiß. Eccl. N. _T.fec. 4./>.164. fred. Spanhem.introd.in_{Hiß.Eccl.fec.4.} p. 425. a) _{Hotting. Tbef. Pbilolp.}

14.

_{b)D.Palmroth7Htfl.L.S.}

_c.6-ξ,

9fig

C)

ErlDryfel.RqittefyißQX.

Μ Or Μ i|

ta S. Biblia fcripfit

*/);

Seculo VIIJ.

BEDA, Angius, hebraic^e

L.pro

il-Ιο _{tempore optime gnarus,}

ejus*

quediicipulusFLACCUS

ALCUI-NUS, LAlbinus e), Prasceptor Ca-roli _{Magni, Academias}

_Pariiienfis*

Pavienfis, Turonieniis, Fuldenfis-,

Sueffionenfis aliarumque inftaura· tor, & politioris literacura? in

Gal-lia _{origo fuit}

_f);

_initio

_ieculi

_IX.

iicet _{Imperator Carojus Magnus}

_ad

excitandum L. Hebraese ftudiqm

duo _{collegia, Pariiiis&}

_Osnabrug#

praeter alia

inftituerit g\9

medio

tamen aevo turpifiima

hujus lingu«

ignorantia.

orbem.

Cbriftianum

in·

vafit, adeo ut Monachus

quidam

in _{templo exclamavejrit:}

_Npva

_re· ceptajam

efl

lingua,

qu# vocaturgra*

ca, ab hac

fedulo

cavendum;

alia

quoque

oritur>

quam vocant

bebraam,

B _{4 hane}

d) ldem centη. a.

626·

e)Id.

cent. 8.

f)

^Balens

Cent.2. c. 17.

g) Herm.

vänder Hardt dedtcat. _Epigram.

i4 JUS o m

hatte _{qui difcunty effichmtur}

_Judai

_h), Seculo X. curante _{Ethelftano< An«}

glorum Rege* S. Biblia in Anglo-Saxonicum idioma ex hebra?o Ver¬

la funt _{per quosdam hebrajos ad}

Chriftianismum in _{Anglia conver«}

fos/); &ieculo XI. foiusfere

Ans-helmus, _Anglus> inter Chriftianos

hebraea calluit _k).

«. VII.

Triftia hsec _{fata penes Chriftia¬} nos _{per tot annorum fpatium} ha-buit hebraica _{literatura, atque eö} tandem ventum _{erat, ut Gracenoß}

je

Jujpeäum

fuerit, hebraice autem

prope hareticum

_/):

_{quod quantae} perniciei fuerit Ecclefias Chri* ibanχ , fatis indicant annales.

Poft tantas _{caligines, Seculo XII,} fcintill# _{qua?dam refuicitatae}

emi-care _eeeperunt,

Quum enim

Ju-h) Reinhard\_{differt.cit. i) Hotting,}

hiß-Excl Ν. T. fec-1 o.Tom.2

.p-1-k)

_Dryfel

_hb. c. cent.Μ,

_l)

_Job.

τ

Judaei feculo pra?cedenti in Hi-fpaniam transmigraiienc ,

infi-gfiem Chriftianis in literatura he·

braica tulere _{opem. Horum} agmen duxere R. JEHUDA CHI-JU G, CTp-Tpion rn~)> caputGram¬ ma korum, _{Juda?is diiH-us :R. JONA}

CORDUBÉNSIS, VII. Librorum

Grammaricorum au&or: nec non R. CHAN ANEEL & RABH

NIS-SIM, e quorum ichola, _tanquam

ex _{equo Trojano, plurimi}

Gram-matici _{prodierunt, qui in multis}

regionibus Hebraismum

propaga-runt _{m). Quidam etiam}

eorum,

reje&is Judaicis naevis,

Chriftia-norum coetui fefe _{addixerunt, 8c} reftaurationi ftudii _{Lingua? S. apud}

eos fundamentajecerunt. _Fx

qui-bus nominari merentur PETRUS

ALPHONSUS, natione

Hiipa-nus ?i); nec non ex Chriftianis

GODEFRIDUS

_{VITERBIENSIS,}

B _{ζ Italus,}

m) Lcerch.caiiß.L.Hebr. c. 8. _{n) D*}

χ6 Μ o W

Italusi obLingua Gra?c«,

Hebrar-cx & Chaldaicae cognitionem

no-tus, ut &Petri Abelardi uxorHE*

LOISA, qua? non folum ingenio fuit _{pra?dita excellenti, & omni}

di-fciplinarum genere exculto,

fed<5c

Jatine , gr«ce & hebraice

dofta

,

teile Guil. Cave fec. XII. Seculum

vero XIII. celeberrimum illudopus

4oo-R. DAVIDIS KIMCHI

Chri-ftianis fubminiftravit, _{cujus du«}

fuere _{partes > una Grammatica,} qua? fola nomen

Woo

Jretinuit»al· tera _ow $ hberradicum, f.

Le-xicon _{Biblicum; unde haud levem}

Hebraismi notitiamhauferunt. Ex Chrjftianis feculum hoc _prsecipue illuftrarunt ftudio hebraeo _Angli, & inhis ROBERTUS

'LINCOL-NIENSIS, PraTul; GREGORIUS HUNTINGTON, Monachus;

ROGERUS BACONUS ; &

RO-BERT. DODEFORD , Monachus

Benediftinus,quos

gnaviter

hebrai-cam _{linguam cxcaluiffe teftatur}

Hot-I

> t '

Μ » Μ i7

Hottingerus o)i praeter

ROBER.-> TUM, GROSTHEAD, i.

Capito

diåum , linguas hebr. grase,

lati-nam, _{fupra communem} hujus_tem¬

poris do&orum fortem, eruditum

ρ). Eodem tempore in Hifpania

Monachi ordinis _{Praedicatorum,}

Hebraicis, Chaldaicis,

Arabicis-que literis ftudiofe operam dede·

runt_{<7): quos inter excelluit RAY>}

MUNDUS MARTINI, Catalau*

nus i au&or libri egregii _contra

nasvos _{Judaeorurmqui Pugio Fideiin*}

fignitur. Paflim licet per duo fe«·

cula lux _{jam refulierit ftudio}

no-ftro, _{exigua ramen & valde tenuis}

illa fuit, usque dum initio feculi

XIV, vir laudatiflimus, RAY-MUNDUS LULLUS, omni ni* iu _{hujusinftaurationem promovere}

anniceretur, _{qui & ab Henrico IV»}

■ -

im-o)

Hiß. Eccl

N. T. Tom. 3./?.307, $10, 342 & 351. ρ) Erl.

Dryfel

13, _{q) D.}

*8 _Ü ö ^

impeträvir,

utccenobia, ubi exco-lerentur ftudia L.L. _{Orientaliura, "}

erigerentur, & a Concilio

Oecu-menico Viennenfi an. _{1512, ut in}

Academia _{Oxonienfi, Parifienfi,} Bononienfi & Salmaticenfi _Linguae

Hebrara*, Chaldaas & Arabien ProfeiTores conftituerentur r): cui

rei etiam acceflit favor _{Papa? de¬}

mentisV. _{s). Deindefurrexit NI¬} COLAUS de _{LYRA, Anglus, ex}

Judaeo Chriftianus , Pariiiis

Profef-for _{Theologia?, de quo vulgo}

di-citur : Si _{Lyra tion}

_lyrajjet,

_totus

mundus _{delirafjet t); cujus feripta} adeo B. Luthero fe _{probarunt, ut} ipfi locum inter optimos Scriptu-xx _{interpretes tribuerit «).} Inter-ea _{Judasi egregiis fuis feriptis,}

qua? in dies_{jam in lucem edebantur>&}

a Cel.

r)

Gull.

CaveAppend. adlib. cit.p.6o♦ & Kortholt Hiß. Eccl.K_T.fec. 14. Ρ· 557· Ό dd. Recbenberg.

Stim-mar._{Hiß.Eccl.ρ.459. t) Id.pA2ο·}

a CeL LcefcheroA?) recenfentur, ad

incrementucn _{hujus iludii mulcum}

contulerunt.

$. Vill.

Hoc modo _{parata via}

_iludii

_hu¬

jus reftaurationi > iecuio XV. Ca¬

put ex tenebris extollere coepir. Prasterquam enim quod ab initio

fere feculi in hoc ftudiorum

gene-re eruditionis farna claruerint HIERONYMUS å S. _FlDE, Ju-daeus converius , Benedi&i XIII.

Medicus: VINCENTIUS FRE-R1US, Hifpanus, qui teile R.

Da-videGantz, _{p. 147. ducenta miilia}

Judasorum Chrifto initiavitan.1412:

PAULUS CARTHAGENA å S.

MARIA, _{Epiicopus Burgenfis,}

Ju-daeus _{converfus, qui} animadver-iiones in _{Lyram & aiia fcripfit:}

JOANNES LAPIDANUS, Theo-logus Parifienfis, & LAUREN¬

TIUS HOLBECKE _f.HOLOCKE,

Angius, quem Lexicon Hebraeum

3° ä£ 0 ^

edidiile commemörat C. I. Imbo·

natusy)* denuo decretum a

fyno-do Bafileenfi an. _{1434. latum eft de}

ProfeiToribus L.L.Orientalium

con-ftituendis, verbiqueDivini idoneis & hebraice _{peritis prsconibus» qui} in _{Juda?orum ccetibus cum fru&u} Evangelium docerentz): Et

mul-tas _{celebriores Academia?,}

utpote

Heidelbergenfis , Ingolftadienfis,

Uplalieniis, Lipfieniis,

Roftochi-enfis, Bafileeniis, _Tubingenfis,

Gryphiswaldenfis,

&c% inftiturae

funt. Hinc in diesnova & _infignia habuit incrementa literatura he* braica. In Italia vixit _JA NNO-TUS _{MANETTUS, cujus etiam} in hoc ftudio eruditiocelebris_fuit, is Pfalmos Davidis & _{partem V.T.}

ex hebra?o latine _{reddidit; nec non}

JOANNES P1CUS, Mirandulae & Concordice _{Princeps, qui}

accura-tas y) Biblwth. Hebr♦Lat.p. 150. tonf. de _{bis onmibus D. Lalmr. JLiß. L,} S* c. 6.

8 ö S 5*

tas L.L. graeca? _{& latina? notitia?,}

i* Hebraeamj Chaldaicam & Arabi-cam adjecit ₅ & PETRUS BRU¬

TUS , hujus lingua? egregie

peri-tus _{ci)· In Hifpania ÄTIUS} AN-TONIUS _{NEBRISSENSIS,}

pri-mus _{Complutenfis Profeflor, vir}

omni doétrina _{confummatiflimus,} ftudio etiam L. Hebra?ce _claruit,

ut,ex feculo XVI. poft modum ap-parebit£). InGaliia HONORIUS, Ciftercienfis _{Monaehus, qui} pecu-Jiarem _{conicripfit de L. hebrsa}

Ii-brum, Di&ionarium ejusdem Ct8c Synopiin L. L.Orientalium c). In

Germania flornit M. _JO. WESSE-LUS HERMANNI , L. San£ae

apud Heidelbergenfes Profeflor*/),

lax mundi _{diåus^), cujus zelus} de hocce ftudio vei inde maxime

patet, quod qvum a SixtolV,be-

nefi-u)

Gult.

Gavéfec.15. b) Ibidem, c)

Lcefcb. Caujf. L.Hebr. /, c. d)

Al-ting. Hift. Ecclp%131, e)

Dryjel.

neficium _{ipfi decrerura & optionis}

ijnfuper facultas fa&a

eiTet,

nihil

aliud _{quam Hebnea & Grasca}

Bi-blia ex Vaticano peteretf): _{uc 8c}

RODOLPHUS _{AGRICOLA, qui}

cum _{per omnem vitam magna}

cu-piditate

addifcendilinguam

hebrs-am flagraret, facultas _autem ei

non offerretur, «täte tandem

pro-veåus, inftitutione cujusdam

Ju-daeiuius, omnem huic ftudio adje.

cit animum, 8c Iinguas pro viribus inftauravic _{g). Seculo autem ad} finem vergente , tandem furrexit

JOANNES REUCHLINUS

CCA-PNIO, nationePhorcenfis, Comes JPalatinus Lateranus,

Sicambro-rum _{legistacitus 8c Svevis}

trium-virfe, quem ipium hebraicas lin¬ gual reitaüratorem plurimi agno» verunt _{/). Hic}

_juvcnis

_{adhuc a}

La-/) Lee[eher.

I

c. g) Id.

I.e.

& Kort--kolt _{Htft.EccLlSI T.Jec. 15./>.679.} Kortholt> p. 7iö. t) Ibia. item

Μ φ ϋ Ji

Lapidano£),

WeiTelo

&

Judso

quodam Viennenfi,

avide

hebra?a

rudimenta _{haufit, &} dum _legatio·

ne Roms fungeretur, Obadiam

Judsum tam feliciter audivic, ut

in

_{inreliigendis}

_Rabbinorum

fcri-ptis Judsos asquaret /). Licet civi-libus _{negotiisdetinererur vir excel¬} lens; tarnen _{Theologis &}

lingua-rum ftudio, inftaurationi actutels

indefeffam cfedit _{operam. Ab}

ini-tio enim feculi _{fequentis primus} inter Chriftianos Lexicon He-brsum , Grammaticam &

tra&a-tum de accentibus rite adorna* vit«?): quorum, poft inopiam fub*

fidiorum, faöa copia fauftiflimo^

fucceiTu ftudium hoc promovie.

Sed quum

laudatiflimis

ejusconati-bus _{impie infurgerent Monachi &}

Theologi Scholaftici,

conjuratio-nis duce _{Hogftrato,Academiae}

Co-C

lo-k) Dryfel. Cent. 16.

& Talmroth.

Η'φ. L. S.c. 6. _{I) Loefch. I} c. m)

34 SS o &

lonienfis _{Decano, Judaismi} Reu-chlinum accuiantes ; & Pontifici asque ac Imperatori fuggererent,ut

fcripta ejus, a?que ac Judéeorum, fiammis devoverentur, & literas Hebraicae,tanquam noxias,

elimina-rentur,_{edidumque impetrarent,ut}

omnes libri _{Jud<Eorum , praeter S.}

Biblia, cremarentur, _{graviter ac} provirili literaturae hebraicae tute¬ lam in fe _{fuscepit, tandemque in}

Academia _{Ingolftadienfi hebraias}

literas (umrna cum cura docuit.

Eo _{itaque modo viam optime} pan-dit B.Luthero ad_{reiormationem,eo} felicius inftituendam : unde & _ipii

argrnon

ConfdiiDivini

auditή),

§. IX.

Inventa

_deinceps

_{arte Typogra·}

phica,

libri typis impreffi

inftau-rationi _{hujus ftudii ieculo XVI.}

optime iubvenerunt. Sacrumenim Codicem

_{Hebra=um,hucusque}

_per¬ gament calamis _inicriptum , qui

ca-ii) Kortholt liktit._ρ.ηιβ*

H o _Μ

caro _{admodum pretio}

acquireba-tur, una cum _Targum,

Commen-tariis _{infigniorum Rabbinorum &}

Mafora an. _{1517, &accuratius anno}

1^25, _{typis communi ufui primus}

edidit _{DAN, BOMBERGIUS,}

Ty-pographus, adjuvante Felice Pra· tenii_{Thealogo, nec non8«Juda?is,} quos iuo fumtu ad _{perluftrandum} texrum & _{reftituendam Maforam}

fuftentavit. Eodem fere _tempore Archi

Epi(copusToletanus,FRAN-CISCUS _{X1MENIUS, accuratam}

S. _{Bibliorum editionem cum} trans-latione _{Chaldaica, Graca &}

Lati-na, fex voluminibus comprehen-fam , in illam

erogando circitep

quinquaginta millia aureorum _o),

Compluti typis excudi curavit:

ac-ceflit Tomo ultimo _Hebrasorum Chald.& _{Graec. vocabulorumOno·}

mafticon. Ut_{veroeofeliciusopus}

perficeretur,

accivit

_undiquaque

C 2

quam

0) Fabric. Biblwtb.Grase. Hb.3. Γ. 2. t· 325.

36 ·$ o p»

quam

emendatiilimos

Codices

MSs.

& _{operis focios}

ingenti

ftipendio

fibi _{adjunxic viros}

erudiriffimos,

Alphonfum Zamora,

Alphonium

Medicum Complutenfem,

Paulum

Coronellum, Demetrium

Creten-fem, /El. Antonium

Nebrifienfem,

Lepidum

Aftunigam

&

Ferdinan-dum Pintianum, qui operi

quinde-cimcirciferannos defudarunr,

adeo

ut editio ha?c cum Xirrenii

fere

rrorteabiolveretur/>).Novas

deinde

Verfiones S _Scriptum, tam in

La·

tinam, quam in

alias

exoticas

lin-guas,ad

originalem

textum,

fubinde

adornarunt & _typis

_exfcribi

cura-runt viri erudiri. Ex Gallis SAN· TES PAGNINUS primus

poft

Hieronymum inlarinum

fermonem

tranftulit Codicem Hebraeum ,

ad-ditisLexieo & Gramatica Hebra?a:

deinde FRANC.

VATABLUS

, Lutetiae Hebraifmireftaurator

dex-

terri-/»)

Vid.

Guil.

Cavefec.i6.&Rån·

h Λ

H ο & J7

terrimus- Eodem modo ex Ger¬ manis V. Teftamenti textum

de-nuo edidic _atque in latinum

red-didit SEBAST. MUNSTERUS,

iludii _{hujus apud Bafileenfesculcor}

infignis, & poft eum SEBAST.

CAS_{TALIO, FRANC. 1UN1US,}

EMMAN. TREMELLIUS, LU¬

CAS & AND. OSIANDRI; Ex

Hifpanis vero THOMAS MAL-VENDA & BEN. ARIAS MON¬ TAN US. Veriio BibliorumGerma¬ nica, qua: Lutheri nomen pra? fe fert, primum an. 1534·

impreiTa

,

teile Mattheiio _{q), elaborata eft in}

longreiEbus Pomerani, Jufli }onx, Phil, Melanchthonis, Crucigeri , Mart. _{Aurogaili, Bernhardi Ziegle·}

ri & Forfteri, qui fandliflimi

ope-ris focietatem inierant, praTide

LU1HERO, _{quem tarnen lalfo &}

inepte hoftem & ignarum L.

he-C 3 brara;

q) De

vita

Luher.

conc. 19,

Vid,

Vockerodt Exercit, _{Acad, part, 2,}

Μ ο ϋ

bra?ae facit Richard _Simon, Criti-cus ille audaciiftmus. _{Aliam Ger·} manicam _{poft IX. annos edidit Leo} Juda, Zwinglianus.

Translatio-nem in Galiicam _{linguam juxta} textum _{diligenter tentavit Pet. Ro¬}

hertus _{Olivetamis, Neocaftelli anno}

1595 _{impreflam: & Hiipanicam} fi-militer _{Caßiodorus de Reyna, Bafil.}

1569· Accuracam quoque S. Co-dicis verfionem in _linguam

Angli-canam, confenfu _{regio adornari}

cu-ravit _Bolenia, Henrici VIII. con-ju;x r)> Nec minimam ftudio

no-ilro _{opem tulit ROBERTUS}

STEPHANUS, Typographorum doöifiimus, qui Pagnini

Thefau-rum Hebr. _{lingul au&um & a fe}

re&ius _{dispofitum edidit, fimulque}

divulgandis translationibus Bibli-cis, qua? ad fontes quadrarent, non

parum opera? eollocavit s),

$. X

r) Kortholt _{Hiß. Eccl} Ν. Ί._{jec. 16.} p.794. s) VaLErn._Lcejcb.

_Cauß*

Wo* 39

$. χ.

Exhibuit _{denique hoc feculum iii} fubfidium ftudii noftri varia

excellentium _{Philologorum fcripta.} Prodiic MUNSTERI _opus

Gram-maticum & _ηυΐιΛ Lexicon

Trilingue: CONRADI

PELLI-CANI _{Grammatica, Di&ionarium}

hebrasum, & verfiones_plurirr.orum Rabbinorum: ALPHONSI ZA-MORAt VocabulariumChaldaicum & Hebräern V. T. & introdu&io

artis Grammatica? Hebrasa?: _JOH. FORSTERI Di&ionarium

Bibli-cum : _{JOH. AVENARII Lexicoti} & Grammatica: VAL. SCHIND-LERI Lexicon _{Pentaglotton: EL.} HUTTERI editio Bibliorum cum

literis fervilibus excavatis & _ejus

Cubus, feu _{Quadratus Grammaticus,}

novam & _{expeditam addifcendae} lingua? hebneae viam monftrans, &

alia fere innumera, _Celeberrimos

igitur nunc agnovic hebraica lite¬

ratura _{per fingulas fere Europa?}

gar-46 Mö

il-partes, praeter modo nominatos,

cultores aifrduos : inter _{quos non} minimi _{fueruntnorninis, PAULUS}

FAGiUS & THEODORUS

BI-BL1ANDER, quorum hic Rabbi¬ nos _{fuperaffe vifus eft*); ilie vero} totüs huie ftudio dedicus , &

in-formatione R. El. Levitae _ufus, ab informatore teftimonium

repor-tavit, ut veluti _{Apellae de}

Maimo-liide _{ja&irant, op rWD iy mOD}

nWDD i· e. a Μofe ad Mofen _nema

fitrrexit',

par Mofi; ita de iilo Chri»

ftiani _{οΐΜ«03'θρ*6 cV?i^öny}

_ofewba

a Paulo ad Paulum, nemoPatdo part),

Tanta _{cepit ftudium hoc noftrura} interChriiiianoseo feculo increme*

ta, ut Judaeorum _{Magiftri de}

S.lin-guae principatu ipiimet dubitarent,

& de _{palm-a Chriftianis tradenda}

cogitare inciperenr. i. XL

Tandem illuxit feculum XVII. Mufis Hebraicis _{feliciiTimum,}

qua-rum

*) Lcefcb. I. c. t) Job.Satib. DU], de

US ο Μ 4*

rum cultus per

omnesfere

Europas

' _*

terras _{majori fucceiTu jam promo?}

vebatur: _{qvum,praktercommemo·} rata fublidia , qu^ fuperius fecu·»

lum affatim _{exhihuit, nova in dies}

& faciiiora ab excellentibus & fere

innumeris earum Patronis & Pro«

motoribus in medium conferren« tur. Inter _{hos immorrale^ prome·}

ruit laudes vir fummus & venera? bilis SIXTINUS AMAMA, Frifi.

orum Efdras dichis//), cujus Ivafu

fynodus Belgica An. 1624 decrevit»

, ut Theologie Candidan,quotquQC

ad examen minifterii Eccleiiaftici

admitti _{deiiderarent, exhiberent-^} teilimonium ProfefToris _L.Hebrae^, fe in _{originario V. T. textu pro*}

greilus feciile x); quod decreturxu

anfam _{prasbuit plerisque, &impri·}

tnis _{Evangelicis nationibus pie et*}

C _{5 jam}

ti) La?feber. /.c., x) IVasmuth* De· dicat. ad _{Chriftianum Albertum^} prdumtßa Hebrai/mo Reflttuif item

4* Μ o _gg;

jam fancire, ne _{quis facrfs}

ordi-nibus iniciaretur , nifi prius

reddi-ta ratione _{profe&uum in Hebrasa} & Grasca literatura. De emendan-dis vel etiam novis_{adornandis fac.}

Codicis _{veriionibus, hoc feculo}

plurimum folliciti fuerunt Chri-ftiani. Annocirciter vicefimoquin-to _feculi, curante _{Jacobo I. apud}

Anglo -Britannos adornata eft

ver-iio, qua? hodie illis in uiu eft_y). In _{fynodo Dordracena an. 1618 de·}

cretum eft de nova verfione

Belgi-ca, tribus interpretibus _V.

Tefta-menti, ac totidem eriam _Novi,

conftitutis, additis _{o<fto, qui V.T.}

Sc totidem _{qui Novum reviderent,} Sc cum _{nonnulli, antequam}

opusad finem _{perduceretur, obirent, alii}

in eorunderu locum funtconftituti: abfoluto opere an. _{163$ poft}

bien-nium in lucem _{prodiir. Hanc} ver-fionem _{optimam, quippe}

qua em«

pha-y) Rieh»Simon. Hiß»Crit. V-T.iib% 2.

Λ m

phatice textum originalem

expri-mar , exiilimar Leusdenius y),

Idem fere _{prasfticere XX}

excellen-tes Dolores _{Theologie in} ador-nandis, ad rnandacum Eleétoris Sa¬ xonia?, Ernefti Pii, Bibiiis

Norim-bergenfibus f. Erneftinis, uti nun«

cupari folentz); nec non Dani in__» emendanda ad fontes _iuaverlione; denique in Patrianoftra Viri fum-mi, non folum _{jufiu gl. mem.}

Ca-roli IX, fed & adhuc accuratius ex au&oritate Caroli XI. & XII.

§. XII.

Abundavit_{fiudium Hebr<eo}-Bi·

blicum im_{primis hoc ieculo}

infigni-bus ftatoribus & _{prornotoribus ,uc«}

pote BUXTORFI1S ,

SCHiC-

KAR-y)

Pbilol.

Hebr<zo-MixtusDiff. u.

fed· ίο. _z) Videdehoc Vockerodt Exercit.Acad. Part.2. c.1. _{§. 25.}

a)Dn EricNoreenDifpjubPr#[idia

Max\ Rev. D. Ol

_Celfii

_{de verfio«} fiibus _{Bibhorum Sveo}- Gothicis«

44 Μ β «5

KARDO , GLASSIO ,

WASMU-ΤHO, HOTTINGERO , LEUS- , λ

DENIO, OPiTlO,CASTELLO,

GOUSSETiO , LIGHTFOOTO,

&c. de _{quibus non eil cur multa_*} dicamus , quum eorum nomina

o-mmum ore ceiebrentur,

fcripcaau-fem cun&orum manibus terantur,

Nee fata _{denique iludii noftri, fe·} culo _{jam vigente , urpote qua?} o-mnibus recenti haerent memoria f

enarrare, e re fore arbitramur. Id

foiumobfervamus,{ludium hebrajae .

linguae per tria h^ecce poileriora«! r

fecuia _{mitiora experrum fuifTefata,} & _{perplurimos; habuiile fui ama·}

tores _{arque a?ilirtiacores ; eosque}

non _{modoTheoiogos, vel L,L. Ori~}

entalium Profeilores , ied &

Juris-confuitos & Medicos: _{quos inter,} coronidis _{loeo,a nobislaudandifunc} BARTOLUS , magnum illud

IG-torum oraculum , qui in extrema

«rate _{, amore hujus iludii captus,}

diiigenciffime

in id incubuifle

& σ SB' ** tur _{ce) ; &}

Nobiiiflimus D.

OLAV·

RUDBECK, Fil. ßoranices in il-luftri hoc _Lyceo

_ProPeftor

Ceie-berrimus, cujus vaftiflima?

lingua-rum eruditionis farnauniverfoorbi

erudito dudum innotuit,

c , i - - *'

Habes _{iraque, B.L.,}

_{Fata ßudti}

Hebrto Bibirci _apud

_Chrifliams

_bre·

vifer delineara, Nofrrum eil, quot· quot Chrifti

profitemur

nomeiu, fanéliftimum _{ejus mandatum, de_j}

fcrurinio _{fcripturarum *)}

_fideliter

ac fedulo _exfequi. Noftrum, in-quam, eft, hoc ftudium

de

Silo fa·

ftigio , in quod eve&um

jam

eft:,

iocordia non derrudere , fed

fre-quentiori ejus cultu

irrplere

ora· culum illud Divinum Gen.IX: _27,

quod nos, Japheti pofteros, Deus dilaraverit , & habitare fecerit in

tabernaculis Semi: i.e._quod.

inter-prete

D.

Hieronymo,

nos,

ejefto

Ifra·

0?)

Hulfii

Orau ciu p. 43.

*) Job.

F. _39.

r

46 K ö {£

Ifraéie, in eruditione & fcientia_.

Scripturarum verfemur; & iic, ad menrem _{La&antii,veriores} nos veri

ljraelk fuccejjores acpofferos

cle-nmftrare

_pojßmus.

SOLI DEO _GLORIA.

£ycFortfIVm

ti!

Pbilofophia Candidaten,

Spitt

ERIC ß.

TEGMAN.

£ο meb Oieltemob/ befrdbb i fldlb

cd; pangar/

φα fria fältet går/ tf>er ftenb*

fommen dr/

φαη pidgar toinna pris od) ίοη af©eger*

Ctvan^ar/

©om _{prpba itupigf nog/ fa man fijem}

»drbigt bar.

0d(jdnber/dmmdlotf Manb bpgbens dbia »dnner/

S)em idrborn_{"gifmit lif/} οφ »itffjefam<

mat _opp/

φα drané mbMan/ jämlift mcb ftarcfrt ©tpenner/

2ftIfjeber bitr it! flut iblanö tfte idrbaS tropp.

3ag tror/ #err Candidat, 3 idreti »di

erinDra/

%t _{jag &} til ben »dbfdritenia

Idn/

©om aH benmogna flit οφ mdba fnart

ffai itnbra/

Sidr pä£rt (jufmub tpribs en €ran|

af _{(ager f?dn.} JOHAN DIURBERG.

^oglrttbe

£>err

Candidat.

faia om Qrrt nntfra _ivett/

S^^errCandidarjttian

()Oé(Erfebt/

SD^in _{fpdba Svada cj dr bbgbcr:}

2>er _{ttl dr pennan min for grof/} SOIeti Pallas _{ftcif/ fom fer (*rt prof/}

d?cn

_finner/?

_md!

_{idrbtbefiflcKjber·}

(?rt _{Idrba χνάχϊ/ fom 3 t}

3*il bela Helicons _bcba$

Om t()c iybrceréfpraf _framgtfmet/

Sf)etnufar/

brocm fom brufatrdtt

®ubj

eact_{fprdf: od) bmcm tbetfldtt}

*£mr _{båtttf dfmen frammiftbitfmer.} 2bet linfar ocf/ at_{31 ttb}

0$eb arber od) meb mrcfen _jb

Parnaffi _{bogbec rcelat fof:a:} Od) at be _{goftnor/ fom 3 fdbt}

£if btmien

_itppd

_{(Eber (ort/} 3 fftft at mer _od) mer forofa.

£t)

6nf!ar faß / at αίί (Er flit/

(fr _{unqbomé fmett od) (Er meritf}

Sfteb _{moaen idrboméfrud)ter ionatf!} ©ΐίη _{οηιϊαη bd fuUborbaé idr/} SKdr man (Ert (drba _{bufnmb fer}

SDlcb

_{dranébprafranté}

_befronatf.