luminarium Efficacia

aD. ■

D I S S E

j^T

jt

TI

$

C,v

luminarium

Efficacia

in concitando roari.

QvAM

Cum

confenfu AmphjJ. Facult. Pbil.

PRA SIDH

tlRO PRAECLARISSIMO '

M.JONA FORNELIO

Math* fupcrior. Prof. Ord.

Pro confuetisin Philofophia honoribus

Publie Examini fubmittit

NICOLA US N* CELSIUS

Helf.

In Audit. gufl. ad d, 9. Decemb.

AKKO M DC L XXI I.

UPJALU

•T ■

^ in ■ .in lutmrnrn^mm , ■ ■■ .111 »■——»

ILS'

^{t H iviicvi} Cv k i o S, R.M

& Acad. Upfal. öibliopola.

Nobilitßmo •simplisfimqveDomino»

DN. MARTINO

De

ßr^im Sc jfrgboln &c.

Sccretario Rcvifionis Regio,

Domna

meop'ntwfo,

Cl

le ri

c< r<

ol

Wxerckittm hoc Acaiemlcum in [dcbit#

^tn

t\

■H

m

T>, D. D.

fyfpmdcny

lex

obferyantU fgnutn,

A

DE

EFFICACIA LUMINARIUM

IN MOVESDO MARI.

C A P, I.

Mnrümottiivarts. Ad. duo genera revocan-

tur omnes.

JjAturam

^rraris admiraodam ef»

j

fe,

varii ejus Ä: quideib con-

trarjiqnosadmittit motusfoften#

t dntit. Nampraeterillosquos ve#

jituicerns terrarum locis oriun- di»«#»<rtrar. a.liis adhuc«quora

cierirr.otibuj» illiqui Davigatiowbus dediti mdo-

lemmarisnonfine ftuporefpeculari(unt, roemoi rix tradiderunt. Verum^ex his pauci ⁱⁿ mimero Conftiruendoconveniunt,aliis plures?aliispaucio-

resmemorantibus: quod ex variis Navigantium obfervariooibus liquere poteft.

Imprimisautemmareperpetuo jtjgique innpe*

tuab Oriente ferturinOccidentem t,uodLufita#

norura Americam verfus infticutse navigariones evidentiiatisindiciofuut. Compeniimenitnett»

Httpaniafolvenresj ALttumqueoccupantes»intra menftruum fpatium Americae littora attingere potte,redeuntes^autemtribu* menbbusAabqnan-

doplus indigere ad idem iterconficiendum, a»

qtiarumoccurfurcvertentibus rerroran-faciante»

Stc_q'iiao Acapulco, quodam^novx Hifpantx in America _poru> inl«lasTJhiIipp<nas petere vo*

ltq|

^t «du tarn fecuado _{per mare}Pautttum ad

A de#

deftinatura defluentIocum ,ut( Si

modo ad Åt*

bitum latitudinisgradum, cujus rei ratio raox exponetur ^,impnmis

curfum

ioftituerintvelis

fereimmotisper tres menfes^>aut a q»<od eodem

fermerecidit, Sydies, 3000 milliaria conficianr*

Siraib modomareIndicum afledum efle, literis confignavit Seal: Exerc: fl. afferens eos qui a Molabar Indix ad Madagafcar expeditionempac

ränt,trimertrifpatio irerablolverepofle. in re- dituautem oonpräster2o.admodum

diesconfu#

mere,licet»quales inabitu redituque venti

vela

impleverint.

Nona realienum effevidettir, Mare quoque Mediterraneum hoc locopaucisattingere,ubieo¬

dem modo fe»ftus habet_atqtieinOceaoo: ^nam,

Galilasus Coli:_4. Sijft Cofm:ex Diariis, in quas fuorutnitinerumnavigationumque modos conie»

ceruntnaut*,rationemabitusrcdmisque fe fub-

duxifle refert, deprehendiffeq;qtiodab Alexan¬

drainHifpaniamquadruple velociorcurftisfit^>

quamab Hifpania ad Alexandriam.

Atquehicmotusettprimus ille^ui

univerfalil

at^ueGeneralis appeliatur, cui duo adhuc

inbg-

nesalfiorigincaodebent.

Alter eorum dicitur Annaus five femeftris potius, qui tarnen tinus & idem eft cum

uni'

▼erfali illoqiotu; vocitatur aurem ita

quod S0-

leranuncin Septentrione»nuncin

Auftrtim

an*

nuocurfttdefledentem,_perpetuo

fequatur.

Nam tibi SoliEquatori imminet,intotoOce-

anoZonjBtorridacfubje£o,idem ineumbitventus, iden»

itjem acftusexiftit,_quoquimareingrediuntür,at-

queabOrt« in Occafum tendunt,-fecundiibmd

utuntur. At Sole auftralia figna peragrantc. eo quoque flu&ns fuufoiqfle&unt iter: Sole vero

leptentrionalia figna occupante, illuc quoque «#

ftus ille( iratarnenutreöafemperab^ortutendat Snoccafum) fe inclinat. Nam in mare Pacifico ubi SolinCancroverfatur}fluxusifteultragradum 36.plag« Boréalisprocurrit ⁱ ubi autem aulira-

liafigna^{emetitur, ad} 40 aultralis latitudinis _gra¬

dumfluåusexfpatiantur* Quaro obcaufaro ba¬

rnmrerum periti,quibus maria rransniittere» Sc ab orientc inoccidentemciirfiim dirigere anjmo

ledet,adillam Oceaniplagarn , inqua tunctem¬

poris Solagit, omni conatunavim dirigere ^con-

bieveruntjtitventum

_atftumque nanciicantur fe-

cundumé ad navigationem fine multo temporis difpendioablolvendam.

Quadecaufa Nautis, fi Ex.* _gr: ab Havanaj

celeberrimoeub«iniulae portu,FloridamSc Vir#

fciniamverfus_per Azores infulas in Kifpaniarä

iter _remetirivelint, ad ⁴⁰ interdum lat: _gr: fefe applicare, inremeft_,ut arftum illuna^evitentOri#

«ntalero, fibi in tallnegotioadverfumrenentem, atqué idoneam fibi nancifcantur tempeftatem, Handaliter qttoque comparatiim éft tum inari

Atlantico,

boclolum excepto,quod Solc aufira-

liafigna

percurrentej fluxus, non ultra gradum Auftralislatitudinis fe extendat. Vbiautena SoldumSeptentrionalia figna_Borealii latitudinis xftus coercetur, prd"transmittit³inträ4gra

A * ptér-

pterlitttora Guinea: fefeobijcientia åparte Bo

reali, _qu*ejuscurfui ,quonirousfe latius expli-

carepo/Jjt,iropedimentumadferunt. Sed meri- diemverfus eodem _tempore hic jcftus ultra40

Auftralis latitudinisgradum fe expandic. Nam

cumaljorfumcurfuminfle&ere_{nequeat*toto un-} darumonereilluc invehitur,

AlterSc motuigenerali contrarius, ejufquela*

tera contrario seftu praäcingens aliis reflex*vo- citarur> aliis currens, re&ius ^autem recurrens

acreflu* dicitur. Verum hic «(tusoonnifi mo¬

do quodara differt £ primo illo Sc univerfali

motu, qui ex variis,quib isafficitur ^, modjsÄ

proprietatibus,

varia quoque

fortitur

nomina.

Cumhocmotuhaud fectts feres habet» quam

cumrapido fluvio(utetemplonegotiumhocfiat

illuftrius) inaquamitagnanrem feevolvente, Hic

cnim videmus c cataraåis prascipitatas

undas

lubje&ara_aquamfecum abripere^, ut ad latera

cavitas rehnquatur; qu;>m fupplere aqua con- tigua, noflris aterhaftra appellata, qu* curren«

temclauditalveum,fummonilu fatagit, ideoque

relabitur Sc verfns precipitium aqu*reflmt,

ubi

iterumcumdefluentibus,incitato curfuundiscofl'

jtiogitur,

Sicubi hicuniverfalis undarum üuxus totutn»

verbi_{gr: mare}Atlanticum emenfus eft.atquein-

lirtora Americana impingit, repercutitur. Nam und*,cumalia aliamtrudat»quacunquepatet

ad

fugam via erumpuut, Ideoquevelut

diTpeniatiS

O« sqiiisdiioGbiitineraaperiurtt. Aliasenim

»Ii- dietn verfus itclr intehdunt, iittöraque leguht

ri- Brafiliana: aliar ad Septentrionem curftim incli-

40 naor, oram ftringentcs Mexicanam.Nam intef

am Cubam, Hifpaniolara & contineniera novfc

in- Hifpanis.tanraviac mole undasagir,utnavesiii

easconjeå*, inde fe vix extricare queant. Sed la« cumhi flu&us nuJlumcirca terram Ämeficanam

ro- inveniant exitnm,refleÄuntur,atque cumabin-

fcqucntibusidentidemurgeantur undis, rurfus

10- adEuropamatque Africam^,quam maximo pof*

all funt curfucontendunt» übiiittoraleguntauftrum

A verfus quoad iterum univerfali illi fluxui ^com*

u mittantur, qui cos denuo abripit,acperpetuo*

iffl

hoc paöto, fecum

räptosin

otbem

agit.

;at

Simidi

modo fereshabetinmar«Pacifico, tibi

jje

hic

motus multo magispröpterfpatiumaquaruni

'ongil,s iatiufque diffufum, confpicuus elt» Et-

,ra c^iminterJaponiamSc Chinam,tantusinterdum

n-

eft

impetusmaris,ex contrarioium fluchiuto»ixl-

n# cumbenteventoC*cia,concurfu4ut^naves,infub-

llC

bme

raptse,itaad Scopulos affligantur,utin_partet y mimitiflimas dnTiliant.

fl. Nec minor» in mari Indico, Ted mira toagis Sc irregularia fe produnc hujus mo-

. lusindicia: quandoquidem ex Camboi« quo-

*'

^amangulo

duo rettirrentes, tam vehementes

°*_® 'Qvehuntur,ntrapiditatemeorum oculis ufuipa*

re bceat.

1 AlteradLittora Africas curfufatisacritendit»

"

Ptttimqiiarubrum^marefeexoneratj partim ad

A _i fcapue

Caput bonas fpeievehitur, ubi in fretoillo Nau-

fragiisinfarai,quod ab AfricainfulamS. Laurcn-

tiidirimit,tanralabitnrviolentia,utcredasilluoa

exmontiscuiusdamcacumißein fubjeåam plani»

ciemde volvi. Seal: Exert: _52.hacdereira loqui-

tur : ad v£tbk>piam Fe $. Laurent» Infulam jxsajus eil naufragii periculum^, quam in freto Siculofur locus ob naufragiorum frequentiam>

valljs Jofapbat dicimereatur. Et Ricciol. Alm:

Nov.* I._9. confirmatcaput Bond Speittranfitu tm

d'tfßctlt e]Jc,ortumverfmcontendentibns,ut nifi vehe-

wentior ventus inßgnem deder'tt operam, fuperari

mn poßit.

Alterex memoratoCaroboia:finuin Auftrum

excurrens,tantavehemeötia Auftrabsterra:litcori jlliditurjut vi* ullam navemfllofluxu abreptam,

Sinquamrediifle teftatum faciant Hißoria: Nau-

jif#.

Pluresfunthujus motus partietdaresdifferen- tiae,å fitulittorumtarncontmentium quaminfu-

lamm* quihus fiuftuS acrius invehuntur, quas ptr.nes perfequi nimis longumforet, ideoque fufbeiat infigniores oftendifle, Le&ore enripfo adlibros_eorum, qui de re nauticaferipferünt,

humaniter remiflo.Etprofe&o,fiaccurateomnlbp

inLocis tarn femeftrii illes quambic recurrens

motusobfervatieftentiA,curfusnaviurafecundum cosriteordinärentur»nondubiumeft, quin (ine diffkultatemulta. temporeetiamquam breviffi"

n>oomni# maria feliciter

fulcari,omnefque

terrae

^pnamodeadirippflem#omni_prope

fepofito

ve- iorum.

Jorüufu.Quorum omniumcum non

omnibus

ccf»

tacondetratio,neceflfum eftiilisufu venire»quod

Navarcho cuidam in mari £,thiopico naviganti

accidic,quj,ut Ricciol. inGeogr.autor

eft,cum ad

Helen* Infolam fub ipfinsparallelo commeare vel!et,& ventotifut fecundo propediem fe ^eam

vifurtim» ^fibi perfuafifCmum babcret,

deprehen-

dit fe taodero ad America circaBraffilae/itorab«-

rere»hoceft,200raill. Occidentem velufadifta

infularetrö ceffiffe, fruftra renitenubusventis»

Vtea,quie jamduäafunt,melius animo

repratfen#

tari polfint,borum

motuumdifferentiamfub)e<äo

hocdiagrammate, oculisfubijcere

conati fummus.

Sir P I Äquator, cuiSoltempore

acquino&if

ad perpendiculum impendeat >

plagam

autem

Orientalem atque littora Americana

referat P

unde seftus initium fumit»qui ubi in novae

Gtii-

neat,China:, interieötarumque infularum littora impetumfacit»reverberatur><$uade^re»cum

unda

undam identidem propellat»atque prae

fe

^{agat %}

necdecurlocus elabendi(Obfbmtibus

littoribus

inter Gnineam Sc japoniam

jacentibus

»qu«eara aliorfumdetorquent) ceditre:rö, Sc a

plagaocci.-

dentaliTj reftaonentem verfus ad O preperat»

ubiiterum alittoribus, qu*lambit.

modico flexii

curvatur,donecuniverfaliillifluxui,a quo

iterum

abripitur ^,jungitur,atquehoc

modo in orbem ire

nunquam tntermittit.

Quamdiu inter P Sc I

fiuic,univerfalis nuncupatur : at

quamdiu incur#

▼atuslittorainter I &Tallnit» atq»å T

reflexus»

reditu molituradO Sc P,rekurrentem

appellant.

A 4

Eadem

Eademquoq'iead p/aga« Außtalemhujus ffuxus

ratio^et:qiupps.,quamdfu fluctis ille univerfaliS intetAmertc* lirtora P Sc Kovara GuineamB, Occidentem_verfuscurfumdirigendo valutatut,

noraenfuuraret n<*t. Sed ubi Guinea; littoribus

illiditur, _{atque ibidemiinditur,}utraq; pars» qttas repercuiTa in diyerfura Americ« littus R & P excuritnomenrecurrentisfive reflii, accipit.

Semeftrisautemeft idera die univerfalismottiS,

verumillnd_dornenipfinau imp>nrtur,autequam declinat ab ifiquatore in alterurrarrt five auftra-

Iemfiveleptentriondenn plagam,inquarnrautra- libet

dimidiofemper

anni (patio,utidictumeflv

moram facit.

C Caput B Spei. I Borneo. O California.

TIaponia. z. I.iva M.jor. 4, Madagafear f: Inf:S. Laurentii.⁷Cuba. ^8.SmmCambo)a.

Cap. II.

Variorum de boc mein

fententice,

K Ntequamlongürsprogrediar, caufam horum

x\!mprimis

^raofuum_{indagare atque exponere}

Oper« prerium vtderur. Aveteribus, quorum

feripta ad nos pervenerunt, nihil quiequam de

hocmotuhterisprodirume't^j _{quippe quem» »t}

verifimile eft» penitus ignorarunt,

ufque

dutß fupenori feculo Lifitanj carrai ignotas» Occi¬

dentem verfus _quatrerp

coeperimt.

Exrecentioribtisautem » caufamejusaliialiam afferunr.QuiArutotelisdogmata (eqvuntur il-

lum a motu cceii pnmo. quem non tantum Omnibus tfellis, ied eiidjaaae?icxparte, ScOcea-

AOf

Typus

ofc&is

FRRfc

MJSTR-

l'MCOCNITA

po, communsm eflej omniaque ab Orientein

Occidentem abripere pucant, originem trahere

exiftimant.

Copernic«i quidam, in quibus Galilarus A Keplerus caufaw hujusmotus ad Lunam

refe*

ri«nc,itatame utad illujn morusTellutis diurnus,

nonpartimfacere

videatut.

Quam

fuam frnten*

tiamftabilire,probabilembue reddere bac ratio-

neaggrediunfur. Ubi ^terrainquiunt,

fe convol-

vit aboetafuin_onutn, aqua,qufcterrae non con#

tinuafedcontiguaeft^,ipfiusmotuoaiequi neicit,

quare panlatimå terra relinqmtur, cumulacur-

donectandemtumörille,littonbus ad occideaté occurrentibn* invebi_atqj infundi neceflu habent.

Alii Lunje in totum, caufam hujus mot

tus vendicant, afferentes eam dominam omni?

umhumorumeffe, atque fe circumagendo, oo cnltaquadaravi& Sympatbia abOriente in Oc-

cideåtem fecuinabducere. In quam iententiam quoq;Vareniustraofit,bocmaximeindu&u«argu'

®ento,quodmotuside,ut putat,maximus exiflat in

^Jovilaniis»tempore verointernaedio non itern- Kircherus fubcilius hac de^redifferens, quan- quamLunamnonexcludit» Solem tamen hnj"S

motulautorem atquecaufam principalem agno*

fcitimodumautemquo Sol eum exciret,

q^od

pacemagniviridixerim,nopari

felicitate evolvit

JDicitenim Solemperpetu«

radiit

fuis adperpen*

diculumevibratis Oceanum ferire. atque ingen*

ternvinaaquarun attrahere, attra&as attenuar«

inaerem> attenuatafque in

nubem

convcrtere;

QC&

OceanuraverofeptentrionalemradiisSolis effica*

cioribusdellitutumjacrem vicinuhumidiffimoTuq temperaraentojin_aqna b,e,infeiteru converrere, quasin Locnm abfumpti huocorii, indefinenter fubit}_atquchoc pacto raotum illum effici.

Hane (tiamfentenriam inde consprobarefata*

git,quodinzonatorridahabjtantes,circa meridiem,

janu quotidie imbrium diluyia experiuntur,ut camt

forumpUnities, (tagnare yidedtitur. Erpaulo poft

fnbjungit

Lunam, multumquoque adjumentiad

hnncmotu promovendumafferre, comin oppo- fitione _& conjun&ioae Lanr ^cum Sole>rnuItQ

nautjeeumexperianturincitatiorem atq;vehenae- tiorem._{Rationemautem ut} ftibne&at, dicit l¥*

vmiii coujunätone vacuatas a S«le Oceani femitAS

potenterpremerc,atqucex ea preßtonemarc femperin Anteriorem_{lere partet»,} jutfA Lun& Stlisque motumptU

InoppofitioneveroLunam nottuparitetma-

reab01tuinoccafutn urgere, defettumque aquarum a Soleattraftarumrefarche: Inquadratuns autem uti lunaviarenon perfette refpicit, ita minorem _quoque (owpresßenit effettum praftare. Haecille.

Cl.If.Voff,caufähnjus morusSoliexatfeadferir»

^dratione priori prorfuscontraria. Solemenim

*quasmariineutiquaabforbere*^autminuere»fed

ill«sdilatando facere ut mare intuenefeat,^con*

lecdit. Huic fuaeadfertioni,utfiderofaciat,duo- bus _eamexperimentis planam facere allaborar, vitrum,inqait, anguftioris colli^

a1v*frigidarepletuto incalidamaut

tepidana

itn- fliferi», päululiim fwbfidet quidem frigida/fed

»o*afcendet, Secundum: Si ctlidam ritro in- fufamfrigtdxitnmerferis,aliqnantisperattolletuf

aquailla calida, (edfenfim iterum contrahetnr, priorcraq;reperetlocum. Exhifceaddu&isexem-

pliscolligere niritur, Solemubicunque praefenS

eft,dt adprrpendicultunaquisOccani imminet,

calorefuoefficere,^uraltiusadfurgat, quamreli-

qvaejusfuperficies.quaeoccidencern verfus por-*

rigitur, dire&os Solis radios poftmodum exper- tura. Quarationeneceflarioconringer.utabaltio#

refuperficie,ad deprehenfiore fluétusvolvautur.

CAF. III.

Nofira fententia adflruitur.

UT

^quam

jam

^nos

ad illam tandem fententiam,

propendemus, aditumparemus«

ad

Supponimus:

t. Aéremeße_gravem

abfo!uteloqueodo,glo*

bumqne tellitris ^preinere,ad^centrum ejus viara afie&ando ,nifiglobus terraqneus,aéregravior,

tranfitu cum prohibeatⁱ in comparauone vero adterram eå leriorem exiliere.

i. AthrnoSpharram fiveaeremubi calidioribu*

radiisSolis perfunditur, diffnndi atque ampli*

ficarimajorique gaudere fpatio:ubi vere

frigore

perftring» ur,

coatrahi

dt^minoriquam anceain-

cliidi loco: qnodinftrumento,cuinomen Ther*

snometriinditumelt , evidentiifime declaratur.

Hinc fequi Athmofpharram non eandera fetnper habere alritudinem; fed in meridie altius

eyehi quam tempore no&urno, veipere quam mmc,«itacequambyerae,in

Zona

torridaquam

tem

temperatis aut

frigidis»

propter

Solisdiuturnam

praefentiam.

4- Aerern rarefadum levitate fuperare con- denfatum, cum tenujorumcorporumaffedio fit levitas» compadornm vero graviras. Quod ex#

cmplonebul*evidenterpoteit demonftråri,quara gelu nadis conttridam terris late incumbere videmus:incalefcente autem diediffolutam ad

fuperioraaerisevolare,Hifce jampr*fuppofitis, dicimusaeremabfenteSolecondcnfatum_preme#

reaquam,utdecliviortumibifitejusfuperficies,

q >amalias; Solemveroubiab ortuin occafum fertur,fnbiedum fibi aerem calore forum diffol»

vere,rarefacere, atquedilatare,qui hac ratione levior fädus,in fublime tendit, locum cedens

intumorerafe attolentihic,ubi minns_pre- mitur. Atque hinc fieri neceffum etfe, cum aer occidenteruverlas,quem radiifolaref non dum tetigere» aquam deprimat, quod und* So#

lem abOriente in Occidentem fecnt*abaltiore locoin deprffieorem femper devolvantur.

cap. iv.

Jrgumentit aliter fcntientium refyondetur»

JAtn

^aperuimus

poftquam

quid

proprium

firmi allar* paulo

de hoc motu

^ante

mentem Senten-

Ufcinfebabeanr,venitexpendendum,

Ariftote

-

bcorum rationemquodattinet,omnibusin con- feflo

eft,primum mobile de ccelo dudum eflfe fub-

|«mn.

Subiätoigitur

fundamcnto»

quod

illo ni-

fcebatur perfe ruit.InopinionemCopernicaeoruul

de motu terrae,fi maximéconceiTeris,nontarnen

proprerea legittimequis concludit^* terram fua rapiditate aquis male fequaeibus fe fubducere, quoniaillö rariociniigenere,nihil aliudihtcridere atq;probarc videatur, qua aqua^,nonnaturali fcd

violento_{motu, a} tellure circumduci,ciimramen iiåturaduce, partes inconferVationemtotiüscon»

fpirare dcbeaot,&eodemquototum cieri motu Prxterea memorati au&ores, quibus cum facit Vareniutjcx duobus tinum conficiunt motum.

Aitum enim^marisreciprocuna exeadei» pendere örigineautumant. Sed Lunamhujus motüscau>

(am adarquatamnonelfe^» inclinatiöejus, ineara plagam, in quam Sol concedit, argumento eft.

Quid de indole intumefcentis ^ac detumefcentis marisfentiendumfit,fuo loco, poftmodum dis»

(eremus.

Kircherusre&cquidem Soiemfubiicitcaufairi

bujus

^motuSj quanquara modumquo ^eum Sol

excitet, minusidoneumaflignet* cni enimverifi-

milevidebitur,_{Solem, quiignexcftnaturx,}con- trariumfibi elementutnattrahere,&cumeoquä- ficonjungivelie> cum buic fententise ipfa ratio

reclamet. NamfiSolj ^tantam aqtiarUm raolemi

ex totaZonatorrida,cui potiflimumincumbit, ad

feproleétarec,cur amabo,atj Orienteomniuo,

Scnonab Occidenteetiam,imöabomnibusundi-

queOcearii plagis, aquaein locum exhauftarurri fuccederent. Etprofe&oomnemfidem,omnem fationem excedit* Solcm ocyus tantumhumoris»

btejusmodimattiscieatur,abfbrbere, quam un#

das fuccedaneas locumamiflfarumobtinerepoflfe*

prsefcrtiminvalloOceano,ubi illxs nihilobftacu- loeflepofeft.

Quod ingentemillam pltiviarumvimcircarrie^

ridiemquotidiceffufam,

cerri&mum

accipiat

fuas

adfertionisargumentum,nihil eft. Lunam eniin*

illampluviam producere,

argtimentofatis eviden-

tipofunt eflenebulx.qu® nocie^11tplnrimrtm fub#

euntinfer diuautem nonitem- Lnna enimelicifos abhümidis,paluftribns &uliginofis locisvapores c°lligit,quosaccedens Soliscalor diffipat atque diflolvit »eandemquenebnlam & nubeoain im#

brem redigit. Unde Virg.

Fg.*

9.alt-

t^utfmox pluvünt, mctüigatante yermur.

Hinc_{quoque noi}

humida

vocattir

»qtiod Luna*

noäupotifijooum

ubi &

Solenoo

impeditur

*

ho#

mores attrabat,ntVirg: Mn:1„

——Itjamnexbumida(tete frdcipitat. &c.

NequcAmpliffinaiatque

Eruditiffimi Voflii fen?

tentiahacinparte,quod^paceejus

dixerim

^,

pla-*

cerepoteft. Nam quanquam

Soli caulam hujna

motusredeadfcribiti attamen Solemillo moda

^0isdicit,motumillumproducere, mihi

verifi-

milcnon_fit,qtioniam

addu&a ab

eo

experimenra

n°nconfirmant, quod intendit,

Ted tantummod^

a?iamillamfrigidam

caiida

temperatam, neque

#ttolii, deprimi neque*

Cap^

Ca?. V.

Mffus måris rtciproctis exponitur. Syneny*

miaV9Cts. vnde dieatur.

Sequi

quem

tur

au&ores vario

jam fecundtts

notarunt

tiniverfalis

nomine,

tnotus,

Aliis enim vocaturftuxus & reflnxus, aliisad-

fiuxtis Sc defluxus, aliis acceffus Sc re- ceftusi aliis seftus reciprocus Sc reciprocatio,

item, intumefcentia maris Sc detumefcentia, Noftrates eadem notione e^m Sc fTöbf)»appelianr. Ab £)pp S< a, qnafi

£)pp &

OfTdpatt&ffiol»^> hoc eft

adfluens& defloens adhis

ficuti docetFrätermeus in traßatu deMytholo- giisEddicis.

Hicmotus arq;«ftusitacoroparatuseft>utcon#

veniacin eo cum primo illo univerteli ^,

qtiod ab

Oriente inOccidentct€rendar,.eäq; marispars

in

iriaximSeminearaltitudine,cüiLuna ad

perpendi»

culumineumbit,modomare natur« (tuereii&um

fit,nullumque obftaculnmfeie obiieiat,quo

mi'

nusiiberefluoreScrtflueredebito,ftatoque tem¬

poreconcedatur,

Unde fit,

^{ut mare}

intutrelcens

tibi Lunaculmen coeli coofcenderit,noftrumq"«

Klendianum cenuerit, incampospaulo

ante»fic'

cos,majoreimperuquamflumina

prareipiti alveo

decurrentia fe infundat,atque mox

fubhdentibus

Itemmarirusfhi&ibus,aquamagno impet"recur-

rat acreddatterraspaulo.ante^tam

profhndo

mer-

tfasSalo.HUodfuftmedis onuftisnavibuslufJeccrat»

, Hicauteroseftnsbis indi, hoc eft» 24 hora-

pumfpatio üataque femper vice

accedit» recedic-

que. Namquam marime intumefcit mare, tion folum L»naMeridiaoum tenente, fed & ubi ad oppofitam meridianj partemdevolvitur:nec in illa tantum plagaquseradiis Lunaribusdirede fubjacet,maximus contingit marissefttis, fedetiam

in loco Luna;oppoilro:unde fir, ur mareduobus

bppoiiris

iu locis ^{in tumörena} adfurgens, ab

utioque iatere comprimatur,,ovalemque quo- dammodo figuram induar. Non ergo obfcurum

eft»inotum huncvirtute Lunsc concitari: quod

veroinoppolito Lunac loco, pari

modo asftus

iaeviatjid moliaquarum, reftitutionemnaturalis libramenti affe&annüquod _propterfiuidanatura datimaflequinequeunt,non mmusingeniofe quä vereimputat Cl: Voiiitis, Quodutmelius per#

cipiatur, tota res adjun&o hoc Scheroate uf

cuncunque adumbrari potetf.

B

SitterraT Globus a-

qu*,ICFC E,via Lu-

nx A DB H.Iaexpe-

rientiacd-

pcrtumha- bemus,qd, ubicnoq«e

Lüafitcd#

ftituta, i- bimare in maximaex#

cedere al"

titu*

tjrudinenriVquamvis

ncmo'ilfum

scßum perferiti«*

Pr

it*t ^> nifi »bi iilum excipiunt littora. Quam ob n'(

canfam ubiLunaLineam Meridianam _{H D pr*»}

^

terierit, in maximamrrahiturPelagnsaltirudmem

^

in C,finrmlque in punåoejus oppofaoG- Nam vu

tibi onde inC aflurreseranr incumul«m>rtecibi diurius c-onfiftere queant, cumL»na novas fub> 5°

jiidequociinque proceflerit,irt cumulum colligät

IV

aquas,priores relabiinpriftinum,St anatura(ibi

d<

deftinafum löcun»,neceifumhabent, nempeå C tll

in I St K,qua:c«min f,& Kpropterfluiditatccur- X

lum (ftlere _nequeant,("ed paulo longins fua ipi*' P

rum moledecurrant, undas_agnat tantumdemfe-

C

retn oppofitam partem » nempe G, quanttim iß V

diverfaparteinalSura evehuntur,ibiqué alterum ®

inteidunc äéftum;

Afqueita ^mare ab titfaqueparte cum aqur

X

tiiöfesinde difcellit.inardumquafi cogittir,ova- H leroque efficic figufam» £(tum autemhuncin p parte Lunae

femper

oppoiita in hunc modutn» ^ quemdiximusexcitari,exaliis qiicrquerebus^ma» c mfeftiiiimum eft Ira enimres naturafua fluidas t

Co-nparatas efle videmus, utquoties denatura*

Iifirtr detra&se ^{fint, loco} ftioquantum queant, reftitui nitancur,quanquamprinhoirnpetu,ut no-

fiumeft> loco proprioatquenaturalifrufbrantur*

quod velexramufculoviderelicet^que(iinalrer-

utram partem flexeris, in contrariam partemil*

bireljftustantundem fere refiliet,quantumpp«s

enarurali fitaeratdedmäus;necanteporeritcon^

quiefcere,autcurfum fuum cohibere^, _quam me-

cootuoa fuum hoc pado aliquoties reciprocatity

Pratereacircahun.c seftnmprobe norandum vi?»

P'tjqnodnonomnibusterran.mlocis »quälis(ir.

Namque V« gr.ad Bnftoliarti <5c F^anum S» Ma- chlovii,(5c _praecipuead oppidum

Ab.nncatucrura yidgo

Aoranches

di&>!m,ic

möotem S.

ty&haelis

in Nprmanrua,aquaad 80. interdum pedes ^2t#

tollirur, ^11t Vodiiis meimorar. tlndemonjS.

Michaelis _{qni alias connnenn} adbseret, acce*

denteailtut {p^c|etninfulae prabetjct mundiqué

tunc temporis cingatur fluilib? ^s.

Oltepdas

Sc

Dunkeicac in Flandria, mare q andoque )ca paflnslirtoribus infundi legimu^ In Gangerto

Oceani Indici littofe ^» fiuxus Sc refiuxus ^tanta velocitajead 30milj:adfluit,utequorumtuiJntn

Squareyplcer»e vincere potfit.

Ad Capbojaelittorain faucibus Indi fbiminisj biptshoris afflueudojerram <d 30null: obruinea- .qnepernicitateut homines vei'curfu eduiiiiTimö

prop,eranres,ni Cymbali fonoprsemoniti fuerinc»

hridasevadere_nqnpoilinr.ledcrl^rit^re'»Hus^ar*

cumventi, fin&ibusyniferuin modu mvolvanruri

binisq;

if(?rum p^ndem terrarp

reprfii detegir.

Tam longo tradii littora Panam^c nti

dantur,

htmareranqnamab oculis aufügiat.

Tamefin Angliae, Betifi)Hibpaniar,^

Scaldim

Galliap fliiviov, y^jfus fo^rcs luos 50

milliarifcus

bupinari,ait Anth: deRbepra : qupi tarnencirca

prairuptalittoraNoryegi* mansfupernicies, vi*

h'trafex pedes

efevari deprarhendarur.

Cui re;

h*cfeferatioirgerit,quod littoraalia fint Levt

^tacclivia, aljaprjcrupra.enim qviin Ijc-

B i ' 'w- ^ ^{•' torä}

fora tnodicif & mollibusclivis crefcentia impifl- guöt, loBgiui in tcrramproliliunc, quamqui in

absciila&prascipitialittoraiJiduntur. _Inadjedo diagrammate, totum

bocnegocium

ita declarari potelt.

Sit mare I S C D.

qnod cuminlitruspaiv

loabrnptius C D,tota fuamole «finm evot*

vit,in modicamadmo- dum & partim fenfibi*

lem aflTurget alntudi'

nem,inpuncto GjCnm

omnisipfiusVis &vio*

Jentiapropter

prsecipi'

tiurmquodeirefiftitin'

fringatur

&retundatur,

Ubi vero acltus licrora

reperit modico fub-

mifiafaftigio,& nonifl

C Dfed in C F inve-

bitur, minori quidem impetu asftus fertur in littus,fed altuis tamen

multoelevaturinF >q»a ioG, quiaqvo©bttifior

eftangolus

I C F, ^an#

gnlo I C G» eoaftius atftus fe tollit å terra.

Hincjamneceflario fequi videmus^, quodfi an#

gulusilletanrus(it, ut

faftigium

littoris, tam mo¬

diga vallefubmitcatur,utcumfundomaris unatn

quaß

u> —

?ifl' qiiafi lineam faciac, nimirumC^HK,tum ranto i in imperueffundetur^{> ur}flu&us_agatad K ve' ettam :do

longius

irtrerdum ^,itautaeitnsnonnulhslocis ex*

rari creicat inaltitudinem 80 pedcm,quod Cl: V 01- fiu»_,ahiqueoculati teltes referurit.

D. Qiunöc hoc noraru dignumelt,q>od Åftu*

ati' ifte non eadem diei hora recurrat. Nar» prout

ota Lunaunaferme horafen 48. min:quondie tenus

ol* meridianum prastervéhirur, ita xftus qnoqtm

no unafermc horafeu48.min: indiesieriuslittonbns

bi- inundat. Quo non aliud evsdentius argumentum

di-_nm eft,Srationibr.s Lunse aeftum illumnafci_atquedc-,

pendere, ficuipauloante diximus.

10* Drniqve&idin hocaeftu memorabileelbquod pi' ^non seqvalibus ubjqve temporis intervaliscurrat in' &recHrrat.NaminBelgio,Lufitania, aliisq;non-

ur, nullislocis,Oceanuscommuniter fenishorisin«

yc% tumefeir,& totidem dcturr.efcit,

'b- Ad Gnineam five ad iErytreum Africse _pro*

in montormm* quaternis horis crelcit» & o&cnis

'e- decrefcit.

un In littore Aquitaniac ad fauces Garumnx fe¬

in ptenis horis _, quinisvero remittitur,

en Adoftia Nigri &zenegas adfluunt maria hortS

u3 qvatvor ,eadem vero horisrefhiunt 0&0« Idena

or tontingeread flumen Canadar,& ad Mofam.re- n* fert Voffius. Ad oppidum Macao totis oelo vel

n°vemhorisperdurataccefltismaris,tribus vero

n, recedit. Ratioeft_,qvodqvo acclivior eß terra» y SUamxltus_{premit, eo} iongiori tempore imm¬

as dat9 minori vero refugit^> & contra, Adde: In

ifi _{B $} Oiliis

Oftiisfluviortim, adquarobliquo curfu Oceanus

fertnr , breviores fieri accelfus, diururniores

veroreceflus, notatCl» VoiTius. Qvodautemad

lrtora Cambo a: binis tancum hons mare accc-

dat,binifuue recedat (cum i 2.horasmare in ad-

fluxu ^refl xureg larirer requirat)

hocintaufa

elfeverifimilecft, quod ^4. horas seiius arnea a- ierndendoconfnmferic, anteqvara libiamenruna

a tvae eo ufqve provehere potiit, 11t altitudine fuperet vaftamillam planiciem» in ^quam fe und«

pernjtisfimo eurfu infundunr. fr cum eandem planiaémbinis iter um borisrefthuat, cum reli-

quiSquatvor,donecdebiram detiurieicentiatme-

taroconfequatur .decrelcendo confumere,rarioni

Cunfentaneumeft.Tantum de hocmoruin genere d xdlefiifficiat, reftat utülos motu«quiex eoori-

imcurbrrvster perftingamus,

I)uplicernenimLunarishicfeu fecundus univer¬

salis zftus a (e gignitmotum.

PriiTiurnenftrutim five (emimenftruum potius

pom nauii.s,quod bisin menfe, nempecirtaNo-

vdsnia& Pienilunia altius crefcat &decrefcat»

quamtemporibusinternediis.

Secunduseftille,quiab aequino&iali lineano>

ir.enaeeipir,quod Sole, binis quolibet annovi*

£

busjEquinoitialem

^{oc upante,} maximusevadat.

Qiubus accenferimerenrur, quxin nonriullisO*

Ceanilocisreperiantur voragines» qualis

eft bor-

jribslis illa,ad Oram Norvegi* Occidentatem»

aquarum ingluvies, Quibus fiagulis

fuas caufas

paulopoftasfignabimus» ■ *11

Caf. Vt

Variorumde hoc

aftu opinirtts

On faciledi&tieft,quot mgenia

torferat

arq&

defarigaverarcurainvettigandi

hujus

re» ca«*

farn. Undeminusrairiimvtderiporeft ^ordiver-

fas dehacreeile fententias,quocferé funrhomi- nes,quide caufa tumultuantis

Oceani,

quoquo

modoindagandå folhciti

fuerunt, Decet

ramen

rerum naturae Scrntatores, incaufas & quan*

tum fieri _quear, proxitnas inquirere.

Quam ob

rem,cism nimislongumforet, nee

inftituti ratio

permittacomnes enumerare, confulto

plerafque

filentjo praetermittimus, iat

habentes

eas inprae*»

fentiaattigiiTe,

qu»

plaufibilitatem aliquam

pr»

feferre videntur.

Veeeres quidam fecerunt

mundum, qui

es

variis dementis conflatus eft• Animal,mente*

fpirituque

prsedituna^,

quod

in

fundo Oceani ha¬

best nares , quibus ficutcetera

animaliaanimai»

teciprocant ^s ira illud undai modo in

vifeera

attrahat, modoeflundat,atqueira «ftuni

Oceani

efficiac.HacdereJul: SohnusCap:26,

ita loqui-

tur 1 Dublinturetiamnunc ,quibm ex caufis mtum$*

[cmOceanus, vel quatenus,cumJuperfluutJtbt

fueritt

Turfminfe retidat.Sec inobfcuroeß, plurapro

ir^eniit

dfarentium_{potiut ;Quam pro} yeritatü

fide expnjfa*

stdomiffaenctptu toHcurrentium

quafiionum ambaget

has opinionesprobatißimatitivittimus

Pkyßci

au'um.mt

toundumanimalejfe, eutncjue ex rartü elementorum

Mpoributionglobatumtmoveri

JpiTitutrcgi

tmtnte; qua

B ? ^utrA-

ntraqaediffufapermembraomnia^»alerna molitvigo*

remexvneant. Siiut ergo in corportbus noflris com-

tnerciafuntSpiritalia,itu in profundaOceani, nures

^uafddm^mundi conßitutas,perquas vel eimßi anheii-

tits,velreduäiimodoifilmtmanu,modorevocent. Athi

quifyderum(equumur difciplinam^ssontendunt,meatus

ijfotiommven LünecurftbusScc. Nec aliter Pomp:

Mela defituOrb.I. 3. c. 1.Nequeadhucfatü cogni*

tumeft, tnquit,anhelttunt fuaid mundtts effictat,re*

traft_imquetumJp;ritu _regeratund^amundique,ß ( ut Doftisribusplacet)unum animaleß: anftnt

depresfi

dUqäifpecus,quoreciprocamariarefidaut^%atqueinde fe rtirft«exuberantiaattollant:an Luna caufas tantit

meatHutpr&beat See.

HisaccedicPlato, exiftimans! fluxum Sc re-

fluxum maiis, nihilaliud eile>_{quam aquasex cw} jusdam fpecus hiatiij inlittora effufas» denuo»

que infretum ftium relabentes.

Anhelimmiftum,funtquiponuntiningentiSc

admiranda voragine, prope littora occidentalia Norvegias,qurfexhoris aquam hauriat, Sc to»

tidem _magnoimperu ern&et,^utAutor eft Orte- lius advocem XJmbilicimarinic

Seleucusapud Anthonium de Rheita ,ficutSc

Galilseusreciprocationemmaris, motniterraead*

fertbunt,hocnixi fundamento. Quod dumter-

taaborcuin oecafum circa axem torquetur»in*

termediiisaéraqn^ remorarainiieit,atqjiracoili-

pti utintffmulü alTurgere neceflu habeatjqtiijaqua

naturale1bramentum _repeteote»difåueus vicina

b^ttora iaundau

A«»